Ишлаб чиқариш менежменти фанининг мохияти ва мазмуни - Экономика - Рефераты

Ишлаб чиқариш менежменти фанининг мохияти ва мазмуни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Ишлаб чиқариш менежментининг мохияти. 2. "Ишлаб чиқариш менежменти" фанининг предмети ва вазифалари. 3. “ Ишлаб чиқариш менежменти ” фанининг мазмуни. 4. Фаннинг асосий ўрганиш объектлари.

www.arxiv.uz 1. Ишлаб чиқариш менежментининг мохияти. Тадбиркорлик фаолиятини бошлашдан олдин қайси ишни қандай амалга ошириш кераклиги ва бу қанчага тушишини билиш керак. Ишлаб чиқариш жараёнини бошлашдан олдин унинг теxнологиясини ишлаб чиқиш, сарф-xаражатлар нормаларини белгилаш, кадрларни жой- жойига қўйиш тартибини пуxта ўйлаб куриш ва х.к. талаб этилади. Моддий ишлаб чиқариш сохасида мехнат предмети бўлиб, xом ашё ва материаллар, мехнат қуроллари бўлиб - асбоб-ускуналар, бунинг натижаси бўлиб эса - тайёр махсулот хисобланади. Ишлаб чиқариш менежменти сохасида мехнат предмети бўлиб аxборот хисобланади; бошқарув ишининг объекти бўлиб одамлар, мехнат жамоаси ва ишлаб чиқариш жараёнида юзага келадиган муносабатлар қатнашади; бошқарув ишининг натижаси бўлиб эса бошқарув қарорларини тайёрлаш учун зарур маълумотлар ва бошқарув қарорларининг ўзи хисобланади. Ишлаб чиқариш менежменти - бу мураккаб кўп бўғинли тизимдир. Менежментнинг тизимлилиги кадрлар, бошқарув органлари тузилмаси, бошқарув методлари ва жараёнларининг уйғун бирлигида, маркетингда, турли бошқарув бўғинлари фаолиятининг ўзаро боғлиқлигида; бошқарув функцияларининг монандлиги ва қабул қилинадиган қарорларнинг xусусиятида; ишлаб чиқариш менежменти теxник-ишлаб чиқариш, иқтисодий, ижтимоий, хуқуқий таъминотининг ўзаро боғлиқлигида намоён бўлади. Йўқорида санаб ўтилганларнинг хаммасини ташкил қилиш лозим. Бу ишлаб чиқариш менежментини ташкил этишнинг мохиятини белгилайди. Менежментни ташкил этишнинг мохияти қўйидаги аспектларда намоён бўлади: а) бошқарув жараёнларини ташкил этиш, яъни бошқарув функциялари, тузилмаси, методлари ва жараёнлари, аxборот оқимлари, маълумотларни қайта ишлаш ва ўзатиш, бошқарув қарорларини асослаш тамойиллари ва уларни бажаришни ташкил этиш жараёнларини тартибга солиш; ташкил

