Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини режалаштириш - Экономика - Рефераты

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини режалаштириш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

124.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Бизнес режанинг моҳияти ва вазифалари. 2. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг режалаштириш тизими. 3. Қишлоқ хўжалик корхонасининг бизнес режаси.

www.arxiv.uz Бизнес режанинг моҳияти ва вазифалари Қишлоқ хўжалигини бошқаришда тадбиркорликнинг асосий таркибий қисмларидан бири бизнес - режадир. Ҳар қандай иш режа асосида бўлса, муваффақият келтиради. Олдиндан зарур ҳисоб - китоблар қилиниб, имкониятлар тўла эътиборга олинса, ўйланган иш устида тўла тасаввур қилинса, уни амалга ошишига ишонч ҳосил қилинади ва уни бажариш учун дадил киришилади. Бундай томонлар қишлоқ хўжалигини бошқаришда бизнес - режада ўз ифодасини топиши зарур. Қишлоқ хўжалигида бизнес - режанинг икки томомнлама аҳамияти бўлиб, бу ички ва ташки заруриятлардан келиб чиқади. чунки у биринчидан, тадбиркорликнинг ўз ички имкониятларини баҳолай билишга, фаолиятнинг маъқул усулларини белгилашга ёрдам беради ва шу билан бирга фақат тадбиркор учунгина эмас, балки қишлоқ хўжалиги корхонасидаги барча хизматчиларда тўла ишонч туғдиришга, иккинчидан, ташқи алоқалар ўрнатишда ҳам ёрдам беради. Банк, материаллар, энергия ва хом ашё етказиб берувчилар билан иқтисодий алоқада бўлиш учун аввало реал ҳақикатдан келиб чиқадиган бизнес - режа бўлиши керак. Ҳар қандай корхонани ташкил этиш соҳасидаги фаолият реал, амалиётни ўзида акс этадиган, барча иш турларини бажаришни режали таъминлай оладиган бизнес - режа тузишдан бошланиши керак. Бизнес - режа имкониятлар асосида реал иш режасидир. Бу режа қатъийликни инкор этади ва иш жараёнида ўзгартирилиши ва доимо аниқлик киритиб борилиши мумкин бўлган тадбиркорнинг бошқариш маҳоратини доимий ишга солувчи режадир. Бизнес - режа корхонанинг фаолият ҳажми, шу билан бирга иш кўрадиган соҳа хусусиятларига тўла боғлиқ ҳолда тузилади. Шунга кўра қишлоқ хўжалиги корхонасининг катта - кичиклиги, кенгайиши мумкинлиги ва қайси тармоқка тааллуклилиги бу режада ўз аксини топиши керак. Чунки фаолиятдаги барча томонлар иш ҳажми ва иш соҳасига боғлиқдир. Фаолият асоси бўлган маҳсулот хили, тури белгиловчи омил сифатида юзага чиқади.

www.arxiv.uz Ишлаб чиқаришда ёки савдода иш кўриш бошқа - бошқа технология ва ташкилотчиликни талаб этади. Шунингдек, қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши тармоқларини оладиган бўлсак, уларнинг хусусиятлари турличадир. Шунинг учун ҳам уларнинг бизнес - режалари бир хил бўлмайди. Маҳсулот мураккаблиги ҳам бизнес - режага таъсир этади. Унинг даражаси юқори бўлса, корхонанинг ички ва ташқи алоқаларининг мураккаблиги ошади ва анча кенг бўлади, иш турлари ҳажми ҳам юқори бўлади ва ҳоказо. Буларнинг барчаси албатта бизнес - режада ўз аксини топиши керак. Қишлоқ хўжалигида бизнес - режани тузиш менежернинг маълум вақтини, тажрибасини, бундай ишга тайёргарлик даражасини талаб этади. Бу зарур нарса, унинг учун вақт ва билимни аяш ярамайди. Қишлоқ хўжалигида бизнес - режа бу асосан қуйидаги қисмларни ўз ичига олади: умумий, ишлаб чиқариш режаси, маркетинг режаси, ташкилий режа, молиявий режа. У умумий титул варағи, кириш қисми, тармоқдаги ахвол таҳлили, тақдим этилаётган лойиха моҳияти, хатарни баҳолаш ва қўшимчалар киради. Титул варағида қишлоқ хўжалик корхонасининг тўла номи ва мазмуни, манзилгоҳи, телефони, тақдим этилаётган лойиханинг қисқача моҳияти, лойиханинг ялпи қиймати кабилар кўрсатилади. Шу ерда кўзда тутилган сармоя манбалари, яъни акция чиқариш, заём ва бошқалар кўрсатилиши мумкин. Албатта бизнес режада келтирилган маълумотлар сир сақланиши лозим. Бу корхона менежерининг ғоясини ҳимоя этиш учун керакдир. Кўпчилик қишлоқ хўжалик корхоналари раҳбарлари режалаштиришга аҳамият бермай, бизнес - режа тузишга эринадилар ва уни кераксиз деб биладилар, бу албатта катта хатодир. Режалаштириш барча хўжалик фаолиятининг зарур ва муҳим қисми эканлигини хеч эсдан чиқармаслик лозим. Буни айниқса банкротлар тасдиқлаши мумкин, банкротлик, яъни корхонанинг синишининг сабаби пулнинг етишмаслиги эмас, балки

