Ишлаб чиқаришни бошқариш - Экономика - Рефераты

Ишлаб чиқаришни бошқариш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81 KB

Ишлаб чиқаришни бошқариш Режа: 1. Ишлаб чиқаришни бошқариш мазмуни ва моҳияти 2. Ишлаб чиқаришни бошқаришда объект ва субъект тушунчалари 3. Ишлаб чиқилган маҳсулот сифатини бошқариш 4. Сифат менежменти. Сифатни назорат қилиш босқичлари

Ишлаб чиқаришни бошқариш мазмуни ва моҳияти Объектив дунё жонсиз ва жонли табиатдан ташкил топган. Ҳар иккиси ҳам доимо ривожланишда ва ҳаракатда бўлади. Шу сабабли улар бошқаришга муҳтождир. Шунга биноан бошқарув ҳам икки асосий турга бўлинади:  жонсиз табиатни бошқариш;  жонли табиатни бошқариш. Бошқаришнинг бу турларидан ҳар бири, ўз навбатида, бир неча хилларга бўлинади. Масалан, жонли табиатни бошқариш :  жамиятни бошқариш;  жамоат ташкилотларини бошқариш;  ишлаб чиқаришни бошқариш;  ходимларни бошқариш кабиларга бўлинади. Бошқарув ижтимоий ривожланиш маҳсули ва ижтимоий меҳнат жараёнининг объекти зарурий унсуридир. Бинобарин, ҳар қандай нисбатан катта миқёсда амалга ошириладиган бевосита ижтиомий ёки биргаликда қилинадиган меҳнат идора қилувчига маълум даражада муҳтождир. Бу идора қилувчи якка ишлар ўртасида уйғунлик ўрнатади ва ишлаб чиқариш организмининг мустақил органлари ҳаракатидан фарқ қилиб, бутун ишлаб чиқариш организмининг ҳаракатидан келиб чиқадиган функцияларни бажаради. Ишлаб чиқаришни бошқариш деганда ишлаб чиқариш доирасида амалга ошириладиган раҳбарлик, ташкилотчилик ва маъмурий ҳарактердаги алоҳида фаолият тушунилади. Бундай бошқаришда икки томон:  ижтимоий-иқтисодий;  ташкилий-техник томонлар фарқ қилинади. Бу ҳар икк а ла томонлар ўзаро боғлиқдир, лекин ишлаб чиқаришнинг боришига ижтиомий- иқтисодий томон ҳал қилувчи таъсир кўрсатади, чунки ишлаб чиқаришни бошқариш энг аввало, одамларни, уларнинг меҳнатини бошқаришдир.

Ижтимоий меҳнат тақсимотига кўра бошқарув: саноат ишлаб чиқаришини, қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришини, транспортни, савдони ва ҳоказоларни бошқаришга бўлинади. Ҳудудий бошқариш даражасига кўра бошқарув: туман вилоят, мамлакат миқёсидаги ишлаб чиқаришни бошқариш турларига бўлинади. Бошқаришга корхона нуқтаи назаридан қуйидагича таъриф бериш мумкин. Корхонани бошқариш - бу хўжалик раҳбар органлари, корхона маъмурияти ҳамда жамоат ташкилотларининг иқтисодий ва ижтимоий натижаларга эришишини кўзда тутган ҳолда кишилар жамоасига, улар орқали ишлаб чиқаришнинг моддий-буюм унсурларига, уларнинг ўзаро амал қилишини уюштириш учун аниқ мақсад йўналишида тартибли таъсир кўрсатишдир. Ҳар қайси ишлаб чиқариш хоҳ у корхона даражасида, хоҳ у мамлакат миқёсида бўлсин ўзининг бошқарилувчиси (объекти) ва бошқарувчиси (субъекти)га эга бўлади. Бошқарилувчи ёки бошқарув объекти кўп қиррали ишлаб чиқариш жараёни бўлиб, у:  моддий ва техникавий тайёргарлик (асосий ва айланма фондлари);  ташкилий меҳнат тайёргарлиги (кадрларни танлаш, ишга қабул қилиш, жой-жойига қўйиш, ўқитиш ва ҳк.);  хизмат кўрсатишни ташкил қилиш (энергия бериш, таъмирлаш, ташиш ва ҳк.);  маҳсулот ишлаб чиқаришнинг бевосита жараёни ва уни сотишни ташкил қилишни ўз ичига олади. Бошқарувчи ёки бошқарув субъекти - бу бир гуруҳ кишилар ҳамда бошқарув органларидан иборат бўлиб, турли шакллар, усуллар ва техникавий воситалар ёрдамида бошқарилувчи объектга таъсир ўтказади. Бошқариш

