Ish haqi jamg’armasini tahlil qilish - Экономика - Рефераты

Ish haqi jamg’armasini tahlil qilish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

168 KB

Ish haqi jamg’armasini tahlil qilish Reja: 1. Tahlil etishning ahamiyati va vazifalari. Ish haqi jamg’apmaci bo’yicha mutlaq va nisbiy farqlanishni aniqlash 2. Korxona personali mehnatiga haq to’lash omillarini tahlil etish 3. Mehnat unumdorligining o’sish sur’atlari bilan mehnatga haq to’lash darajasi o’rtasidagi nisbatni o’rganish

1. Tahlil etishning ahamiyati va vazifalari. Ish haqi jamg’apmaci bo’yicha mutlaq va nisbiy farqlanishni aniqlash Korxonadagi mehnat resurslaridan foydalanishni, mehnat unumdorligi darajasini tahlil qilishni mehnatga haq to’lash bilan chambarchas bog’liq ravishda qarab chiqish lozim. Mehnat unumdorligi ortishi bilan unga haq to’lash darajasini oshirish uchun real shart-sharoitlar yaratiladi. Bunda mehnatga haq to’lash mablag’laridan shunday foydalanish kerakki, toki mehnat unumdorligining o’sish sur’atlari unga haq to’lashning o’sish sur’atlaridan o’zib ketsin. Faqat ana shunday sharoitdagina kengaytirilgan takror ishlab chiqarish sur’atlarini avj oldirish uchun imkoniyat yaratiladi. Shu sababli har bir korxonada mehnatga haq to’lash mablag’laridan foydalanishni tahlil qilish katta ahamiyat kasb etadi. Bu jarayonda ish haqi jamg’armasidan foydalanishni (mehnatga haq to’lashni) muntazam ravishda nazorat qilishni amalga oshirish, mehnat unumdorligining o’sishi va mahsulotga mehnat sarflashni qisqartirish hisobiga mablag’larni tejash imkoniyatlarini aniqlash zarur. Ish haqi jamg’armasi statistika organlarining amaldagi yo’riqnomasiga muvofiq, korxonaning joriy xarajatlariga ajratilgan mehnatga haq to’lash jamg’armasining o’zini emas, shu bilan birga, ijtimoiy muhofaza mablag’lari hisobiga kiradagan to’lovlarni ham, korxona ixtiyorida qolgan sof foydani ham o’z ichiga oladi. 14-jadvalda iste’molga ajratilgan mablag’lardan foydalanish to’g’risidagi ma’lumotlar keltirilgan. jadval Iste’molga ajratilgan mablag’lardan foydalanishni tahlil qilish Haq to’lash turlari Summa, mln. so’m reja haqiqatda farqlanish 1. Mehnatga haq to’lash jamg’armasi 20500 21465 965 1.1. Ishbay ish haqi bo’yicha 10630 11180 550

1.2. Tapif stavkalari va maoshlar bo’yicha 6580 6349 231 1.3. Ishlab chiqarishning natijalari uchun munosabatlar 1400 1545 145 1.4. Kasb mahorati uchun qo’shimcha haqlar 500 520 20 1.5. Tungi vaqtda ishlaganligi uchun qo’shimcha haqlar, ishdan tashqari soatlar, bayram kunlari 80 80 1.6. Har yilgi va qo’shimcha ta’tillarga haq to’lash 1390 1491 101 1.7. O’smirlarga imtiyozli soatlar, bola emizuvchi onalarga ishda tanaffus berishga haq to’lash 1.8. O’rtacha darajagacha qo’shimcha haq to’lash 1.9. Bekor turib qolishga haq to’lash 300 300 1.10. O’rindoshlik mehnatiga haq to’lash 2. Sof foyda hisobidan to’lovlar 5860 6145 285 2.1. Yil yakunlari bo’yicha ish natijalariga haq to’lash 1800 1850 50 2.2 Moddiy yordam 700 720 20 2.3. Pensionerlarga bir galgi to’lovlar 30 45 15 2.4. Belgilangan muddatdan tashqari ta’tilga haq to’lash 2.5. Talabalarga stipendiya va ta’limga haq to’lash 150 150 2.6. Xodimlarning uy-joy qurilishiga berilgan qarzlarni uzish 600 600 2.7. Dam olish va davolanish yo’llanmalariga haq to’lash 220 250 30 2.8. Qimmatli qog’ozlar bo’yicha dividend to’lash 2360 2530 170 3. Ijtimoiy to’lovlar 940 1100 160 3.1. Bola tarbiyalayotgan onalarga 150 160 10