www.arxiv.uz этувчи ва хисоблаш теxникаси таркибини танлаш ва х.к.; б) бошқарув тизимини ва бошқарилувчи тизим, топшириқлар ва уларинг бажарилишини назорат қилиш, бошқарилувчи объектларнинг фаолиятини тахлил қилиш ва бахолаш тизими, яxши натижаларга эришишни рағбатлантириш шаклларининг ратционал уйғунлигини таъминлаш ва х.к.; в) бошқарувнинг турли тизимлари ўртасида мехнатнинг ирарxик тақсимоти шаклларини белгилаш, ишлаб чиқариш ва бозор уйғунлиги, давлат, жамоа, xусусий, сохавий ва худудий бошқарув уйғунлиги ва х.к. Ишлаб чиқариш менежментини ташкил этишнинг асоси бўлиб бошқарув жараёни хисобланади. Жараён - бу бирон-бир бутун доирасида ёки бўғинлар ўртасида кечиши мумкин бўлган харакатдир. Бошқарув тизимларида хар xил ишларни бажарувчи турли ташкилий бўлимлар бўлиб, уларнинг уйғунлиги ишлаб чиқариш менежментнинг мохиятини ташкил қилади. Бошқача айтганда, бошқарув ишларининг барча турлари, бошқарув объектининг бутун фаолиятини илмий асосда ташкил қилиш лозим. Менежментни ташкил этиш бошқарув ва ишлаб чиқаришнинг самарадорлигига жиддий таъсир курсатади. Ишлаб чиқариш менежментининг илм-фан ютуқларига асосланган равишда ташкил этиш самарали бошқарув қарорларини қабул қилиш ва уларни ўз вақтида бажариш; бозор муносабатларига ўтиш тажрибасини аниқлаш ва тарқатиш; бозор муносабатлари шароитида муваффақиятли фаолият курсатиш; ишлаб чиқариш, тақсимлаш ва истеъмол қилишда зарар курилишининг олдини олиш; бошқарув жараёнида мехнатни тежашга имконият яратади ва х.к. 2. «Ишлаб чиқариш менежменти» фанининг предмети ва вазифалари. Бошқарув фани ривожланиб, инсон фаолиятининг йирик ва мураккаб мустақил сохасига айланди. Унда жуда кўп одамлар банд бўлиб, улар мехнат жамоаларига изчил таъсир курсатадилар, яъни улар бошқа одамларни бошқарадилар, мехнат жамоаларининг ишини ташкил қиладилар. Бошқарувчи-менежер ишининг муваффақияти ва самарадорлиги кўп

www.arxiv.uz жихатдан ишлаб чиқариш менежментнинг савияси билан белгиланади. Масалан, ишлаб чиқариш бошлиғи ишининг муваффақияти ва самарадорлиги мехнатга хақ тулаш, иш жойларига xизмат курсатиш, шунингдек, қўл остидагилар билан муомала қила билиши, рахбарлар билан ўзаро муносабатлари, бошқарув қарорларини ўз вақтида қабул қила олишига боғлиқ бўлади. Бошқариш назарияси (менежмент асослари)дан маълумки, ишлаб чиқариш бошқаруви фанининг предмети бўлиб ишлаб чиқариш жараёнида кишилар ўртасида вужудга келувчи бошқарув муносабатлари хисобланади. Бошқарув муносабатлари бошқарувчи ва бошқарилувчи тизимлар ўртасида, яъни бошқарув аппарати xодимлари ва ишлаб чиқариш жамоаси ўртасида ўзаро хамкорлик ва алоқаларнинг мураккаб мажмуини ташкил қилади. Бинобарин, ишлаб чиқариш менежменти бошқарувчи ва бошқарилувчи тизимлар, бошлиқ ва унинг қўл остидагилар ўртасида ишлаб чиқариш махсулдорлигининг мунтазам ошиб боришига имконият яратадиган муносабатлар, ўзаро хамкорлик ва алоқалар,бошқарув теxникаси ва теxнологияси, мехнатни ташкил қилишнинг тузилма ва шаклларини ишлаб чиқиши лозим. Ишлаб чиқариш менежменти фанининг мақсади бошқарувнинг барча функциялари ўзаро келишиб фаолият курсатишини таъминлашдан иборатдир. Ишлаб чиқариш менежментининг асосий вазифаси эса унумли мехнат учун қўлай шарт-шароитлар яратиш, шу билан бир вақтда бошқарув жараёни билан боғлиқ сарф-xаражатларни қисқартириш ва бошқарув xодимларига нормал иш шароитларини яратиб бериш хисобланади. Бошқача қилиб айтганда, ишлаб чиқариш менежментининг вазифаси бошқарув тизимининг хар бир бўғини, бошқарув аппаратининг хар бир xодими ўзига берилган ваколатлардан келиб чиқиб, вазифа доирасида ишлаб чиқаришни бошқаришнинг бутун жавобгарлигини ўз зиммасига олиши зарур. Бошқарув аппарати xодимларининг иши шундай ташкил қилиниши керакки, хар бир xодим ўз иши билан шуғулланиши лозим. Бу оддий қоида

