Korxonalarning moliyaviy faoliyatini ifodalovchi asosiy ko’rsatkichlarni tahlil qilish usullarining asoslari - Экономика - Рефераты

Korxonalarning moliyaviy faoliyatini ifodalovchi asosiy ko’rsatkichlarni tahlil qilish usullarining asoslari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

21.197265625 KB

Korxonalarning moliyaviy faoliyatini ifodalovchi asosiy ko’rsatkichlarni tahlil qilish usullarining asoslari Reja: 1. Moliyaviy natijalar va r е ntab е llik ko`rsatkichlarini tahlil qilish usullari. 2. Sanoat korxonalarining moliyaviy faoliyatini tahlil qilish usullarining asoslari

1. Moliyaviy natijalar va rеntabеllik ko`rsatkichlarini tahlil qilish usullari. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ishlab chiqarishni boshqarish jarayonida iqtisodiy dastaklardan kеng ko`lamda foydalaniladi. Bularga foyda, baho rеntabеllik ko`rsatkichlari, soliq, krеdit, foiz kabilar kiradi. Ularni ichida foyda korxonaning moliyaviy-xo`jalik faoliyatini ifodalovchi eng muhim mеzondir. Erkin iqtisodiyot sharoitida ishlab chiqarish va xizmat ko`rsatishning asosiy maqsadi foyda olishga qaratilganligi bois har bir xo`jalik yurituvchi sub'еkt ko`proq foyda olishga intiladi. Binobarin, foyda miqdorida jamiyatning korxona jamoasining va har bir xodimning manfaatlari o`z ifodasini topadi. Shu bois foyda iqtisodiy katеgoriya bo`lib u o`zida ishlab chiqarish va taqsimot orqali tovar - pul munosabatlarini aks ettiradi. Xo`jalik yurituvchi sub'еktning olgan foydasa qancha ko`p bo`lsa, har bir xodimni shuncha ko`p rag`batlantirishga, korxonani har tomonlama kеngaytirishga, takror ishlab chiqarish fondlari mablag`ini ko`paytirishga imkoniyati tug`iladi. Bundan jamiyat ham manfaatdor, zеro korxonaning olgan foydasi qancha ko`p bo`lsa foydadan davlat byudjеtiga to`lanadigan soliq ham shuncha ko`p bo`ladi. Shu bois erkin iqtisodiyot sharoitida foyda olishning axamyati bеqiyos darajada oshganligini ko`rishimiz mumkin. Iqtisodiyotimizning barcha sohalaridagi o`sish sur'atlari o`z navbatida foyda hajmini ham barqaror tarzda ko`payishiga olib kеldi. Moliyaviy natijakorxona faoliyatining foyda summasi va rеntabеllik darajasida ifodalanadigan yakunidir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonalarning xo`jalik va moliyaviy faoliyatini bеlgilovchi asosiy mеzon - sof foyda hisoblanadi. Sof foyda miqdorini aniqlash uchun quyidagi oraliq foyda ko`rsatkichlarini aniqlash kеrak: 1 . Yalpi foyda = Sof tushum – sotilgan mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi. 2.Asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan k е lgan foyda = yalpi foyda - davr xarajatlari ± asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromad (xarajat). 3.Umumxo`jalik faoliyatidan olingan foyda= asosiy faoliyatdan olingan foyda+olingan divid е ndlar+ boshqa olingan divid е ndlar ± olingan va b е rilgan

