Лойиҳанинг инсон ресурсларини бошқариш - Экономика - Рефераты

Лойиҳанинг инсон ресурсларини бошқариш

Загружено в:

06.05.2023

Скачано:

0

Размер:

117 KB

Лойиҳанинг инсон ресурсларини бошқариш Режа: 1. Ходимларни бошқаришнинг асосий принциплари 2. Лойиҳани бошқаришнинг кадрлар жиҳатлари 3. Ходимларни бошқаришнинг психологик жиҳатлари 4. Лойиҳа жамоаси мотивацияси

Ходимларни бошқаришнинг асосий принциплари Самарали ходимларни бошқариш лойиҳани бошқаришнинг асоси ҳисобланади. Одатда, инвесторлар лойиҳани бошқариш ходимларини лойиҳани амалга оширишда асосий муваффақият омили сифатида кўришади. Лойиҳа ходимларини бошқариш тизими инсон ресурслари билан боғлиқ бўлган жараёнларни бошқариш усуллари, проседуралари, дастурларини ўз ичига олади ва уларнинг доимий яхшиланишини таъминлайди. Бирликда олинган ушбу услублар, проседуралар, дастурлар қуйидаги параметрлар билан тавсифланган лойиҳа кадрларини бошқариш тизимини ифодалайди: • ходимларнинг лойиҳанинг мақсади ва ваколати (таълим даражаси, малакаси, миссияни тушуниш, иш муносабати) билан мувофиқлиги; • ходимларни бошқариш тизимининг самарадорлиги - харажатлар ва имтиёзларнинг нисбати, инвестицияларга бўлган эҳтиёж, ходимлар билан ишлаш натижаларини баҳолаш мезонларини танлаш; • ходимларнинг ортиқча ёки камлиги, эҳтиёжларни ҳисоблаш, миқдор ва сифатни режалаштириш; • профессионал фаолиятнинг айрим гуруҳлари ва ижтимоий-психологик хусусиятлари бўйича ходимлар баланси; • бошқарув ходимлари гуруҳларига устунлик қиладиган манфаатлар ва қадриятлар тузилмаси, уларнинг иш фаолиятига бўлган таъсирига таъсири ва натижалари; • фаолиятнинг ритми ва интенсивлиги, ишнинг психологик ҳолати ва сифатини белгилаш; • ходимларни танлаш ва улардан фойдаланишни акс эттирадиган, унинг ривожланиш тизимини ташкил этувчи бошқарув ходимларининг интеллектуал ва ижодий салоҳияти. Ходимларни бошқариш самарадорлиги лойиҳанинг умумий мақсадларини амалга ошириш даражаси билан белгиланади. Ҳар бир жамоа аъзосидан фойдаланишнинг самарадорлиги унинг зарур функцияларини

амалга ошириш қобилиятига ва ушбу функцияларни амалга оширадиган мотивациясига боғлиқ. Кадрлар билан ишлашни самарали ташкил этиш лойиҳа ходимларини бошқаришнинг асосий ташвишлари ва шунга мос равишда лойиҳа командасининг кадрлар менежерининг ҳам асосий ташвишлари ҳисобланади. Инсон ресурсларининг ўзига хослиги қуйидагича : - инсон ресурсларини бошқаришда психологик омилларга, инсон фаолияти рағбатлантирилишига ва мотиватсиалашга устувор аҳамият берилади; - одамлар онгли, фикрлаш ва ақл-заковат билан шуғулланишади, шунинг учун уларнинг бошқарувга бўлган муносабати фаол ва ҳиссий жиҳатдан мазмунли ва пассив-механик эмас; - инсон ресурслари доимий ривожланишга қодир; - ташкилот ва инсон ресурслари ўртасидаги ўзаро муносабатлар жараёни икки томонлама бўлади; - инсон ресурслари фаолиятининг хабардорлиги, мақсадларини белгилаш, рағбатлантириш ва ўзини ўзи англаш талаблари билан ажралиб туради; - инсон ресурсларини нотўғри ишлатиш билан ишлатиш самарадорлиги бошқа манбалар турига нисбатан тезроқ тушади; - инсон ресурсидаги инвестициялар (моддий ва маънавий) ресурсларнинг бошқа турларидан кўра кўпроқ самара беради. Ходимларни режалаштириш қуйидаги саволларга жавобларни билишга асосланган: • қанча мутахассис, нима малакаси, қачон ва қаерда талаб қилинади; • •ортиқча ходимлардан фойдаланишни жалб қилиш ва камайтириш ёки оптималлаштириш қандай қилиб бўлиши мумкин; • унинг қобилиятлари, кўникмалари ва ички мотивацияси асосида ходимлардан қандай қилиб энг яхши фойдаланиш керак; • ходимларни тайёрлаш учун шарт-шароитларни қандай қилиб яратиш;