nafaqalar 3.2. Vaqtincha mehnatga layoqatsizlik nafaqalari 540 740 200 3.3. Kasaba uyushmalari yo’llanmalarining qiymati 250 200 50 Iste’molga ajratilgan mablag’lar jami 27300 28710 1410 Umumiy summadagi ulush, %: ish haqi fondi 75,0 74,8 -0,2 Sof foydadan to’lovlar 21,5 21,4 -0,1 Ijtimoiy muhofaza fondi hisobidan to’lovlar 3,5 3,8 0,31 Iste’molga ishlatiladigan mablag’lar tarkibida eng ko’p salmoqqa ega bo’lgan jamg’arma mehnatga haq to’lash jamg’armasi bo’lib, u mahsulot tannarxiga kiritiladi. Mahsulot tannarxiga kiritiladigan ish haqi jamg’armasidan foydalanishni tahlil qilishga kirishar ekanmiz, birinchi navbatda uning haqiqiy miqdori rejadan mutlaq va nisbatan farqlanishini hisoblab chiqish zarur. Mutlaq farqlanish (  IYaJ mut ) mehnatga haq to’lashga ishlatilgan haqiqiy mablag’ (IHJ h ) miqdorini butun korxona, ishlab chiqarish bo’linmasi va xodimlar toifalari bo’yicha rejadagi ish haqi jamg’armasi (IHJrej) bilan taqqoslash asosida aniqlanadi:  IHJ mut qIHJ h -IHJ rej q21465-20500qQ965 mln. so’m. Biroq, shuni nazarda tutish kerakki, mutlaq farqlanish o’z-o’zidan ish haqi jamg’armasidan foydalanishni tavsiflab bermaydi, chunki bu ko’rsatkich mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilish darajasini hisobga olmasdan aniqlanadi. Nisbiy farqlanish haqiqatda to’langan ish haqi summasi bilan rejalashtirilgan jamg’arma o’rtasidagi farq sifatida hisoblab chiqiladi, mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilish koeffisiyentiga qarab tuzatish kiritiladi. Mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilish foizi 102,6%ni (16440 tub/16023) tashkil etadi. Lekin shuni ham hisobga olish kerakki, ish haqi jamg’armasining faqat

o’zgaruvchan qismiga tuzatish kiritiladi, bu qism mahsulot ishlab chiqarish hajmiga mutanosib ravishda o’zgaradi. Bu ishchilarning ishbay narxlar bo’yicha ish haqi, ishlab chiqarish natijalari bo’yicha ishchilarga va boshqaruv personaliga to’lanadigan mukofotlar, o’zgaruvchan ish haqi ulushiga to’g’ri keladigan ta’til pullari miqdoridir. Ish haqining doimiy qismi ishlab chiqarish hajmi oshganda yoki pasayganda ham o’zgarmaydi. Bu qismga ishchilarning tarif stavkalari bo’yicha ish haqi, xizmatchilarning okladlar bo’yicha haqi, barcha qo’shimcha to’lovlar, nosanoat ishlab chiqarish korxonalari xodimlarining ish haqi va ularga to’g’ri keladigan ta’til summalari kiradi. Hisoblab chiqilishi lozim bo’lgan ma’lumotlar jadvalda keltirilgan. jadval Ish haqi jamg’armasini tahlil qilish uchun boshlang’ich ma’lumotlar Haq to’lash turlari Ish haqi summasi, mln. so’m reja haqiqatda farqlanish 1. Ishchilar mehnatiga haq to’lashning o’zgaruvchan qismi 12030 12725 695 1.1. Ishbay ish haqi bo’yicha 10630 11180 550 1.2. Ishlab chiqarish natijalari uchun mukofotlar 1400 1545 145 2. Ishchilar mehnatiga haq to’lashning doimiy qismi 3272 3709 437 2.1. Mehnatga tarif stavkalari bo’yicha vaqtbay haq to’lash 2772 2809 37 2.2. Qo’shimcha haqlar 2.2.1. Ishdan tashqari vaqtda ishlaganlik uchun 500 900 400 2.2.2. Ish staji uchun 80 80 2.2.3. Korxona aybi bilan bekor turib qolganlik uchun 500 520 20

