Қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг предмети, функцияси ва усуллари

Қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг предмети, функцияси ва усуллари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

92 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг моҳияти ва мазмуни. 2. Фаннинг асосий функциялари ва бошқа фанлар билан ўзаро алоқадорлиги. 3. Қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг усуллари.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалиги, қишлоқ хўжалигида менежмент, қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг функцияси, қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг усуллари , и қ тисодий усул, маъмурий усул, руҳий усул. Қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг моҳияти ва мазмуни Қишлоқ хўжалиги моддий ишлаб чиқаришнинг энг асосий тармоқларидан бири бўлиб, у республикамиз аҳолисини озиқ - овқат билан, саноатни эса зарур хом ашё билан таъминлайди. Қишлоқ хўжалигида менежмент фани жамият манфаатларига, мамлакат аҳолисининг қишлоқ хўжалик маҳсулотларига бўлган эҳтиёжларини тўла қондириш манфаатларига хизмат қилади. Бошқа иқтисодий фанлар сингари бу фан ҳам янги ходисаларни умумлаштириши, ишлаб чиқаришнинг самадорлигини тез ўстиришга ёрдам берувчи мақсадга мувофиқ усуллар ва методларни ишлаб чиқиши керак. Қишлоқ хўжалигида менежмент фани илғорлар тажрибасини ўрганиб ва умумлаштириб, иқтисодий воситаларни ҳамда табиат ва жамият иқтисодий қонунларининг амал қилишини очиб беради, қишлоқ хўжалик корхоналарида ишлаб чиқарувчи кучларни ривожлантириш ва ишлаб чиқариш муносабатларини такомиллаштириш суръатларини жадаллаштириш билан боғлиқ бўлган масалаларни илмий асосланган тарзда ҳал қилиш қонуниятларини аниқлаб беради. Фаннинг асосий функциялари ва бошқа фанлар билан ўзаро алоқадорлиги Қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг энг муҳим таркибий қисми меҳнатни ташкил этиш, яъни муайян вазифаларни бажариш учун кишиларни айрим тармоқлар бўйича тақсимлаш йўллари ва усуллари, меҳнат кооперацияси ва тақсимотининг рационал формаларини асослаб бериш, ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори ва сифатига қараб ходимларнинг

www.arxiv.uz моддий ва маънавий рағбатлантириш, режаларни бажарилишига раҳбарлик қилиш, улар устидан назорат қилиш ва ҳоказолардир. Ишлаб чиқаришга ва моддий бойликлар тақсимотига доир масалаларни ўрганиш иқтисодий фанларнинг объектидир. Шундай экан, қишлоқ хўжалик корхоналарида ишлаб чиқаришни тўғри ташкил этиш учун ишлаб чиқаришнинг асосий ижтимоий - иқтисодий қонунларини, шунингдек, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришидаги илғор техникани ўзлаштириб олиш зарур, чунки ҳозирги бозор иқтисодиёти шароитида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришни ана шуларсиз ташкил этиб бўлмайди. Бозор иқтисодиёти шароитида ишлаб чиқаришнинг тараққиёти иқтисодий қонунларда ўзгаришлар рўй беришига олиб келди. Иқтисодиёт назарияси ва қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти фанлари қишлоқ хўжалигида менежмент фани учун назарий ва методик асос ҳисобланади. Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти фани жамиятимиз асосий иқтисодий қонунини қишлоқ хўжалиги корхоналарига аниқ тадбиқ этиш ва шу асосида жамият талабларига жавоб бера оладиган натижаларга эришиш йўлларини ўрганади. Механизация фани замонавий техникадан қишлоқ хўжалигининг барча тармоқларида кенг фойдаланиш ва қишлоқ хўжалик корхоналарининг тўхтовсиз ўсиб бораётган талабларига мувофиқ келадиган янги машиналарни яратиш, уларни ишлаб чиқаришга жорий қилиш ва шу йўл билан қишлоқ хўжалигининг ҳамма тармоқларини комплекс механизациялаш масалаларини ўрганади. Агротехника фани экин экиш, уни парвариш қилиш ва ҳосилдорликни оширишнинг прогрессив йўлларини ўрганса, зоотехника фани чорва молларини тез суръатлар билан кўпайтириш ва уларнинг маҳсулдорилигини ошириш йўлларини ўрганади. Демак, қишлоқ хўжалигида менежмент фани иқтисодиёт назарияси, қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти, механизация, агро- зоотехника фанлари билан яқиндан боғланган. Хўжалик ишларини оқилона бошқариш масалаларини ҳал қилишда бу фан иқтисодиёт назарияси қонунларидан кенг миқиёсда фойдаланиб, комплекс механизация, агро-

