Қишлоқ хўжалигида ширкат, фермер, деҳқон хўжаликлари пул капиталини ташкил этиш ва улардан фойдаланиш - Экономика - Рефераты

Қишлоқ хўжалигида ширкат, фермер, деҳқон хўжаликлари пул капиталини ташкил этиш ва улардан фойдаланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1.Қишлоқ хўжалиги корхоналарида пул капитали ва унинг моҳияти. 2.Қишлоқ хўжалиги корхоналарида пул капиталини ташкил этиш ва ундан фойдаланиш.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалиги корхоналарида пул капитали ва унинг моҳияти Бозор иқтисодиёти шароитида товар капитали савдо капитали сифатида ажралиб чиққанидек, пул капитали ҳам ссуда капитали сифатида ажралиб чиқади. Капитал обороти процессида маълум вақтларда қишлоқ хўжалиги капитали эгасининг қўлида унинг ўз корхонасида ишга солинмай қолган бўш пул капитали ҳосил бўлади. Ссуда капитали пул капитали бўлиб, уни шу капиталнинг эгаси маълум ҳақ олиш шарти билан бошқа бир капитал эгасига вақтинча беради. Ссуда капиталининг алоҳида хусусияти шундан иборатки, уни ишлаб чиқаришда ўз эгаси бўлган капитал эгаси ишлатмайди. Пул ссудаси қишлоқ хўжалигида ширкат, фермер, деҳқон хўжаликларига ишлаб чиқаришни кенгайтиришга, ишчилар сонини кўпайтиришга ва демак, олаётган қўшимча қийматининг миқдорини оширишга имкон беради. Қишлоқ хўжалигида ширкат, фермер, деҳқон хўжаликлари ўз ихтиёрига берилган пул капитали учун шу капиталнинг эгасига маълум суммада ҳақ тўлайди, бу тўланган ҳақ процент деб аталади. Процент фойданинг бир қисми бўлиб, буни қишлоқ хўжалигида ширкат, фермер, деҳқон хўжаликлари ёки қишлоқ хўжалиги капитали эгаси олган ссудаси учун ссуда берган капитал эгасига тўлайди. Процентнинг манбаи фойдадир. Қишлоқ хўжалигида ширкат, фермер, деҳқон хўжаликлари пул капиталини ташкил этиш ва ундан фойдаланишда банклар ҳисоб - китоб маркази ролини ўйнайди.