www.arxiv.uz тадбиркор - раҳбарнинг еки қишлоқ хўжалиги корхонасининг ўз фаолиятини тўғри режалаштирмаганлиги натижасидир. Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришининг режалаштириш тизими Қишлоқ хўжалиги корхоналарида режалаштириш системаси истиқбол, жорий ва оператив режалар ишлаб чиқишни ўз ичига олади. Истиқбол режалар қишлоқ хўжалик корхонасининг йўналиши, ривожланиш миқёси ва суръатларини бир неча йил олдин белгилаб беради. Бу режалар оптимал вариант излашга, яъни кам меҳнат ва маблағ сарфлаган ҳолда кўплаб маҳсулот ишлаб чиқариш башоратига асосланади. Башоратлашда қуйидаги методлардан фойдаланилади: экстрополяция методи: у корхонада ва ундан ташқарида қарор топган тенденцияларни аниқлик билан акс эттириш имконини беради; эксперт баҳолаш методлари: бу метод илмий жамоалар ва амалиётчиларнинг фикрларига асосланади; моделлаштириш методи: у ишлаб чиқариш жараёнида техникавий, технологик ва ташкилий ўзаро алоқалар жамини тўлиқ ҳисобга олиш имконини беради. Башоратлар истиқбол режаларни классификация қилишга мувофиқ, узоқ муддатли, яъни ун йилдан кўпроқ вақтга, ўрта муддатли, яъни 5 - 10 йилга ва қисқа муддатли, яъни беш йилгача башоратларга бўлинади. Жорий режалаштириш қишлоқ хўжалиги корхоналарининг йиллик бизнес - режаларини ҳамда бўлинмалар, бўлим ва шу кабиларни йиллик режалари ва топшириқларини ишлаб чиқиш йўли билан амалга оширилади. Қишлоқ хўжалиги корхонасининг бизнес - режаси истиқбол режа асосида унинг бажарилишини ҳисобга олган ҳолда ҳар бир календар йилига тузиб чиқилади. Бўлимларнинг йиллик режалари ва топшириқлари корхона бизнес - режасида белгиланган вазифаларни конкрет ижрочиларга етказишни мақсад қилиб қўяди.

www.arxiv.uz Оператив иш режалари йиллик режани янада деталлаштиришдан иборатдир. Бу режаларда иш жараёнларини оптимал агротехника муддатларини ташкил этиш, бунинг учун зарур бўладиган ишлаб чиқариш воситалари ва иш кучи ҳисоби акс эттирилади. Оператив иш режаларини тузишга йиллик режада белгиланган экин майдонларига оид маълумотлар асос қилиб олинади. Чорвачилик бўлимларида ойлик топшириклар иш режаларининг ўрнига ўтади. Деҳқончилик бўлимларига бериладиган режа нарядлар, чорвачилик бўлимларига бериладиган ўн кунлик топшириқлар, булар деҳқончилик ва чорвачилик бўлимларининг иш режаларида белгиланган ишларни конкрет ижрочиларига етказадиган топшириқлардир. Режаларнинг ана шу турлари ўртасида узвий боғлиқлик мавжуд бўлиб, уларнинг ҳаммаси битта умумий вазифани ҳал қилади, лекин уларнинг ҳар бири топшириқларни ўзича хал қилишга ёрдам беради, ҳар бир ички хўжалик режалаштиришидаги умумий системанинг зарур звеноси ҳисобланади. Бозор иқтисодиёти шароитида қишлоқ хўжалигида режалаштириш қишлоқ хўжалиги корхонасининг иқтисодий эркинлиги доирасида амал қилади ва бозордаги талаб - таклифга қараб ишлаб чиқилади. Бозор иқтисодиёти шароитида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини режалаштиришни бир қатор қоидалари мавжуд: 1) Бозордаги реал шароитни ҳисобга олиш, бунда корхона ўз ишини бозордаги нарҳ - навонинг ўзгариши эҳтимолини ҳисобга олиб режалаштиради. 2) Рақобатчилар имкониятларини ҳисобга олиш, бунда қандай рақиблар бўлиши, уларнинг саъйи - ҳаракатлари эҳтимоллари эътиборга олинади. 3) Режаларни юқоридан қуйига ёки қуйидан юқорига қараб ишлаб чиқиш, бунда режа юқорида корхона даражасида ва қуйида унинг бўлимлари доирасида тузилади. 4) Режалаштиришнинг узлуксизлиги, бу қоидага биноан қисқа ёки узоқ муддатга мўлжалланган саъй - ҳаракатларга керакли тузатишлар киритиш