www.arxiv.uz зоотехника фанлари яратган прогрессив методларни қўллаган ҳолда, экинлардан мўл ҳосил олиш ва чорва маҳсулдорлигини ошириш йўлларини иқтисодий томондан асослаб беради. Бунда шу нарсани ўқтириб ўтиш керакки, қишлоқ хўжалик менежери қишлоқ хўжалик корхоналарида ишлаб чиқаришни ташкил этишни, режалаштиришни, назорат қилишни, бошқаришни тўлиқ эгаллаш билан бирга, қишлоқ хўжалиги техникасига доир фанлардан, уларнинг барча янги муваффақиятларидан хабардор бўлиши лозим. Қишлоқ хўжалигида менежмент фани табиат ва жамият тараққиётининг объектив қонунларига амал қилиб, хўжаликни иқтисодий жиҳатдан асосланган ҳолда юритиш базаси бўлиб хизмат қилади. Бундан ташқари қишлоқ хўжалигида менежмент фани иқтисодий, ижтимоий, илмий фанлар - бизнесни режалаштириш, статистика, бухгалтерия ҳисоби, молия, кредит, режалаштиришнинг иқтисодий - математик усуллари, психология, ҳуқуқшунослик каби фанлар билан узвий боғлиқдир. Қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг вазифаси иқтисодий, илмий, психологик илмларнинг мавжуд ютуқларидан қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқаришни бошқаришда мақсадга мувофиқ фойдаланиш натижасида ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш, юқори сифатли қишлоқ хўжалик маҳсулотлари ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш, янги ғояларни амалиётга тадбиқ қилиш ва ниҳоят булар асосида мамлакатимизда иқтисодий ўсишни таъминлаш ва халқ фаровонлигини оширишдир. Қишлоқ хўжалик корхоналарида бошқариш қонуниятлари ва тамойилларини ўрганиш қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг асосини ташкил қилади. Шундай қилиб, қишлоқ хўжалигида менежмент - бу қишлоқ хўжалигида бошқарув, яъни ресурсларни ва одамларни бошқариш, унинг асосий мақсади олинадиган фойдани кўпайтиришдир.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалигида менежмент фанининг усуллари Қишлоқ хўжалигида менежмент усулларининг асосий гуруҳлари қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг бошқарув жараёни ҳам хўжалик тизимидаги иқтисодий муносабатларга асосланади, уларнинг асосида эса иқтисодий қонунлар ва бошқарув объектига хос қонуниятлар ётади. Қишлоқ хўжалиги менежментида етакчи ўрин муҳим иқтисодий усулларга: режалаштириш, рағбатлантириш ва тижорат ҳисобига тегишли. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг бошқарувидаги иқтисодий усуллар маъносини кўриб чиқа туриб, иқтисодий усул деганда, иқтисодий ҳисоб - китобни тушуниш керак. Шу билан бирга ишлаб чиқариш тараққиёт топган сари қишлоқ хўжалигида менежмент усуллари ҳам ўзгармай қолмайди, улар ишлаб чиқариш кучларининг савиясига тўғри келмоғи лозим, яъни тизимли такомиллашиши керак. Иқтисодий усулларнинг такомиллашувининг асосий йўналишлари - бу иқтисодий шароитларни яратиш, яъни биринчидан ўзини капитал маблағлари ва меҳнат ресурсларидан самарали фойдаланишга ундаш, иккинчидан, фан - техника тараққиётини энг юқори даражада рағбатлантириш, меҳнат унумдорлигини ошириш ва учинчидан, ишлаб чиқариш самарадорлиги ва маҳсулот сифатини ошириш учун муттасил кураш олиб боришдир. Қишлоқ хўжаликда менежментнинг иқтисодий усуллари тўла иқтисодий механизмнинг бир кичик бўлаги ҳисобланади ва улар ердамида ишлаб чиқариш самарадорлиги муаммоси ечилади. Қишлоқ хўжалигида менежментнинг маъмурий усуллари ҳар бошқарув жараёнининг ажралмас қисми ҳисобланади. Уларда қуйи бўғинни юқори бошқарув бўғинларига бўйсуниши кўзда тутилади. Маъмурий усуллар юқори турувчи бўғин бўйсунувчи объектга тўғридан-тўғри таъсир кўрсатишини кўзда тутади. Баъзида менежментнинг маъмурий усулларида юқори турувчи идоралар уларга бўйсунувчи идораларга фақат қарор билан таъсир кўрсатадилар.

