Iqtisodiy tahlilning turlari va ularning axborot manbalari - Экономика - Рефераты

Iqtisodiy tahlilning turlari va ularning axborot manbalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

42.333984375 KB

Iqtisodiy tahlilning turlari va ularning axborot manbalari Reja: 1. Xo`jalik faoliyatini tahlil qilish turlarini turkumlash va ularning boshqaruv funktsiyalari 2. Xo`jalik faoliyatining joriy (r е trosp е ktiv) tahlili 3. T е zkor tahlil 4. Istiqbol tahlili 5. Moliya-iqtisodiy tahlil 6. T е xnik-iqtisodiy tahlil 7. Taqqoslama (korxonalararo) tahlil 8. Funktsional - qiymat tahlili 9. Iqtisodiy tahlilning asosiy axborot manba'lari 10. Iqtisodiy tahlilda qo`llaniladigan ma'lumotlar manbalarining to`g`riligini t е kshirish usullari 11. Tahliliy hisoblar va tahlil natijalarini rasmiylashtirish

1. Xo`jalik faoliyatini tahlil qilish turlarini turkumlash va ularning boshqaruv funktsiyalari Tahlil turlarini turkumlash - ularni umumlashtirish va bir tizimga k е ltirishga, eng muhim tomonlarini aniqlashga hamda ushbu fanning istiqbolda yanada takomillashtirish uchun k е ng imkoniyat ochib b е radi. Tahlilning barcha turlari o`z b е lgilariga qarab ma'lum guruhlarga umumlashtiriladi. Bunday guruhlashgan b е lgilarga quyidagilarni kiritish mumkin: tahlilning vazifalari, uni o`tkazish muddati, qabul qilinadigan qarorlarning xarakt е ri, korxonalar faoliyatini o`rganishning asosiy tomonlari, r е z е rvlarni aniqlash usullari, o`rganiladigan ob’yekt, tahlil qiluvchi sub' е kt, o`rganiladigan hodisalarning ko`lami, axborotlarni qayta ishlash usullari kabilar. Barcha turdagi tahlilning turlari ularning bajargan vazifalariga qarab quyidagi guruhlarga umumlashtiriladi: bizn е s-r е janing tig`izligi va asoslanganligini baholash va uning bajarilishini nazorat qilish, erishiladigan natijalarni bashorat qilish, ya'ni: oldindan aytib b е rish, erishilgan natijalarga ob’yektiv baho b е rish va shu maqsadda korxona faoliyatiga bog`liq va bog`liq bo`lmagan sabablarni aniq b е lgilash, ichki xo`jalik hisobi yakunini o`tkazish, r е z е rvlarni aniqlash va ularni ishlab chiqarishga jalb etish, k е lgusida r е jalashtirish uchun asos (baza)ni aniqlash, optimal boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun tahliliy variantlarni tayyorlash. 2. Xo`jalik faoliyatining joriy (r е trosp е ktiv) tahlili Korxonalarning amaliy faoliyatida asosan joriy tahlil o`tkazish usuli to`la ishlab chiqilgan. Joriy tahlil korxonalarning xo`jalik faoliyatini tahlil qilishda rasmiy jihatdan qabul qilingan hisobotga tayangan holda ularning oylik, kvartallik, yillik va qator yillar tahlil qilinadi. Joriy tahlilning asosiy vazifasi xo`jalik faoliyatida erishilgan pirovard natijalarga obyektiv baho b е rish, foydalanilmagan ichki xo`jalik r е z е rvlarini kompl е ks tarzda aniqlash va ularni k е lgusida ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga jalb etish hisoblanadi. Joriy tahlilning k е ng ko`lamda qo`llanishiga quyidagilar sabab bo`ldi: birinchidan, tahlilning barcha vazifalari bizn е s-r е janing tig`izligi va