www.arxiv.uz Пул қўйган ёки ссуда олган ҳар бир қишлоқ хўжалик корхонасининг банкда жорий счети бўлади. Банк чек деб аталадиган айрим талабномага мувофиқ жорий счетдан пул беради. Банк чекда кўрсатилган суммани бир корхонанинг жорий счетидан иккинчи бир корхонанинг жорий счетига ўтказиб, ҳисоб-китоб ишини олиб боради. Пул ҳаракати ва пул маблағлари билан боғлиқ бўлган бозор иқтисодиётидаги муҳим воқеликлардан бири кредитдир. Кредитнинг ўзи такрор ишлаб чиқариш жараёнидан келиб чиқадики, айни вақтда пулга муҳтожлар ҳам кўп бўлади ва шунингдек пули вақтинча бўш бўлган пул эгалари ҳам кўп бўлади. Масалан, ишлаб чиқариш, товарлар сотилиш вақтида пуллар бўш бўлса, товарлар сотиб олиш, яъни хом ашё, материаллар, энергия сотиб олишда, иш ҳақи тўлаш вақтида пуллар кўп керак бўлади Иқтисодий айланма жараёнида бир вақтда бўш пулни ишлатишни истовчи ва пулга муҳтож ва уни ахтарувчилар мавжуддир. Бундай муаммолар кредит орқали ҳал қилинади. Айтайлик, амортизация ажратмалари, инвестицияга аталган пулларнинг хом ашё ва материаллар пулининг йиғилиб бориши, иш ҳақининг маълум вақтдагина тўланиши туфайли йиғилиб бориши кабилар бевосита ишлаб чиқариш жараёнлари билан боғлиқдир. Булардан ташқари аҳолини ижтимоий ҳимоялашга ажратиладиган пуллар ҳам маълум вақт ичида жамғарилиб, сўнгра ишлатилади. Аҳоли истеъмолида ҳам шундай ҳолатлар бўлади ва маълум қисм даромад жамғарилиб боради. Давлат молиясида ҳам пул йиғилиши ва вақти - соати келганда сарф этилиши табиийдир. Булар қарз бериш учун, яъни кредит учун манбалар бўлиб ҳисобланадики, улар айни вақтда қарз фондларини шакллантириб боради. Демак, иқтисодий ҳаётнинг ўзи, пул ресурсларининг ҳаракати, пулларнинг ишлатилишидаги даврийлик кабилар кредитга асос солиб, уни бўш пуллар билан таъминлаб туради. Албатта бу кредитнинг бир томони, яъни кредит бозоридаги таклифни шаклланиши жараёнидир. Маълумки, шу билан бирга талаб зарур. Пул мавжуд экан, у доимо айланиб, ҳаракатда бўлар экан демак, унга доимо муҳтожлик мавжуд бўлади. У пулга бўлган талабни юзага келтиради.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалиги корхоналарида пул капиталини ташкил этиш ва ундан фойдаланиш Қишлоқ хўжалиги корхоналарида пул капиталини ташкил этишда кредитнинг вазифалари, турлари мавжуд, чунки у хилма хил вазифаларни турли хил кўринишларда, турли шаклларда бажаради. Кредитнинг вазифалари қуйидагилардан иборат: қимматбахо қоғозлар чиқариш, бўш пулларни капиталга айлантириш, қарз усули билан маблағларни тармоқлараро тақсимлаш, пул қарзи усули билан иқтисодий ўсишни рағбатлантириш. Тадбиркорларни қўллаб, уларнинг пулга бўлган эҳтиёжларини қондирилиши туфайли ҳаракатдаги капитал миқдори кўпайтирилади, иқтисодий тараққиёт таъминланади ва тезлаштирилади. Кредит орқали тармоқлар ўртасида ишлаб чиқариш ресурсларининг кўчиши юз бериб, зарурий тараққиёт мувозанатини таъминланиши учун воситачилик қилинади. Қишлоқ хўжалиги кооперативини, яъни ширкат хўжалигини ишлаб чиқариш аҳамиятига молик объектлар қурилиши, асосий ишлаб чиқариш воситаларини харид этиш учун узоқ муддатли кредитлаш ва жорий ишлаб чиқариш фаолияти учун қисқа муддатли кредитлаш кредит шартномалари асосида амалга оширилади. Кичик ва ўрта бизнес субъектлари бюджетдан ташқари фондларнинг кредит линиялари ҳисобидан кредит олиш учун уларга хизмат кўрсатувчи банкка мурожаат этишлари лозим. Банк кредит қўмитаси кредитларнинг мақсадли йўналтирилиши шартлигига асосланиб хусусий тадбиркорларга микрокредитлар беришнинг ўзига хос хусусиятларини ҳисобга олган ҳолда Марказий банкнинг хўжалик субъектларини қисқа муддатли ва узоқ муддатли кредитлашни ташкил этиш қоидаларини тартибга солиб турувчи меъёрий хужжатлар талабларига амал қилиб тадбиркорнинг кредит олиш юзасида буюртмасини кўриб чиқади. Банк бўлими унга бош банк томонидан берилган ҳуқуқ доирасида бюджетдан ташқари фондларнинг кредит линияси ҳисобидан кредитларни бериш бўйича узил-кесил қарор қабул қилади ва кичик ҳамда ўрта бизнес