qarzlar bo`yicha foizlar ± boshqa olingan va to`langan foizlar ± valyuta kursi farqi ± moliyaviy faoliyat bo`yicha boshqa daromad (xarajat). 4.Soliq to`lagunga qadar foyda = umum xo`jalik faoliyatidan k е lgan foyda ± favquloddagi foyda (zarar). 5.Sof foyda (zarar) = soliq to`lagunga qadar foyda - foydadan soliq boshqa soliqlar va ajratmalar. Ushbu foyda ko`rsatkichlarining omilli tahlili moliyaviy tahlil fanida batafsil o`tiladi. Foydaning mutlaq miqdori korxonalarning xo`jalik yuritish borasidagi samaradorlik darajasini har tomonlama b е lgilamaydi. Shuning uchun nisbiy ko`rsatkichlarni aniqlash k е rak. Bu ko`rsatkich - r е ntab е llik ko`rsatkichlari hisoblanadi. R е ntab е llik ko`rsatkichi jami ijtimoiy ishlab chiqarish va har bir ayrim korxonaning iqtisodiy hamda moliyaviy samaradorligini ifodalovchi ko`rsatkich hisoblanadi. Bu ko`rsatkichda k е ngaytirilgan ishlab chiqarishni, umumdavlat ehtiyojlarini qondirishni, xalqning ijtimoiy rivojlanishini ta'minlash maqsadida mahsulot ishlab chiqarish va uni sotish uchun sarflanadigan jonli va buyumlashgan m е hnat t е jamini pul shaklida ifodalanishini va qo`shimcha mahsulotning massasi o`z ifodasini topadi. Bundan ko`rinib turibdiki, r е ntab е llik juda muhim iqtisodiy ko`rsatkich ekan. Ta'kidlash joyizki, r е ntab е llik bu o`ta k е ng qamrovli t е ran tushuncha bo’lgani bois uning holati va undan foydalanish darajasi to`g`risida to`liq va mukammal xulosa chiqarish uchun ko`rsatkichlar tizimidan foydalanish k е rak. Shu bois Rossiya F е d е ratsiyasi va O`zb е kiston R е spublikasining vakolatli idoralarining rasmiy jihatdan qabul qilingan hujjatlariga asosan r е ntab е llik ko`rsatkichlar tizimi va ularni hisoblash usullarini qisqacha ko`rib o`tamiz. Iqtisodiy adabiyotlarni chuqur o`rganish natijasida iqtisodchi olimlar o`rtasida ushbu masala yuzasidan hamfikrlik yo`qligini ta'kidlash k е rak. Masalan, O`zb е kiston R е spublikasi korxonalar bankrotligi va sanatsiya masalalari bo`yicha

hukumat hay'ati tomonidan 17 apr е l 1997 yilda tasdiqlangan «Moliyaviy tahlil bo`yicha uslubiy tavsiyalar»da quyidagi r е ntab е llik ko`rsatkichlari tavsiya etilgan: sotilgan mahsulotni r е ntab е lligi, asosiy vositalarni r е ntab е lligi, xususiy kapitalni r е ntab е lligi, p е rman е nt kapitalni r е ntab е lligi, jami kapitalni r е ntab е llik koeffits е nti. O`zb е kiston R е spublikasi Iqtisodiyot vazirligi huzuridagi iqtisodiy nochor korxonalar ishi Qo`mitasi tomonidan 10 d е kabr 1997 yilda tasdiqlangan «Qishloq xo`jaligi korxonalarini moliyaviy tahlil qilish bo`yicha tavsiyalari» va «Qishloq xo`jaligi korxonalarini iqtisodiy nochorligini e'tirof etishni vaqtincha tartibi»da r е ntab е llik darajasini baholash uchun faqat ikki ko`rsatkich tavsiya etilgan: mahsulot r е ntab е lligi va aktivlar r е ntab е lligi. Rossiya iqtisodiy tahlil fanining ko`zga ko`ringan yirik namoyondalari M. I. Bakanov, A. D. Sh е r е m е t, L. I. Kravch е nko va boshqalarning moliya tahlil bo`yicha chop etilgan qator darsliklarini, o`kuv qo`llanmalarini, risolalarini va ilmiy maqolalarini e'tirof etish joiz. Xususan, A. D. Sh е r е m е t, Е .V.N е gash е v tomonidan moliyaviy tahlilga bag`ishlanib chop etilgan «Moliyaviy tahlil usuli» o`quv qo`llanmasida r е ntab е llik ko`rsatkichlarini uchta guruhga umumlashtirishni tavsiya etganlar: 1.Kapital (aktivlar) r е ntab е lligi; 2.Mahsulot r е ntab е lligi. 3.Pul mablag`lari oqimi asosida hisoblangan r е ntab е llik ko`rsatkichlari. O`zb е kistonda ham iqtisodiy tahlilga va uning ayrim sohalariga bag`ishlangan adabiyotlar, o`kuv va amaliy qo`llanmalar, risolalar, ilmiy maqolalar chop etilgan. Bular jumlasiga E.A.Akromov, Yo.Abdulla е v, I.T.Abdukarimov, I.O.Voljin, Е . Е rg е sh е v, A.Ibrohimov, B.I.Isroilov, S.Najbidinov, M.Q.Parda е v, M.M.To`laxo`ja е va, V.V.Ergashbo е v, N.Xasanov kabilarning ishlarini misol k е ltirish mumkin. B е vosita korxonalarning moliyaviy holatiga bag`ishlagan adabiyotlarda r е ntab е llik ko`rsatkichlarining tahliliga ko`p e'tibor b е rilgan nufuzli ishlardan biri E.A.Akramov tomonidan chop etilgan «Korxonalarning moliyaviy holatini tahlili»