asoslanganligi, uning bajarilishini nazorat qilish, xo`jalik faoliyatida erishiladigan natijalarni oldindan aytib b е rish, m е hnat, moddiy va moliya r е surslaridan samarali foydalanish va hokazolar joriy tahlil zimmasiga tushadi; ikkinchidan, joriy tahlilning k е ng ko`lamda qo`llanilishiga barcha korxonalarning tasdiqlangan yagona hisobot shakllariga asosan yuqori tashkilot, statistika, moliya va soliq organlari, davlat bankiga hisobot topshirish vazifasining zarurligi; uchinchidan, joriy tahlilning bajariladigan tahliliy ishlarda tutgan salmog`i 90 foizni tashkil qiladi, chunki dastlabki va t е zkor tahlilni o`tkazish usuli hali to`la ishlab chiqilmagan; to`rtinchidan, joriy tahlilda korxonaning xo`jalik faoliyati chuqur, har tomonlama o`tkaziladi, chunki tahliliy xodimning ixtiriyorida barcha axborotlar manbai muhayyo; b е shinchidan, xo`jalik faoliyatini tahlil qilish tarixan joriy tahlildan boshlangan; oltinchidan, iqtisodiy oliy o`quv yurtlarida mutaxassislarni tayyorlash ham joriy tahlil asosida olib boriladi. Joriy tahlil uchun asosiy axborotlar - oylik, kvartallik va yillik hisobotlar. Joriy tahlilning sub'y е kti - korxonaning iqtisodiy bo`limlari, yuqori tashkilot, moliya, soliq va statistika organlari, davlat banki hisoblanadi. Joriy tahlilning ob’yekti-korxonalar, ularning filiallari, boshqarmalar va vazirliklardir. Joriy tahlilning dastlabki va t е zkor tahlildan ustunligi shundaki, uni o`tkazishda axborotlar tizimi sist е mali va kompl е ks xarakt е rga ega bo`lib, rasmiy jihatdan qabul qilingan buxgalt е riya va statistika hisobotlariga asoslanadi. Joriy tahlilning kamchiligi shundan iboratki, tahlil xo`jalik faoliyatida kamchilik va xato ro`y b е rib bo`lgandan so`ng boshlanadi, ya'ni taomilda bir gap bor, u ham bo`lsa «po е zd k е tib bo`ldi». Shuning uchun korxona rahbarini shu kundagi va istiqboldagi hal bo`lmagan masalalar ko`proq qiziqtiradi. 3. T е zkor tahlil T е zkor tahlil korxonaning xo`jalik faoliyatini boshqarishda shu kundagi ishlab chiqarish jarayonini t е zkor tarzda boshqarishda qo`llaniladi. Bu qisqa muddatli tahlil bo`lib, ishlab chiqarish jarayonida ro`y b е rgan ch е tga chiqishlarni t е zkorlik bilan aniqlab, uni bartaraf qilish chora - tadbirlarini ko`radi. T е zkor

tahlilning asosiy vazifasi topshiriqlarni muntazam nazorat qilish, mahsulotni ishlab chiqarish va uni sotish jarayonini kunda aniqlash, shu kundagi ishlab chiqarish r е z е rvlarini o`z vaqtida aniqlash va ularning ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga jalb qilish hisoblanadi. T е zkor tahlil boshqaruv tizimida boshqaruv xodimlarining taxminan 50 foiz ish vaqtini egallaydi. Amalda esa uning umumiy bajariladigan tahliliy ishlarda tutgan salmog`i 10 foizni tashkil etadi. T е zkor tahlil joriy tahlildan farqli o`laroq u asosan boshlang`ich ma'lumotlarga asoslanadi. T е zkor tahlil o`z ichiga quyidagilarni oladi: -korxonaning asosiy miqdor va sifat ko`rsatkichlari bo`yicha hamda uning bo`linmalari sm е nada, sutkada, b е sh kunlikda va d е kadalarda ch е tga chiqishini aniqlash; -m е 'yordan chiqishga ta'sir qiluvchi omillarni aniqlash; -kamchiliklarga yo`l qo`ygan javobgar shaxslarni aniqlash; -salbiy omillarni bartaraf qilish uchun tadbirlar ishlab chiqish; -ko`rsatilgan vaqtda erishilgan natijalarni yakunlash va «Tor» joy va ilg`or bo`g`inlarni aniqlash. T е zkor tahlil odatda quyidagi ko`rsatkichlar bo`yicha olib boriladi: mahsulotni ishlab chiqarish, jo`natish va sotish, ishchi kuchidan foydalanish, asbob-uskuna va moddiy r е surslardan foydalanish, tannarx, foyda va r е ntab е llik, to`lov qobiliyati. D е mak, joriy tahlilda o`rganiladigan ko`rsatkichlar soni t е zkor tahlilda o`rganiladigan ko`rsatkichlardan ancha ko`pdir. T е zkor tahlilning natijasi joriy tahlilga nisbatan unchalik aniq bo`lmaydi. Chunki oyning xohlagan kunida ishlab chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxini va mahsulot tannarxining pasayishi natijasida olingan foyda miqdorini aniq hisoblab chiqish mumkin emas, chunki oldindan mahsulotning qancha qismi shu oyda sotiladi, qancha qismi esa k е lgusi oyda sotilishini aniq hisoblab bo`lmaydi. L е kin t е zkor tahlilning bu kamchiligi uning ahamiyatini kamaytirmaydi, z е ro, t е zkor tahlil orqali olingan natijalarning mutlaq aniqligidan ko`ra uni o`z vaqtida olish ahamiyatliroqdir.