3. Ishchilarga ta’tildan tashqari to’langan barcha mehnat haqi 15302 16434 1132 4. Ishchilar ta’tiliga haq to’lash 1390 1491 101 4.1. O’zgaruvchan qismga tegishli haq 1090 1155 65 4.2. Doimiy qismga tegishli haq 300 336 365 5. Xizmatchilar mehnatiga haq to’lash 3808 3540 -2686 6. Ish haqining umumiy jamg’armasi 20500 21465 965 Shu jumladan, o’zgaruvchan qismi 13120 13380 760 (1-bandQ4. 1-band) doimiy qismi 7380 7585 205 (2-bandQ4. 2-bandQ5-band) 7. Ish haqining umumiy jamg’armasidagi salmog’i: o’zgaruvchan qismi doimiy qismi 64,0 36,0 64,66 35,34 0,66 0,66 15-jadval ma’lumotlari asosida mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilishini hisobga olgan holda ish haqi jamg’armasi bo’yicha nisbiy chetga chiqishini aniqlaymiz:  IHJ nis qIHJ h –IHJ gk q IHJ h -(IHJ rej.o’z. x K bj QIHJ rej.doim ).  IHJ nis q21465-(13120 x 1,026Q7380)q 21465-20841qQ624 mln.so’m. Bu yerda:  IHJ nis – ish haqi jamg’armasi bo’yicha nisbiy chetga chiqish; IHJh – haqiqiy ish haqi jamg’armasi; IHJtk – mahsulot ishlab chiqarish rejasi bajarilishi koeffisiyentiga tuzatish kiritilgan rejadagi ish haqi jamg’armasi; IHJrej.o’z va IHJrej.doim – tegishli ravishda rejalash ish haqi jamg’armasining o’zgaruvchan va doimiy summasi; Kbj – mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilish koeffisiyenti. Ish haqi jamg’armasi bo’yicha nisbiy chetga chiqishni hisoblashda tuzatish koeffisiyenti (Kt)degan koeffisiyentdan foydalanish mumkin. U umumiy ish haqi jamg’armasida o’zgaruvchan ish haqi salmog’ini aks ettiradi. U mahsulot ishlab

chiqarish rejasini oshirib bajarishning har bir foizi uchun rejadagi ish haqi jamg’armasini foizning qanday ulushida ko’paytirish kerakligini ko’rsatadi (  MCh %).  IHJ nis qIHJ h –IHJ gk q qIHJ h -IHJ rej. x (100 Q  MCh% x Kt)/100;  IHJ h q21465-(20500 x 100%2,6% x 0,64/100)q 624 mln.so’m. Demak, mazkur korxonada ish haqi jamg’armasi mavjud bo’lib, nisbiy ortiqcha sarf etilgani 424 mln. so’mni tashkil etadi. Shundan keyingi tahlil jarayonida ish haqi jamg’armasi bo’yicha mutlaq va nisbiy chetga chiqish omillarini aniqlash zarur. 2. Korxona personali mehnatiga haq to’lash omillarini tahlil etish Ish haqi jamg’armasining o’zgaruvchan qismi mahsulot ishlab chiqarish hajmiga (UYaM), uning tuzilishiga (UDi), solishtirma mehnat sarfiga (CTYei) va o’rtacha soatlik mehnat haqi darajasiga (MXi) bog’liq bo’ladi. Mazkur omillarning ish haqi jamg’armasi bo’yicha mutlaq va nisbiy farqlanishga ta’sir ko’rsatishini hisoblash uchun quyidagi ma’lumotlarga ega bo’lishi lozim: Hisoblash natijalari (17-jadval) mazkur korxonada o’zgaruvchan ish haqini nisbiy ortiqcha sarflash mavjudligidan dalolat beradi. Uning sodir bo’lishiga ishbay ishlovchilar mehnat unumdorligining o’sish sur’atlari ular mehnatiga to’lanadigan haqning o’sish sur’atlaridan pastroqligi sababchidir. Ishlab chiqarish tuzilishi o’zgarishi hisobiga ham ish haqining ortiqcha sarf bo’lishi (ancha sermehnat mahsulot salmog’ining ko’payishi) sodir etilgan. jadval Ko’rsatkichlar Summa, mln. so’m