• режалаштирилган тадбирлар учун қандай харажатлар талаб этилади. Ходимлар лойиҳа жамоасининг энг муҳим таркибий қисмларидан бири ҳисобланади, шунинг учун керакли касбийлик, умумий қадриятлар, муайян ижтимоий нормалар ва қизиқишларга эга бўлган одамлар йўқ бўлганда унинг тузилиши қанчалик яхши мўлжалланган бўлса-да, у лойиҳанинг мақсадли мақсадларини самарали амалга оширишга қодир эмас. Шу муносабат билан ходимларни танлаш ва баҳолаш лойиҳа ходимларини бошқаришнинг муҳим бошқарув функцияларидан биридир. Ходимларни ишга олишда ички ва ташқи манбалардан фойдаланиш мумкин - ходимларнинг ҳаракатлари, янги ишчиларни ёллаш, шунингдек, лизинг хизмати ходимлари. Ишга қабул қилиш манбаларининг ҳар бирининг ижобий ва салбий томонлари бор. Ходимларни баҳолашнинг асосий вазифалари (мақсадлари) қуйидагилардан иборат: маъмурий; информацион; мотивацион. Маъмурий мақсадлар учун олиб бориладиган баҳолаш маъмурий қарорлар қабул қилиш учун кадрлар захирасини ёки шахсий ҳаракатларини режалаштиришда (лавозимни ошириш, лавозимни пасайтириш, ишдан бўшатиш, ўтказиш) зарур. Ахборот мақсадида ўтказиладиган баҳолаш одамлар ўзларининг иш даражасидан хабардор бўлишлари ва ўзларини ташқи томондан кўришлари учун хизмат қилади. Ходимларни баҳолашнинг мотивацион мақсадлари ходимларнинг мотивация қилиш усулларини (моддий, маънавий, ҳукмдорлик, мажбурий) бажариш усулларини тўғри аниқлаш имконини беради. Ходимларни баҳолаш методикаси. 1. Малакавий тестлар (ишга яроқлилик тестлари). Уларнинг мақсади инсоннинг психофизик хусусиятларини баҳолаш, муайян фаолиятни амалга ошириш қобилиятидир. Синовлар номзоднинг бажариши керак бўлган иш билан бир хил тарзда қўлланилади.

2. Умумий қобилият тестлари . Ривожланишнинг умумий даражасини ва фикрлаш, диққат, хотира ва бошқа юқори руҳий функцияларнинг индивидуал хусусиятларини баҳолаш. айниқса ўрганиш қобилиятини баҳолашда ахборот беради. 3. Биографик тестлар (Таржимаи ҳоли) ва биографияни ўрганиш . Таҳлилнинг асосий жиҳатлари: оилавий муносабатлар, таълимнинг табиати, жисмоний ривожланиш, асосий эҳтиёжлар ва қизиқишлар, айниқса ақл, социализм. Улар шунингдек, шахсий маълумотлардан фойдаланадилар - йиллик маълумотларга асосланиб олинган шахсий маълумотлар ва маълумотлар киритилган файллар тури. Шахсий маълумотларга кўра, ходимнинг ривожланиши кузатилади, унинг асосида унинг истиқболлари тўғрисида хулоса чиқарилади. 4. Шахсият тестлари. Шахсий шахсиятнинг ривожланиш даражасини баҳолаш ёки шахсни муайян турга қараб баҳолаш учун психодиагностик тестлар амалга оширилади, аксинча, одамнинг муайян турдаги хулқ-атвор ва потенциал қобилиятларга мослашуви баҳоланади. 5. Интервью. Сухбат, тажриба, билим даражаси ва талабнома берувчининг профессионал муҳим сифатларини баҳолаш бўйича маълумот йиғишга қаратилган. Ишга қабул қилиш учун интервью номзод ҳақида чуқур маълумот бериши, бошқа баҳолаш усуллари билан таққосланиши мумкин, аниқ ва тахминий маълумотларга эришиш мумкин. 6. Тавсиялар. Таниқли ва ҳурматга сазовор бўлган компаниялар, айниқса, бундай ҳужжатларнинг бажарилишини талаб қиладилар - тавсияномани олиш учун ушбу тавсияни тақдим этган шахснинг бевосита менежеридан маълумот талаб қилинади. Тавсиялар ташкилотнинг барча тафсилотлари ва ҳисобот учун координаталар томонидан берилади. Агар сиз хусусий шахс тавсияларини олган бўлсангиз, ушбу шахснинг мақомига эътибор қаратинг. Агар мутахассисга тавсияномалар мутахассислар доираларида жуда яхши танилган шахс томонидан тақдим этилса, у ҳолда бу тавсия янада оқилона бўлади.