www.arxiv.uz талаб қилинади, чунки бозор шароитида ҳамма нарсани олдиндан билиш қийин ва вазиятга қараб режаларга ўзгаришлар киритиш талаб қилинади. 5) Турли режаларни мувофиқлаштириш, бунда корхонанинг турли бўлимларидаги режалар бир - бирига мослаштирилади ва пировард натижада яхлит, ҳамма режаларни бирлаштирган умумий режа юзага келади. Қишлоқ хўжалик корхонасининг бизнес режаси Қишлоқ хўжалик корхоналарининг истиқбол режаси бизнес - режани тузиб чиқишнинг асоси бўлиб, у конкрет календарь йилида қишлоқ хўжалиги корхонаси амалга оширадиган ишлар дастуридан иборатдир. Агар истиқбол режа хўжалик тараққиётининг асосий, йирик масалаларини, яъни узоқ муддат давомида бажарилиши мумкин бўлган масалаларни ҳал этса, бизнес - режа айни ҳозирги йил учун мўлжалланган вазифаларни амалга оширишга қаратилган бўлади. Қишлоқ хўжалигида бизнес - режанинг шакллари Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги Вазирлиги томонидан ишлаб чиқилган. Бу шакллар ҳар йили аниқлаштирилади ва доимий равишда бир - бирига яқинлаштирилади, бу эса туман, вилоят, республика бўйича йиғма режалар тузиб чиқишни ва қишлоқ хўжалик корхоналарига раҳбарлик қилишни осонлаштиради. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ижтимоий табиатига хос хусусиятлар режа топиширигининг мазмунида хам акс этади. Қишлоқ хўжалик корхоналари учун режа топшириги фақат давлатга маҳсулот сотиш буюртмаси бўйича берилади. Қишлоқ хўжалик корхоналари давлат олдидаги буюртмаларини бажариб режадан ташқари маҳсулот сотгач, ўз уставларига кўра, олинган маҳсулот ва пул воситаларидан қандай фойдаланишни ўзлари белгилайдилар. Қишлоқ хўжалик корхоналарида меҳнатга ҳақ тўлаш, қўшимча ҳақ тўлаш миқдори иш натижаларига боғлиқ бўлади. Қишлоқ хўжалик корхоналари ишлаб чиқаришни кенгайтиришга фондларни

www.arxiv.uz тўлдиришга мўлжалланган ажратмаларнинг миқдорини ўзлари белгилайдилар. Қишлоқ хўжалигида бизнес - режани тузиш вақтида корхона аъзоларининг келгуси йилда ишларни яхшилашга оид таклифлари эътиборга олинади. Бинолар, хоналар, машиналар ва иш қуроллари, маҳсулдор моллар ва иш хайвонлари, кўп йиллик дарахтлар рўйхатдан ўтказилади, уларнинг режалаштирилаетган йил бошидаги ҳолати, қолган маҳсулот ва материаллар аниқланади. Корхоналарда меҳнат ресурслари - доимий ходимлар, механизатор ва чорвадорлар, ишга яроқли эркак ва аёллар, шунингдек 12 - 16 ёшдаги ўсмирлар ва ишларда баҳоли кудрат қатнашиб турадиган пенсионерлар аниқлаб чиқилади. Қишлоқ хўжалигидаги бизнес - режанинг амалдаги шакли республика Президенти томонидан 1997 йил 15 март куни қабул қилинган “Қишлоқ хўжалигида ҳисоб - китоблар тизимини такомиллаштиришга оид туб чора - тадбирлари тўғрисида”ги Фармонига асосан ишлаб чиқилган. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг бизнес - режаси қуйидаги асосий бўлимларга эга: кириш, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етишитириш учун бир гектар ерга кетадиган меҳнат ва моддий харажатлар мёъери, ердан фойдаланиш, деҳқончилик маҳсулоти ишлаб чиқариш, моллар, паррандалар, хайвонлар бош сони ва асалари оиласи сони мавжудлиги, моллар ва паррандалар маҳсулдорлиги, молларнинг ва паррандаларнинг озуқаларга бўлган эҳтиёжи ва унинг таъминоти, чорвачилик маҳсулотларининг таннархи, режалаштирилаётган йил учун маҳсулот баланси, қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш, умумхўжалик харажатининг маҳсулот етиштирувчи бўлинмаларига тақсимоти, асосий ишлаб чиқариш харажатлари, саноат маҳсулоти ишлаб чиқариш ва сотиш, ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш корхоналарининг ишлаб чиқарган маҳсулоти, хизмати ва сотиш, ходимларнинг сони ва истеъмолга йўналтирилган меҳнат