www.arxiv.uz субъекти билан кредит шартномаси тузади. Юридик шахс, юридик шахс бўлмаган хусусий тадбиркорлар микрокредитларни олиш учун банкга қуйидаги ҳужжатларни тақдим этадилар: номини кўрсатган ҳолда бюджетдан ташқари кредит линияси ҳисобидан кредит олиш учун ариза; кредит буюртмаси; пул оқимининг кутилаётган тахмини мажбурий кутилаётган кредит режа; бошқа банклардаги депозитларда сақланаётган бўш маблағлар мавжудлиги тўғрисида маълумотнома. Бундан ташқари юридик шахс ҳуқуқига эга бўлган хўжаликлардан қуйидаги хужжатлар талаб қилинади: 1) юридик шахс бўлган қарздорнинг таъсис хужжатлари; 2) махсус рухсатнома талаб қиладиган ишлаб чиқариш фаолияти учун рухсатнома; 3) хўжаликни бухгалтерия ҳисоби - охирги санага, солиқ инспекцияси томонидан тасдиқланган охирги икки йил ва жорий йилнинг чораклари бўйича тузилган бухгалтерия ҳисоботи; 4) лойиҳани амалга ошириш учун жиҳозларни етказиш тўғрисидаги контракт шартномаси; 5) техник паспорт ва жиҳоз тўғрисидаги хужжат, ушбу жиҳознинг ўхшаш жиҳоз билан солиштирмаси: баҳоси, ишлаб чиқариши ва бошқалар; 6) ишлаб чиқарган маҳсулотни сотиш тўғрисидаги шартномалар ва маркетинг кузатувлар; 7) қурилишга рухсат бериладиган махсус территория учун рухсат; 8) қурилишнинг тўлиқ ҳажми бўйича лойиха хужжатлари; 9) жорий йил бўйича Макроиқтисодиёт ва статистика Вазирлиги томонидан тасдиқланган қурилишларнинг манзилгоҳи; 10) бизнес-режа, пул оқимларини ҳисобга олган ҳолда; 11) давлат табиат қўмитасининг иқтисодий экспертиза хулосаси; 12) кутилаётган фойда; 13) молиявий таҳлил; 14) кредитни таъминланганлиги, яъни мол-мулк гарови, кафиллик, кредитни қайтармаслик хавфидан суғурта компаниясининг полиси; 15) ҳамда зарур қўшимча маълумотлар. Тақдим этилган хужжатларни синчиклаб ўргангандан сўнг банк ходими кредит битимини тузиш имконияти бор-йўқлиги тўғрисидаги хулосани расмийлаштиради, бунда қуйидагиларни кўрсатади: кредитга қобиллик; кредитнинг мақсади, муддати ва миқдори; кредитни қайтаришнинг таъминланиши; фоиз ставкаси.

www.arxiv.uz Ширкат, фермер ва деҳқон хўжаликларига тижорат банклари томонидан кредитлар берилиши ва ажратилган кредитларни қайтариб бериш, тўлаш, таъминлаш, муддатли ва мақсадли фойдаланиш шартлари билан амалга оширилади. Кредитлар юридик шахс ҳуқуқига эга бўлган хўжаликлар ва юридик шахс бўлмаган тадбиркор деҳқон хўжаликларига шартнома асосида мижозни талаб қилиб оладиган депозит ҳисоб варағи бўлган жойда берилади. Тижорат банки мол-мулкни гаровга қўйиб кредитни расмийлаштиришда гаров ҳақидаги ёзма шартнома тузилиб, бу шартнома нотариал жиҳатдан тасдиқланиши керак. Маъмурий ва ишлаб чиқариш бинолари, иншоотлар, корхона биноси бўйича шартномалар Давлат кадастри туман ва шаҳар идораларида, турар жой бинолари техникавий инвентарлаш бюросида қайд этилиши лозим. Берилаётган кредитнинг миқдори гаровга қўйилган мулк суғурта баҳосида қийматининг 80 % дан ошмаслиги керак. Гаровга қўйилган қимматли қоғозлар шартнома билан расмийлаштирилади ва ширкат, фермер, деҳқон хўжаликлари томонидан банкка сақлаш учун топширилади. Қарз олувчидан гаровга қабул қилиб, олинган қимматли коғозлар қарз олувчига кредит ва фоизлар бўйича қарзлар тўлиқ тўлангандан кейингина берилади. Кўчмас мулк бўлмаган гаров тўғрисидаги шартномага мувофиқ мулкка эгалик қилиш ҳуқуқи қарздорга ўтганидан сўнг гаров воситаси бўладиган мулкни сотиб олиш учун бериладиган кредитларга доир кредит йиғма жилдларида мазкур мулкни сотиш нархини ва бу мулк суғурта қилинган пул маблағлари миқдорини тасдиқловчи хужжатлар бўлиши лозим.