Лойиҳани амалга оширишда лойиҳа командасининг менежерлари ва мутахассисларини тайёрлаш ва қайта тайёрлашда энг муҳим рол ўйнайди. Бу икки усулда амалга оширилиши мумкин. 1. Ходимларнинг умумий касбий малакаси даражасини ошириш. Малака ошириш тизими қуйидагиларни ўз ичига олади: олий ўқув юртлари, бизнес мактаблари, шу жумладан хорижий мутахассислар, малака ошириш институтлари томонидан қисқа муддатли (2-3 кундан ҳафтасига), ўрта муддатли (ҳафтадан 2-3 ойгача) ва тўлиқ (бир йилгача) қайта тайёрлаш курслари. Ушбу хизматларнинг бозори этарлича ривожланган ва уларнинг сифати тобора ортиб бормоқда. Чет мамлакатларда техник таълимнинг энг аниқ йўналишлари компьютер техникаси ёрдамида масофавий ўқитиш усуллари, малакали ўқитиш ва ўз-ўзини ўқитиш (ўз лойиҳаларини ривожлантиришга қадар) кенг тарқалган. 2. Лойиҳани амалга оширишда ходимларнинг фаоллиги, қизиқиши ва касбийлигини таъминлаш. Ушбу муаммо доирасида кадрлар тайёрлашнинг қуйидаги вазифалари биринчи навбатда менежментдан келиб чиқади: лойиҳани бошқариш жараёнида уларнинг ўрнини ва ролини аниқлаш, лойиҳанинг умумий мақсад ва стратегияси ва лойиҳа гуруҳидаги вазифаларни тушуниш қобилияти; • унинг бўлинмаси ва шахсан ўзи ҳал этиши керак бўлган асосий муаммо ва вазифаларни аниқ ифодалаш қобилияти; • •лойиҳа бошқаруви муаммоларини ҳал қилишнинг замонавий ёндашувлари ва усуллари бўйича билимлар олиш; • иш жойингизда муайян муаммоларни самарали ҳал этиш учун ушбу ёндашув ва услубларни танлаш ва улардан фойдаланиш кўникмаларини олиш; • муаммоларни ҳал қилиш жараёнида гуруҳ ишларини бошқариш технологиясини ўзлаштириш;

• бўйсунувчилари самарали иш усуллари ва кўникмаларини, энг аввало, ўзларининг фаолият натижаларини талаб этадиган натижаларга эришиш мотивларини ўзлаштириш. Тавсия этилган таълим турлари: • университет (олий ўқув юртлари) ўқитувчилари ва консалтинг фирмалари томонидан лойиҳа жамоаси мутахассислари учун умумий таълим курслари; • тажрибали (тегишли тажрибага эга) корхоналар иштирокидаги маслаҳатчилар • (консультантлар) томонидан олиб бориладиган тематик семинарлар; • маслаҳатчилар иштирокида лойиҳаларни амалга оширувчи ташкилотларда менежерлар ва мутахассислар учун амалиётлар ўтказиш; • "ходимлар ўйинлари" - мақсадли тренинглар, асосан, менежерлар ва мутахассислар иштирокида аниқ вазифаларни ҳал қилишда иштирок этади; • ўқитувчилар ва маслаҳатчилар тайёрлаш, таълим технологияларини ва лойиҳаларни узатиш. Лойиҳани бошқаришнинг кадрлар жиҳатлари Инсон (меҳнат) ресурслари лойиҳани бошқариш тизимида алоҳида ўрин тутади. Лойиҳа ходимларини бошқариш қуйидаги жараёнларни ўз ичига олади:  ташкилий режалаштириш;  лойиҳани кадрлар билан таъминлаш;  лойиҳа командасини (жамоасини) яратиш. Бундан ташқари, лойиҳа ходимларини бошқариш ишни самарали бажариш ва лойиҳани муваффақиятли якунлаш учун зарур бўлган лойиҳа ишчиларини мониторинг қилиш ва мотивация қилиш функцияларини амалга оширади.

