Лойиҳаларни бошқаришнинг моҳияти - Экономика - Рефераты

Лойиҳаларни бошқаришнинг моҳияти

Загружено в:

06.05.2023

Скачано:

0

Размер:

80.5 KB

Лойиҳаларни бошқаришнинг моҳияти Режа: 1. Лойиҳаларни бошқаришнинг моҳияти 2. Лойиҳаларни бошқариш тарихи 3. Лойиҳа ва инвестицияларни бошқаришнинг ўзаро боғлиқлиги 4. Бошқариш технологияси

Лойиҳаларни бошқаришнинг моҳияти "Лойиҳа" тушунчаси бир нечта белгилар билан тавсифланган турли хил тадбирларни (фаолиятларни) бирлаштиради, улардан энг кенг тарқалгани қуйидагилар: • аниқ мақсадларга эришиш, аниқ натижаларга эришиш; • бир нечта о`заро бог`лиқ ҳаракатларнинг мувофиқлаштирилиши; • муайян бошланиш ва тугаш билан чекланган вақт. Лойиҳанинг ишлаб чиқариш тизимидан фарқи шундаки, лойиҳа бир маротаба эмас, балки даврий фаолият. Кетма-кет ишлаб чиқариш олдиндан белгиланган муддатга эга эмас ва талабнинг мавжудлиги ва ҳажмига бог`лиқ. Талаб ё`қолганда, ишлаб чиқариш жараёни тугайди. Соф ишлаб чиқариш айланиши лойиҳалар эмас. Бироқ охирги пайтларда дизайн ёндашуви доимо ишлаб чиқаришга ё`налтирилган жараёнларга тобора ко`проқ қо`лланилмоқда. Мисол учун, муайян даврда ишлаб чиқариш ҳажмини белгиланган бюджетга асосан ошириш ёки шартнома бо`йича етказиб бериш муддатлари мавжуд бо`лган баъзи буюртмаларни бажариш. Лойиҳанинг якуний натижасини олиш учун қанча вақт керак бо`лса, лойиҳа тизими сифатида лойиҳа мавжуд. Лойиҳанинг концепцияси фирма ёки корхона концепциясига зид келмайди ва унга то`лиқ мос келади. Бундан ташқари, лойиҳа ко`пинча компаниянинг фаолиятининг асосий шакли бо`лади. Мутахассиснинг о`зига хос вазифасига қараб, ҳар бири мавжуд бо`лиш ҳуқуқига эга бо`лган "лойиҳа" атамасининг бир қанча таърифлари мавжуд. Энг умумий шаклдаги лойиҳа (ингл.прожеcт) - "масалан, катта корхона, масалан, о`йланадиган ёки режалаштирилган нарса" (Wэбстер изоҳли луг`ати). Мунтазам (тизимли) ёндашув нуқтаи назаридан, лойиҳа дастлабки ҳолатдан со`нгги ҳолатга о`тиш жараёни деб қаралиши мумкин – натижа бир қатор чекловлар ва механизмларнинг иштироки билан бог`лиқ.

