( Iqtisodiy ) Tahlil metodi va unda qo`llaniladigan usullar - Экономика - Рефераты

( Iqtisodiy ) Tahlil metodi va unda qo`llaniladigan usullar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

74.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1.Iqtisodiy tahlilning metodi. 2.Tahlilda qo`llaniladigan usullar va ularning klassifikatsiyasi.

www.arxiv.uz Iqtisodiy tahlilning metodi Metod deb keng ma`noda obyektiv borlik tabiat va jamiyatdagi uzgarishlarni urganish va urganishga yondashishni tushunmok lozim. Tabiat, jamiyat va tafakkurning rivojlanish konunini tadqiq qilish va urganishning birdan-bir to`g`ri ilmiy metodi dialektik metodidir. Materialistik dialektikaning xususiyatlari shundan iboratki, u iqtisodiy jarayonini uning birligida uzaro alokalari xarakat va rivojlanishida urganishni takazo etadi. Iqtisodiy tahlil metodi deb-xo`jalik jarayonlarini vujudga kelishi va rivojlanishiga dialektik usul orkali urganishga aytiladi. Iqtisodiy tahlil metodining uziga xos xususiyati mavjuddir. U kuyidagidan iborat: 1. Korxona xo`jalik faoliyatini ifodalashda ko`rsatkichdan sistemasidan foydalanish. 2. Ko`rsatkich sistemasini uzgarish sababini urganish. 3. Uzgarish sababini bir-biri bilan uzviy boglikligi xamda sotsial iqtisodiy samaradorlikka ta`sirini aniklash. Tahlil metodiga berilgan ta`rifda xo`jalik jarayonlarini urganishda dialektik usulda foydalanish takidlangan. Xo`jalik rivojlanishining uziga xos belgilari bulib, mikdor amalini sifat amaliga utishi yangi sifatni paydo bulishi karama-karshiliklar kurashi, eskininng urniga yangining paydo bulishi hisoblanadi.  iqtisodiy tahlil uziga xos xususiyatidan biri-bu xo`jalik jarayoni va vokiylikni ko`rsatkich sistemasi-rejasini tuzish iqtisodiy axborot sistemasini tuzishda shakllanadi.  ikkinchi xususiyati-xo`jalikdagi ko`rsatkichning uzgarish sababini urganish bu yerda ta`sir etuvchi omil ichida eng asosiysini aniklash va u ta`sirini mikdor jixatdan hisoblashdan iborat.  uchinchi xususiyati-ko`rsatkichni bir-biri bilan uzviy boglikligi aniklash va hisoblab topishdir.

www.arxiv.uz Tahlilda qo`llaniladigan usullar va ularning klassifikatsiyasi Xo`jalik faoliyatini tahlil etishda kupgina usuldan foydalaniladi. Bu usulni kuyidagi 2 guruxga ajratish mumkin: 1. An`anaviy usul; 2. Matematik usul; An`anaviy usul-tarkibiga kuyidagini kiritish mumkin:  mutlok, nisbiy va urtacha mikdor ko`rsatkich;  takkoslash guruxlariga ajratish, indeks metodi, zanjirli boglanish, balans metodi. Tahlilda mutlok, nisbiy va urtacha mikdor ko`rsatkichi orkali biznes rejaning bajarilishi ko`rsatkichni mikdor jixatdan uzgarishi aniklanadi. Tahlilda eng kup qo`llaniladigan usul bu takkoslash usulidir. Uning kuyidagi shakli mavjud: 1. Haqiqiy ko`rsatkichni biznes reja bilan takkoslash; 2. Utgan yildagisi bilan takkoslash; 3. Urtacha ko`rsatkich bilan takkoslash; 4. Ilgor korxona ko`rsatkichi bilan tukkoslash. Guruxga ajratish-urganilayotgan xodisani bir xil alomatiga karab tarkibiy kismga ajratish tushuniladi. Guruxlantirish tahlilning muxim usulidir. Biron bir natijaga ta`sir etuvchi omil bir kancha bulsa, shudan eng asosiysini aniklash xam etuvchi omilni aniklashda bu usuldan foydalaniladi. Balans usuli - bu bir-biri bilan bogliklik bir kancha mikdorning muvozanatiga ishonch xosil qilish yoki bir necha ma`lum omil yordamida no`malum omilning ta`sirini aniklash zarur bulgan xolda qo`llaniladi. Zanjirli boglanish usuli-ishning natijasiga ta`sir etuvchi bir kancha omilni hisoblashda qo`llaniladi. Analizning bu usulini moxiyati xususida Marks bunday deb yozgan edi: "Omildan xar biri uzgaruvchan deb izchilik bilan karaladigan bulsa va boshkasi esa xar kanday kombinatsiyaning natijasi topiladi". Misol:

