Iqtisodiy ko’rsatkichlardan foydalanish imkoniyatlari - Экономика - Рефераты

Iqtisodiy ko’rsatkichlardan foydalanish imkoniyatlari

Загружено в:

12.01.2024

Скачано:

0

Размер:

60.5 KB

Iqtisodiy ko’rsatkichlardan foydalanish imkoniyatlari Reja: 1. Prognoz davri va prognoz turlari. 2. Prognozga ta’sir etuvchi ob’ektiv va sub’ektiv omillar. 3. Prognozlashda iqtisodiy xususiyatlarni hisobga olish.

Prognoz davri va prognoz turlari. Bozor iqtisodiyoti rejalashtirishdan to’liq voz kechmaydi, chunki reja rasmiylashtirilgan boshqaruv echimining namoyon bo’lishidir. Ammo, bozor iqtisodiyoti rejali iqtisodga qaraganda ancha egiluvchan, topqir va bunda unga prognozlar va programmalarni tahlil qilish yordam beradi. Bunda esa moliyaviy resurslarni istiqbollashtirish hamda moliya boshqaruvi jarayonida ulardan foydalanishning o’zaro aloqalari o’rtasidagi muammo kelib chiqadi. Rejali iqtisodiyot sharoitida, moliyaviy rejalashtirishga xos bo’lgan direktiv va qo’shib yozishlar xarakteriga ega bo’lgan turli xil rejalarning amal qilish paytida, moliyaviy istiqbollashtirish rad etilmagan. Mamlakatimizda istiqbollarning turli xillari ishlab chiqilgan edi: demografik, tibbiy resurslarning, ilmiy-texnik taraqqiyotining, moliyaviy resurslarning va boshqalarning. Bunda taraqqiyotni rejalashtirishning muddati o’sib borar edi, ya’ni 5 yillikning va undan ham ortiq muddatlarga. Taraqqiyotni rejalashtirish programmalar bilan to’ldirilib borilar edi. Ammo istikbollarga va qisman programmalarga bo’lgan umumiy munosabat asos sifatida namoyon bo’lmas edi. Agar bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda dasturli usul rejalashtirish qatorida amal qilsa, rejali iqtisodiyotda, dasturlar degan mulohaza yuritilar edi. Bugungi kunda soliq fani byudjetga soliq tushumlarining hajmini rejalashtirish uchun maxsus metodikalar yaratmagan. Amaliyotda soliqlarni rejalashtirishda hammaga ma’lum va keng qo’llaniladigan an’anviy metodlardan foydalaniladi: balansli, tajribali baholash, korrelyatsiya, ranjirovaniya, xronologik qatorlar qurish, omilli tahlil. Statistik tadqiqotlarni aalga oshirishda xozirgi kunda foydalanilayotgan metodlarni bir necha guruhlarga ajratishimiz mumkin: 1) Ko’p o’lchamli metodlar, birinchi navbatda omilli va klasterli tahlil. Asosida ko’p sonli bir-biriga bog’liq o’zgaruvchilar yotuvchi qarorlarni asoslash uchun bu metodlar qo’llaniladi. Masalan, yalpi mahsulot hajmini ishlab