Ташкилий режалаштириш - лойиҳада ролларни аниқлаш, ҳужжатлаштириш ва лойиҳадаги ролларни тарқатиш, масъулият ва жавобгарлик. Бошқарувнинг асосий объекти – индивид, шахс (ишчи, ижрочи) бўлган анъанавий ходимларни бошқаришдан фарқли ўлароқ, лойиҳа ходимларини бошқариш лойиҳа жамоасига қаратилади. Ушбу лойиҳанинг муваффақиятини асосан белгиловчи айнан жамоавий ҳаракатлардир. Лойиҳани амалга оширишнинг энг қийин вазифаси лойиҳа менежери (бошқарувчи) ни танлашдир. Танлашнинг асосий омиллари қуйидагилардир:  лойиҳани бошқариш тажрибаси;  лойиҳа жамоаси билан мувофиқлиги;  шахслараро кўникмалар;  лойиҳанинг жойлашуви;  ваколат;  иш ҳажмлари;  обрўси;  иш ҳақи (гонорар);  бошқалар. Лойиҳа раҳбарининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат:  лойиҳа гуруҳини шакллантириш ва унинг фаолиятини ташкил этиш;  мавжуд ресурслардан фойдаланиб, лойиҳанинг якуний натижаларини маълум бир вақт оралиғида амалга ошириш;  юқори ноаниқлик шароитида қарор қабул қилиш;  тақвимли режалаштириш ва лойиҳалаштириш;  лойиҳа ташкилотлари, етказиб берувчилар, пудратчилар, инвесторлар, консультантлар, мижозлар ва компания бошқаруви билан ўзаро ҳамкорлик қилиш;  ишни бажариш ва харажатларни назорат қилишни таъминлаш - бошқарувчи жараёнлар ва функцияларни бошқаришни таъминлаши керак.

Лойиҳа раҳбарини танлашда тўрт муҳим қоидага эътибор қаратилиши керак: 1. Корхона бошқарувида юқори лавозим эгалари бўлганлиги сабабли лойиҳа бошқарув функцияларини одамларга ўтказишнинг ҳожати йўқ. 2. Лойиҳа раҳбарининг иш ҳақи лойиҳа вазифаларини бажариш натижалари билан белгиланади, у бошқарадиган бўғинларнинг сони бўйича эмас. 3. Лойиҳа менежери учун компаниянинг энг юқори ҳақ тўланадиган ходими бўлиш шарт эмас. Лойиҳани амалга оширишнинг энг юқори самарадорлигига эришиш учун, менежерларнинг рағбатлантирилиши ва мансаб ўсиши учун амалга ошириладиган лойиҳаларнинг мураккаблиги ва кўламига, маҳоратга, касбий маҳоратга қараб компания таркибидаги бошқарув лойиҳаларининг айланишини таъминлаш керак. Лойиҳа раҳбарининг етакчилик даражаси унинг махсус билимлари, шахсий хусусиятлари, буюқ (фармойиш) бериш қобилиятига, шунингдек, тажрибага эга бўлган бошқа кўплаб фазилатларга асосланган. Уларнинг баъзиларига эътибор қаратамиз: муаммоларни олдиндан билиш қобилияти; тўғри эчимини ўз вақтида топиш қобилияти; лойиҳанинг вақт ва харажатлар параметрларини бошқариш қобилияти (бир вақтнинг ўзида); консенсусга очиқлик; маданий (кенг маънода) фарқларни (маданият, менталитет ва бошқалар) ҳисобга олиш қобилияти; ҳокимиятни ваколатли ходимларга топшириш қобилияти; жамоа аъзоларининг фикрларини жамлаш (умумлаштириш) ва жамоа учун катализатор вазифасини бажариш қобилияти.