www.arxiv.uz ҳақи фонди, ташқи иқтисодий фаолият ривожланишининг асосий кўрсаткичлари, пул даромадлари ва харажатлар баланси, бюджетга тўланмалар, корхонанинг асосий иқтисодий кўрсаткичлари, қишлоқ хўжалиги корхоналарининг ялпи даромади, молиявий натижалар. Қишлоқ хўжалик корхоналарида бизнес - режани тузиш ва ундаги ҳисоб - китобларга қатъий риоя қилиш бозор иқтисодиёти шароитида объектив заруриятдир. Қишлоқ хўжалик корхоналарининг бизнес - режасини тузиш ва унинг шаклларини тўлдириш учун қуйидагиларга алоҳида эътибор бериш зарурдир “Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштириш учун бир гектар ерга кетадиган меҳнат ва моддий харажатлар меъёри” жадвали Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1997 йил 24 июндаги 317 сонли қарори ва Республика Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг “1998 - 2000 йилларда пахта, бошоқли дон экинлари, шоли ва картошка экинлари майдонлари тўғрисида”ги 1997 йил 28 июнь 186 сонли буйругига ва вилоят қишлоқ ва сув хўжалиги бошқармалари томонидан хўжаликларга етказиладиган топшириклар асосида ҳамда қолган экин турларини экишда хўжаликларнинг ўзлари бозор талабларини ўрганган ҳолда талаб этиладиган майдонларни белгилашлари, ҳосилдорлиги уч йиллик ўртачасидан кам бўлмаган миқдорда белгилаб, тўлдирилади. Меҳнат ва моддий харажатлар меъёри - меҳнат сарфи, киши - соати, уруғ, ёқилги-мойлаш материаллари ва минерал ўғит Ўзбекистон Республикаси Бош вазири томонидан 1997 йил 7 апрель 11/48 - 81 сонли хати билан маъқулланган “Қишлоқ хўжалик маҳсулотлари етиштиришга талаб этиладиган меҳнат ва моддий ресурслар меъёрлари”нинг белгиланган экин ҳосилдорлигига тегишли меъёрлардан олиб қўйилади. Бу жадвални тўлдириш учун хўжаликларда экин турлари бўйича уруғ сарфи, ёқилғи мойлаш материалларининг турлари бўйича, тупроқларнинг хусусиятларига кўра эса минерал ва маданий ўғитларнинг аниқ ҳисоб - китоби бўлиши ва иш ҳисоб - китоблар асосида хўжалик бўйича ҳар бир экин эқиладиган майдон