chiqarishning texnik darajasiga bog’liq holda aniqlash; 2) Regressiv va korrelyatsion metodlar soliq xizmati faoliyatini tavsiflovchi o’zgaruvchi guruhlarining o’zaro aloqasini o’rnatish uchun qo’llaniladi; 3) Immitatsion metodlar marketing vaziyatiga ta’sir etuvchi o’zgaruvchilar oddiy tahliliy echimlar mantiqiga mos kelmaganda qo’llaniladi; 4) Statistika nazariyasida yaratilgan qarorlar qabul qilish metodlari. Bularga o’yinlar nazariyasi, yalpi xizmat ko’rsatish, stoxastik dasturlash metodlari kiradi. Stoxastik tavsiflash uchun soliq to’lovchilarning soliq siyosatidagi o’zgarishlarga bo’lgan reaktsiyasidan foydalaniladi. Narxlar tarkibi, tovarlar taklifi va soliq intizomi holati to’g’risidagi farazlarni statistik sinash uchun ushbu metodlarning ikkita asosiy yo’nalishini ajratish mumkin. Masalan, bu soliq to’lovchilarning soliq qonunlariga rioya qilish darajasi, ishlab chiqarishning o’sishi va pasayiishini va soliq tushumlari xajmi o’zgarishining ta’sirini tadqiq qilish. Antogonistik o’yinlar metodlari soliq to’lovchilar bilan soliq ma’muriyati o’rtasidagi munosabatlardagi ojiz joylarni aniqlash imkonini beradi. 5) Operatsiyalarni tadg’qiq qilishning determinlash-tirilgan metodlari, birinchi navbatda chiziqli va chiziqsiz dasturlashtirish. Bu metod ko’p bir-biriga bog’liq o’zgaruvchilar mavjud bo’lib, ularda optimalini tanlab olish zarur bo’lganda qo’llaniladi. Bu metodlar statistik tahlilning tarkibiy qismi yoki tahlilning mustaqil vositasi sifatida qo’llaniladi. Bu metodlarning ilovalaridan biri bo’lib soliq inspektrlarining optimol ish bilan ta’minlash darajasini tanlash, soliq ishchilarining mutaxassislik migratsiyasini minimallashtirish va boshqalr hisoblanadi. Yuqorida ta’kidlangan (metodlar) tadqiqotlar va rejalashtirish metodlari fandagi ma’lum metodlarni tamomlamaydi, ular 65 dan ko’p. Bu metodlarning hammasi u yoki bu tarzda maxsus dasturlash vositalarini qo’llaydi. Soliq tadqiqotlarini kompyuterlashtirish soliqqa tortish bazasini tanlashda mo’ljallashga, barcha darajadagi byudjetlar bajarilishi jarayonida vujudga keladigan soliq vaziyatlarining mumkin bo’lgan maksimal sonini hisoblash. Nazariy jihatdan rejalashtirish metodini tanlash soliq yoki soliq guruhining turiga, soliq to’lovchining turiga bog’lliq emas. Bunda soliq rejalarini ishlab

chiqishdan avval qo’yilgan maqsad muhim hisoblanadi. Amaliy jihatdan u yoki bu soliqlarni rejalashtirish metodini tanlash soliq majburiyatining texnik jixozlanganligi va ishchilarning malakasi darajasiga bog’liq. Davlat soliq xizmatini informatizatsiyalash tizimi 1997 yilda shakllandi va barqaror faoliyatda yuritilmoqda. Ijobiy natijalarga soliq xizmati tarkibiy qismlarini avtomatlashtirishning informatsion-mantiqiy modellarini qo’llash bilan erishildi. Hozirda Davlat soliq xizmatida qo’llanilayotgan “Soliq” avtomatlashtirilgan informatsion tizimlari quyidagi vazifalarni bajaradi: > Soliq xizmati faoliyatining tezligini ta’minlaydi; > Soliq to’lovchilar hisoblari bo’yicha ma’lumotlarning ishonchliligi va nazorat faoliyatlarining natijalarining ishonchliligini oshiradi; > Soliq va buxgalteriya xisobotlarini yaxshilaydi; > Soliq tushumlari dinamikasining chuqurlashtirilgan tahlilini o’tkazish imkonini beradi va soliq to’lovchilar tarkibi o’zgarishini va iqtisodiy o’sish sur’atlarini hisobga olib prognozlash ishlarini tashkil qilish uchun ma’lumotlar bankini shakllantirish imkonini beradi; > Soliq ma’muriyatining barcha bo’g’inlarini barcha doiradagi sliq qonunchiligidagi o’zgarishlar haqidagi ma’lumotlar bilan ta’minlanishi uchun sharoit yaratadi; > Qog’ozli xujjatlar aylanishini qisqartiradi va tahliliy ishlarni o’tkazishga vaqt bo’shatadi; > Kelajak uchun soliq tizimini ishlab chiqish maqsadida boshqaruv qarorlari sifatining yuksalishiga va tezlikning takomillashishiga imkon yaratadi. Avtomatlashtirilgan informatsion tizimlarni AIT qo’llab alohida soliq bo’yicha va o’xshash soliqlar guruhi bo’yicha soliq tushumlari xajmini rejalashtiriish mumkin. AIS ga o’xshab tashkil etilgan maxsus kompyuter dasturlari soliq va soliq guruhlari tarkibi bo’yicha kodlashtirilgan. Bu joriy va kelajak uchun soliqlarni rejalashtirish imkonini beradi.