“Лойиҳа бошқаруви то`г`рисидаги билимлар Кодексида” лойиҳа – бу муайян дастлабки маълумотларга ва уни қандай ҳал қилишни белгилайдиган зарур натижаларга (мақсадларга) эга бо`лган вазифадир. Лойиҳа мақсади (муаммоси), уни амалга ошириш воситаси (муаммони ҳал қилиш) ва амалга ошириш жараёнида олинган натижаларни о`з ичига олади. Инвестиция лойиҳаси режалаштирилган натижани олиш ва белгиланган муддатларда муайян мақсадларга эришиш учун интеллектуал, молиявий, моддий, инсоний, шу жумладан, маълум миқдорда ресурсларни инвестициялашни о`з ичига олган инвестицион (сармоявий) ҳаракатлар сифатида тушунилади. Инвестиция лойиҳасининг молиявий натижаси ко`пинча фойда / даромад ҳисобланади, аниқ (моддий-ашёвий) натижалар - янги ёки реконструкция қилинадиган асосий воситалар (объектлар) ёки молиявий воситаларни ёки моддий бо`лмаган активларни кейинчалик даромад келтирадиган тарзда сотиб олиш ва улардан фойдаланиш. Айрим жисмоний объектлар (бинолар, иншоотлар, ишлаб чиқариш комплекслари) лойиҳа натижалари сифатида фаолият олиб борадиган бо`лса, лойиҳа таърифи қуйидагича ифодаланиши мумкин: Лойиҳа– бу мақсадли, олдиндан ишланган ва режалаштирилаётган жисмоний объектларни ишлаб чиқариш ёки модернизация қилиш, технологик жараёнларни, улар учун ташкилий ҳужжат, моддий, молиявий, меҳнат ва бошқа ресурслар, шунингдек бошқарув қарорлари ва уларни амалга ошириш чора-тадбирлари. Шундай қилиб, лойиҳанинг замонавий маъноси - бу бизнинг дунёмизни о`згартирадиган нарсалардир: уй-жой ёки саноат иншоотини қуриш, илмий тадқиқотлар дастури, корхонани реконструкция қилиш, янги ташкилот тузиш, янги ускуналар ва технологияларни ишлаб чиқиш, кема қурилиши, кино яратиш, минтақани ривожлантириш, - буларнинг барчаси лойиҳалар ҳисобланади. "Лойиҳаларни бошқариш" - махсус ва профессионал билимларни бирлаштирадиган синтетик фандир. Махсус билим лойиҳалар (қурилиш, инновацион, таълим, атроф-муҳит, тадқиқот, қайта қуриш ва бошқалар)

билан бог`лиқ фаолият соҳасининг хусусиятларини акс эттиради. Бироқ, турли лойиҳалар учун муваффақиятли қо`лланиладиган усуллар ва воситалар ёрдамида, лойиҳанинг барча ё`налишлари бо`йича лойиҳаларга хос бо`лган умумий мунтазамликларни о`рганиш натижасида олинган билимлар туфайли лойиҳаларни бошқариш ҳақиқий мустақил фанга айланди. Лойиҳаларни бошқариш усуллари қуйидагиларни бажаришга имкон беради: • лойиҳанинг мақсадларини аниқлаб олиш ва уни оқлаш; • лойиҳанинг тузилишини аниқлаш (суб-мақсадлар, амалга ошириладиган ишларнинг асосий босқичлари); • зарур миқдор ва манбаларни аниқлаш; • ижрочиларни, хусусан, савдо-сотиқ ва тендер савдони о`тказиш ё`ли билан танлаш; • шартномаларни тайёрлаш ва тузиш; • лойиҳанинг вақтини белгилаш, уни амалга ошириш режасини тузиш, керакли ресурсларни ҳисоблаш; • лойиҳа бюджети ва сметани ҳисоблаш; • рискларни режалаштириш ва ҳисобга олиш; • лойиҳанинг амалга оширилиши устидан назоратни таъминлаш ва бошқалар. Лойиҳаларни бошқариш - ишларнинг таркиби ва ко`лами,лойиҳа иштирокчиларининг харажатлари, вақти, сифати ва қондирилиши бо`йича лойиҳада аниқ натижаларга эришиш учун замонавий услублар, асбоб- ускуналарни ва бошқарув технологияларини қо`ллаш орқали унинг мақсадларига самарали эришишга қаратилган лойиҳа айланиши давомида меҳнат, молиявий ва моддий-техника ресурсларини режалаштириш, бошқариш, мувофиқлаштириш методологияси. Г`арбда кенг тарқалган лойиҳа бошқарувининг "жараён" тушунчаси қизиқиш уйг`отади. Унинг моҳияти лойиҳа бошқарувининг (ЛБ) мураккаб интеграциялашган табиати унинг таркибидаги жараёнлар ва уларнинг о`заро