У тайинланганидан кейин лойиҳа менежери лойиҳа ишининг бўлинмасини, лойиҳанинг ташкилий тузилишини белгилайди, кейинчалик ходимларнинг ишларини мувофиқ равишда ташкил қилади. Бундан ташқари, лойиҳа менежери ҳар бир ходимнинг масъулиятини тавсифловчи ташкилий тузилма ва зарур иш таърифларини ўз ичига олган лойиҳани ташкил этиш бўйича қўлланма ишлаб чиқиши керак. Ходимларнинг ишлаши (ишга олиш, лойиҳага тасдиқлаш, баҳолаш, қайта тайинлаш, лавозимни кўтариш/пасайтириш, иш фаолиятининг самарадорлигини баҳолаш) нинг барча жиҳатлари ҳужжатлаштирилиши ва меҳнат қонунига мувофиқ бўлиши керак. Айнан лойиҳа жамоаси яратилишида, яъни лойиҳани амалга оширувчи лойиҳа менежерига қарашли бир гуруҳ ходимларни тузиш ва унинг режасини бажарилишини таъминлашга қаратилган чора-тадбирларга, ва шунингдек жамоанинг сони ва касбий малакасини аниқлашга катта миқдорда вақт ва куч сарфланади. Лойиҳа қатнашчиларининг тахминий таркиби 14-расмда келтирилган. Иштирокчилар сони бир неча дан бир неча юзгача ёки ундан ҳам кўпроқ бўлиши мумкин. Агар лойиҳа мураккаб ва кенг миқёсли бўлса, уни амалга оширишда бир нечта жамоалар иштирок этиши мумкин. Шу билан бирга, лойиҳанинг асосий мақсади ҳар бир жамоанинг маҳаллий мақсадларини амалга ошириш орқали эришилади. Лойиҳа жамоаси анъанавий ва норасмий гуруҳлардан фарқ қилади. Анъанавий жамоа барқарор жамоа бўлиб, бир раҳбарга бўйсунадиган ходимлардан ташкил топган. Норасмий жамоа ўз манфаатларига ёки бошқа сабабларга кўра ихтиёрий равишда иштирок этадиган турли бўлинмалар ходимларидан иборат бўлиши мумкин. Лойиҳа жамоаси лойиҳанинг мақсадларига эришиш учун яратилган турли идоралар мутахассисларини вақтинчалик расман тартибга солувчи

бирлашма ҳисобланади. Анъанавий жамоа сингари лойиҳа жамоаси лойиҳа муддати давомида лойиҳа менежерига бўйсунади. Лойиҳа менежери ўзларининг ва жамоа аъзоларининг функционал мажбуриятларини аниқ таърифлашлари керак. Расмий муносабатларнинг ўзига хос хусусиятлари ва функциялари билан биргаликда функционал мажбуриятлар лойиҳа жамоасидаги ролларнинг тақсимланишини аниқлайди. Лойиҳа жамоаси таркибида асосий ролларни аниқлашга қаратилган кўплаб ёндашувлар мавжуд. Ҳар бир жамоа аъзосининг ўзига хос хусусиятларига кўра, қуйидаги ролларни ажратиш мумкин: ташкилотчи - координатор - одатда, жамоа етакчиси, амалий машғулотлар режалаштириш ва ташкил этиш, биргаликдаги тадбирларни ташкил этиш ва масъулиятни тўғри тақсимлаш маҳорати билан прагматик ва амалий фикрлаш қобилиятига эга жамоанинг аъзоси; таҳлилчи - фикрлаш тизимига эга бўлган энг мувозанатли жамоа аъзоси; музокарачи - юқори мулоқот қобилиятлари, ишонтитиш қобилиятига эга, ташқи муҳитда кенг алоқада бўлган гуруҳ аъзосидир; танқидичи - танқидий фикрлайдиган жамоанинг аъзоси ва турли хил жамоавий ҳаракатларнинг барча хавфларини аниқлаш қобилиятига эга; жамоанинг руҳи (қалби) - жамоанинг энг ҳиссий ва қувноқ аъзосидир, унинг “импульсе” ва “виждонидир”; мутахассис - асосий операцияларни бажарадиган юқори малакали жамоанинг аъзоси; хўжалик эгаси - жамоа жиҳозлари ва ускуналари учун масъул бўлган жамоа аъзоси; фикрлар ишлаб чиқарувчиси (гўялар генератори ) - энг эркин, мажозий фикрлаш тарзига эга бўлган, юқори даражадаги таълим, кенг дунёқараш, ривожланган ижодий фикрлаш билан жамоанинг аъзоси;