объектлари бўлмаса, унинг субъектлари ҳам бўлмайди. Демак, бошқарувчи ички тизимнинг негизида бошқарувчи кичик тизим ётади. Масалан, корхона бўғинида субъект бўлиб, шу корхонанинг директори ва унга бўйсинувчи бутун бошқарув аппарати ҳисобланда. Объект бўлиб эса шу корхонадаги барча цехлар ва участкалар ҳисобланади Цех бўғинида субъект бўлиб, цех бошлиғи ва унга бўйсинувчи барча бошқарув аппарати ҳисобланса, бошқариладиган объектни эса барча цехлар ташкил қилади. Участка бўғинида бошқарилувчи объектга ишчиларнинг иш жойлари киради. Бошқарув субъекти бўлиб, участка бошлиқлари ҳисобланади. Иш жойларида ҳам бошқариш мавжуд бўлиб, у бошқа кўринишда амалга оширилади. Бундай бошқариш меҳнат воситаларини, яъни буюмни бошқариш дейилади ( 12 -жадвал). 1 - ж адвал. Ишлаб чиқаришни бошқаришда “ объект ” ва “ субъект ” тушунчалари Ишлаб чиқариш бўғинлари Бошқарилувчи тизим (объект) Бошқарувчи тизим (субъект) Корхонада Цехда Участкада Иш жойларида -Цехлар, участкалар -Участкалар -Ишчиларнинг иш жойлари -Меҳнат воситалари -Директор ва унга бўйсинувчи барча бошқарув аппарати -Цех бошлиғи ва унга бўйсинувчи барча бошқарув аппарати -Участка бошлиғи ва унга бўйсинувчи барча бошқарув аппарати -Ишчилар, хизматчилар ва бошқа ходимлар Бошқарувнинг ҳар иккала тизими ўзаро алоқадор бир бутунни ташкил қилади ва бир-бирига таъсир кўрсатади. Бир томондан, бошқарувчи тизим

бошқарилувчи тизимга таъсир кўрсатган ҳолда унинг таркибини ўзгартиради, уни муайян энг қулай ва энг мувофиқ нисбатга келтиради. Иккинчи томондан эса, бошқарилувчи тизим бошқарувчи тизимга акс таъсир кўрсатади. Ишлаб чиқаришни бошқаришда объект ва субъект тушунчалари Ишлаб чиқариш икки турдаги бошқаришни ташкил қилади:  буюмни, яъни меҳнат воситаларини бошқариш;  одамлар (ишчилар)ни бошқариш. Буюмни бошқариш унинг ўзини ишлаб чиқариш жараёнидан иборат. Бу жараёнда ишчилар моддий бойлик олиш мақсадида меҳнат буюмларига таъсир кўрсатадилар ва бошқариш субъекти ролини бажарадилар. Моддий бойлик олиш учун меҳнат буюмларига бевосита таъсир кўрсатадиган ишчилар: -бошқарувчи тизимда бошқаришнинг объекти (одамларни бошқариш); -бошқариладиган тизимда бошқаришнинг субъекти (буюмни бошқариш) сифатида иштирок этадилар (1-чизма). 1 -Чизма. Бошқарув объекти ва субъекти Ишлаб чиқаришни бошқариш - ишчиларни бошқаришдан иборат бўлиб, улар ўз навбатида меҳнат воситаларини бошқарадилар. Одамларни Ишчилар Одамларни бош қ ариш ну қ таи назардан-бу Буюмларни бош қ ариш ну қ таи назардан-бу Объект Субъект