www.arxiv.uz Mahsulot xajmini biznes rejaga nisbatan uzgarishiga ishchilar soni va mahsulot umumdoroligining ta`siri. Ko`rsatkichlar Reja Haqiqatda Rejadan farki 1.Mahsulot xajmi (ming sum) 5000 4797, 5 -202, 5 2.Ishchilar soni. 100 95 -5 3.Bir ishchiga to`g`ri keladigan mahsulot (ming sum) (1s:2s) 50.0 50, 5 +0, 5 Mahsulot xajmi rejaga nisbatan 202, 5 ming sumga kamaygan ishchi soni esa 5 kishiga kiskargan, 1 ishchiga to`g`ri keladigan mahsulot rejaga nisbatan 0, 5 ming sumga ortgan. Mahsulot xajmini rejaga nisbatan uzgarishiga ta`sir kiluvchi omillarni kuyidagi zanjirli boglanish usullari orkali aniklaymiz. Tekshirish: -250+475=-202, 5 ming sum.Amalda xar 2 omilning ta`sirini farki usuli orkali aniklash mumkin. Bu usulga muvofik biron bir natijaga ta`sir etuvchi omillar 2ta bulsa, shuningbiri mikdor olili 2chisi esa, sifat omili hisoblanadi. Mikdor omili ta`sirini aniklash uchun mikdor omilning haqiqiy ko`rsatkichini rejadan farki rejadagi sifat omiliga kupaytiriladi. Sifat omilini ta`sirini aniklash uchun shu ko`rsatkichning rejadan farki haqiqiy mikdor omiliga kupaytiriladi. 1. Ishchi sonini uzgarishi (mikdor)-5x50, 0=-250 ming sum. 2. 1-ishchiga to`g`ri keladigan mahsulot (sifat omili)+0, 5x95=+47, 5 ming sum. Таъсир этувчи омиллар Алмашув даврийлиги Ишчи- лар сони 1 ишчига тўғри келадиган умум маҳсулот. Маҳсулот хажми (минг сум) Фарки (+;-) Узгариш сабаблари А 1 2 3 (1 х 2) 4 5 Биринчи режа режа режа - - 100 50, 0 5000, 0

www.arxiv.uz Иккинчи ҳақиқи й режа режа -250 Ишчилар сонини камайиши 95 50.0 1750 Учинчи ҳақиқи й ҳақиқий ҳақиқий +47.5 Мехнат унумдор- лигининг ортиши 95 50.5 4797.5 Tekshirish:-250+47, 5=-207, 5 ming sum. Bundan tashqari amalda omil ta`sirini hisoblashda protsentning fark usulidan xam keng foydalaniladi. Matematik usullar katoriga kuyidagilar kiradi:  grafik usuli:  omillar tahlilining integral usuli:  korrelatsion va regressiv usuli:  dinamik va kovorik programmalash usuli:  matematik nazariy uyin:  keng xumat ko`rsatish evrestik. Grafik usul funksiya kiymatini tegishli argument orkali funksiyaning boglikligini yakkol aks ettirishdir. Iqtisodiy tahlilda gafiklarning barcha turli qo`llaniladi. Chizikli, dinamik va kovarik programmalash kupincha ekstrimal masalani yechishda qo`llaniladi. Ekstrimal eng past yoki eng yukori darajadagi ko`rsatkich bilan xarakterlanadi. Integral uslub-biron bir ko`rsatkichga omil ta`sirini zanjirli boglanish usuli bilan aniklash mumkin bulmagan xolda bu usuldan foydalaniladi. Urin almashtirish ketma-ketligi mikdoriy salmogi u yoki bu ko`rsatkichni uzgartiradi. Zanjirli boglanish usulining takomillashuvi ayrim omillarning ta`sirini integral usulini qo`llash orkali aniklanadi. Asosiy ishlab chikarish fondi va fond kaytimini uzgarishini mahsulot xajmiga ta`sirini integral usul orkali aniklaymiz.