стратегист жамоа фаолиятининг асосий йўналишини сақлаб қолиш, лойиҳа туюлишини шакллантириш ва аниқлаштиришга қодир бўлган стратегик фикрлаш гуруҳининг аъзоси. стратегист - стратегик фикрлайдиган, жамоавий фаолиятнинг асосий йўналишини сақлаб турадиган, лойиҳанинг тафаккурини шакллантириш ва аниқлаш қобилиятига эгажамоа аъзосидир. Умумий версияда лойиҳа жамоаси менежер бошчилигидаги уч гуруҳдан иборат (14-расм): лойиҳанинг асосий жамоаси, ёрдамчи ёки қўллаб- қувватлаш жамоаси ва маслаҳатчилар. 1. Лойиҳа ходимларининг малакаси диққат билан ўрганиб чиқилиши керак. Бундан ташқари, лойиҳа ҳар бир жамоа аъзосининг малакасини ошириш имкониятини таъминлаши керак. 2. Ҳозирги вақтда лойиҳа менежменти мутахассислари учун иккита таниқли сертификатлаштириш тизими мавжуд бўлиб, уларнинг ҳар бири ўз касбий стандартига таянади: 3. ПМИ сертификати Америка ПМБОК стандартига асосланади ва ушбу ҳужжатда тавсифланган материал миқдори лойиҳа бошқаруви бўйича махсус билим даражасини баҳолаш имконини беради. ПМИ сертификатини муваффақиятли топширган мутахассис лойиҳа менежменти бўйича профессионал (ПМП) малакасини олади. 4. ИПМИ сертификати И C Б стандартига асосланади ва лойиҳа менежерлари, дастурлари ва лойиҳа портфеллари ва лойиҳа ходимлари ходимларига эга бўлиши керак бўлган билим ва тажрибани баҳолаш имконини беради. Баҳолаш мутахассисликнинг техник, қизиқиш ва контекстуал элементларини, шунингдек, мутахассисларнинг амалий тажрибасини ва улар иштирок этган лойиҳаларнинг мураккаблигини ҳисобга олади. Лойиҳа менежменти соҳасида шахсий тажриба ва билимга қараб ИПМИ сертификатини муваффақиятли топширган мутахассис тўртта маҳорат даражасидан бирини олади: Дастур ва лойиҳа директори ( C ПД);

Лойиҳа менежери ( C СПМ); Лойиҳа бошқариш бўйича мутахассис ( C ПМП); Лойиҳа менежери ( C ПМА). Инновацион лойиҳаларни бошқариш бўйича мутахассисларга "илмий- техник ва ишлаб чиқариш соҳаларида инновацион фаолият менежери" касбининг профессионал стандарти билан тартибга солинган махсус малака талаблари қўйилади. Ходимларни бошқаришнинг психологик жиҳатлари Жамоанинг мафкураси ғоялар ва нуқтаи назарлар мажмуида ташкил топган бўлиб, меҳнат вазифасининг якуний мақсадларини акс эттиради. Жамоанинг психологияси жамоа аъзоларининг ўзаро таъсири, эҳтиёжларини ўзаро қондириш йўллари асосида шаклланадиган ва ривожланиш жараёнида намоён бўлган ижтимоий-психологик хусусиятлар мажмуасида ифодаланади. Иш жараёнида иштирокчилар умумий фаолиятни режалаштириш, ахборот алмашинувини ташкил этиш, ўзаро тушуниш ўрнатиш, биргаликдаги ҳаракатларнинг шаклларини ишлаб чиқишлари керак. Бу маънавий ва психологик муҳитни шакллантириш, биргаликдаги тажриба, жамоатчилик фикрини шакллантириш, шунингдек етакчилик масалаларини ҳал қилиш, гуруҳ ичидаги можароларнинг моҳиятини тушуниш ва бошқаларни ўз ичига олади. Ҳар бир инсоннинг шахсий фазилатлари катта аҳамиятга эга, бу шахснинг шахсий психологик фазилатларида намоён бўлади, бу ижтимоий-психологик фазилатлар билан бирга, ташкилотдаги инсоннинг хатти-ҳаракатини белгилайди. Шахснинг шахсий психологик фазилатлари қуйидагилардир: темперамент, ақлий қобилият, ирода, ҳиссийлик, характер, хотира, тасаввур ва бошқалар. Жамоа - бу ташкилот. У барча ташкилотлар каби, ходимлар орасидаги вазифаларни тақсимлаш, бўйсуниш тартибини ва бошқалар каби