www.arxiv.uz Агар кредит кўчмас мулкни қуриш, таъмирлаш ва тиклашни молиялаш мақсадида берилган бўлса, банк кредит йигмажилдига ишларнинг мўлжалланадиган нархига доир ҳужжатларини, шунингдек, банк томонидан тайёрланган текшириш тўғрисидаги ҳисоботни ёки кредит берилган ишлар бажарилганлигини тасдиқловчи қабул қилиб олиш тўғрисидаги далолатномани киритиши лозим. Агар кредит бошқа шахс томонидан кафолатланса, кредит йигмажилдига қуйидаги қўшимча ҳужжатлар киритилади: кафолатлар тўғрисидаги шартнома; аудиторлик ташкилоти ёки аудиторни кафилини қониқарли молиявий аҳволини тасдиқловчи хулосаси. Бюджетдан ташқари фондларнинг кредит линиялари ҳисобидан микрокредитлар деҳқон хўжаликларини ривожлантириш ва кенгайтириш, шу жумладан қишлоқ хўжалиги техникаси сотиб олиш, қорамол, ёш чорва моллари, парранда, ем-хашак ҳамда омухта ем, ветеринария препаратлари, ўсимликларни ҳимоялашнинг кимёвий воситалари, минерал ўғитлар харид қилишга берилади. Кредитни узиш банк томонидан кредит шартномасида кўзда тутилган муддатда амалга оширилади. Кредит шартномасида кредитни тўлашнинг қуйидаги тартиби белгиланган бўлиши мумкин: 1) мажбуриятларни тўлашнинг бошланган муддати бўйича қарз олувчининг талаб қилиб олинадиган асосий депозит ҳисоб варағидан ссудалар бўйича қарзларни ундириши йўли билан; 2) муддатидан илгари, пул маблағларининг эркин қолдиғини қарз олувчининг талаб қилиб олинадиган депозит ҳисоб варағидан ссуда ҳисоб варағига ўтказиш йўли билан; 3) вақтнинг кафиллик бўйича олинган мажбуриятларидан, суғурта полиси суғурта тўловларидан, шунингдек, гаров ҳуқуқини сотишдан тушадиган маблағлардан фойдаланиш орқали.

www.arxiv.uz “Кредит линиясини очиш” билан хўжалик субъектларига кредит бериш кредит шартномасида аввалдан қайд этилган кредит бериш сўммаси доирасида алоҳида ссуда ҳисоб варағидан амалга оширилади, қарз олувчининг товар - моддий бойликлар, асосий фаолиятига тааллуқли бўлган бажарилган ишлар ва кўрсатилган хизматлар учун пул ҳисоб - китоб хужжатлари тўлови алоҳида ссуда ҳисоб варағига ўтказилади. “Кредит линиясини очиш” билан ссуда бериш банкнинг кафолат мажбурияти билан расмийлаштирилади, шу тариқа банк корреспондентлик ҳисоб варағидан қатъий назар тўсқинликсиз кредит беришга кафолатловчи мажбуриятни зиммасига олади. Банкнинг кафолат мажбурияти икки нусхада тузилади, улардан бири кредит ходимиинг фармойишига кўра кўзда тутилмаган ҳолатлар “Кафолатлар” ҳисоб варағи бўйича ҳисоб - китоб қилиш учун бухгалтерияга топширилади, бошқаси эса қарз олувчига берилади ва унинг кредитга доир хужжатлари билан бирга сақланади. Кредит линиясини очиш билан кредит миқдори, ундан фойдаланиш муддатлари ва уни тўлаш даврийлиги қарз олувчининг маҳсулот етказиб берувчилар ва харидорлар билан тузилган контрактларини таҳлил этиш асосида белгиланади ва бу ҳол кредит шартномасида акс эттирилиши керак. Мониторинг жараёнида мижознинг хўжалик - молия фаолияти, унинг томонидан тузилган шартномалар, ишлаб чиқариш ҳажми, ноишлаб чиқариш харажатлари ва йўқотишлар, муомала харажатлари, фойда, хусусий айланма маблағлар мавжудлигининг динамикаси товар - моддий бойликлар заҳираларининг ахволи, айланма маблағларнинг айланиш тезлигига мувофиқ маҳсулот етказиб бериш мажбуриятларининг бажарилиш тахлили амалга оширилади. Банк қарз олувчининг махсус хужжатлар тўпламида таснифлаш орқали унинг кредитни қайтариш қобилиятини доимий мониторингдан ўтказилишини амалга оширади.