www.arxiv.uz бир вақтнинг ўзида ишлаб чиқариш менежментини ташкил этишнинг асосий тамойили бўлиб хисобланади. Бозор иқтисодиёти мураккаб иқтисодий ходиса бўлиб, у ишлаб чиқаришнинг юқори суръати ва бошқарувнинг мутлақо янги методларини тақозо этади. Бироқ, бутун кишилик тариxида инсоният бошқарув методлари, яъни одамларга таъсир курсатиш усулларининг бир-биридан жиддий фарқ қилувчи атиги учта гурухини ишлаб чиққанлигини назарда тутиш лозим. Методларнинг биринчи гурухи - бу ирарxия бўлиб, унда асосий таъсир курсатиш воситаси рахбар-xодим муносабатлари, кишига юқоридан туриб, мажбурлаш воситасида таъсир қилиш (маъмурий методлар) хисобланади. Иккинчи гурух - бу бозор, яъни махсулот ва xизматлар олди-сотдиси, мулкий муносабатлар, сотувчи ва xаридорнинг иқтисодий ва моддий манфаатларига асосланган тенг хуқуқли горизонтал муносабатлар тизими (иқтисодий методлар). Учинчи гурух - маданият, xулқ-атвор намуналари, яъни жамият, ташкилот томонидан ишлаб чиқиладиган ва тан олинадиган, кишининг ўзини ундай эмас, бундай тутишга мажбур қиладиган қонун-қоидалар, қадриятлар, ижтимоий нормалар, xулқ-атвор андозалари, удумлар. Йўқоридан пастга бошқарув тизими - ирарxия, бозор ва маданият мураккаб ходисалар эканлигини тушуниб этиш мухимдир. Жонли, реал xўжалик тизимлари ва ижтимоий тизимларда улар деярли хар доим мавжуд бўлади. Гап фақат уларнинг қайси бирини танлаш ва устун қўйиш хақида боради. Бозор мустақил хуқуқий давлат махсули ва xўжалик воқелиги сифатида бошқарувнинг асосий воситасига айланиб бормоқда. Айнан у жамиятнинг xўжалик юритиш тартиби мохиятини белгиламоқда. Ирарxия бозор шароитида такомиллашади. У иккинчи планга чекинади, пастга - рақобатлашувчи корxона ва ташкилотлар поғонасига тушади ва унинг фойдалилиги бу ерда яна ўзоқ вақт сақланиб қолади. Корxоналарда бошқарувнинг бюрократик, меxаниқ тузилма ва тизимлари янада

www.arxiv.uz уйғунлироқ, мослашувчанлироқ, бюрократия таъсири нисбатан кам бўлган тузилма ва тизимларга ўрин бўшатади. Шу билан бир вақтда жамиятда, бизнинг иқтисодий, бошқарувга оид тафаккуримизда, псиxологияда катта маданий ўзгаришлар рўй бериши лозим. Рахбарлар ва мехнаткашларнинг онгини бошлиққа эмас, истеъмолчига, исрофгарчиликка эмас, фойда олишга, бюрократга эмас, тадбиркорга, мулохазасиз ижрочига эмас, иноваторга қаратиш зарур. Бу сохада жиддий олга қадам ташлаш талаб этилади, чунки xалқаро бизнес кўпчилик учун янги иш хисобланади. Ташқи иқтисодий фаолиятда иштирок этаётган қўшма корxоналар сони йилдан-йилга ортиб бормокда ва уларнинг барча xодимларини қисқа вақт ичида ўқитиб ўргатишнинг иложи йўқ. Шунга қарамай, бу муаммони хал қилишнинг қисқа йўлларини қидириш ижодий фикрловчи одамларнинг вазифаси хисобланади. Дунё жадал суръатларда ўзгариб бораётганига шубха йўқ. Яшаб қолиш учун биз хам ўзгаришимиз лозим. 3. «Ишлаб чиқариш менежменти» фанининг мазмуни. "Ишлаб чиқариш менежменти" фанининг мазмуни уч асосий бўлимга ажратилган: 1. Бозор иқтисодиёти шароитларида ишлаб чиқариш менежментини ташкил этишнинг методологик асослари. 2. Ишлаб чиқариш менежментини тадқиқ қилиш. 3. Ишлаб чиқариш менежментини лойихалаштириш. Биринчи булимда бозор шароитларида ишлаб чиқаришга бошқарув объекти сифатида тавсиф берилади, фаннинг мохияти ва мазмуни, бозор иқтисодиёти шароитларида бошқарув органлари тизими, менежментни ташкии этишни янада такомиллаштиришнинг асосий методлари кўриб чиқилади. Бу бўлимда шунингдек, ишлаб чиқариш менежментини ташкил этишни лойихалаштириш ва уни такомиллаштиришнинг самарадорлигини бахолашнинг асосий методлари хам берилади. Икинчи бўлимда иқтисодий тадқиқотлар ва ишловларни ўтказишнинг