Prognozga ta’sir etuvchi ob’ektiv va sub’ektiv omillar. O’zaro bir-biriga bog’liq bo’lgan barcha moliya rejalari yig’indisi moliya rejalari tizimi deb yuritiladi. Bu moliya rejalari tizimi teritoriyalarda, xududlarda pul mablag’larini taqsimlashni, pul fondlarini tashkil etish va ulardan foydalanishni, takror ishlab chiqarish jarayonida moliyaning alohida zvenolari rolining ifodalanishini o’z ichiga oladi. Moliyaviy rejalashtirish jarayonida bir necha hil rejalar tuziladi. Umumdavlat faoliyatini ifodalovchi moliya rejalariga davlat byudjeti, davlat sotsial sug’urta byudjeti, davlat mulkiy va shaxsiy sug’urtasi moliya rejasi hamda territorial va davlatning moliya mablag’larini ko’rsatuvchi yig’ma moliyaviy mablag’lari kiradi. Bu moliyaviy rejalarda davlat byudjeti alohida o’rin tutadi. Davlat byudjetida davlat bilan turli mulk formasiga ega bo’lgan korxona, xo’jalik tashkilotlarining moliyaviy munosabatlari aks etadi. Uning daromad qismida daromadlarni kelib tushish manbalari ko’rsatiladi; xarajat qismida esa mablag’larning sotsial-madaniy tadbirlarga, halk xo’jaligiga, aholini ijtimoiy himoyalashga, boshqaruvga, mudofaaga va boshqalarga sarflanishi aks ettiriladi. Davlat byudjetining yana bir muhim ahamiyati shundaki, u boshqa moliya rejalardan farq qilib qonun tariqasida tasdiqlanadi. Moliya rejalari tizimida sohalar moliya rejalari asosiy o’rinni egallaydi va bu erda daromadlar va xarajatlar balansi muhim rol o’ynaydi. Hozirgi paytda korxonalar moliyaviy rejalari biznes rejalar deb yuritilmoqda. Har qaysi reja mo’ljallangan davr uchun daromadlar va harajatlar, moliya va kredit tizimlarining zvenolari o’rtasidagi aloqalar (ijtimoiy sug’urtaga ajratma badallari, byudjetga to’lovlar, bank krediti uchun to’lov va boshqalar) aniqlanadi. Moddiy ishlab chiqarish sohasida qisqartirilgan shaklda-moliyaviy rejadan foydalaniladi. Moliyaviy reja daromad va harajat qismlarida (mayda va o’rta korxonalarda hamda boshqa shakllarda) bu daromadlar va harajatlar balansidir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mamlakatning rivojlanishida moliyaviy rejalashtirishga talab kamaygani yo’q. U avvalgiday ishlab chiqarish fondlarining