Ish haqi jamg’armasi: reja bo’yicha  (UYaM i rej x STErej x MH i rej) 13120 Mahsulot ishlab chiqarish haqiqiy hajmiga qayta hisoblangan reja bo’yicha (IHJrej x K bj)q(13120 x 102,6% F 100)'  13461 Mahsulot ishlab chiqarish haqiqiy hajmga va haqiqiy tuzilmaga qayta hisoblangan reja bo’yicha  (UYaM i x x SIH i rej) 13800 Haqiqiy solishtirma mehnat sarfi va rejali mehnat haqi to’lash darajasida (UYaM i h x STE i h x MH i rej) 12700 Haqiqatda  (UYaM i x x STE i h x MH i rej) 13880 Rejadan chetga chiqish: Mutlaq (13880-13120) 760 Nisbiy (13880 - 13461) 419 jadval Ish haqi jamg’armasi o’zgaruvchan qismining o’zgarishiga omillar ta’sirini hisoblash, mln. so’m Omillar  IHJmut  IHJnis Mahsulot ishlab chiqarish hajmi 341 - Ishlab chiqarilgan mahsulot tuzilmasi 339 339 Mahsulotning solishtirma mehnat sarfi -1100 1100 Mehnatga haq to’lash darajasi 1180 1180 Jami 760 419 So’ngra, mehnatga haq to’lash jamg’armasi doimiy qismining o’zgarish sabablarini tahlil qilish lozim. Unga vaqtbay ishchilarning ish haqi, xizmatchilar, bolalar bog’chalari, klublar, sanatoriy-profilaktoriy va hokazolarning xodimlari ish haqi, shuningdek, barcha qo’shimcha to’lov turlari kiradi. Mazkur xodimlar toifasining ish haqi jamg’armasi ularnnng o’rtacha ro’yxat soni va tegishli vaqt davridagi o’rtacha ish haqiga bog’liq bo’ladi. Vaqtbay ishchilarning o’rtacha yillik ish haqi, bundan tashqari, yana bitta ishchining bir yilda o’rtacha ishlagan kunlari

miqdoriga, ish smenasining o’rtacha davom etishi va o’rtacha soatlik ish haqiga ham bog’liqdir.

jadval Vaqtbay ish haqi jamg’armasini tahlil qilish uchun boshlang’ich ma’lumotlar Ko’rsatkichlar Reja Haqiqatda Farqlanish Vaqtbay ishchilarning ruyxatdagi o’rtacha soni 32 33 1 Bitta ishchining o’rtacha bir yilda ishlagan kunlari soni 220 210 -10 Ish smenasining o’rtacha davom etishi, soat 7,95 7,8 -0,15 Mehnatga vaqtbay haq to’lash fondi, mln. so’m 2772 2809 37 Bitta xodimning o’rtacha yillik ish haqi, ming so’m 86625 85121 -1504 O’rtacha kunlik ish haqi, so’m 393,75 405,34 11,59 O’rtacha soatlik ish haqi, sum 49,53 51,97 2,44 Mazkur omillar ta’sirini mutlaq farqlar usuli bilan 4-jadval ma’lumotlaridan foydalangan holda hisoblab chiqish mumkin:  IHJ is q(I s’h –IS rej ) x YIH rej (33-32) x 86625q86,6 mln. so’m.  IHJ yih qIS’h x (YIH h -YISh rej ) q33 x (85121-86625) q-49,6 mln.so’m. Jami Q37,0 mln. so’m. Shu jumladan:  IHJ k qIS’h x (K x -K rej ) x D rej x SIH rej q 33 x (210-220) x 7,95 x 49,53q -130 mln.so’m.  IHJ d qIS’h x K x x (D h -D rej ) x SIH rej q 33 x 210 x (7,8-7,95)x 49,53 q -51,5 mln.so’m.  IHJ sih qIS’h x K x x D h x (SIH h –SIH rej ) q 33 x 210 x 7,8 x(51,97-49,53) q Q 131,9 mln.so’m. Jami – 49,60 mln. so’m.