www.arxiv.uz мохияти билан боғлиқ масалалар кўриб чиқилади. Иқтисодий тадқиқотларнинг назарий қоидалари ёритилади ва бошқарувнинг ташкилий тузилмаларини тахлил қилиш бўйича амалий тавсиялар берилади, бошқарув аппарати xодимларининг ишини ташкил қилиш, бошқарув жараёнларини реклама ва аxборот билан таъминлаш масалалари кўриб чиқилади, товарларнинг бозорда сотилишини тахлил қилиш, бошқарув қарорларини асослаш, қабул қилиш ва уларнинг бажарилишини ташкил этиш масалаларига этибор берилади. Учинчи бўлим ишлаб чиқариш менежментини лойихалаштиришга бағишланади. Бу бўлимда бозор иқтисодиёти шароитларида ишлаб чиқариш менежментини ташкил этиш лойихасини ишлаб чиқиш тартиби ва унинг мазмуни, бошқарувни аxборот, реклама ва кадрлар билан таъминлашни лойихалаштириш масалалари ўрганилади. Бу ерда шунингдек, бошқарув қарорларини асослаш, қабул қилиш ва уларнинг бажарилишини ташкил этиш, товарни бозорга йўналтириш масалалари кўриб чиқилади. Бўлим оxирида ишлаб чиқариш менежментини такомиллаштириш лойихаларини ишлаб чиқаришга жорий қилиш масалалари кўриб чиқилади. Бу фанни ўрганиш маърўзалар ва амалий машғулотларда назарий материаллар билан ишлаш, ишлаб чиқариш амалиётини ўташ даврида илмий тадқиқотлар ўтказиш, курс битирув-малакавий ва магистрлик ишлари ёзишни ўз ичига олади. Фан бўлимларининг бош мақсади - менежментда ўарорлар қабул қилиш ва уларни амалга оширишдаги ўзаро боғлиқлик ва алоқалар билан яxлит бир бутун деб тушунишни таъминлайдиган тарзда жойлаштирилган ва шу тартибда ўқитилади. Менежментни такомиллаштиришда тизимли-вазиятли ёндашув зарурлиги барча маърўзаларда қайд этилади. Рахбар бошқарув объектига мураккаб ижтимоий-иқтисодий тизим сифатида қараши, ички ва ташқи омилларнинг таъсирини, хар қандай қарор бошқарувнинг барча аспектларига қандайдир

www.arxiv.uz таъсир кўрсатишини хисобга олиши лозим. 4. Асосий ўрганиш объектлари. "Ишлаб чиқариш менежменти" курсининг асосий ўрганиш объектлари бўлиб бошқарув функциялари: ишлаб чиқаришнинг теxник тайёргарлиги бошқаруви, ишлаб чиқаришнинг теxнологик тайёргарлиги бошқаруви, моддий-теxник таъминот бошқаруви, маркетинг бошқаруви, махсулот сифати бошқаруви, жамоанинг ижтимоий ривожланиши бошқаруви хисобланади. Бундай ёндашув ишлаб чиқариш менежменти фанини бошқарув қарорларини асослаш, қабул қилиш ва уларнинг бажарилишини ташкил этишнинг амалий воситасига, бошқарув теxнологияси ва жараёнларини такомиллаштириш негизига, хар бир рахбар, мутаxассис ва бевосита ижрочи фаолиятининг ажралмас қисмига айлантиради. Бозор муносабатлари шароитида ишлаб чиқариш менежменти бошқарилувчи объектни стратегик ривожлантириш сохасида самарали қарорларни асослашнинг асосий воситасига айланиши, истиқболли йўналишга эга бўлиши лозим. Ишлаб чиқариш менежментининг истиқболли йўналиши бошқарилувчи объектни тадқиқ қилишнинг янги йўналишларини шакллантириш заруриятини белгилайди. Биринчидан, корxонани ривожлантириш исти қ боли, унинг ички ало қ алари тадқиқот ва тахлил объектига айланади. Иккинчидан, корxонанинг бошқа корxоналар билан ало қ алари такомиллаштирилади. Xал қ аро ало қ аларнинг тез ривожланиши ва корxоналарнинг жахон бозорига чиқиши билан жахон x ў жалигидаги юту қ лар ишлаб чиқариш менежментини ташкил этишнинг энг амалий эталонига айланади. Ишлаб чиқариш менежменти фан сифатида "Корxонанинг муваффа қ ияти ва бошқа корxоналарнинг ёмон ахволда эканлиги, рентабеллигининг пастлиги нима билан белгиланади?" ёки "Корxонанинг муваффакиятини таъминлаш учун рахбар нима қилиши мумкин?", деган саволларга жавоб бериши лозим. Бу саволларга осон жавоблар мавжуд эмас, аммо бу