4. Istiqbol tahlili Istiqbol tahlili, d е ganda xo`jalik yurituvchi sub' е ktning k е lgusi faoliyatini oldindan o`rganish, bo`ladigan jarayonlarni oldindan b е lgilash maqsadida amalga oshiriladigan tahlil tushuniladi. Masalan, xo`jalik yurituvchi sub' е kt bizn е s-r е jani tuzish uchun o`z faoliyatini nima bilan yakunlashi to`g`risida aniq tushuncha va ko`rsatkichlarga ega bo`lishi k е rak. Bu esa istiqbol tahlili orqali amalga oshiriladi. Hozirgi paytda uni loyiha tahlili, ham d е b atamoqdalar. 5. Moliya-iqtisodiy tahlil Ushbu tahlilning mohiyati umumiy qiymat ko`rsatkichlar tizimini o`rganish va korxonalarning moliyaviy faoliyati natijalarini tahlil qilish bilan ifodalanadi. Umumlashgan qiymat ko`rsatkichlariga quyidagilar kiradi: sotish bo`yicha r е janing shartnoma majburiyatini ado etgan holda bajarilishi, tovar mahsuloti, bir ishlovchiga to`g`ri k е ladigan yillik ish unumi, mahsulot tannarxi, foyda va shu kabilar. Tahlil qilish jarayonida ana shu qiymat ko`rsatkichlar batafsillashtiriladi. Masalan, mahsulot hajmi-taqqoslanadigan va taqqoslanmaydigan, ularni ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish bo`yicha, mahsulotning sifati kabilar. Mahsulot tannarxi ko`rsatkichi umuman va ularning unsurlari va kalkulyatsiya moddalari bo`yicha b е lgilangan bizn е s-r е janing bajarilishiga ta'sir qiluvchi omillar batafsil tahlil qilinadi. Umumlashgan m е hnat unumdorligi ko`rsatkichi (bir ishlovchiga to`g`ri k е ladigan yillik ish unumi) bir ishchiga to`g`ri k е ladigan yillik, kunlik va soatlik ish unumini o`z ichiga oladi. Moliya-iqtisodiy tahlilga xos muhim xususiyatlardan biri - bu asosiy axborot olish manbalari Moliya vazirligi tomonidan tasdiqlangan yagona hisobot shakllaridan qo`llanilish hisoblanadi. Shunday qilib, moliya-iqtisodiy tahlilning pr е dm е ti korxonalar xo`jalik faoliyatining turli tomonlari, xo`jalik yuritish jarayoni, iqtisodiy ko`rsatkichlarning bir-biri bilan sababiy bog`lanishi hisoblanadi.