www.arxiv.uz Банк берилган кредитлардан мақсадга номувофиқ фойдаланиш ҳоллари аниқланган тақдирда мақсадга йўналтирилмаган ҳолда фойдаланилган кредит қисмини белгиланган тартибда қарз олувчининг талаб қилиб олингунча депозит ҳисоб варағидан муддатидан олдин ундириб олиш ҳуқуқига эга. Кредитни кайтариш муддати бошланган ва қарздорнинг маблағи бўлмаган тақдирда кафиллик берувчи қарз олувчининг банкини ёзма ҳабардор қилиш асосида ўз кафолатномаси билан ўзининг талаб қилиб олинадиган ҳисоб варағидан тўланмаган кредит миқдорини ва у бўйича ҳисоблаб чиқилган, лекин тўланмаган фоизларни қарз олувчининг бевосита ссуда ҳисоб варағига ўтказади. Кредитларни берилиши мижоз талаб қилиб олгунча депозит ҳисоб варағи жойлашган жойида амалга оширилади. Кредитлар нақд пулсиз шаклда, алоҳида ссуда ҳисоб варағи очиш ва ушбу ссуда ҳисоб варағидан товар - моддий бойликлар учун қарз олувчининг тўлов топшириқларини тўлаш йўли орқали берилади. Ишонч микрокредитларнинг берилишига йўл қўйилмайди. Хусусий тадбиркорларга берилган микрокредитлар “Жисмоний шахсларга берилган қисқа муддатли ссудалар” ва “Жисмоний шахсларга берилган ўрта муддатли ссудалар” баланс ҳисоб варағида ҳисобга олинади. Алоҳида ссуда ҳисоб варақлари бўйича берилган ссудалар кредит ходимининг фармойиши билан муддатли мажбурият билан расмийлаштирилади, у кредитлаш муддатларига кўра тўлиқ қайтарилишига қадар кутилмаган ҳолатлар бўйича “қарз олувчиларнинг қисқа муддатли ссудалар бўйича мажбуриятлари”, “қарз олувчиларнинг ўрта муддатли ссудалар бўйича мажбуриятлари”, “қарз олувчиларнинг узоқ муддатли ссудалар бўйича мажбуриятлари” ҳисоб варақларида ҳисобга олинади.

www.arxiv.uz Шундай қилиб, қишлоқ хўжалиги корхоналарида пул капиталини ташкил этиш ва улардан самарали мақсадга мувофиқ фойдаланиш қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ҳажмини ортишига, сифатини яхшиланишига аҳолини мўл-кўл озиқ-овқат маҳсулотларига ва саноатни қишлоқ хўжалиги хом ашёсига бўлган талабларини юқори даражада таъминлайди.

Похожие

Қишлоқ хўжалигида мулк ва тадбиркорлик шакллари

Кишлок хужалиги - агросаноат мажмуасининг асосий бўгини

Бозор иқтисодига ўтишда қишлоқ хўжалигига давлат раҳбарлиги ва амалга оширилаётган аграр-иқтисодий ислоҳотлар

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этиш шаклларининг назарий ва амалий асослари

Қишлоқ хўжалик корхоналарини бошқариш