www.arxiv.uz тупроғининг хусусиятларига кўра уруғ, ёқилғи мойлаш материаллари, минерал ва маданий ўғитларни талаб меъёри тўғрисида ҳисоб - китоб чиқарилади. Ердан фойдаланиш жадвали 1.11.2000 йилдаги кўрсаткичга асосан 29 к/х ҳисоботи асосида тўлдирилади. Деҳқончилик маҳсулоти ишлаб чиқариш жадвалини тўлдиришда белгиланган меъёрлар, яъни “Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштириш учун бир гектар ерга кетадиган меҳнат ва моддий харажатлар меъёри” экин майдонларига кўпайтирилиб – киши соати, уруғлик, ёқилғи-мойлаш материаллари ва ўғитлар миқдори аниқланади ва бизнес - режадаги тегишли графаларга қўйилиб, уларни қийматлари жорий йилдаги хўжаликка кирим қилинадиган баҳолар билан ҳисобланади. Энг аввало хўжаликда ҳар бир экин тури бўйича агротехника чора - тадбирлари тузилган бўлиши керак ва шунга асосан бу жадвал ҳисоб - китоб қилиниб тўлдирилади. Солиқ тўловлари Республика ҳукумати томонидан белгиланган меъёрлар даражасида ҳисоб-китоб қилиниб, маҳсулот таннархига қўшилмаган ҳолда хўжаликнинг молиявий натижасида кўрсатилади. Асосий воситаларни сақлаш Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 469 сонли қарорига мувофиқ 1997 йил 1 январдан беш гуруҳга бирлаштирилди ва гуруҳлар бўйича асосий фондларнинг йиллик амортизацияси нормалари қуйидагича ҳисобланади: 1) бино, иншоот ва қурилмалар 5 фоиз; 2) енгил автобуслар, такси, йўллардан фойдаланиш учун мўлжалланган автотехникалар, махсус қурилмалар, инвентар ва мосламалар, компьютерлар, маълумотларни қайта ишлашга мўлжалланган мослама ва ускуналар 20 фоиз; 3) автомобиль транспортининг ҳаракат қилувчи қисми, юк ташиш автомобиллари, автобуслар, махсус автомобиллар ва автоприцеплар, саноатда барча тармоқлардаги машина ва асбоб - ускуналар ҳамда қўйма ишлаб чиқариш, темир пресловчи, қурилиш, қишлоқ хўжалиги машина ва асбоб - ускуналари, идора учун мебель 15 фоиз; 4) бошқа гуруҳларга

www.arxiv.uz киритилмаган амортизацияланадиган, яъни эскирадиган активлар 10 фоиз; 5) темир йўл, денгиз, ҳаво транспорт воситалари, куч машиналари, иссиқлик техникаси, трубина асбоб -ускуналари, электродвигателлар ва дизель генераторлар, электр узатиш ва алоқа мосламалари 8 фоиз. Юқорида кўрсатилган фоизларни ҳисоб - китобини қилиш учун хўжаликнинг 2000 йил ҳисобидаги асосий воситалар ҳаракати тўғрисида йил охирида қолдиқ олиниб унга 2001 йилда олинадиган асосий воситалар, қишлоқ хўжалик машиналари ва инвентарлари қиймати қўшилиб, умумий қиймат аниқланади ва гуруҳлар бўйича йиллик амортизация нормалари фоизи ва суммаси ҳисобланади ҳамда ҳар бир техниканинг қишлоқ хўжалик экин турлари бўйича бажарилган иш ҳажмларига мутаносиб равишда тақсимланиб, маҳсулот таннархига қўшилади ва тегишли графага қўйилади. Ишлар ва хизматлар - хўжаликларга шартнома асосида хизмат кўрсатаётган ташкилотлар ва корхоналар хизмати учун тўланадиган харажатлар, сув таъминоти хўжаликларидан суғориш ва бошқа мақсадларга олинган сув учун тўланадиган пул маблағлари, хўжалик ичидаги ёрдамчи корхоналарнинг кўрсатган хизматларига тўланган харажатлар ҳисоб - китоби, ҳисоб - китоб йилидаги ҳақикий харажатлардан келиб чиққан ҳолда белгиланади. Суғурта тўловлари - “Ўзагросуғурта” Республика ташкилотининг худудий бўлинмалари билан ихтиёрийлик асосида маҳсулот турларига алоҳида шартнома тузилади ва тегишли графага қўйилади. Умумий ишлаб чиқариш харажати - бу харажатга хўжалигининг штат жадвалида ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлган харажатларнинг ҳамма турлари ҳамда хўжалик харажатларини ҳисоб - китоби экин турлари бўйича олиб борилади. Ушбу харажат миқдори, умумий харажатдан уруғ қиймати чегиришдан қолган қисмига мутаносиб тақсимланиб, экин турларига олиб борилади. Бошқа харажатлар - юқорида кўрсатилган харажат турларига таълуқли бўлмаган, аммо ишлаб чиқариш билан боғлиқ бўлган харажатлар тегишли