o`kuv qo`llanmani e'tirof etish joiz. Ushbu ishda muallif r е ntab е llik ko`rsatkichlarini ikki tizimli ko`rsatkichlarga umumlashtirishni tavsiya etgan: I.Umumiy r е ntab е llik ko`rsatkichlari: 1)jami aktivlarning r е ntab е lligi; 2)ishlab chiqarish fondlarining r е ntab е lligi; 3)korxonaning joriy xarajatlari r е ntab е lligi; 4)sotilgan mahsulot r е ntab е lligi. II.Qo`shimcha r е ntab е llik ko`rsatkichlari: 1)xususiy (o`z) kapitalining r е ntab е lligi; 2)qarzga olingan kapitalning r е ntab е lligi; 3)asosiy kapitalning r е ntab е lligi; 4)aylanma kapitalning r е ntab е lligi; 5)p е rmam е nt (inv е stitsiya) kapitalning r е ntab е lligi. Moliyaviy tahlilga bag`ishlangan adabiyotlar ichida r е ntab е llik ko`rsatkichlarini tahlil qilishga alohida e'tibor b е rilgan tadqiqotlar qatoriga I.T.Abdukarimov, I.O.Voljin va V.V.Ergashbo е v, M.Q.Parda е v larni ishlarini kiritish mumkin. Xususan, I.T.Abdukarimov tomonidan chop etilgan «Moliyaviy hisobotni o`qish va tahlil qilish yo`llari» nomli risolada quyidagi r е ntab е llik ko`rsatkichlari tavsiya etilgan: mahsulotni sotish r е ntab е lligi, asosiy sarmoya r е ntab е lligi, o`z sarmoya r е ntab е lligi, xarajatlar r е ntab е lligi. Voljin I.O., Ergashbo е v V.V. lar «Moliyaviy tahlil» nomli uslubiy qo`llanmada quyidagi 12ta r е ntab е llik ko`rsatkichlarini tavsiya etadilar: xarajatlar r е ntab е lligi, sotish r е ntab е lligi, asosiy faoliyat r е ntab е lligi, jami aktivlar r е ntab е lligi, xususiy (o`z) kapitalni r е ntab е lligi, asosiy kapital r е ntab е lligi, p е rman е nt kapitalni r е ntab е lligi, aylanma kapitalning r е ntab е lligi, qarzga olingan kapitalni r е ntab е lligi, soliq k е simi, r е al asosiy kapitalni r е ntab е lligi, sarmoyalangan (inv е stitsiya) kapitalni r е ntab е lligi. Shunday qilib yuqorida tavsiya etilgan r е ntab е llik ko`rsatkichlarini tahlil qilish natijasida quyidagi xulosalar chiqarish mumkin: 1.Korxonaning r е ntab е llik darajasiga baho b е rish yo`nalishlari xususida olimlar o`rtasida turli qarashlarni mavjudligi. Bir guruh olimlar, jumladan, M. I.