хусусиятларга эга. Жамоа фаолияти бир вақтнинг ўзида бир нечта йўналишда ривожланиши мумкин, бу эса гуруҳ фаолиятининг асосий йўналишларини сақлаб қолишга қаратилган алоҳида ҳаракатларни талаб қилади ва ҳар бир кишининг фаолиятини бирма-бир ўзлаштириш учун жамоа аъзолари онгига таъсир кўрсатади. Жамоадаги ижтимоий куч етакчилик ва раҳбарлик ҳодисалари орқали амалга оширилади. Бу ҳодисалар таъсир ўтказиш жараёнининг намоён бўлиши, аммо бошқача (ҳар хил) табиатга эга. Етакчилик - бу гуруҳнинг бир аъзоси, бошқалари ўз-ўзидан бир гуруҳда пайдо бўладиган психологик таъсир жараёни. Лидерлар нафақат шахсий фазилатларини, балки гуруҳдаги муносабатларнинг тузилишини ҳам ривожлантириши мумкин. Шахслараро муносабатлар гуруҳнинг мақсадларига, унда ўрнатилган меъёрларга ва қадриятларга қараб белгиланади ва аниқланади. Белгиланган меъёрлар ва мақсадлар асосида гуруҳ раҳбари томонидан танланган меъёрлар ва қадриятлар, уларни ажралмас қисмига айлантириш, унинг атрофида бирлаштирилиши, дўстларининг вазифаси, унинг тарафдорлари ва шахсий намунаси, бу гуруҳга ўзига хослик бағишлайдиган бир қадам қўйилади. Етакчининг нуқтаи назари гуруҳ аъзоларининг ҳаммаси ёки кўпчилиги учун мос белгидир, у раҳбарлик қилиш ҳуқуқига эгадир, тегишли вазифаларни ҳал қилиш учун сафарбар қилиш, турли гуруҳдаги вазиятларни баҳолашда якуний ваколатдир. Етакчи - муайян кучга эга, ваколатга эга ва баҳолаш ва таъсир кўрсатиш ҳуқуқига эга шахс. Раҳбарлик қилиш - бу ижтимоий ҳокимиятни амалга оширишнинг яна бир шакли. Раҳбарлик қилиш- бу гуруҳ ўз ичига олган кенг ижтимоий жамиятнинг ҳуқуқий ваколатлари ва меъёрлари асосида ижтимоий назорат ва ҳокимият воситачиси вазифасини бажарувчи раҳбар томонидан амалга ошириладиган бошқарув жараёни.

Раҳбарнинг гуруҳга психологик таъсирининг муҳим омили унинг обруъсидир. Обруъ раҳбарнинг шахсий хусусиятларини, унинг ташкилий ва мотивацион салоҳиятини (этакчи-ташкилотчи ва етакчилик қиладиган Тор қобилияти), етакчилик услубини ва бошқаларни ҳисобга олган ҳолда шаклланади. Раҳбарлик қилиш услуби - менежерлик тоифаси бўлиб, у жамоада менеджернинг хулқ-атворини, қарорларни тайёрлаш ва қабул қилиш усулларини, уларни амалга ошириш методларини ва унинг қўллайдиган субординаторларнинг фаолиятини назорат қилиш шаклларини ҳар томонлама баҳолаш имконини беради. Раҳбарлик қилишнинг учта услуби мавжуд: авторитар; демократик; либерал. Авторитар (директив) услуби юқори марказлашган етакчилик, қарор қабул қилишда бир одам бошқаруви ва бўйсунувчилари фаолиятига нисбатан қатъий назоратга асосланган. Бошлиқнинг буйруғларини ижро этиш вазифасини бажаради, у уларни фаолиятнинг дарҳол мақсадларига қаратади, лекин гуруҳнинг келажакдаги режалари ва вазифалари ҳақида ҳисобот бермайди. Етакчилик усуллари орасида буйруқлар, фармойишлар, таъқиблар, имтиёзлардан маҳрум бўлиш ҳукм суради. Демократик (коллегиал) услуби ўз бошлиқлари билан очиқ, ўзаро ахборот алмашинувида, муаммони муҳокама қилишга асосланган биргаликда қарор қабул қилишда, раҳбар ва бўйсинувчилар ўртасида ваколатлар ва мажбуриятларни тақсимлашда намоён бўлган раҳбарни яхши тушунишга асосланган. Бундай ҳолда, раҳбар талаб қиладиган, лекин адолатли. У ҳар қандай тарзда ўз бўйсинувчилари томонидан ташаббусни рағбатлантиради, улар билан мулойим ва мулойим мулоқот қилади. Ушбу услуб гуруҳдаги қулай руҳий муҳит туфайли пайдо бўлган низоларнинг паст даражадаги можаролари ва осонлик билан бажарилиши билан тавсифланади. Либерал (рухсат берувчи) услуб бошқача, чунки раҳбар ўз вазифаларини ва масъулиятини бошқаларга алмаштириб, бошқарувда минимал иштирок этади. Услуб самарасиз. Уни фақат ижодий, илмий гуруҳларда қўллаш

