Қишлоқ хўжалигида баҳо, унинг турлари ва ташкил бўлиш тамойиллари - Экономика - Рефераты

Қишлоқ хўжалигида баҳо, унинг турлари ва ташкил бўлиш тамойиллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

66 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Қишлоқ хўжалигида баҳонинг мазмуни ва роли. 2. Қишлоқ хўжалигида баҳо системаси ва унинг турлари. 3. Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари баҳосининг ташкил этиш тамойиллари.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалигида баҳонинг мазмуни ва роли Қишлоқ хўжалигида баҳо ижтимоий меҳнатни ўлчаб берувчи қурол ҳисобланиб, баҳо ёрдамида у ёки бу хилдаги товарни ишлаб чиқариш корхонага қанчага тушганлигини аниқлаш мумкин. Баҳо ёрдамида у ёки бу турдаги маҳсулотни ишлаб чиқариш учун сарфланган ижтимоий – зарурий меҳнат миқдорига қараб бир-бири билан таққослаш мумкин. Баҳо ёрдамида жамиятнинг ялпи ижтимоий маҳсулотини қиймат формасида ифодаланади ва ўсиш динамикаси аниқланади. Баҳо ишлаб чиқаришни ривожлантиришни моддий жихатдан муттасил рағбатлантириши лозим. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини ҳарид қилиш баҳоси товар қийматидан пастроқ белгилансада, лекин маҳсулот таннархидан юқорироқ бўлмоғи лозим. Қишлоқ хўжалик корхоналари маҳсулотини сотишдан келган маблағ ҳисобидан ишлаб чиқариш ҳаражатларини қоплабгина қолмай, балки маълум миқдорда фойда олиш имкониятига эга бўлмоғи лозим. Бу фойда ҳисобига хўжаликлар ишлаб чиқаришни кенгайтирилган ҳолда ривожлантиришгагина эмас, шунингдек давлат бюджетига маълум миқдорда даромад солиғи ҳам тўлаш имкониятига эга бўладилар. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг баҳоси улар қиймати билан бевосита боғлиқ бўлиб, маълум давр ичида маҳсулот қиймати ўзгарганда баҳо ҳам ўзгармоғи лозим. Маълумки, ишлаб чиқариш интенсив ривожланиши натижасида маҳсулот ишлаб чиқариш учун қилинадиган ҳаражат миқдори камайиб боради. Бу эса баҳони пасайтириш учун реал шароит яратади. Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ҳарид қилиш баҳоси ахолининг реал иш хақи миқдорининг ортиши ёки пасайишига таъсир этади. Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари баҳосини илмий асосда белгилаш бир қатор масалаларни ҳал қилиш имконини беради. Баҳони илмий асосда белгилаш ердан ва ишлаб чиқариш воситаларидан, иш кучидан унумли фойдаланиш,

www.arxiv.uz етиштиралдиган маҳсулот сифатини яхшилаш, соҳалар ва тармоқлар орасидаги иқтисодий муносабатларни мустаҳкамлаш, ишлаб чиқариш ва фан-техника янгиликларини, илғор тажриба ютуқларини кенг кўламда жорий этиш имкониятини яратади. Баҳо ёрдамида ишлаб чиқаришни кенгайтирилган ҳолда ривожлантириш у ёки бу туридаги экин майдонлари кўламини ошириш ва чорва моллари туёғини кўпайтириш, уларнинг хосилдорлигини ва маҳсулдорлигини ўстириш учун реал шароит яратади. Баҳо ёрдамида ҳар хил иқтисодий табиий шароитда иш олиб бораётган хўжаликларда дифференциал рента 1 ни тармоқлар, соҳалар ва зоналар бўйича қайта тақсимлаш имконияти вужудга келади. Баҳо бевосита ишлаб чиқариш самарадорлиги даражасига таъсир этиб, унинг рентабеллик даражаси ортишига ёки камайишига олиб келади. Қишлоқ хўжалигида баҳо ёрдамида маҳсулот етиштириш, тақсимлаш, айрибошлаш, истеъмол этиш билаг боғлиқ ижтимоий-иқтисодий ва хўжалик масалаларини ҳал қилиш мумкин. Бу масалаларни ҳал қилишда баҳо режали ҳисобот, рағбатлантириш, тақсимлаш, қайта тақсимлаш функцияларини бажаради. Баҳони режали ҳисобот функциясида баҳо товар қийматининг пулда ифодаланиши бўлиб у ёки бу турдаги маҳсулот қанчага тушганлигини ифода этади. Баҳо ёрдамида ялпи ва товар маҳсулоти, маҳсулот таннархи, рентабеллик даражси, капитал маблағлар, ялпи даромад, соф даромад ва бошқа иқтисодий кўрсаткичларни белгилаш мумкин. Баҳонинг рағбатлантириш функцияси, фойда миқдорининг ўсиш динамикасини ифодалайди. Олинадиган фойда миқдори –анча юқори бўлса, корхонанинг моддий манфаатдорлиги шунча юқори бўлиб, бу ишлаб чиқаришнинг интенсив ривожланиши учун реал шароит яратади. Баҳонинг рағбатлантириш функцияси ёрдамида давлат у ёки бу турдаги маҳсулотлар баҳосини ошириш ҳисобига шу маҳсулотларни ишлаб чиқарилишини кескин кўпайтириш имконига эга бўлади.