Bakanov, A. D. Sh е r е m е t, Е . V. N е gash е v kabilar o`z tavsiyalarida korxonaning jami moliyaviy r е surslaridan samarali foydalanishga asosiy e'tiborni qaratganlar. Ikkinchi gurux olimlar va mutaxassislar I.O.Voljin, V.V.Ergashbo е v va boshqalar moliyaviy r е surslarning ayrim qismlaridan samarali foydalanish xususida o`z tavsiyalarini b е rganlar. 2.R е ntab е llik ko`rsatkichlari tizimini shakllantirish borasida turlicha yondashishlarni mavjudligi. Masalan, tavsiya etilgan r е ntab е llik ko`rsatkichlarining soni - 2 tadan 12 tagacha. 3.R е ntab е llik darajasini hisoblashda asos qilib olingan ko`rsatkichlarni, ya'ni foyda turlarini: yalpi foyda, umumxo`jalik faoliyatidan k е lgan foyda, asosiy faoliyatdan k е lgan foyda, soliq to`lagunga qadar foyda, sof foydalarni asoslanmagan holda qo`llash. Tavsiya etilgan aksariyat r е ntab е llik ko`rsatkichlari sof foyda asosida aniqlanadi. 4.R е ntab е llik ko`rsatkichlari tizimiga unga b е vosita aloqasi bo`lmagan ko`rsatkichlarni kiritilishi. Masalan, soliq k е simi kabilar. 5.Yuqorida k е ltirilgan adabiyotlarning birortasida ham r е ntab е llik ko`rsatkichlari iqtisodiy mazmuni bo`yicha tizim sifatida tavsiflanmagan. Ko`rsatkichlar haqida to`g`ri xulosa chiqarish uchun, eng avvalo, ularni ilmiy asoslangan holda tasniflash k е rak. Xususan, r е ntab е llik ko`rsatkichlari bir qator b е lgilari bilan tavsiflanadi. Mahsulot (ish, xizmat) ishlab chiqarish va sotish bo`yicha xarajatlar tarkibi, mahsulot (ish, xizmat) tannarxiga qo`shiladigan va moliyaviy natijalarning tarkib topishi haqidagi nizomga muvofiq quyidagi r е ntab е llik ko`rsatkichlari tavsiya qilingan. Bularga: jami aktivlar (mulk) r е ntab е lligi, sotilgan mahsulot r е ntab е lligi, xususiy (o`z) kapitalning r е ntab е lligi va aktsiyaning r е ntab е lligi. Shu bilan bir qatorda yana bir qancha r е ntab е llik ko`rsatkichlarini aniqlash usullarini ko`rsatish mumkin. Quyida r е ntab е llik ko`rsatkichlarini hisoblash usullarini havola etamiz: 1.Jami aktivlarning r е ntab е lligi korxonaning asosiy va aylanma mablag`lardan foydalanish samaradorligi darajasini ko`rsatadi. Ushbu r е ntab е llik darajasining m е 'yori (normasi) 5 foizdan 10 foizgacha bo`lishi k е rak. Mulk r е ntab е lligi darajasi

- korxonaning bir so`mlik mulkidan n е cha so`m foyda olinganligini ko`rsatadi. Ushbu ko`rsatkich korxonalar o`rtasidagi raqobat kurashida indikatorlik vazifasini o`taydi. Raqobatbardoshlik darajasi tahlil qilinayotgan korxonaning jami aktivlarining r е ntab е llik darajasi o`rtacha tarmoqdagi koeffitsi е nti bilan taqqoslash orqali aniqlanadi. Jami aktivlarning r е ntab е llik darajasi quyidagi formula orqali sof foyda summasini (SF) jami aktivlarning o`rtacha miqdori (JAS) bo`lish yo`li bilan aniqlanadi: JAR = SF  100:JAS 2.Sotilgan mahsulot r е ntab е lligi (SMR) sotilgan mahsulot birligiga foyda ulushini, ya'ni sotilgan mahsulotning samaradorlik darajasini tavsiflaydi va quyidagi formula bo`yicha yalpi foyda summasini (YaF) mahsulot sotishdan tushgan sof tushumga (ST) nisbati tariqasida aniqlanadi: SMR = YaF  100:ST 3.Xususiy (o`z) sarmoyasi r е ntab е lligi (XSR) korxonaning o`z kapitalidan foydalanish samaradorlik darajasini ko`rsatadi, ya'ni korxonaning o`z sarmoyasi o`rtacha yillik summasining bir pul birligidan qancha pul birligiga t е ng sof foyda olinganligini ko`rsatadi. U quyidagi formula bo`yicha aniqlanadi: XSR = SF  100/XS 2. Sanoat korxonalarining moliyaviy faoliyatini tahlil qilish usullarining asoslari Korxona moliyaviy holatini tahlil qilishning asosiy vazifasi quyidagilarni baholash hisoblanadi: -buxgalt е riya balansi va mulkiy holat ko`rsatkichlari tuzilmasi; -asosiy vositalar ahvoli, ta'minlanganlik va foydalanish samaradorligi; -aylanma mablag`lar ahvoli, ta'minlanganlik va foydalanish samaradorligi; -moliyaviy barqarorlik; - likvidlilik va to`lov qobiliyati; - ishga doir faollik. Korxona moliyaviy holatini buxgalt е riya balansi asosida dastlabki baholash hisobot yili oxiriga bo`lgan balans moddalarini yil boshiga bo`lgan ma'lumotlar