мумкин, бу ерда ҳар бир аъзо мустақил ва ижодий шахсга хосдир ёки ҳақиқий раҳбарликни амалга оширувчи шахс гуруҳида мавжуд. Кўриб чиқилган етакчилик услублари ҳар доим ҳам амалий фаолиятда соф шаклда мавжуд эмас. Лойиҳа жамоаси мотивацияси Мотивация - бу шахсни ёки гуруҳни ташкилотнинг мақсадларига эришиш учун ўз саъй-ҳаракатларини кучайтиришга ундашдир. Замонавий ғоялар назариялари психологик тадқиқотлардан олинган маълумотларга асосланади. Улар одамлар эҳтиёжлари рўйхати ва тузилишини аниқлашга қаратилган. Эҳтиёжлар - бу ҳаракатга таъсир кўрсатишга олиб келадиган бирор нарсанинг етишмаслиги. Эҳтиёжларни асосий (бошланғич) ва иккиламчига ажратиш мумкин. Асосий эҳтиёжлар ген даражасида белгиланади ва физиологик характерга эга. Иккиламчи эҳтиёжлар ҳаёт тажрибаси билан бирга пайдо бўлади. Эҳтиёжларини мукофотлар билан қондириш мумкин. Мукофот - бу киши ўзи учун қимматли деб ҳисоблайдиган барча нарсалардир. Шу билан бирга, инсоннинг ўзига хослигини, унинг қиймат туъгрисидаги шахсий тушунчасини ҳисобга олиш керак. Ташқи ва ички мукофотлар мавжуд. Ташқи мукофот ташкилот томонидан берилади (иш ҳақи ва бошқа тўловлар, пулли овқат, шахсий тиббий суғурта, ижтимоий нафақалар, паст фоизли кредитлар, хизмат буъйича силжишлар ва бошқалар). Ички мукофот тўғридан-тўғри ишнинг ўзи (мақсадга эришишда муваффақият қозониш, ўз-ўзини қадрлаш ҳисси) билан берилади.

Жамоанинг ўзига хос хусусиятларига ва фаолият соҳасига нисбатан мотиваторлик тизимини ривожлантириш бошқарув самарадорлигини оширишнинг асосий захираларидан биридир. Лойиҳа жамоаси мотивацияси учун ижобий ёндашув қуйидагилардир: • ходимнинг хатти-ҳаракатига энг кўп таъсир этадиган мотивацион омиллар мажмуини яратиш; • жамоада ижобий иқлим; • кучларни тўлиқ рўёбга чиқариш, ижодий салоҳиятни ошкор этиш, ҳар бирининг профессионал ўсиш имконияти; • ишдаги мақсадларни аниқ белгилаш; • муваффақиятни аниқлашнинг аниқ мезонлари; • ишнинг умумий натижаларига самарали меҳнатга ҳақ тўлаш; • ходимларнинг касбий маҳоратига, фаолиятининг натижаларига, ваколатига, иш тажрибасига қараб, ёллаш ва ишга жойлашиш учун бир хил имкониятлар; шартлар.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланган. 1995 - йил 21 - декабрь № 163-1 ва 1996-йил 29-август №256-1 [кўчирма] –Т.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999- йил. 2. Ўзбекистон Республикаси «Ихтиролар моделлар ва саноат намуналари ҳақида» ги Қонуни 1994-йил 6- май, – Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999 йил. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Маъсулиятлар ва хизматларни сертификатлаш тўғрисида» ги Қонуни 1993-йил 28-декабрь №1006-хи, Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Стандартлаштириш тўғрисида» ги Қонуни 1993-йил 28-декабрь №1002-хи, -Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 5. И.А.Каримов. Истиқлол имкониятлари ва ислоҳотлар самаралари. Халқ сўзи. 2009-йил. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармойиши “Баркамол авлод йили” давлат дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича ашкилий чора тадбирлар тўғрисида. Тошкент 2009йил 9-декабрь .

Похожие

Персонал ва инсон ресурсларини бошқариш

Инсон ресурсларини бошқариш функциясининг ривожланиши

Халкаро менежмент тизимида инсон ресурсларини бошкариш

Корхонанинг молиявий ресурсларини шакллантириш. Фойдани тақсимлаш

Лойиҳаларни бошқаришнинг моҳияти