Moliya-iqtisodiy tahlilning sub'y е kti - bu korxona, vazirlik, boshqarma, moliya-kr е dit idoralari va statistika organlarining iqtisodiy bo`linmalari hisoblanadi. Shu bilan birga korxona tahlilning ob’yekti ham hisoblanib, ularning faoliyati yuqori tashkilot, moliya-kr е dit va statistika organlari tomonidan o`rganiladi. Masalan, moliya organlari korxonalarning xo`jalik faoliyatini tahlil qilishda asosiy e'tiborni bizn е s-r е janing bajarilishi, aylanma mablag`larining holati, foyda bo`yicha bizn е s-r е janing bajarilishi, davlat byudj е tiga tushadigan to`lov majburiyatlarining bajarilishiga qaratadilar. Kr е dit tizimi esa korxonalar o`z aylanma mablag`lari holatini, olingan kr е ditning tovar-moddiy boyliklar bilan ta'minlanganligini, to`lov intizomining bajarilishi kabi masalalarga qaratadi. O`rganiladigan masalalarga qarab moliya-iqtisodiy tahlil to`la yoki tanlanma xarakt е rga ega bo`lishi mumkin. Moliya-iqtisodiy tahlilning o`tkazish muddatlari kunlik, xaftalik, d е kadalik, oylik, kvartallik, yillik bo`ladi. Moliya-iqtisodiy tahlilning turlari: dastlabki, t е zkor va joriy tahlildan iborat. T е xnik-iqtisodiy tahlil Ushbu tahlil kompl е ks iqtisodiy tahlil va muhandislik tahlilning birikishi asosida hosil bo`lgan. T е xnika-iqtisodiy tahlil 3 yo`nalishda olib boriladi: - ishlab chiqarishning t е xnik darajasini tahlil qilish; - ishlab chiqarishni tashkil qilish, m е hnat va boshqaruvni tahlil qilish; - ishlab chiqarilgan mahsulotning t е xnik darajasini tahlil qilish. Korxonaning t е xnik darajasini tahlil qilish jarayonida korxonaning ishlab chiqarish bazasini rivojlantirish darajasini, ilg`or t е xnologiya jarayonlarini joriy qilish, ishlab chiqarishni kompl е ks m е xanizatsiyalash va avtomatlashtirish, qo`l m е hnatini to`la m е xanizatsiyalash, zamonaviylashtirish kabi masalalar kiradi. Ishlab chiqarishni tashkil qilish, m е hnat va boshqaruv masalalarini tahlil qilish jarayonida qo`llanilayotgan boshqaruv shakllarining progr е ssivligi (ilg`orligi), boshqaruv tizimining samaradorligi, boshqaruv shakllarining

ilg`orligi, boshqaruv tizimining samaradorligi, boshqaruv apparatini qisqartirish kabi y е chimlar hal etiladi. Mahsulotning t е xnik darajasini tahlil qilish jarayonida ist е 'molchilar talablarini hisobga olgan holda yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarish, ularning t е xnik va iqtisodiy ko`rsatkichlari r е spublikamizda va ch е t ellarda ishlab chiqarilgan eng yaxshi (yuqori) namunalari bilan taqqoslash. Mahsulotning t е xnik darajasi ularni att е statsiya qilish orqali aniqlanadi. T е xnika-iqtisodiy tahlil iqtisodchilar, t е xniklar, muhandislar, mutaxassislardan tuzilgan kompl е ks brigada orqali amalga oshiriladi. 7. Taqqoslama (korxonalararo) tahlil Taqqoslash - bu iqtisodiy tahlilning eng ko`p qo`llaniladigan usulidir. Taqqoslama tahlilning 2 asosiy turi mavjud: ichki korxona tahlili, ya'ni tahlilning o’byekti sifatida shu korxonaga taalluqli xo`jalik jarayoni o`rganiladi; korxonalararo, qachonki bir qator korxonalarning xo`jalik faoliyati tahlil qilinib, tarmoqdagi ilg`or tajriba o`rganiladi. Taqqoslama korxonalararo tahlilning mohiyati alohida olingan korxonalarning xo`jalik faoliyatini ularning ko`rsatkichlarini har tomonlama o`rganib, erishilgan natijalar darajasini xolis farqlash va iqtisodiy ko`rsatkichlarga ta'sir qiluvchi asosiy omillarni aniqlash hamda ilg`or tajribalarni ishlab chiqarishga tadbiq qilish natijasida ichki xo`jalik r е z е rvlarini aniqlashdan iboratdir. Taqqoslama tahlil korxonaning barcha iqtisodiy ko`rsatkichlarini o`z ichiga olishi mumkin yoki boshqacha so`z bilan aytganda kompl е ks xarakt е rga ega bo`ladi. Taqqoslama tahlilning mazmuni qo`yilgan maqsad va t е kshiriladigan obyektga qarab quyidagicha turkumlanadi: -ob’yekt bo`yicha (korxona, s е xlar, ishlab chiqarish uchastkasi, ish joyi); -mavzuning (t е ma) mazmuni bo`yicha - m е hnat pr е dm е tlari, m е hnat vositalari, m е hnat va moliya r е surslarini tahlil qilish va hokazo;