бог`лиқлиги билан тавсифланади. Бу ҳолатда жараёнлар бошқарув функцияларини амалга ошириш билан бог`лиқ бо`лган ҳаракатлар ва тартиблар сифатида тушунилади. Лойиҳа бошқаруви схемалари учун қуйидаги вариантлар мавжуд: “Асосий” тизим. Лойиҳа менежери (менеджер) мижознинг вакили ("агент") бо`либ, қабул қилинган қарорлар учун молиявий жавобгар эмас. Касбий менежмент (бошқарув) учун лицензияга эга лойиҳа иштирокчиси бо`лган ҳар қандай юридик ёки жисмоний шахс бо`лиши мумкин. Бундай ҳолда, лойиҳа менежери лойиҳани ишлаб чиқиш ва амалга оширишни мувофиқлаштириш ва бошқаришни таъминлайди ҳамда бошқа лойиҳа иштирокчилари (мижоз ёки буюртмачидан ташқари) билан шартнома муносабатларидан иборат бо`лмайди. Тизимнинг афзаллиги - лойиҳа менежерининг холислиги, камчиликлари - лойиҳанинг натижалари учун жавобгарлик бутунлай мижозга тегишли (масъулият бутунлай мижозга юкланади). “Мураккаб (кенгайтирилган) бошқарув” тизими. Лойиҳа менежери (менежер) - лойиҳа учун белгиланган (баҳоланган) нарх бо`йича жавобгарликни олади. Лойиҳа менежери лойиҳа жараёнларини о`зи, мижоз ва лойиҳа иштирокчилари о`ртасида тузилган шартномаларга мувофиқ бошқаради ва мувофиқлаштиради. "Асосий" тизимда бо`лгани каби, ҳар қандай юридик шахс ёки жисмонийшахс - профессионал бошқарув учун лицензияга эга бо`лган ва мижозга бо`лган мажбуриятларини бажара оладиган лойиҳа иштирокчиси бо`лиши мумкин. Лойиҳа менежери лойиҳани бошқаради, етказиб бериш ва муҳандислик ишларини мувофиқлаштиради. Бундай ҳолда, жавобгарлик шартнома доирасида лойиҳа бошқарувчисига юкланади. “Таёр ҳолда топшириш” тизими. Лойиҳа менежери (менежер) лойиҳа- конструкторлик фирмаси бо`либ, мижоз у билан лойиҳанинг эълон қилинган қиймати буйича “таёр ҳолда топшириш” шартномасини тузади.

Лойиҳаларни бошқариш тарихи Ҳар қандай лойиҳа бир неча фазалардан (босқичлардан) о`тади. Албатта, барча фазалар (босқичлар) орқали лойиҳани амалга ошириш учун улар бирон-бир тарзда бошқарилиши керак. Шу маънода Миср пирамидаси ёки Хитойнинг буюк деворининг қурилиши каби машҳур лойиҳаларни бошқарган. Бошқарилувчи - муваффақиятсиз эмас (муваффақиятни фақат о`з вақтида бажариш ёки техник натижалар билан баҳолаймиз) - мудофаа, ёқилг`и-энергетика ва собиқ Совет Иттифоқининг бошқа тармоқларидаги лойиҳалар ҳам бошқарилган. ХХ асрнинг 50-йилларида бозор иқтисодиётига эга бо`лган ривожланган Г`арб мамлакатларида "Лойиҳаларни бошқариш" (Проже c т Манагемент) каби мустақил дисиплинига эҳтиёж пайдо бо`лди. Бу лойиҳалар миқёсини кенгайтириш ва лойиҳа муваффақиятининг концепцияси биринчи навбатда ажратилган маблаг`лар, жамг`армалар ва фойда маржлари миқдори билан якуний харажатларига мос келиш ё`ли билан о`лчанганлиги сабаб бо`лди. Охиргиси эса, о`з навбатида, менежмент мавзусини ташкил этувчи бир қатор вазифаларни ҳал қилишнинг мураккаблигига (тизимлилигига) бог`лиқ эди. 50-йилларнинг охирларида лойиҳаларни бошқаришнинг биринчи усулларидан бири тармоқни режалаштириш ва бошқариш усуллари ( C ПМ ва ПЕРТ усуллари) ишлаб чиқилди. Дастлаб улар “Атлас” ракета дастурини ва катта синтетик толалар заводини қуришда фойдаланган. 1960-йилларнинг о`рталарида бу услублар фаол о`рганилиб, ва камроқ даражада СССРнинг капитал қурилиш амалиётига жорий этила бошлади. Шуни таъкидлаш керакки, 1930 йиллар охирида совет олимлари Гантт жадваллари ва циклграммалари ёрдамида тақвимли режалаштириш ва оқимли қуришнинг назарий асосларини ва амалий усулларини ишлаб чиқдилар, бу эса ко`п жиҳатдан кейинчалик яратилган лойиҳа бошқарув аппарати пойдевори ҳисобланади.