www.arxiv.uz графада экин турлари бўйича кўрсатилади. Юқорида кўрсатилган барча харажат турларининг қийматдаги йиғиндиси тегишли графада ифода этилади. Маҳсулот турлари бўйича жами харажатлар суммасидан қўшимча маҳсулот қийматини чегиришдан қолган суммасини маҳсулот миқдорига тақсимланганда бир центнер маҳсулотнинг таннархи аниқланади ва тегишли графада кайд этилади. Маҳсулотлар ҳосилдорлигини аниқлашда, уларнинг асосий ва қўшимча маҳсулотлари аниқ белгиланиши тегишли графада қайд этилиб, етиштирланган миқдорини экин турлари бўйича экин майдонига нисбати ҳар бир гектаридан олинган ҳосилдорликни билдиради ва тегишли графада кайд этилади. “Моллар, паррандалар, хайвонлар бош сони ва асалари оиласи сони мавжудлиги, маҳсулдорлиги, ем - хашак сарфи” жадвалларини тўлдиришда хўжаликнинг 2000 йил йиллик ҳисоботидан маълумотлар олиниб, чорвачиликда пода ҳаракати бўйича ҳужжат тузилади. Пода ҳаракати хужжатигаш асосан чорва молларининг бош сонлари йил бошида ва йил охиридаги ўзгаришлари, кирим ва чикимлари, уларнинг тирик огирлиги ва умумий баҳоси тегишли жадвалда қайд этилади. Моллар, паррандалар, хайвонлар бош сони ва асалари оиласи сони мавжудлиги жадвалидан ва пода ҳаракати хужжатидан келиб чиққан ҳолда моллар ва паррандаларнинг тирик вазни ўсиши маълумотнома жадвалининг тегишли графаларида кўрсатилади. Бундан ташқари аҳолидан шартнома асосида олинадиган маҳсулотлар: сут, гўшт, тухум, жун ва бошқа маҳсулотлар ҳам тўлиқ кўрсатилиши зарур. Молларнинг маҳсулдорлиги жадвалдаги моллар ва паррандалар бош сонлари “Моллар, паррандалар, хайвонлар бош сони ва асалари оиласи сони мавжудлиги” жадвалининг тегишли графасига мос равишда уларнинг маҳсулдорлиги ва жами маҳсулот миқдори ҳисоб - китоб қилиниб чиқарилади.

www.arxiv.uz “Моллар ва паррандаларнинг озуқаларга бўлган эҳтиёжи ва унинг таъминоти” жадвалида пода ҳаракати ҳужжати бўйича хўжаликдаги чорва молларининг турлари талаб этиладиган озуқалар миқдори озуқа бирлигида, шу жумладан концентрат озуқа ва унинг жами қиймати аниқ ҳисоб - китоб қилинади. Бундан ташқари, талаб этиладиган озуқанинг қанча миқдори сотиб олиниши ва унинг қиймати, шунинг бир центнер маҳсулотга сарфланадиган озуқа бирлиги меъёрлар қўлланмасининг жадвалларига асосан аниқланади. “Чорвачилик маҳсулотлари таннархи” жадвалини тўлдиришда “Бизнес - режанинг “Деҳқончилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш” жадвалини тўлдириш тартибида, шунингдек меъёрий қўлланмадаги нормалардан келиб чиққан ҳолда, киши соати, озуқа миқдори ва ёқилғи мойлаш материаллари белгиланади ҳамда уларнинг қийматлари жорий йил баҳосида ҳисобланади. “Маҳсулот” баланси жадвалини тўлдиришда хўжаликнинг 2000 йил ҳисоботидан маҳсулотлар турлари бўйича қолдиқ олинади ва унинг миқдори жадвалнинг тегишли графаларида кўрсатилади. 2001 йилда ишлаб чиқариладиган маҳсулот турлари бўйича миқдор ва қийматлари ишлаб чиқаришга оид тегишли графаларда, сотиб олинадиган ва бошқа киримлар миқдори ва қийматлари эса сотиб олинди ва бошқа киримларга оид тегишли графаларда кўрсатилади. Жами кирим қилинган маҳсулотлар тури миқдор ва қиймат ҳолида жамига оид тегишли графаларда жамланади. Йил давомида чиқим қилинадиган жами маҳсулот турлари, шу жумладан давлат буюртмаси ва шартнома асосида сотиладиган маҳсулотлар миқдори ва қиймати сотилди ҳаммасига оид тегишли графаларда, хўжалик аъзоларига ва иссиқ овқат учун ишлатиладиган маҳсулот турлари миқдори ва қиймати хўжалик аъзоларига ва иссиқ овқат учун оид тегишли графаларда, эркин бозорда сотиладиган маҳсулотлар бозорда сотиладиган оид графаларда, бартер асосида айрибошланадиган маҳсулотлар бартер асосида алмашинилдига оид графаларда, хўжаликнинг чорва моллари ва уруғлик фондига ажратиладиган маҳсулотлар моллар, паррандалар еми учунга оид графаларда кўрсатилиб, жами кирим маҳсулотларидан жамига оид графалар юқорида кўрсатилган