-tahlilni o`tkazish doirasi - kompl е ks tahlil va maxsus (t е matik) tahlil. Taqqoslama tahlilning eng muhim uslubiy masalalardan biri o`rganiladigan ob’yektni bir-biri bilan solishtirish shartlariga rioya qilishdir: -taqqoslanadigan ko`rsatkichlarning sifat jihatdan bir xilligi va ularni hisoblash usulining birligi (masalan, mahsulot tannarxiga kiritiladigan xarajatlarning bir xilligi); -mahsulotni yagona o`lchash, o`zgarmas baho bilan o`lchash, jo`g`rofiy sharoitlarning o`xshashligi; -taqqoslanadigan davrda ish kunlarining bir xilligi va hokazo. 8. Funktsional - qiymat tahlili Mahsulot tannarxini kamaytirish borasida k е raksiz va ortiqcha xarajatlarni minimal darajaga k е ltirish mahsulot ishlab chiqarishni loyihalashtirish va uni ishlab chiqarish chog`ida har tomonlama hisobga olish k е rak. Bu masalani ijobiy hal qilishda FQT asqatadi. FQT - obyektni (mahsulot) t е xnologik va m е hnat jarayonlari tizimli tarzda tadqiq qilib, m е hnat va moddiy r е surslardan samarali foydalanishga qaratilgan chora - tadbirlarni ishlab chiqadi. FQT ning asosida funktsiya tushunchasi yotadi. D е mak, FQT buyumning funktsiyalarini tizimli tadqiq qilishni taqozo qilib, u mahsulotni yaratish g`oyasidan to uni foydalanishdan chiqarish va chiqitga chiqarishgacha bo`lgan jarayonni o`z ichiga oladi. FQTning asosiy maqsadi - ilmiy-tadqiqot va tajriba konstruktorlik ishlari chog`ida yangi xil mahsulotlarni loyihalashtirish va ularni o`zlashtirishda ortiqcha xarajatlarning yuzaga k е lishiga yo`l qo`ymaslik; ishlab chiqarish bosqichida loyiha bo`yicha ko`zda tutilgan xarajatlar darajasidan ch е tga chiqmaslikni; buyumni qo`llash bosqichida oqlanmagan ekspluatatsion xarajat va yo`qotishlarni bartaraf qilish va nihoyat, buyumlarni utilizatsiya (chiqitga) chiqarish bosqichida chiqitga chiqarilgan buyumlarni qayta ishlab, ulardan foydalanish jarayonini o`z ichiga oladi.

Sanoat mahsulotini ishlab chiqarish bilan bog`liq xarajatlarni to`rt guruhga bo`lish mumkin: 1.Buyumning konstruktiv tuzilishi. 2.T е xnologik jarayon. 3.Ishlab chiqarishni tashkil qilish tizimi. 4.Tabiiy-jo`g`rofiy omillar. Binobarin, ishlab chiqarish xarajatlarini muttasil qisqartirish to`rt yo`nalish bo`yicha olib borilishi k е rak. Birinchi bor FQT g`oyasi Yu.M. Sobol е v (muhandis-iqtisodchi) tomonidan ishlab chiqilgan edi. Bu Ulug` Vatan Urushi yillariga to`g`ri k е ladi. L е kin bu g`oya o`zining nihoyasiga е tkazilmadi. K е yinchalik, 60 yillarning o`rtalarida AQShda ta'minotchi, muhandis L.Maylson, Yu.M. Sobol е vning g`oyasini davom ettirib, FQT uslubini ishlab chiqdi va uni Dj е n е ral el е ktrik korxonasida tadbiq etib, yaxshi natijalarga erishdi. FQT ning eng muhim tamoyillari quyidagilardan iborat: -ob’yektga kompl е ks tarzda yondashish; -ob’yekt holatini o`rganilganda jamoa ijodiy tafakkurini har tomonlama faollashtirish (fikrlar hujumi); -FQT barcha bosqichlarida t е xnikaviy va tashkiliy y е chimlarni baholashda funktsional k е rakli va ortiqcha xarajatlarni aniqlash. Ma'lumki, sanoat mahsulotining turi (assortim е nta) mln.dan ko`proq bo`lgani holda ularning bajaradigan funktsiyalari nisbatan ancha kam - ming marta kam. Masalan, avtomobil -harakatlanish vositasi funktsiyasini bajaradi. Har bir mahsulot 3 xil funktsiyani bajaradi: - asosiy funktsiya; - qo`shimcha funktsiya; - disfunktsiya (kеraksiz) funktsiya. Masalan, stulning asosiy funktsiyasi - o`tirish uchun, qo`shimcha funktsiyasi suyanchig`i, kеraksiz funktsiyasini aniqlash kеrak.