бошқариш ишлаб чиқаришда уларнинг муносабатларига ҳам таъсир кўрсатишдир. Масалан, ҳар бир корхона цехлараро асосий ва ёрдамчи цехлар ўртасида, ҳар бир цехда эса участкалараро; ўз навбатида ҳар қайси участка ёки бригадаларнинг ишчилари ўртасида ишлаб чиқариш алоқалари ва муносабатлари мавжуд бўлади. Шунингдек, корхоналар бошқа корхоналар билан маҳсулот сотиш, ишлаб бчиқариш вситалари билан таъминлаш борасида ҳам ишлаб чиқариш алоқаларини ўрнатади. Бу муносабатлар кооперация ва меҳнатни, ишлаб чиқаришни ихтисослаштириш даражасига боғлиқ. Иқтисодий фаолият ишлаб чиқаришдан бошланади. Ҳар қандай ишлаб чиқаришда икки омил - шахсий-инсоний омил ва моддий-ашёвий омил иштирок этади. Чунончи: И к И ч Т А И ИЧ в Бу ерда: И к - ишчи кучи (шахсий инсоний омил); ИЧ в - ишлаб чиқариш воситалари (меҳнат предметлари, яъни хом-ашё, материаллар ва меҳнат қуроллари, яъни машина, асбоб-ускуналар, ўлчаш, ҳисоблаш асбоблари ва ҳк.); И ч - ишлаб чиқариш жараёни; Т - тақсимот; А - айирбошлаш; И - истеъмол. Ишлаб чиқариш жараёнида маҳсулот яратилади ва у тақсимот, айирбошлаш орқали истеъмол қилиш билан тугалланади. Ишлаб чиқариш муҳитида бошқариш фаолиятининг асосий мақсади - бу ишлаб чиқариш самарадорлигини ошириш ва юқори фойда олишдир. Фойда олиш эса: -ишлаб чиқариш омилларидан фойдаланиш самарадорлигига; -инвестиция самарадорлигига;

-маҳсулот сифати ва унинг рақобатбардошлилигига; -тез ва самарали қарорларнинг қабул қилинишига; -янги техника ва технологиянинг жорий қилиниш даражаси каби қатор омилларга боғлиқдир. Демак, ишлаб чиқаришни бошқариш бевосита, ишлаб чиқариш жараёнига таъсир қилувчи ташқи ва ички омилларни бошқариш жараёнларини ўз ичига олади. Чунончи: -ишчи кучини бошқариш; -ишлаб чиқариш воситаларини бошқариш; -техникуа ва технологияни бошқариш; -ишлаб чиқариш самарадорлигини бошқариш; -маҳсулот сифатини бошқариш; -инвестиция самарадорлигини бошқариш; -инновацион жараённи бошқариш ва б. Қайд қилинган объектларни бошқариш дастлаб режалаштиришдан бошланиб, ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, уни тартибга тушириш, мувофиқлаштириш билан давом эттирилиб, назорат билан тугайди. Бу ерда рағбатлантириш ишлаб чиқаришни бошқаришнинг барча функциялари жараёнида ўз аксини топади. Ишлаб чиқилган маҳсулот сифатини бошқариш Маҳсулот сифатини бошқариш деганда, буюмларни истеъмолчилар талабларига бутунлай мос келувчи сифат тас н ифлари билан ишлаб чиқаришни таъминловчи мақсадга қаратилган фаолият тушунилади. Маҳсулот сифатини баҳолаш ва уни бошқариш зарурияти: -режалаштириш ва истиқболни белгилашда; -янги маҳсулот яратиш вариантини танлашда; -норматив (меъёрий) ҳужжатларни ишлаб чиқишда; -маҳсулот сифатини назорат қилишда; -маҳсулот сифатини оширгани учун ходимларни рағбатлантиришда;