www.arxiv.uz Mahsulot xajmi utgan yilga nisbatan 30 ming sumga kamaygan. Bu uzgarishga kuyidagi omillar ta`sir etgan: 1.Asosiy ishlab chikarish fondi kiymatining uzgarishining ta`siri. № Ko`rsatkichlar Shartli belgi Utgan yili (u) Hisobot yili (x) Farki (+, -) ( ) Utgan yilga nibatan 1 Mahsulot xajmi (ming sum) M 5254 5224 -30 99.4 2 Asosiy ishlab chikarish fondlarining urtacha kiymati AF 4430 5844 +1414 113, 9 3 Fond kaytimi (sumda) (1s:2s) FK 1.18060 0.8939 -0.2921 75.4      M Ф У АФ Ф АФ к к           2 11860 1414 02921 1414 2 1470 , , ming sum 2.Fond kaytimining uzgarishi ta`siri:        МФ АФ У Ф АФ к к          2 4430 02921 02921 1414 2 1500 , , ming sum. Omillar ta`sirining yigindisi.    М МАФ МФ к       1470 1500 30 ming sum Xulosa: Iqtisodiy jarayonlarni urganishda iqtisodiy tahlilda bir kancha usullardan foydalaniladi. Ulardan kuprok qo`llaniladigan usullar bular an`anaviy, ya`ni traditsion usullar hisoblanib: takkoslash, guruxlarga ajratish, balans usuli, zanjir bilan boglanish usuli, foizlar, koeffitsiyenlar va boshkalardir.

www.arxiv.uz Undan tashqari iqtisodiy tahlilda iqtisodiy matematik usullari - grafik usuli, integral usuli, korrelatsion va regressiv usuli, uyinlar nazariyasi, programmalash usullari xam keng tarqalgan.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar : 1. I.A.Karimov. "O`zbekiston isloxatlarni chukurlashtirish yulida". Toshkent 1995 y. 2. I.A. Karimov "O`zbekiston XXI asr busagasida: xavfsizlikka taxdid, barkarorlik shartlari va tarakkiyot kafolatlari" T.: 1997y. 3. M.I. Bakanov, A.D. SHeremet, "Teoriya ekonomicheskogo analiza" M 1996. 4. Shoalimov A. "Sanoat korxonalarida xo`jalik faoliyatini tahlil etish" Toshkent 1992 yil. 5. Muravyev A.I. i dr. Analiz vneshneekonomicheskoy deyatelnosti predpriyatiy. M. 1991 g. 6. O`zbekiston Respublikasi "Korxonalar to`g`risidagi Konuni" 7. T 1991 y. 8. O`zbekiston Respublikasi "Buxgalteriya hisobi to`g`risidagi Konuni" 1996 y. 9. Korakoz I.I. Samborskiy V.I. "Teoriya ekonomicheskogo analiza" 1995 g. 10. Grigoryev Y.A. Uchet, analiz i kontrol valyutnix operatsiy. M. 1993 g. 11. www.ziyonet.uz

Похожие

Biznеs jarayonlarini tahlili va sintеzida qo`llaniladigan usullar

Iqtisodiy tahlil metodi va metodologiyasining tasnifi

Iqtisodiy tahlilning uslubi va unda qo’llaniladigan an’anaviy usullar

Korporativ tuzilmalarning biznes-jarayonlari tahlili va sintezida qo`llaniladigan usullar

Biznes jarayonlarida iqtisodiy-matematik usullar va modellarni qo`llash