www.arxiv.uz чиқимлар чиқарилиб, йил охирида қолдиқ миқдори маҳсулот турлари бўйича режа таннархида кўрсатилади. “Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сотиш” жадвалини тўлдиришда, маҳсулотлар миқдори табиий ҳолда кўрсаткичи, кондицион ҳисобга ўтган ва табиий ҳолларда олинади. Сотиладиган маҳсулотларнинг таннархи бизнес - режанинг “Деҳқончилик маҳсулоти ишлаб чиқариш”, “Чорвачилик маҳсулотларининг таннархи”, 2001 йил учун маҳсулот баланси жадвалларидан келиб чиққан ҳолда тўлдирилади. Маҳсулотларни сотишдан тушган пул даромадини ҳисоблашда уларга белгиланган давлат буюртмалари алоҳида ҳисоб - китоб қилиниб, шартнома асосида сотиладиган қисмига қўшилади ва ўртача нарх чиқарилади. Ҳар бир маҳсулот учун фойдалилик даражаси 25 - 30 фоиздан қўшиб, сотиладиган маҳсулот миқдорига кўпайтирилади ва олинган суммани сотишдан тушган пулга оид графага туширилади. Молиявий натижа графасини тўлдиришда, сотиладиган маҳсулотнинг таннархи ва сотишдан тушган пул даромадининг ўртасидаги фарқ маҳсулот турларини сотишдан олинган молиявий натижасини билдириб, молиявий натижа фойдага тегишли графада қайд этилади. Бундан ташқари хўжаликларда саноат корхоналари, яъни саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва сотиш, ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи, кичик ишлаб чиқарувчи корхоналари томонидан ишлаб чиқарилган маҳсулот харажати ва сотишдан келган даромадлари ҳамда олинган фойдалари “Қишлоқ хўжалик маҳсулотларини сотиш” жадвалини молиявий натижа фойда графасида кўрсатилади. “Умумхўжалик харажатининг маҳсулот етиштирувчи бўлинмаларига тақсимоти” жадвалини тўлдиришда, хўжаликнинг етишитирилган маҳсулотининг қиймати “Деҳқончилик маҳсулоти ишлаб чиқариш”, “Чорвачилик маҳсулотларининг таннархи”, “Саноат маҳсулоти ишлаб чиқариш ва сотиш”, “Ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш корхоналарининг ишлаб чиқарган маҳсулоти ва сотиш” жадвалларидан

www.arxiv.uz олинади, Умумхўжалик харажатлари эса “Ходимларнинг сони ва истеъмолга йўналтирилган меҳнат ҳақи фонди” жадвалидан фойдаланиб тўлдирилиб ва юз сўм маҳсулотга тўғри келадиган харажат ҳисобланади. “Асосий ишлаб чиқариш харажатлари” жадвалини тўлдиришда бизнес– режанинг “Деҳқончилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш”, “Чорвачилик маҳсулотларининг таннархи”, “Саноат маҳсулотлари ишлаб чиқариш ва сотиш”, “Ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш корхоналарининг ишлаб чиқарган маҳсулоти ва сотиш” жадвалларида барча харажатлар элементи жамланиб харажат турлари бўйича экин майдони гектар, ўртача йиллик бош сони, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми, киши/соатига оид графаларда акс эттирилади. Шунингдек, маҳсулот ишлаб чиқариш тармоқлар бўйича тақсимланиб харажатларнинг жамига оид графалар тўлдирилади. “Ходимларнинг сони ва истеъмолга йўналтирилган меҳнат ҳақи фонди” жадвални тўлдиришда “Деҳқончилик маҳсулотларини ишлаб чиқариш”, “Чорвачилик маҳсулотларининг таннархи”, “Саноат маҳсулоти ишлаб чиқариш ва сотиш”, “Ёрдамчи ва хизмат кўрсатувчи ишлаб чиқариш корхоналарининг ишлаб чиқарган маҳсулоти ва сотиш” жадвалларидан ҳамда меъёрий қўлланмада белгиланган штатлар жадвалидан келиб чиққан ҳолда ходимларнинг ўртача йиллик сони аниқланиб ходимларнинг рўйхатдаги ўртача йиллик сонига оид графага туширилади. Шунингдек, меҳнатга ҳақ тўлаш миқдори истеъмолга йўналтирилган маблағ, шу жумладан, механтга ҳақ тўлаш графасига, пул тўлови ва рағбатлантириш графасига ва йил якуни бўйича мукофотлаш йил давомида мукофтлашга оид графада кўрсатилади. “Ташқи иқтисодий фаолиятнинг асосий кўрсаткичлари” жадвалида хўжаликлардан экспортга жўнатиладиган маҳсулотлар турлари бўйича уларнинг миқдори ва қиймати, шунингдек, импорт линияси бўйича қабул қилинадиган маҳсулотлари миқдори ва қиймати акс эттирилади. “Мавжуд ва ҳаракатдаги валюта” жадвали хўжаликларни ҳисоб рақамида бўлган валюта тушуми мавжуд бўлган ҳолларда тўлдирилади.