Shunday qilib, vaqtbay ish haqi jamg’armasini ortiqcha sarflash asosan vaqtbay ishchilar sonini ko’paytirish hisobiga sodir bo’lgan. Yillik o’rtacha ish haqining, jumladan, mehnatga haq to’lash jamg’armasining kamayishi yiliga bitta xodim ishlagan kunlarning qisqarishi hisobiga yuz bergan. O’rtacha soatlik haqning ortishi inflyasiya tufayli tarif stavkalarining ortishi natijasida sodir bo’lgan. Boshqaruv personalining ish haqi jamg’armasi ham uning soni va o’rtacha yillik ish haqi hisobiga o’zgarishi mumkin. Mazkur korxonada boshqaruv apparati birmuncha qisqarib, 40 kishidan 37 kishiga tushgan. Ana shu omil hisobiga ish haqi jamg’armasi 285,6 mln. so’mga kamaygan.  IHJ ih q (IS’h –IS rej ) x YIH rej q (37-40) x 95,2q-285,6 mln. so’m. Lavozim maoshlari ko’payganligi sababli xizmatchilar ish haqi jamg’armasi 17,6 mln. so’m ortgan:  IHJ yih qIS’h x (YIH h –YIH rej ) q37x(95,675–95,2)q Q 17,6 mln.so’m. Jami - 268,0 mln. so’m. 3. Mehnat unumdorligining o’sish sur’atlari bilan mehnatga haq to’lash darajasi o’rtasidagi nisbatni o’rganish Ish haqi jamg’armasidan foydalanishni tahlil qilishda korxona xodimlarining o’rtacha ish haqi to’g’risidagi, uning o’zgarishi, shuningdek, uni belgilovchi omillar haqidagi ma’lumotlarni o’rganish muhim ahamiyatga egadir. Binobarin, bundan keyingi tahlil toifalari va kasblar bo’yicha, shuningdek, butun korxona bo’yicha bitta xodimning o’rtacha ish haqi o’zgarishi sabablarini o’rganishga qaratilishi lozim. Bunda o’rtacha yillik ish haqi bitta ishchining bir yilda ishlagan kunlari soniga, ish smenasining davom etishiga va o’rtacha soatlik ish haqiga bog’liq ekanligini hisobga olish zarur:

YIHqKxDxSIH Bu omillarning xodimlar toifalari bo’yicha o’rtacha yillik ish haqi darajasining o’zgarishiga ta’sir etishini hisoblash mutlaq farqlar usuli bilan amalga oshiriladi (jadvallar). jadval Mehnatga haq to’lash darajasini tahlil etish Xodimlar toifasi Bitta xodim ishlagan ish kunlari soni Ish smenasining o’rtacha davom etishi O’rtacha soatlik ish haqi, ming so’m reja haqiqatda reja haqiqatda reja haqiqatda Ishbay ishchilar 220 210 7,95 7,8 58,6 64,10 Vaqtbay ishlovchilar 220 210 7,95 7,8 49,53 51,97 Va hokazo 20-jadval Xodimlar toifasi O’rtacha yillik ish haqi, ming so’m Ishchining rejadagi o’rtacha yillik ish haqidan farqlanish, ming so’m, shu jumladan, quyidagilar hisobiga o’zgargan: reja haqiqatd a chetga chiqis h ishlangan kunlar soni smenaning davom etishi o’rtacha soatlik ish haqi Ishbay ishchilar 10250 0 1050000 2500 -4659 -1846 9005 Vaqtbay ishlovchilar 86625 85121 -1504 -3938 -1560 3994 Va hokazo Ishlovchilar o’rtacha ish haqining biror vaqt ichidagi (yil, oy, kun, soat) o’zgarishi uning indeksi ( J o’h ) bilan ajralib turadi, u hisobot davridagi o’rtacha ish