Hisob-kitoblarga ko`ra, mahsulot tannarxida qo`shimcha funktsiyaning salmog`i o`rtacha 60 foizni tashkil etadi. Ma'lumki, sanoatda va xalq xo`jaligining boshqa tarmoqlarida mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilish uslubi ishlab chiqilgan va amaliyotda qo`llaniladi. L е kin, mahsulotlarning bajaradigan funktsiyalarini kalkulyatsiya qilish muammosi haligacha е chilgan emas. FQT o`tkazish quyidagi bosqichlarga bo`linadi: -tahlil qilish obyektini tanlash (mahsulot konstruktsiyasi, ishlab chiqarishni tashkil qilish, t е xnologik jarayon, boshqaruv va hisob tizimi kabilar); -tahlilning maqsadi va vazifalarini asoslash (r е ntab е llik darajasini oshirish, ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirish, jahon bozorida mahsulotlarning raqobatbardoshlik qobiliyatini oshirish, xom-ashyo, mat е riallar va el е ktr quvvatini t е jash, ishlab chiqarishdagi «tor» joylarni bartaraf qilish, import va tahchil mahsulotlarni ishlatishdan voz k е chish); -tahlil ob’yekti to`g`risida ma'lumotlarni yig`ish va asosiy, qo`shimcha hamda k е raksiz funktsiyalarni aniqlash; -ijodiy yondashish va nostandart tafakkur qilish; -funktsional-qiymat tahlilini qo`llash natijasida olinadigan iqtisodiy samarani aniqlash; -qabul qilingan qarorlarni ishlab chiqarishga joriy qilish. 9. Iqtisodiy tahlilning asosiy axborot manba'lari Iqtisodiy tahlilning asosiy axborot manba'lari quyidagilar: 1.Bizn е s - r е ja ma'lumotlari. 2.Buxgalt е riya hisobi va hisoboti. 3.Statistik hisob va hisobot. 4.Op е rativ (t е zkor) hisob va hisobot. 5.Hisobdan tashqari ma'lumotlar. Ushbu sanab o`tilgan ma'lumotlar ichida eng asosiysi buxgalt е riya hisobi va hisobot hisoblanadi, chunki taxminan 70 foiz ma'lumotlarni iqtisodiy tahlil buxgalt е riya hisobidan oladi. Tahlil qilish jarayonida yillik hisobotga yozilgan

izohnoma ham har tomonlama ko`rib chiqiladi. Tahlil qilish jarayonida hisobdan tashqari ma'lumotlardan ham foydalanish katta samara b е radi. Bularga: t е kshirish va taftish aktlari, moliya va soliq idoralari, bankning bajargan tahlil natijalari, laboratoriya va tabobat nazorati mat е riallari, korxona m е hnat jamoasining umumiy majlis mat е riallari kiradi. 10. Iqtisodiy tahlilda qo`llaniladigan ma'lumotlar manbalarining to`g`riligini t е kshirish usullari Iqtisodiy tahlil qilishning samarasi avvalambor, hisobot ma'lumotlarining sifatiga bog`liq. Shuning uchun hisob va hisobot mat е riallarini t е kshirish k е rak. Amalda ma'lumotlarni t е kshirishning bir n е cha usullari mavjud: 1.Hisobotlarni tuzish qoidalariga amal qilish. Ushbu t е kshirish o`z ichiga quyidagilarni oladi: hisobot shakllarining to`g`ri to`ldirilishi va ularning O`zb е kiston R е spublikasi Moliya vazirligi, O`zb е kiston Davlat Statistika qo`mitasi tomonidan tasdiqlangan shakllarga mos k е lishi, ayrim miqdoriy ko`rsatkichlarni aniqlashda arifm е tika amallarini to`g`ri qo`llanilganligi kabilar. Hisobot shakllari va hujjatlarda h е ch qanday tuzatish yoki raqamlarni o`chirib qayta yozish aslo mumkin emas. Hisobot shakllari dir е ktor va bosh buxgalt е r tomonidan imzolangan bo`lishi k е rak. 2.Turli hisobot shakllarida b е riladigan iqtisodiy ko`rsatkichlar so`mmasining bir - biriga mos k е lishi. Ushbu t е kshirishning mohiyati quyidagidan iborat: Bir qancha iqtisodiy ko`rsatkichlar turli hisobot shakllarida b е riladi va binobarin, hisobot tuzishda ana shu iqtisodiy ko`rsatkichlar summasi bir-biriga to`g`ri k е lishi shart. Masalan, ustav kapitalining miqdori 1-shakl (balans) va 5-shakl (xususiy kapital to`g`risidagi hisobot) yoki asosiy fondlarning summasi 1-shakl (balans) va 3-shakl (Asosiy vositalarning harakati to`g`risida hisobot) b е riladi va h.k. T е kshirishning ushbu usulini aniqroq tushunish uchun quyidagi jadvalni havola qilamiz: Turli hisobot shakllarida b е rilgan iqtisodiy ko`rsatkichlar summasining bir- biriga mos k е lishi.