kengaytirilgan doiraviy aylanishini moliyaviy resurslar bilan ta’minlashga, moliya- xo’jalik faoliyatida samaradorlikning yuqori ko’rsatkichlariga erishishga, korxonaning moliyaviy chidamkorligini va to’lovga qobiliyatini mustahkamlashga sharoit yaratib berishga qaratilgandir. Hozirgi paytda avvalgi direktiv rejalashtirish tizimi davriga qaraganda moliyaviy rejalashtirish sifatini oshirish maqsadga muvofiqdir, chunki bozor munosabatlarida o’z faoliyatining samarasizligi, shu bilan birgalikda moliyaviy rejalashtirishda noto’g’ri hisob-kitoblarni yuritishda javobgarlikni korxonaning o’zi tortadi. Yangi xo’jalik yuritish sharoitida o’zining katta rolini saqlab qolgan moliyaviy rejalashtirish o’z navbatida qayta qurilgan bo’lishi lozim. Uning mazmuni va amaldagi shakllari xo’jalikning yangi iqtisodiy sharoitlari bo’lgan o’zgarishlari bilan bog’liq holda amalga oshiriladi. Tadqiqotning (rejalashtirishning) yuqoridagi yo’nalishlari bo’yicha olingan natijalari soliq tarkibini, uning elementlarining ratsionalligi (ya’ni, to’lovchi, soliq ob’ekti, stavkasi, imtiyozlar va boshqalarning ratsionalligi) va joriy davrda aholi daromad solig’i bo’yicha qo’llanilayotgan kontseptsiyani mos ravishda baholash imkonini beradi. Zaruriyat tug’ilganda Ushbu soliqning elementlarining to’g’irlanishi mumkin: soliqqa tortish progressiyasi, stavkalar va daromadlar nisbati, soliqqa tortilmaydigan minimum, imtiyozli to’lovlar va shu kabilar. Tegishli omilli tahlil rejalashtirilayotgan davrda qo’llanilayotgan har bir soliq bo’yicha amalga oshiriladi. Soliqni rejalashtirishning boshqa metodikalarini qo’llash qo’yilgan vazifaning qiyinligiga u yoki bu darajada bog’liq bo’ladi. 1996 yilga qadar barcha soliq ma’muriyatlari tomonidan soliq tushumlarini aniqlashda eng oddiy yondashish – erishilgan natijaga qarab rejalashtirish qo’llanilgan. 1996 yil Soliq AITga o’tish boshlandi. Bu hududiy soliq idoralarining texnik jixozlanishi, ma’lumotlarni yig’ish va qayta ishlash jaxon texnologiyasi bilimlarining tarqatilishi, progressiv tekshiruv komplekslaridan foydalana olish va malakalarni hosil qilish va boshqa ko’p narsalar qilinishini taqozo etadi.

Avtomatlashtirilgan soliqni rivojlantirishga o’tish-qimmatli va ko’p mehnat talab qiladigan lekin jaxon iqtisodiy tizimiga kirishga intilayotgan mamlakat uchun ob’ektiv zaruriy jarayondir. Prognozlashda iqtisodiy xususiyatlarni hisobga olish. Moliyaviy ko’rsatkichlarning ham istiqbolli ham rejali hisob-kitoblari turli xil usullardan foydalanishni taqozo etadi: shulardan eng muhimlariga quyidagilar kiradi: ekstrapolyatsiya usuli, normativ (me’yoriy), matematik modellashtirish, taqqoslash usullari kiradi. Ekstrapolyatsiya usuli moliyaviy ko’rsatkichlarning dinamikasini namoyon qilishda, ularni aniqlash, hisob-kitoblarda ko’rsatkichlarning joriy davridagilardan foydalanadi. Normativ (me’yoriy) usul o’rnatilgan iqtisodiy norma va normativlardan foydalanishni talab etadi. Matematik modellashtirish usuli real iqtisodiy va ijtimoiy jarayonlarni boshqarishda turli moliyaviy modellarni tuzishdan iboratdir. Taqqoslash usuli ilmiy-texnik, iqtisodiy, madaniy va boshqa omillarning jahon masshtabidagi rivojlanish tizimi bilan o’zaro taqqoslashdan iboratdir. Taktik va strategik rejalashtirish maqsadlarining echimi shuningdek quyidagilarga imkon beradi: soliq jarayonini nazorat faoliyati bilan butunlay qamrab olish, soliq to’lovchilar o’rtasida keng metodik ishlarni tashkil etish. Soliqlarni rejalashtirishda risk darajasi hisobga olinadi. Oldindan kutilmagan yoki baholanayotgan boshqa omil ta’siri natijasida haqiqiy kelib tushadigan soliq tushumlari rejadagidan 2-3 punktga farq qilishi oldindan rejada ko’zda tutiladi. Bu byudjet xarajatlari bo’yicha reja vazifalarini imkon qadar yuqori bajarishni ta’minlaydi. Rejadagi soliq majburiyatlarini bajarilishida qabul qilingan soliq kontseptsiyasi muhim ahamiyat kasb etadi. Uni tayyorlashda nafaqat milliy soliq qonunchiligini, balki halqaro tajribani ham hisobga olish muhimdir.