haqining (O’H h ) bazis davridagi o’rtacha ish haqiga (O’H b ) nisbati bilan aniqlanadi. Mehnat unumdorligi indeksi ham xuddi shunday hisoblanadi (J ym ): Keltirib o’tilgan ma’lumotlar tahlil qilinayotgan korxonada mehnat unumdorligining o’sish sur’atlari mehnatga haq to’lashning o’sish sur’atlaridan oldinlab ketgan. Oldinlab ketish koeffisiyenti (K ok ) quyidagiga teng: K ok qJ ym /J o’h q1,04/1,038q1,00192678227 Mehnat unumdorligining o’sish sur’atlari bilan unga haq to’lash o’rtasidagi nisbatlarning o’zgarishi munosabati bilan ish haqi jamg’armasining tejalishi (-E) yoki ortiqcha sarflanishi (QE) summasini aniqlash uchun quyidagi formuladan foydalanish mumkin: Misolimizda mehnat unumdorligi o’sishi sur’atlari mehnatga haq to’lashning o’sish sur’atlariga nisbatan ancha yuqori bo’lishi ish haqi jamg’armasining 41,4 mln. so’m tejalishiga imkon berdi. Inflyasiya sharoitida o’rtacha ish haqining o’sish indeksini tahlil qilishda ana shu davrdagi iste’mol tovarlari va xizmatlar narxining o’sish indeksini hisobga olish zarur ( J H ). Masalan, hisobot yilida xodimlarning o’rtacha yillik ish haqi -106,4 mln.so’m, o’tgan yili - 76 mln.so’m bo’lgan, ana shu davrdagi inflyasiya indeksi 1,5ni tashkil etadi. Demak, korxona xodimlarining real ish haqi tahlil etilayotgan davrda ko’paymagan, balki 6,7% kamaygan. 4. Ish haqi jamg’armasidan foydalanish samaradorligini tahlil qilish Mahnatga haq to’lash uchun ajratilgan mablag’lardan foydalanish samaradorligiga baho berish uchun amaldagi narxlarda mahsulot ishlab chiqarish hajmi, tushum, ish haqining bir so’mi hisobiga olinadigan yalpi sof foyda va boshqa ko’rsatkichlardan foydalanish kerak. Tahlil jarayonida ana shu ko’rsatkichlarning o’sishi, ularning darajasi bo’yicha reja bajarilishini o’rganish lozim. Korxonalararo qiyosiy tahlil ham juda foydali bo’lib, qaysi korxonaning samarali ishlayotganligini ko’rsatadi.