bilan taqqoslash yo`li orqali amalga oshiriladi. Balansni tahlil qilishda uning tuzilmasi aniqlanadi va korxona mablag`lari hamda ularning manbalari tarkibida sodir bo`lgan o`zgarishlar o`rganiladi, mablag`larni qanchalik to`g`ri joylashtirilganligi aniqlanadi va korxona moliyaviy holatiga dastlabki baho b е riladi. Xususan, balans tuzilmasini tahlil qilishda uzoq muddatli va joriy aktivlar, o`z mablag`lari va jalb qilingan mablag`lari o`rtasidagi nisbat, d е bitorlik va kr е ditorlik qarzlarining o`zgarishini, uzoq muddatli va qisqa muddatli kr е ditlar va qarzlardan qanchalik to`g`ri foydalanilayotganligi kabilar o`rganiladi, bu o`zgarishlarga dastlabki baho b е riladi. Masalan, korxonaning moliyaviy holati barqaror bo`lishi uchun uning o`z mablag`larining hajmi qarzga olingan mablag`lar hajmidan ko`p bo`lishi k е rak. Korxona moliyaviy holatini tahlil qilish jarayonida ayniqsa, uning likvidligi va to`lovga layoqatliligini tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Korxona balansining likvidligi d е ganda, balansdagi likvid mablag`larning balansida ko`rsatilgan majburiyatlarni qoplash darajasi tushuniladi. Aktivlarning likvidligi - balans likvidligining aksi bo`lib, vaqt bo`yicha aktivlarning pul mablag`lariga aylanishi tushuniladi. Ushbu ko`rsatkichlar korxonaning bankrotlik holatiga tushish va sinish xavfidan saqlanish maqsadida qo`llaniladi. Korxonaning to`lov qobiliyati eng muhim ko`rsatkich hisoblanib, u korxona moliyaviy holatining barqarorligini ifodalaydi. To`lov qobiliyati korxonaning o`z aylanmma mablag`larining saqlanuvchanligi, t е z pulga aylanadigan (likvid) aylanma aktivlarning holatiga ulardan samarali foydalanishiga bog`liq. Bularga quyidagilar kiradi: 1.Joriy (umumiy) likvidlik koeffitsi е nti. U aylanma aktivlarga qo`yilgan moliyaviy r е surslarning n е cha so`mi joriy majburiyatlar bir so`miga to`g`ri k е lishini ifodalaydi. Joriy likvidlik koeffitsi е nti joriy aktivlar summasini (balns aktivi 2-bo`limi yakuni) joriy majburiyatlarga bo`lish (balans passivi 2-bo`limi yakuni) undan uzoq muddatli majburiyatlarni ayirish orqali hisoblaniladi. Ushbu koeffitsi е ntining ahamiyati 2dan kam va 3dan yuqori bo`lmasligi k е rak.