www.arxiv.uz Баҳонинг тақсимлаш ва қайта тақсимлаш функцияси ялпи даромадни соҳалар ва тармоқлар ўртсида тақсимлаш ва қайта тақсимлаш, истеъмол ва жамғарма фондларига тақсимлаш механизмини такомиллаштириш имкониятини яратади. Баҳонинг бу функцияси ёрдамида ҳар хил табиий- иқтисодий шароитларда иш юритаётган хўжаликларда яратиладиган дифференциал рента тақсимлнади ва қайта тақсимланади. Қишлоқ хўжалигида баҳо системаси ва унинг турлари Қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқарувчилар, савдо ташкилотлари ва истеъмол қилувчилар ўртасидаги иқтисодий муносабатларни қишлоқ хўжалигида баҳо системаси ва турлари ифода этиб, қуйидаги турларда намоён бўлади: 1. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ҳарид қилиш баҳоси. Бу баҳо билан хўжаликлар ўз маҳсулотларини давлат ва кооперация ташкилотларига улгуржи тарзда сотадилар. Қишлоқ хўжалик корхоналари халқ хўжалиги режаси бўйича топшириладиган барча қишлоқ хўжалик маҳсулотларини ҳарид қилиш баҳоси билан сотадилар. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини давлат томонидан ҳарид қилиш баҳосида сотиб олиш ахолининг озиқ-овқатга, саноатнинг хам ашёга бўлган талабини тўлароқ қондириш имконини беради. Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини давлат томонидан ҳарид баҳосида сотиб олиш хўжаликлар етиштирган маҳсулотларни ташкилий равишда сотиб олишни ташкил этиш, уларни рентабел корхоналарга айлантириш, янгидан ҳосил қилинган янги қийматни қишлоқ хўжалиги билан халқ хўжалигининг бошқа соҳалари ўртасида тақсимлаш ва қайта тақсимлаш имконини беради. Ҳарид қилиш баҳоси маҳсулот таннархи ҳамда хўжалик ҳисобида иш юритувчи корхоналарни ривожлантириш учун зарур бўлган фойдадан ташкил топади. 2. Улгуржи баҳо. Бу баҳода саноат корхоналари ўз маҳсулотларини сотадилар. Улгуржи баҳо икки кўринишда амалга оширилади: а) саноат ёки

www.arxiv.uz айрим корхоналарнинг улгуржи баҳоси. Бунда товар ишлаб чиқарувчи корхона ўз товарининг савдо ташкилотга ёки уни истеъмол этувчи корхонага улгуржи баҳода сотади. Бу ҳолда корхонанинг улгуржи баҳоси маҳсулот таннархи, плюс корхона оладиган фойда, плюс айланиш солиғи, плюс транспорт ҳаражатлари йиғиндисидан иборат бўлади. б) Мол сотадиган ташкилотларнинг улгуржи баҳоси. Бу баҳо саноат корхоналарининг улгуржи баҳоси, плюс мол сотадиган корхоналарнинг сотиш ҳаражатлари, плюс олинадиган фойдадан иборат бўлади. бу баҳо билан хўжаликлар саноат корхоналарида ишлаб чиқариладиган ишлаб чиқариш воситаларини сотиб оладилар. 3. Комиссион баҳо. Бу баҳода матлубот кооперацияси ўз тармоқлари ёрдамида хўжаликларнинг режадан ортиқча маҳсулотини комиссион асосида сотиб олиб, қайтадан сотади. Бу баҳо хўжаликлар билан матлубот кооперацияси ўртасида бозор баҳосига асосланган ҳолда белгиланади. Бу баҳо маҳсулотни сотиб олиш баҳоси ва қайта сотиш билан боғлиқ бўлган ҳаражатлар, плюс матлубот кооперациясига фойдасига тенг бўлади. 4. Чакана баҳо. Бу баҳо билан ахоли саноат ва кооперация корхоналари ишлаб чиқарган кенг истеъмол буюмларини сотиб олади. Ахоли томонидан кенг истеъмол буюмларини сотиб олиш ижтимоий маҳсулот доиравий айланишининг охирги босқичи бўлиб, бу жараёнда маҳсулот истеъмол соҳасига ўтади. Чакана баҳо ёрдамида давлат қишлоқ хўжалик хом ашёсидан саноат корхоналарида истеъмол буюмлар ишлаб чиқариш учун қилинган барча ҳаражатларни тўла қоплайди. Чакана баҳо моддий ишлаб чиқариш жараёнида ҳосил қилинган қўшимча маҳсулот миқдорини акс эттиради. Бу баҳо ёрдамида давлат билан қишлоқ хўжалиги, қишлоқ хўжалиги билан халқ хўжалигининг бошқа соҳалари, айрим корхоналар билан ходимлар ўртасидаги боғланиш аниқланади. 5. Хўжалик бозор баҳоси. Бу баҳода хўжалик ишчилари, ишлаб чиқарилган қишлоқ хўжалик маҳсулотларининг бир қисмини, яъни хўжалик бизнес режасидан, шартномадан ҳамда истеъмолдан ортиқчаларини сотади.