www.arxiv.uz Маъмурий шакл ўз ичига иқтисодий маънони олади. Хўжалик муаммоларини ҳал этишда умумий ёндашувнинг турли томонлари бир - бирларини тўлдириб бирга ишлатилган. Ҳозирги шароитларда қишлоқ хўжалигида менежмент самарадорлиги иқтисодий ва маъмурий усулларни мажмуавий ишлатилиши заруриятини кўзда тутганлиги сабабли аниқ шароитни ҳисобга олиб, ишлаб чиқаришнинг ҳар бир савиясида уларни мақбул равишда бир - бирларига тўғри келиш талаби юзага келади. Ушбу муҳим масалани ечими қишлоқ хўжалигида менежментнинг назарияси ва амалиёти учун катта аҳамиятга эгадир. Аммо маъмурий усулларни ишлаб чиқариш бошқарувида аҳамияти қанчалик катта бўлишидан қатъий назар, ҳамма вақт шуни назарда тутиш керакки, улар бошқарилувчи тизимга биринчи туртки бўладилар. Сўнгра, бу ҳаракат иқтисодий усуллар томонидан сақлаб турилади ва кучайтириб борилади. Ҳозирги замон шароитида қишлоқ хўжалигида менежментнинг ижтимоий - рухий усулларининг аҳамияти ўсиб бормоқда. Қишлоқ хўжалигида менежментнинг ижтимоий - рухий усуллари - булар меҳнаткашларнинг зарурий англанган, фаол, узлуксиз меҳнат фаолиятини рўёбга чиқариш усули бўлиб, улар одамларни шахслараро ва рухий рағбатлантириш қўлланиши асосида амалга оширилади. Ижтимоий - рухий усуллар ҳар бир жамоага ва алоҳида унинг хизматчисига таъсир кўрсатади. Уларга қуйидагилар киради: ишонтириш усуллари, тарбиялаш, рухий рағбатлантириш, ишловчиларни маиший талабларини қондириш, жамоанинг илғор меҳнат анъаналарини сақлаш ва тараққий топтириш. Шундай қилиб, бизнес тараққиётининг замонавий шароитларида барча қишлоқ хўжалигида менежмент усулларининг тизимини такомиллаштириш жараёни кетмоқда. Қишлоқ хўжалигида менежмент усулларни танлаш санъати қишлоқ хўжалигида менежментнинг мураккаб муаммоси ҳисобланади.