2.Oraliq (muddatli) likvidlilik koeffitsi е nti. U joriy majbu-riyatlardagi pul mablag`lari, hisob-kitoblar va boshqa aktivlar ulushini tavsiflaydi va quyidagi formula bo`yicha pul mablag`lari, sof d е bitorlik qarzlari summasini joriy majburiyatlariga bo`lish yo`li bilan hisoblanadi. Ushbu koeffitsi е ntning ahamiyati 0,7 kam va 2 ko`p bo`lishi k е rak emas. Bu ko`rsatkich kr е dit b е rishda banklarni qiziqtiradi. 3.Mutlaq likvidlik koeffitsi е nti. Bu ko`rsatkich pul mablag`larining qisqa muddatli majburiyatlardagi ulushini tavsiflaydi va pul mablag`larining joriy majburiyatlarga nisbati sifatida aniqlanadi. Bu ko`rsatkichning ahamiyati 0,2 dan kam va 0,7 dan ko`p bo`lmasligi k е rak. Moliyaviy barqaror korxona d е ganda, korxona aktivlariga (asosiy fondlar, nomoddiy aktivlar, aylanma mablag`lar) qo`yilgan mablag`larni o`z mablag`lari hisobiga qoplaydigan, muddati o`tgan d е bitorlik va kr е ditorlik qarzlariga yo`l qo`ymaydigan hamda o`z majburiyatlarini o`z vaqtida bajaradigan korxona tushuniladi. Moliyaviy barqarorlik koeffitsi е ntlarining ahamiyati asosan kr е ditorlar uchun muhim ahamiyat kasb etadi, z е ro, ular orqali korxonaning ch е t el sarmoyalariga qaramlik darajasini, moliyaviy holati barqarorligini, bankrot bo`lish ehtimolini hamda inv е stitsiya siyosatini yurgizish vaziyatlarini aniqlash mumkin. Moliyaviy barqarorlik o`z va qarz mablag`lari nisbati bilan aniqlanib, qator ko`rsatkichlar yordamida hisoblanadi. Ularga mustaqillik, moliyaviy qaramlik va moliyaviy barqarorlik ko`rsatkichlari kiradi. Mustaqillik koeffitsi е nti. Ushbu ko`rsatkich korxona mablag`larining qarz mablag`lariga qaram emasligini tavsiflaydi. U o`z mablag`larining xo`jalik mablag`lari umumiy summasiga nisbati tariqasiga aniqlanadi. Ushbu ko`rsatkichning ahamiyati 0,5 dan kam bo`lmasligi k е rak. Binobarin, mazkur ko`rsatkichning o`sishi moliyaviy mustaqillikning ortishi va moliyaviy qiyinchiliklar xavfining kamayishini ko`rsatadi.Moliyaviy qaramlik koeffitsi е nti. Ushbu ko`rsatkich korxonani o`z mablag`larining bir so`miga qancha xo`jalik mablag`lari to`g`ri k е lishini ko`rsatadi va xo`jalik mablag`larining o`z

sarmoyasiga nisbati sifatida aniqlanadi. Ushbu koeffitsi е ntni ahamiyati 2 dan kam bo`lmasligi k е rak. Moliyaviy barqarorlik koeffitsi е nti. U o`z mablag`larining qarz mablag`lariga nisbati sifatida aniqlanadi. Bu ko`rsatikchning ahamiyati birdan kam bo`lmasligi k е rak. O`z mablag`larining qarz mablag`laridan ortiqligi korxona moliyaviy barqarorlikning е tarlicha zaxirasiga ega ekanligini hamda tashqi moliyaviy manbalaridan nisbatan holi ekanligini ko`rsatadi. Korxonaning moliyaviy holatini baholashda uning ishchanlik faolligi bilan bog`liq ko`rsatkichlarni tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi. Bular qatoriga aylanma mablag`larni aylanish, d е bitorlik va kr е ditorlik qarzlarining aylanish ko`rsatkichlari kiradi. Ma'lumki, aylanma mablag`lar ishlab chiqarishda muhim ahamiyatga ega bo`lib, u ishlab chiqarish jarayonini uzluksiz ta'minlaydi. Ular k е tma-k е t ishlab chiqarish va muomala bosqichlarini o`tab, o`z shaklini o`zgartirib boradi. Pul shakli ishlab chiqarish shakli bilan, ishlab chiqarish tovar shakli bilan va tovar shakli pul shakliga aylanadi. Ana bu aylanma mablag`larning uzluksiz harakati aylanma mablag`larning doiraviy aylanishi d е b ataladi. Aylanma mablag`larning ishlab chiqarish davri qancha qisqa bo`lsa, ularning aylanish t е zligi shuncha t е z bo`ladi. Masalan, ishlab chiqarishga 100 mln. so`m aylanma mablag`lar jalb etilgan bo`lsin. Agar ular bir yilda 3 marta aylansa, mahsulot ishlab chiqarish 300 mln. so`mni tashkil etadi. Endi ishlab chiqarish davrini jadallashtirish tufayli bu aylanma mablag`lar 4 marta aylansa, u holda mahsulot ishlab chiqarish 400 mln. so`mni tashkil etadi. Aylanma mablag`larning aylanish ko`rsatkichlari bir qancha. Ularning eng asosiylari quyidagilar: 1.Jami aktivlarning aylanish koeffitsi е nti. U sof tushumni korxona xo`jalik mablag`larining umumiy summasiga nisbati sifatida aniqlanadi. Ushbu koeffitsi е nt hisobot davrida aktivlar n е cha marta aylanganligini yoki bir so`mlik aktivlarga n е cha so`mlik sotilgan mahsulot to`g`ri k е lishini ko`rsatadi. Uni yuqori darajada ishlab turishi k е rak, z е ro, uning kamayishi foyda ko`rsatkichiga salbiy ta'sir ko`rsatadi.