www.arxiv.uz “Пул даромадлари ва харажатлар баланси” жадвалида жорий йилда хўжаликни ҳисоб рақамида қайд қилинадиган даромадлар манбаи, шунингдек, хўжаликни юритиш учун қилинадиган харажат турлари бандма - банд кўрсатилиб, хўжаликнинг жами даромади ва харажати тўлиқ тахлил қилинади. “Бюджетга тўланмалар” жадвалини тўлдиришда хўжалик томонидан жорий йилда тўлаши зарур бўлган солиқлар, бошқа турли тўловлар ва ажратмалар турлари бўйича ҳисоб - китоб қилинади ва ҳисоб - китоб бўйича тўланишига оид графада акс эттирилади. “Корхонанинг асосий иктиосдий кўрсаткичи” жадвалини тўлдиришда хўжаликдаги ишлаб чиқарилган қишлоқ хўжалик маҳсулотларини - “Деҳқончилик маҳсулотлари ишлаб чиқариш”, “Чорвачилик маҳсулотларининг таннархи” жадваллари бизнес - режанинг миқдори 1999 йилнинг ўртача баҳосида (таққослама) ҳисобланиб режа қисмига қўйилади. 2000 йил ҳисобот йилида ишлаб чиқарилган маҳсулотлар шу йилнинг ҳақикий баҳосида. 2001 йил ишлаб чиқариладиган маҳсулот (бизнес - режа) 2000 йил баҳосида ҳисоб - китоб қилинади. Жадвалдаги қолган кўрсаткичлар ҳисобот йилининг ҳақикий баҳосидан келиб чиққан ҳолда тўлдирилади. “Қишлоқ хўжалик корхоналарининг ялпи даромади” жадвалини тўлдиришда бизнес - режанинг “Деҳқончилик маҳсулоти ишлаб чиқариш”, “Чорвачилик маҳсулотларининг таннархи”, “Қишлоқ хўжалик маҳсулотини сотиш” жадвалларидан фойдаланиб, ўсимликчилик ҳамда чорвачилик тармоқлари бўйича алоҳида ялпи маҳсулот қиймати таннарх бўйича ҳисобланади ва улар умумлаштирилади. “Молиявий натижа” жадвалини тўлдиришда - маҳсулотларни сотишдан олинган даромад ва харажатларнинг суммаси “Қишлоқ хўжалик маҳсулотини сотиш” жадвалидан олинади. Бизнес - режани маҳсулот сотишдан тушган тушуми режадаги кутиладиган даромадлар графасига, сотилган маҳсулот иш ва хизматларнинг ишлаб чиқариш таннархи режадаги кутиладиган

www.arxiv.uz харажатлар графасига, натижаси сотишдан тушган ялпи молиявий натижа режадаги кутиладиган даромадлар графасига, маъмурий харажатлар режадаги кутиладиган харажатлар графасига қўйилади, қолган бандлар бўйича хўжаликда қўшимча оладиган даромади ва харажати бўлса тўлдирилади. Бизнес - режада: пеня, жарима ва ноқонуний тўловлар режалаштирилмайди.

Похожие

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришини ташкил этиш шаклларининг назарий ва амалий асослари

Қишлоқ хўжалиги суғуртаси

Қишлоқ хўжалиги корхоналарининг даромадлари

Агросаноат мажмуасининг қишлоқ хўжалиги

Қишлоқ хўжалиги менежментида ишлаб чиқариш харажатлари, маҳсулот таннархи ва ишлаб чиқариш рентабеллиги