www.arxiv.uz Ҳар бир раҳбарнинг менежмент усулини эгаллаши ва уларни кенг меъёрда ишлата олиши қуйидагиларни амалга ошишига имкон яратади: Меҳнат жамоаларининг, қишлоқ хўжалигидаги турли бўйин суниш савиясида ишлаб чиқаришнинг муаммосини самарали ечишга йўналтирилган бирликдаги ҳаракатини жонлантириш. Ишлаб чиқарилаётган маҳсулот сифатини оширишда янги замонавий дунё нусхаси даражасига тенг маҳсулот турларини ишлаб чиқаришни йўлга қўйиш, корхонанинг иқтисодий рағбатлантиришни ошириш. Алоҳида меҳнаткашларни ва ишлаб чиқариш жамоаларини ўзаро алоқасини, манфаатини мустаҳкамлаш, ҳамда жамоаларнинг иқтисодий манфаатларини, қишлоқ хўжалиги режаларини, ҳамда ишлаб чиқаришнинг бутунлигича тараққиётини муваффақиятли ечиш вазифасини хал қилиш. Демак, қишлоқ хўжалигида менежмент усулларини шартли равишда қуйидаги асосий гуруҳларга бўлиш мумкин: иқтисодий, маъмурий ва ижтимоий - рухий усуллар. Шундай қилиб, қишлоқ хўжалигида менежмент - бу фойда олиш мақсадида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини жорий ва узоқ муддатга режалаштириш, олдиндан башорат қилиш, ташкил этиш, хизмат ва маҳсулотларни сотиш тизимидир. Қишлоқ хўжалигида менежер - бу маълум даражада маъмурий хўжалик - мустақиллигига эга бўлган, ишлаб чиқаришни ташкил этиш, бошқариш, сотиш ва хизмат кўрсатиш соҳалари бўйича мутахассисдир. Қишлоқ хўжалигида менежернинг вазифаси - қўл остидаги ходимга унинг олдига қўйилган мақсадларини тушунтириш, уларга эришишга ёрдам бериш, қишлоқ хўжалиги корхонаси фаолияти билан боғлиқ бўлган жараёнларга, жумладан, қишлоқ хўжалиги корхонаси фаолиятини режалаштириш, режани амалга ошириш ва бажарилишини назорат қилишга фаол таъсир ўтказишдир.

www.arxiv.uz Қишлоқ хўжалигида менежмент аввало одамларни бошқариш илмидир. Одамнинг хусусиятларини билмасдан туриб, менежер муваффақият қозониш ҳақида ўйлаши мумкин ҳам эмас. Раҳбар қўл остидаги ҳар бир кишига алоҳида ёндашиши, у билан муомала қилиш йўлини топа билиши керак. Самимий эътибор, қийинчиликлар ва камчиликларни тушунишга интилиш, уни ўрнига ўзини қўя билиш, ҳамда бундан амалий хулоса чиқариш, лозим бўлганда қўллаб - қувватлаш, уни муваффақиятида қизиқишини кўрсатиш билан раҳбар ходимни мажбур қилгандан минг марта кўпроқ натижага эришиши мумкин. Одам ресурсларини бошқариш қишлоқ хўжалигида менежментнинг энг асосий қисмидир. Ходимларни танлаш жуда муҳим иш ҳисобланади. Янги ишни ташкил этишда корхонада ишлайдиган одамлар билан боғлиқ бўлган масалаларни чуқур ўйлаб чиқиш керак, яъни одам ресурсларга бўлган эҳтиёжни ҳисоб - китоб қилиш, бажарилиши лозим бўлган ишларнинг рўйхатини тузиш, ишнинг ҳар бир участкасида ишлайдиган кишиларнинг сонини аниқлаш, ишнинг ҳар бир участкаси учун стратегик ва танглик омилларини аниқлаш, ишни ташкил этиш тузилишини белгилаш, хизматчилар ва акционерларнинг сонини аниқлаш ва штатларни сақлашга сарфланадиган харажатларни аниқлаш зарур. Молия соҳасидаги билимлар менежер учун асосий билимлардан биридир. Чунки, молиявий ҳисоб - китобларсиз бирор қарорга келиб бўлмайди. Шунинг учун менежернинг молияни бошқаришдаги ўрни бениҳоят каттадир. Бутун дунёда менежердан ишни самарали, яъни фойдали олиб боришни билиш талаб этилади. Фойдани кўпайтиришнинг иккита асосий имконияти маълум: биринчи, товар ишлаб чиқариш ва хизмат кўрсатиш ҳажмларини ошириш ҳамда сотишни кўпайтириш, иккинчи, сарф - харажатларни камайтириш. Ишлаб чиқаришни бошқариш бозор муносабатларининг ривожланиши ишни кўзини биладиган кишиларга, ишбилармонларга, тадбиркорларга, айниқса, бошқариш мутахассислари - менежерларга бўлган талабни кескин ошириб юборди. Қишлоқ хўжалигида менежер қабул қилинаётган техник,