21-jadvalda tahlil etilayotgan korxonada mehnatta haq to’lash jamrg’armalari mablag’laridan foydalanish samaradorligiga erishganligini ko’rsatilgan. Hisobot davrida ish haqining bir so’mi hisobiga ko’proq miqdorda tovar mahsulot ishlab chiqarilgan, ancha ko’p yalpi va sof foyda olingan, jamg’arish fondiga ko’proq mablag’ ajratilganki, buni ijobiy baholash kerak. Dastlabki ikki ko’rsatkich darajasi raqobatchi korxonaga nisbatan yuqori bo’lgan. Biroq, sof foyda va rivojlantirish jamg’armasiga mablag’ ajratish bo’yicha raqobatchi korxona yaxshiroq natijalarga erishgan, undan tegishli xulosalar chiqarish kerak bo’ladi. jadval Ish haqi jamg’armasidan foydalanish samaradorligi ko’rsatkichlari Ko’rsatkichlar O’tgan yili Hisobot yili Raqobatchi korxona reja haqiqatda Ish haqining bir so’mli hisobiga mahsulot ishlab chiqarish, so’m 4,50 4,68 4,86 4,75 Ish haqining bir so’miga olingan tushum, so’m 4,35 4,64 4,66 4,60 Ish haqining bir so’miga olingan yalpi foyda, so’m 0,85 0,87 0,90 0,90 Ish haqining bir so’miga olingan sof foyda, so’m 0,65 0,65 0,69 0,70 Ish haqining bir so’mi hisobiga olingan reinvestisiya foydasi summasi, so’m 0,33 0,33 0,38 0,40 Shundan keyin ish haqi jamg’armasidan foydalanish samaradorligini tavsiflovchi har bir ko’rsatkichning o’zgarish omillarini aniqlash zarur ko’rsatkichni omilli tahlil etishning tarkibiy-mantiqiy sxemasi. Ish haqining bir so’mi hisobiga mahsulot ishlab chiqarishni omilli tahlil qilish uchun quyidagi modeldan foydalanish mumkin:

ЙИЩ УД Д СМ СИП ИХЖ: СИП СИ СИ К К Т Т МЧ ИЩЖ МЧ          Bu yerda: MCh – amaldagi narxlarda mahsulot ishlab chiqarish; IHJ – personalning ish haqi jamg’armasi; T – mahsulot ishlab chiqarishga sarflangan soatlar soni; TK va K – tahlil qilinayotgan davrda barcha ishchilar va bitta ishchining ishlagan kunlari soni; SI – ishchilarning ruyxati o’rtacha soni; SIP – sanoat-ishlab chiqarish personalining ruyxati o’rtacha soni; SM – o’rtacha soatlik mahsulot ishlab chiqarish; D – ish kunining o’rtacha davom etishi; UD – personalning umumiy sonida ishchilar salmog’i; YIH – bitta xodimning o’rtacha yillik ish haqi. Ish haqining bir so’miga to’g’ri keladigan tushum, yuqorida sanab o’tilgan omillardan tashqari, sotilgan va ishlab chiqarilgan mahsulotlar nisbatiga (mahsulotning sotilish darajasiga – SD) ham bog’liq bo’ladi: ЙИХ;: УД К Д СМ УФ СИП ИЩЖ: СИП СИ СИ К К Т Т МЧ МЧ Ф ИЩЖ Ф             Ish haqining bir so’miga sotilgan mahsulotdan olinadigan foyda, yuqorida aytib o’tilgan omillardan tashqari, yana sotish rentabelligiga ham ( R s p ) bog’liq bo’ladi: ЙИХ; УД К Д СМ УФ CД R СИП ИЩЖ: СИП СИ СИ К К Т Т МИ МИ Ф Ф R ИЩЖ R ch ср ср                 

Ish haqining bir so’miga olinadigan sof foyda miqdorini tahlil qilishda yana bir omil – yalpi foydaning umumiy miqdorida sof foydaning ulushi omili qo’shiladi (U sf ):ЙИЩ; УД К Д СМ УФ СД R У СИП ИХЖ: СИП СИ СИ К К Т Т МИ МИ Ф Ф R R СФ ИЩЖ СФ сф сф сф сф                    Ish haqining bir so’miga olinadigan reinvestisiya foydasi miqdorining o’zgarishini tahlil qilganda yana bir omil, ya’ni sof foydaning umumiy miqdorida reinvestisiya foydasi ulushini ham ( URP ) hisobga olish zarur: ЙИЩ УД К Д СМ УФ СД R У URP СИП ИХЖ СИП СИ СИ К К Т Т МИ МИ Ф Ф R R СФ СФ RP ИЩЖ RP срсф ср ср                       22-jadval Ish haqining bir so’ mi ga olinadigan foydani omilli tahlil qilish uchun ma’lumotlar Ko’rsatkichlar Reja Haqiqatda Farqlanish Mahsulotni sotishdan olingan foyda, mln.so’m 17900 19296 Q1396 Sof foyda, mln.so’m 11800 12650 Q850 Foydaning umumiy miqdoridagi sof foyda ulushi 0,6592 0,6556 -0,0036 Mahsulot sotishdan kelgan tushum, mln.so’m 95250 99935 Q4685 Ishlab chiqarilgan mahsulot qiymati, mln.so’m 96000 104300 Q8300 Ishlab chiqarilgan mahsulot qiymatida tushumning salmog’i, % 0,992 0,958 -0,034 Sotish rentabelligi, % 18,79 19,3 Q0,51