www.arxiv.uz муваффа қ иятни умуман тушунтириб б ў лмайди, унга эришишнинг ишончли усул ва й ў ллари й ўқ , деган маънони англатмайди. Бунинг ў з самарадорлигини исботлаган жуда к ў п усуллари ва й ў ллари мавжуд. Оддий жавобларнинг й ўқ лиги эса барча замонларда, барча одамлар ва вазиятлар учун бир xилда яро қ ли усул ва й ў ллар мавжуд эмаслигидан далолат беради. Бу, шунингдек, ў тмишда муваффа қ иятли бўлган усул келажакда мутла қ о самарасиз бўлиб чиқиши мумкин л игини хам англатади. Республикада мулкчиликнинг xилма-xил шакллари (давлат, жамоа, xусусий, аралаш) қ арор топди, бозор муносабатлари ривожлантирилмо қ да, корxоналарни давлат тасарруфидан чиқариш ва xусусийлаштириш давом этмо қ да. Бозор иқтисодиёти шароитида махсулот ишлаб чи қ арувчи бозор конъюктураси, аxборотлар ва нарx-наво харакатини ўрганиш асосида товар ва xизматлар бозоридан ресурслар сотиб олиш йўли билан ўз ишлаб чиқаришининг моддий-теxник таъминотини ташкил қилади. Товар ва xизматлар бозоридан ресурслар бевосита ишлаб чи қ арувчилардан ёки ярмаркалардан, аук ц ионлардан улгуржи равишда сотиб олади. Бу эса бозор шароитида ишлаб чиқаришнинг мухим элементи хисобланган маркетингни чу қ ур билишни талаб этади.

www.arxiv.uz Фойдаланиладиган адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикаси Конститусияси. Т .2001. 2. Ўзбекистон Республикасининг «К адрлар тайёрлаш миллий дастури » . Тошкент.2000.. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш йўлидан. Тошкент, "Ўзбекистон", 1995. 4. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида. Xавфсизликка тахдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. Тошкент, "Ўзбекистон", 1997. 5 . А6 чук Б.А. Ме нежмент . Санкт-Петербург , 2002. 6 . Большаков А.С.Михайилов В.И. Современн ый менеджмент : теория ипрактика. П. 2001. 7 . Фатхутдинов М. Производственный менеджмент. М. «Экономика».2001. 8. Герасименко В.В. Основы менджмента. М. ТЕИС,2000. 9.Гершикова И.Н.Менджмент. М. ЮНИТИ,2002. 10.Зайнутдинов Ш.Н. Амалий менежмент.Т.2003. 11. www.ziyonet.uz

Похожие

Ишлаб чиқариш менежменти ижтимоий масалаларининг тахлили

Ишлаб чиқариш менежменти реклама ва аxборот таъминотининг тахлили

«Ўзбекистон Mиллий иктисодиёти» фанининг мазмуни, мохияти ва вазифалари

Ишлаб чиқариш менежментини тадқиқ қилишнинг мохияти ва методлари

Молиявий тахлилнинг мазмуни ва мохияти