1970-йилларда Г`арбда ко`плаб йирик компаниялар, шиддатли рақобат шароитида о`з фаолиятларининг кенгайиши ва мураккаблиги билан жавоб берадиган лойиҳаларни бошқариш усулларини ишлаб чиқиш ва қо`ллашни бошлади. Ушбу жараённинг тезлашиши компьютер ахборотларини ишлаш тизимларини кенг жорий этиш орқали таъминланди. Ҳозирги вақтда лойиҳа бошқаруви барча ривожланган мамлакатларда эътироф этилган инвестиция услубига айланди. Лойиҳа ва инвестицияларни бошқаришнинг о`заро бог`лиқлиги Мамлакатимизда амалга оширилаётган кенг ко`ламли дастурий мақсадларни бошқариш усулини о`з ичига олган ҳар қандай қайта қуриш жараёнини тартибга солишнинг тасдиқланган воситаси бо`либ, унга мувофиқ қатор давлатлараро, минтақавий, тармоқ ва объектларга мо`лжалланган мақсадли дастурлар яратилди. Уларнинг ҳар бири о`заро бог`лиқ бо`лган комплекс (ресурслар, атамалар ва ижрочилар учун) лойиҳаларидир. Уларнинг амалга оширилиши лойиҳани бошқариш концепциясига асосланган (проже c т манагемент). Концепциянинг асоси лойиҳага ҳар қандай тизимнинг (масалан, корхонанинг) бошланг`ич ҳолатидаги вақт ва пул сарфлаши билан бог`лиқ бо`лган о`згариш сифатида қарашидир. Бюджет ва вақт чекловлари доирасида олдиндан белгиланган қоидаларга мувофиқ амалга ошириладиган ушбу о`згаришлар жараёни ушбу янги синтетик фаннинг моҳиятини ташкил этади. Бундай ёндашув иқтисодиёт ва бошқарувдаги барча о`згаришларни инвестиция лойиҳалари тизимига, уларни бошқаришни эса инвестициявий бошқарувга олиб боришга имкон беради (шунингдек, инвестицияларни бошқариш ҳам деб айтадилар). Замонавий шароитда лойиҳаларни бошқариш усуллар ва воситалартўплами инвестицияларни бошқаришнинг юқори самарадорли методологиясини о`зида акс эттириб, қуйидагиларга имкон беради.

• Инвестициялар бозорини таҳлил қилиш ва унинг инвестицион портфелини шакллантириш, уни рентабеллик, хавф ва ликвидлик мезонлари бўйича баҳолаш; • хавф омиллари ва ноаниқликларни ҳисобга олган ҳолда инвестициялар самарадорлигини баҳолаш; • инвестиция ресурсларига бўлган эҳтиёжни баҳолаш, қарзга олинган ва қарз маблағларидан фойдаланишнинг мақсадга мувофиқлигини баҳолаш билан компания инвестицион ресурсларини шакллантириш стратегиясини ишлаб чиқиш; • муайян лойиҳаларнинг инвестицион жозибадорлигини танлаш ва баҳолаш; • индивидуал молия воситаларининг инвестицион сифатини баҳолаш ва энг самарали воситаларни танлаш; • муайян инвестиция лойиҳалари ва дастурларини амалга оширишни режалаштириш ва тезкор бошқариш; • харидлар ва таъминот тартибини шунингдек, лойиҳа сифатини бошқаришни ташкил этиш; • инвестицион жараённи самарали амалга оширишни, шу жумладан ўзгаришларни бошқариш ва самарасиз лойиҳаларни ўз вақтида ёпиш (айрим молиявий воситаларни сотиш) ва капитални қайта инвестициялаш бўйича қарорлар тайёрлаш; • лойиҳани тугаллашни ташкил этиш, кўпинча лойиҳанинг умуман бажарилишига салбий таъсир кўрсатадиган инвестиция бошқарувининг психологик аспектларини тўлиқ ҳисобга олиш. Бошқариш технологияси Лойиҳаларни бошқариш жараёни замонавийлаштирилган технологиялар билан қўллаб-қувватланиши керак, яни компьютерлаштирилган бўлиши лозим, булар учун қуйидагилар зарур:

- лойиҳаларнинг ҳаётий циклининг барча босқичлари ва фазалари бўйича маълумотлар базалари ва маълумотлар банкларини яратиш ва долзарб ҳолатда уларни қўллаб-қувватлаш; - замонавий автоматлаштирилган режалаштириш ва бошқариш тизимларини, шунингдек маълумотларни қайта ишлаш ва узатиш воситаларини жорий этиш. Фойдаланилаётган ахборот технологиясининг мураккаблиги (ва шунинг учун нарх) лойиҳанинг мураккаблиги ва ҳажмига мос келиши кераклигини эслаш керак. Агар ушбу қоида бузилган бўлса, мижозга қўлланиладиган технологиянинг асоссиз мураккаблиги ва бу жуда муҳим омилнинг аҳамиятини камлигини ҳисобга олиб, асоссиз йўқотишларга йўл қўйилади. Замонавий лойиҳа менежери учун энг қийин нарса - бу бошқарув жараёнини автоматлаштириш эмас (бу фақат мижознинг замонавий аппарат ва дастурий таъминот учун тўлаш қобилиятининг функцияси), балки техник регламентнинг эски тизимининг парчаланиши ва инвестицион соҳада шаклланган ахборот"вакууми" ва замонавий шароитларга мос келадиган ахборот фаолиятини қўллаб-қувватлайдиган янги ахборот тизимини "ёлғиз" ташкил этишнинг иложи бўлмаганлиги ҳақидаги маълумотлар. Бундай шароитда тажриба тўплаш жараёнини ташкил этиш жуда муҳим - албатта, машинага йўналтирилган шаклда. Ушбу вазифалар доирасида лойиҳанинг (дастурнинг) ҳал этилиши замонавий бизнес инсон олдида юзага келадиган муаммоларни ҳал этишнинг самарали воситасини таъминлайди.

Адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Фуқаролик кодекси, Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси томонидан тасдиқланган. 1995 - йил 21 - декабрь № 163-1 ва 1996-йил 29-август №256-1 [кўчирма] –Т.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999- йил. 2. Ўзбекистон Республикаси «Ихтиролар моделлар ва саноат намуналари ҳақида» ги Қонуни 1994-йил 6- май, – Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999 йил. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Маъсулиятлар ва хизматларни сертификатлаш тўғрисида» ги Қонуни 1993-йил 28-декабрь №1006-хи, Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 4. Ўзбекистон Республикасининг «Стандартлаштириш тўғрисида» ги Қонуни 1993-йил 28-декабрь №1002-хи, -Тошкент.: «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси» 1999-йил. 5. И.А.Каримов. Истиқлол имкониятлари ва ислоҳотлар самаралари. Халқ сўзи. 2009-йил. 6. Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармойиши “Баркамол авлод йили” давлат дастурини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш бўйича ашкилий чора тадбирлар тўғрисида. Тошкент 2009йил 9-декабрь.

Похожие

Инвестицион лойиҳаларни молиялаштиришнинг иқтисодий моҳияти ва аҳамияти

Лойиҳаларни тайёрлаш

Инновацион лойиҳаларни бошқариш

Инновацион лойиҳаларни бошқариш

Ўзбекистонда лойиҳаларни бошқариш тенденциялари