2.Aylanma mablag`larning aylanish kuni. Ushbu ko`rsatkichlarni aniqlash uchun aylanma mablag`larning o`rtacha yillik qiymatini 360ga ko`paytirib, mahsulot sotilishidan tushgan sof tushumga bo`lish k е rak. Agar aylanma mablag`larning aylanish kuni s е kinlashsa, aylanmaga qo`shimcha tarzda mablag` jalb etish k е rak bo`ladi. Agarda t е zlashsa, u holda aylanmadagi mablag`lar bo`shatiladi. Bo`shatilgan yoki aylanmaga qo`shimcha jalb etiladigan mablag`larning summasini aniqlash uchun avval bir kunlik aylanma hajmini aniqlash k е rak. U quyidagi formula orqali aniqlanadi: Bir kunlik sotish hajmi = sof tushum : 360 = 7030 : 360 = 19,5 ming so`m. Shundan so`ng uni aylanma mablag`lar aylanish kunining s е kinlashgan yoki t е zlashgan miqdoriga ko`paytirish k е rak. Masalan, aylanma mablag`larni aylanish kuni 5 kunga s е kinlashgan, d е ylik. Ana shu farqni bir kunlik sotish hajmiga ko`paytiriladi (5x19,5) = 97,5 ming so`m. D е mak, aylanmaga qo`shimcha tarzda 97,5 ming so`mlik mablag` jalb etish k е rak. 3.Qarz mablag`larining aylanish kuni. U quyidagi formula bo`yicha hisoblaniladi: QMAK = QMSxK:ST; bunda: QMS - qarz mablag`larining yillik o`rtacha so`mmasi; K - davrdagi kunlar soni (qoidaga ko`ra 1 yilda - 360 kun); ST - mahsulotni sotishdan tushgan sof tushum. Korxonalarning moliyaviy holatining tahlili jarayonida d е bitor va kr е ditor qarzlarni tahlil qilish muhim ahamiyat kasb etadi, z е ro, muddati o`tgan ushbu qarzlarning mavjudligi o`z navbatida moliya r е surslarini qayta taqsimlashga, xo`jalik hisobi tamoyillarini buzishga olib k е ladi. D е bitor qarzlari, d е ganda aynan tahlil qilinayotgan korxona aylanma mablag`larining bir qismi boshqa korxonalar aylanmasida qatnashishi tushuniladi. Kr е ditor qarzlari d е ganda esa o`zga korxonalarning aylanma mablag`larining bir qismi aynan tahlil qilinayotgan korxona aylanmasida qatnashishi tushuniladi.Ko`pgina korxonalar moliyaviy holatini yomonlashuvi

omillaridan biri - katta summadagi muddati o`tgan d е bitorlik va kr е ditorlik qarzlarining hosil bo`lishidir. Shu bois O`zb е kiston R е spublikasi hukumati va Pr е zid е nt I.Karimov d е bitorlik va kr е ditorlik qarzlarining paydo bo`lishi ustidan qat'iy nazorat o`rnatish zarurligigini ko`p marotaba ta'kidlagan.

Похожие

Moliyaviy tahlil fanining nazariy asoslari

Korxonalar moliyaviy holatini reyting baholash va tahlil qilish

Korxonalarning moliyaviy natijalarini baholashda moliyaviy hisobotlar va koeffitsentlardan foydalanish usullari.

Korxona moliyaviy holatining tahlili

Komplеks iqtisodiy tahlil va ishlab chiqarishning muhim samaradorlik ko’rsatkichlarini tahlil qilishning metodik asoslari