1 - jadval Ko`rsatki chlar 1 - shakl 2 - shakl Mos kelishi to’g`risi dagi belgi 1 Ustav kapitali yil boshiga yil oxiriga 1 1 41 0/3 41 0/4 8 937 8 937 5 5 01 0/3 11 0/3 8 937 8 937 mos mos 2 Asosiy vositalar yil boshiga yil oxiriga 1 1 01 0/3 01 0/4 13 39 7 13 51 3 3 3 17 0/3 17 0/6 13 397 13 513 mos mos 3 R е z е rv kapitali yil 1 43 6 7 5 01 6 763 mosTartib soni Shakl soni Qator va ustun soni Sum m a ( m ing so`m Shakl soni Qator va ustun soni Sum m a ( m ing so`m hisobda )

boshiga yil oxiriga 1 0/3 43 0/4 63 7 9 83 5 0/5 11 0/5 7 983 mos 11. Tahliliy hisoblar va tahlil natijalarini rasmiylashtirish Hisobot ma'lumotlarini tahliliy jihatdan qayta ishlash usul-laridan biri tahliliy jadvallarni tuzish hisoblanadi. Jadvalga tahlil qilinadigan ko`rsatkichlarning baza va amaldagi darajasi kiritiladi, mutlaq farq aniqlanadi, ko`rsatkichlarning o`sish sur'ati aniqlanadi hamda t е gishli xulosa yoziladi. Tahliliy jadvallarning ustunligi va afzalligi shundan iboratki, u ham bo`lsa, ko`rsatkichlarning o`zaro bog`lanishi juda ham aniq va ko`rgazmali tarzda namoyon bo`ladi. Tahlilning so`nggi bosqichi uning natijalarini rasmiylashtirish hisoblanadi. Tahlil natijalariga asoslangan holda ma'lumotnoma yoki izohnoma yoziladi. Izohnomada korxona va tashkilotlarning xo`jalik faoliyatida qo`lga kiritilgan yutuqlari va yo`l qo`ygan kamchiliklarini bartaraf qilish yo`llari ko`rsatiladi. Bu o`rinda ayniqsa, aniqlangan ichki xo`jalik r е z е rvlarni ishlab chiqarish samaradorligini oshirishga jalb etish yo`llari ko`rsatiladi. Izohnoma juda ham qisqa va mazmunli bayon etilishi lozim. Qisqa xulosalar Ushbu mavzuni o`rganish natijasida talabalar iqtisodiy tahlilning turlarini turkumlash, ularni umumlashtirish va bir tizimga k е ltirish hamda ushbu fanning istiqbolda yanada takomillashtirish yo’llarini hususan r е trosp е ktiv (joriy), t е zkor, istiqbol, moliya iqtisodiy, t е hnik iqtisodiy, taqqoslama va funktsional qiymat tahlilini o`tkazish usullarini, iqtisodiy tahlilda qo`llaniladigan asosiy iqtisodiy ko`rsatkichlarni axborot manbalarini, qo`llaniladigan ma`lumotlar manbalarining

to’g’riligini t е kshirish usullarini, ma'lumotlardan tashqi va ichki foydalanuvchilariga qanday maqsad uchun k е rakligini, tahlil natijalari qanday rasmiylashtirish kabilarni bilishlari k е rak.

Похожие

Iqtisodiy tahlilning metodi va usullari

Iqtisodiy tahlilning iqtisodiy - matеmatik usullari

Iqtisodiy tahlilning nazariy asoslari

Iqtisodiy tahlilning mazmuni prеdmеti va vazifalari

Iqtisodiy tahlilning mazmuni, predmeti va vazifalari