Ish haqi jamg’armasi, mln. so’m 20500 21465 Q965 SIPning o’rtacha yillik ish haqi, mln. so’m 102,5 106,26 Q3,76 Ish haqining bir so’mi hisobiga olingan foyda, tiyin 87,3 89,9 Q2,6 Ish haqining bir so’miga olingan sof foyda, so’m 0,5756 0,589 0,0134 Sanoat-ishlab chiqarish personali umumiy sonida ishchilar salmog’i,% 80 81,68 Q1,68 Bitta ishchining bir yilda ishlagan kunlari 220 210 -10 Ish kunining o’rtacha davom etishi, soat 7,95 7,8 -0,15 Ishchining o’rtacha soatlik mahsulot ishlab chiqarishi, ming so’m 343,05 385,9,1 Q42,80 Yuqorida keltirib o’tilgan modellar bo’yicha omillarning ta’sir ko’rsatishini hisoblash uchun zanjirli qo’yib chiqish usulidan foydalaniladi. Xulosa Ish xaqi jamg’armasi – milliy daromadning xodimlar o’rtasida ular mehnatining miqdori va sifatiga muvofiq taqsimlanadigan hamda shaxsiy iste’mol maqsadlari uchun foydalaniladigan qismidir. Ish xaqi jamg’armasi tarkibiga hamma xodimlarga – doimiy, mavsumiy, vaqtincha ishlaydigan xodimlarga bajarilgan ish uchun to’langan pul summalari, shuningdek, amaldagi qonunlarga muvofiq xodimlarga ishlanmagan vaqtlari uchun to’langan pul summasi ham qo’shiladi. Mutlaq farqlanish mehnatga haq to’lashga ishlatilgan haqiqiy mablag’ miqdorini butun korxona, ishlab chiqarish bo’linmasi va xodimlar toifalari bo’yicha rejadagi ish haqi jamg’armasi bilan taqqoslash asosida aniqlanadi.

Nisbiy farqlanish haqiqatda to’langan ish haqi summasi bilan rejalashtirilgan jamg’arma o’rtasidagi farq sifatida hisoblab chiqiladi, mahsulot ishlab chiqarish rejasining bajarilish koeffisiyentiga qarab tuzatish kiritiladi. Mehnatga haq to’lash uchun ajratilgan mablag’lardan foydalanish samaradorligiga baho berish uchun amaldagi narxlarda mahsulot ishlab chiqarish hajmi, tushum, ish haqining bir so’mi hisobiga olinadigan yalpi, sof foyda va boshqa ko’rsatkichlardan foydalaniladi. Tahlil jarayonida ularning o’sishi, darajasi bo’yicha rejaning bajarilishi o’rganiladi.

Adabiyotlar : 1. Adamchuk V.V., Kokin Yu.P. Yakovlev R.A. Ekonomika truda (uchebnik) - M.: ZAO «Finstatinform», 1993. 2. Petrochenko P.F. Analiz trudov ы x pokazateley - M.: «Ekonomika», 1999. Popov Yu. Analiz i modelirovaniye trudovo’x pokazateley. M.: «YuNITI», 1997.

Похожие

Ish vaqti jamg’armasidan foydalanishni tahlil qilish

Bozor xo‘jaligida ish haqi tizimi

Ish haqi to‘lashning analitik va sintеtik hisobi

Ish haqi turi, shakli va uni hisoblash tartibi

Mehnat unumdorligini tahlil qilish