www.arxiv.uz технологик ва бошқа қарорлар аниқ иқтисодий ҳисоб - китобларга асосланган бўлиши керак. Маҳсулот сифати ҳам биринчи юқори даражада бўлиши, уни ишлаб чиқариш сарф - харажатлари ҳам унча баланд бўлмаслигига эришиш керак. Қишлоқ хўжалигида менежментда илм ва техника ютуқларини доимо жорий қилиб боришсиз тадбиркорликнинг истиқболи йўқ. Менежер олдида, рақобатга чидаш учун бугун, эртага, индинга қандай техник янгиликларни қўллаши лозимлиги ва бунинг учун қанча харажат сарф қилиши масаласи доимо кўндаланг бўлиб келади. Қишлоқ хўжалигида менежментнинг паст рентабелли, зарар билан ишлаётган корхоналаридаги стратегияси: юқори рентабелли товарларни ишлаб чиқариш, ноишлаб чиқариш харажатларини камайтириш, моддий ва энергетик ресурслардан оқилона фойдаланиш, ресурсларни тежаш имкониятини берадиган технологияларни жорий этиш ва бошқарув аппаратини кескин қисқартиришдан иборатдир. Қишлоқ хўжалигида менежментнинг маркетинг соҳасидаги фаолияти қишлоқ хўжалик корхонаси имкониятларини фақат унинг ресурс имкониятлари ҳажми билан эмас балки, кўпроқ атроф - мухитдаги аҳвол билан белгиланади. Бозорда муваффақият қозониш учун: эҳтиёж, яъни талабни ўрганиш, товарларнинг хусусиятларини ўрганиш, истеъмолчиларни истакларини ўрганиш, талаб ва эҳтиёжга қараб ишлаб чиқаришни қайта кўриш керак. Қишлоқ хўжалиги корхоналарида маркетинг хизматлари эҳтиёжни, сотишни, сотишдан кейинги хизмат кўрсатишни доимо ўрганиб бориш мақсадида тузилади. Бунда истеъмолчиларнинг эҳтиёжларини ўрганиш маркетингни бошқаришни бош вазифасидир. Шундай қилиб, қишлоқ хўжалигида менежмент деҳқончилик ва чорвачилик хўжаликларида ҳосилдорликдан ва маҳсулдорликдан фойда олиш, муваффақиятларга эришиш учун биринчи галда иш фаолиятини тўғри ташкил этиш, агро - зоотехник тадбирлар ва технология жараёнини яхши йўлга қўйишни талаб этади. Ҳозирги кунда Ўзбекистонда хўжаликларнинг раҳбарлари қишлоқ хўжалигида менежмент илмидан ҳабардор бўлиши шарт.

www.arxiv.uz Раҳбар пухта билимга эга бўлган тақдирда, хўжалик фаолиятини яхши йўлга қўяди. Менежерлар доимо ресурс ва харажатлардан тўғри ва самарали фойдаланишнинг йўлларини қидириб топишлари керак.

Похожие

Менежмент функцияси

«Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти» фанининг предмети, мақсади ва тадқиқот усуллари

Менежмент ва иқтисодиёт фанининг предмети, объекти ва методи

Иқтисодий тахлил фанининг предмети ва усуллари

Қишлоқ хўжалигининг Республика иқтисодиётидаги аҳамияти. «Қишлоқ хўжалиги иқтисоди» фанининг предмети, тадқиқот усуллари