Byudjetga soliq tushumlarini rejalashtirishda faqatgina maxsus organlargina qatnashmaydi. Soliqqa tortishning kelajakda rivojlanishi yo’nalishlarini ishlab chiqishda olimlar jamoalari, Davlat soliq xizmatining mutaxassislari va real soliq prognozlari bilan qiziquvchi shaxslar qatnashadi. Soliq jarayonini demokratiyalashtirishning yangi va ijobiy omili unda jamoat tashkilotlarining ishtirok etishi bo’ldi. Soliqqa tortish bozorning va davlatchilikning demokratik asoslari tashkil topgan sharoitlarda barcha darajadagi byudjetlarning shakllanishi to’g’risida yangicha masala qo’yadi. O’z o’rnida umumdavlat soliqni rejalashtirish jarayoniga, uning korporativ menejment bilan tashkiliy aloqasining o’rnatilishiga bo’lgan qarashlar, yondashishlar ham yangicha bo’lishi lozim. Ularning iqtisodiy qiziqishlarining qarama-qarshi bo’lishiga qaramay strategiyasi bitta mamlakat doirasida bir butun barqaror iqtisodiy asos yaratish. Byudjet-soliq siyosatida alohida region va hududlar rivojlanishini prognoz qilishi va baholash birinchi darajali bo’lib boradi. Davlat va korporativ qiziqishlar bu erda kesishadi. Banklarning filiallari tarmog’ini, moliyaviy sanoat guruhlarini, chet el sho’’ba korxonalarini mustahkamlash uchun regionlardagi moliyaviy resurslar etarliligi asos bo’ladi. Davlat uchun esa hududlar moliyaviy bazasining mustahkam bo’lishi qayta taqsimlash jarayonlarining yaxshilanishi, pul vositalarining transfert ko’rinishidagi oqimlarini kamayishi, ijtimoiy-iqtisodiy qarama-qarshiliklarni bartaraf etishga imkoniyat yaratadi.

Adabiyotlar: 1. O ’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi T.: “Adolat” 1999. 2. O ’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi T.: “Adolat” 1999. 3. I.A. Karimov O ’zbekiston Buyuk kelajak sari. T.: “O’zbekiston” 1998. 4. I.A. Karimov O ’zbekiston: Milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.: “O’zbekiston” 1996. 5. V.S. Beganov, M.Ya. Qurolov, D.I. Shaulov, U.T. Kan, Finansovaya politika, nalogi i nalogooblojenie. T.: “Mir ekonomiki i pravo” 1998. 6. M.Yo ’ldoshev, E.Tursunov. Soliq huquqi, T.: 2000. 7. D.I. Shaulov, U.T.Kan., “Soliq qonunchiligi asoslari”. T.: “Iqtisodiyot va huquq dunyosi” 2000. 8. L.B. Xvan. Soliq huquqi T.: “Konsauditinform” 2000. 9. Q.A. Yahyoev, Soliqqa tortish nazariyasi va amaliyoti T.: “§ofur §ulom” 2000. 10. Sergeev I, Shipilin A. «Operativnie finansovoe planirovanie na predpriyatii». M: finansi i statistika. 2002 g. 11. T. G. Morozova, A. V. Pikulkina. «Prognozirovanie i planirovanie v usloviyax rinka» Uchebnoe posobie. M: YuNITI-DANA. 2000 g. 12. Solovev. I. «Nalogovie prestupleniya: praktika raboti organov nalogovoy politsii i sudov» M: IDFBK-PRESS. 2002 g. 13. Kochetkov. A. «Analiz nalogovix oshibok». Uchebnoe posobie. M: «Delo i servis». 2000 g.

Похожие

Iqtisodiy tahlilda iqtisodiy matematik usullardan foydalanish

Rivojlangan xorijiy davlatlarning soliq tizimi tajribalarini respublikamizda foydalanish imkoniyatlari

Qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishining iqtisodiy samaradorligi

Iqtisodiy tahlilning iqtisodiy - matеmatik usullari

Mehnat unumdorligini oshirish omillari va imkoniyatlari