-сифат тўғрисида ахборот йиғишни ташкил этишда ва ҳоказо ҳолларда вужудга келади. Сифатли товар деганда унинг мустаҳкамлиги, чидамлилиги, истеъмол хусусиятлари, ташқи кўриниши стандартлаштирилганлик даражаси, тайёрланиш технологияси ва бошқаларни ўзида жам этган товар тушунилади. Маҳсулот сифати мазкур товардан, маълум ижтимоий эҳтиёжнинг мазкур истеъмол қийматидан қониққанлик даражасини ифодалайди. Маҳсулот сифати хом-ашё, ишлаб чиқариш воситаларининг сифатини оширишдан олинадиган иқтисодий самарада намоён бўлади. Хом-ашё сифатини оширишдан олинадиган иқтисодий самара: -материаллар сарфи нормаларининг камайишида; -унга ишлов беришга қилинадиган меҳнат сарфининг қисқаришида; -пировард маҳсулот чиқишининг кўпайишида; -маҳсулот сифатининг яхшиланишида намоён бўлади. Машиналар сифатини оширишнинг самарадорлиги: -меҳнат унумдорлигининг ошишида; -машиналар чидамлилигининг узайишида; -захирадаги машиналарга бўлган талабнинг қисқаришида; -таъмирталаб машиналар сонининг камайишида; -капитал сарфларига бўлган тежамкорликда намоён бўлади ва ҳк. Маҳсулот сифатига қуйидаги омиллар таъсир кўрсатади: -ишлаб чиқариш воситалари сифати; хом-ашё ва материаллар сифати; -ишловчиларнинг малакаси, иш қобилияти, уюшқоқлиги, ташаббускорлиги, изланувчанлиги ва ижодий ёндошуви; -ишлаб чиқаришни ташкил қилиш ва бошқариш санъати. Сифат менежменти. Сифатни назорат қилиш босқичлари

Сифат менежменти маҳсулот ишлаб чиқаришнинг ҳар бир босқичида сифат ҳақида қайғуришни англатади. Шу нуқтаи назардан сифатни бошқариш жараёни қуйидаги босқичларни ўз ичига олади: -ишлаб чиқаришгача - конструкциялаш, самарали технологияни, стандартларни ишлаб чиқиш ва ҳк.; -ишлаб чиқариш жараёнида - бу ерда яроқсиз маҳсулотни ишлаб чиқаришга йўл қўймаслик; -ишлаб чиқаришдан кейинги босқич - сақлаш, сотиш, ташиш, хизмат кўрсатиш ва бошқа жиҳатлар устидан қатиқ, назоратни ўрнатиш. Сифатни назорат қилиш ҳам уч босқичдан иборат: -келаётган хом-ашё, материаллар, ярим фабрикатлар ва бутловчи қисмларни текширишдан иборат бўлган кириш назорати ; -ишлаб чиқариш жараёнида маҳсулотлар параметрларни текширишдан иборат эҳтиёт ёки жорий назорат ; -тайёр маҳсулотни текширишга қаратилган қабул қилиш назорат ларига бўлинади. Сифатни назорат қилиш - маҳсулот сифати кўрсаткичларининг белгиланган талабларга мувофиқлигини текширишдир. Қисқа хулосалар Объектив дунё жонсиз ва жонли табиатдан ташкил топган. Ҳар иккиси ҳам доимо ривожланишда ва ҳаракатда бўлади. Шу сабабли улар бошқаришга муҳтождир. Ишлаб чиқаришни бошқариш деганда ишлаб чиқариш доирасида амалга ошириладиган раҳбарлик, ташкилотчилик ва маъмурий ҳарактердаги алоҳида фаолият тушунилади. Ҳар қайси ишлаб чиқариш хоҳ у корхона даражасида, хоҳ у мамлакат миқёсида бўлсин ўзининг бошқарилувчиси (объекти) ва бошқарувчиси (субъекти)га эга бўлади. Бошқарувнинг ҳар иккала тизими ўзаро алоқадор бир бутунни ташкил қилади ва бир-бирига таъсир кўрсатади. Бир томондан,