www.arxiv.uz Хўжалик бозори баҳоси товар зонаси ва ахолининг қишлоқ хўжалик маҳсулотларига талаби, маҳсулот сотувчи билан маҳсулот сотиб олувчи ўртасидаги талаб ва таклифлар асосида белгиланади. Шунинг учун хўжалик бозори баҳоси тез ўзгарувчи баҳодир. 6. Ташкилотлар ўртасидаги ўз ишлаб чиқариши маҳсулотларини сотиш ёки сотиб олиш баҳоси. Бу баҳо қўшни республика, Вазирлар Маҳкамаси, автоном Республика Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади, хўжаликларнинг бир-бири билан маҳсулот олди-сотди муомаласини амалга оширади. 7. Қурилиш системаси бўйича баҳо. Бу баҳодан хўжаликлар ишини бажарувчи корхоналар томонидан бажариладиган ишлар, асосий фондларни қайта баҳолаш, амортизация ажратмаларини ҳисоблаш ва капитал маблағ ҳажмини аниқлашда фойдаланилади. 8. Таъриф баҳоси. Бу баҳодан унумли ва унумсих хизматларни бажаришга ҳақ тўлашда фойдаланилади. Масалан, бу баҳо ёрдамида темир йўл, сув, ҳаво ва автомобиль йўлларида ташилган юкларга ҳақ тўланади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларининг юқорида келтирилган баҳо турлари бир-биридан ажралган ҳолда амал қилмай, балки ўзаро боғлиқ ҳолда амал қилади. Баҳо бир турининг ўзгариши унинг бошқа турларини ўзгаришига ҳам олиб келади. Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари баҳосининг ташкил этиш тамойиллари Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари баҳоси давлат билан қишлоқ хўжалиги корхоналари ўртасидаги хўжаликлар билан улар ишлаб чиқариш воситаларини етказиб берувчи саноат корхоналари ўртасидаги иқтисодий муносабатларни акс эттириши, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштиришни кўпайтиришга ижобий таъсир этувчи восита бўлмоғи лозим.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари баҳоларини ташкил бўлиш тамойилларини аниқланг. Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ҳарид қилиш баҳоси Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади ва ўзгартирилади. Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари баҳолари ташкил бўлишида қуйидаги тамойилларга риоя қилинади: баҳо нормал шароитда иш юритаётган хўжаликлар томонидан етиштирилган маҳсулот таннархини тўла қоплаш, корхонанинг нормал муҳити учун зарур миқдорда фойда олиш, давлат бюджетига даромад слиғи тўлай олишини таъминламоғи лозим: Б қ Сф Қ Уф Қ Тф бунда: Б – иқтисодий жихатдан асосланган ҳарид қилиш баҳоси, сўм; Сф – маҳсулот таннархи, сўм; Уф – хўжалик ихтиёрида қоладиган соф даромад, сўм; Тф – давлат бюджетига тушадиган даромад солиғи. Маълумки, ҳарид қилиш баҳосини белгилашда индивидуал маҳсулот таннархи эмас, балки ўртача соҳа ва зона маҳсулоти таннархи олинади. Шунинг учун ҳарид қилиш баҳоси айрим соҳалар ва зоналар учун ўзгармас миқдор бўлиб, уларга кирувчи хўжаликларнинг соф даромади ҳар хил бўлади. қайси хўжалик маҳсулотининг таннархи архзон бўлса, ўша хўжалик шунча кўп соф даромад олади ва аксинча, қанча қиммат бўлса, шунча оз соф даромад олади. Ҳар хил қишлоқ хўжалик маҳсулотлари баҳосини ўртасидаги илмий жихатдан асосланган нисбатларни ўрнатиш баҳо ташкил бўлишининг асосий тамойилларидан биридир. Бу тамойилга асосан ҳар хил қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига ҳарид қилиш баҳоси шундай белгиланиши керакки, токи у ҳар хил маҳсулот етиштириш учун сарфланган ижтимоий-зарурий ҳаражат миқдорини тўла акс эттира олсин.

Похожие

Қишлоқ хўжалигида мулк ва тадбиркорлик шакллари

Қишлоқ хўжалигида ширкат, фермер, деҳқон хўжаликлари пул капиталини ташкил этиш ва улардан фойдаланиш

Ракобат ва унинг турлари

Қишлоқ хўжалигида капитал қўйилмаларни молиялаштириш ва кредитлаш хусусиятлари

Қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг предмети, функцияси ва усуллари