бошқарувчи тизим бошқарилувчи тизимга таъсир кўрсатган ҳолда унинг таркибини ўзгартиради, уни муайян энг қулай ва энг мувофиқ нисбатга келтиради. Иккинчи томондан эса, бошқарилувчи тизим бошқарувчи тизимга акс таъсир кўрсатади. Объектларни бошқариш дастлаб режалаштиришдан бошланиб, ишлаб чиқаришни ташкил қилиш, уни тартибга тушириш, мувофиқлаштириш билан давом эттирилиб, назорат билан тугайди. Бу ерда рағбатлантириш ишлаб чиқаришни бошқаришнинг барча функциялари жараёнида ўз аксини топади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Йўлдошев Н.Қ., Умаржонов А.М. Иқтисодиёт ва менежмент. - Т.: ТДИУ, 2005 2. Ш.Н.Зайнутдинов, Н.Р.Қодирходжаева. “Менежмент” фани бўйича ўқув- услубий мажмуа. “Иқтисодий таълимдаги ўқитиш технологияси” сериясидан. Т.: ТДИУ, 2006, 156 б 3. Ш.Н.Зайнутдинов, Н.Р.Қодирходжаева. “ Менежмент” фани бўйича ўқув услубий таълим технологияси. Услубий қўлланма. “Иқтисодий таълимдаги ўқитиш технологияси” сериясидан. Т.: ТДИУ, 2006, 185 б 4. Йўлдошев Н.Қ., Қозоқов О.С. Менежмент. Дарслик . - Т.: Фан, 2004. 5. Герчикова В.И. Менеджмент. Учебник. – М.; 2003 6. Галкович Р.С., Набоков А. М. Менеджмент. Учебник. – Перм ь , 2000 7. Виханский О. С. , Наумов А. И. Менежмент. Учебник . – М.: Экономика , 2003 (61-125) . 8. Дятлов А. Н. Общий менеджмент: Концепции и комментарии: Учебник. - М.: Альпина Бизнес Букс, 2007. - 400 б . 9. Загородников С.В. Краткий курс по менеджменту: учеб. пособ. –М.: “ Окей – книга ” , 2007.-160 б . 10. Иваньков А.Е., Иванькова М.А. Менеджмент: учебный минимум. –М.: “ Юриспруденция ” , 2008. -32 б . 11. Ивашковский С. II . Экономика для менеджеров: Микро и макроуровень: Учеб. пособ. - М.: Дело, 2007. - 440 б. 12. Ильин Е.П. Мотивация и мотивы. – СПб. Питер, 2008.-512 б . 13. www. morozov. ru – Россия Менежмент ва бозор академиясининг расмий сайти. 14. www.edu.ru 15. www.som.pu.ru 16. www . cfin . ru – Корпоративный менеджмент . 17. www . salesmanagment . ru – Управление продажами .

Похожие

Ишлаб чиқаришни илмий-теxник бошқаришнинг тахлили

Ресторанда ишлаб чиқаришни ва истеъмолчиларга хизмат кўрсатишни, ташкил этиш менежменти

Сервис корхона ва ташкилотларида ишлаб чиқаришни ҳамда маркетинг хизматларини режалаштириш

Ишлаб чиқариш харажатларини ва молиявий натижаларни бошқариш

Капитални бошқариш