Инвестицион компаниялар фаолияти - Экономика - Рефераты

Инвестицион компаниялар фаолияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90 KB

www.arxiv.uz Режа : 1.Инвестицион компанияларнинг ташкилий структураси ва фаолият килиш механизми. 2.Инвестицион фондларнинг турлари. 3.Депозоториялар фаолияти 1

www.arxiv.uz Инвестицион компанияларнинг ташкилий структураси ва фаолият килиш механизми Инвестиция муассасалари - бу қимматли қоғозлар билан ўз фаолиятини асосий фаолият сифатида амалга оширувчи қим матли қоғозлар бозорининг профессионал иштирокчиларидир. Инвестиция муассасаси бўлган юридик шахснинг уставида унинг асосий фаолият тури албатта кўрсатилиши керак (бу инвестиция муассасаларини оддий хўжалик юритувчи субъектларидан ажратиб турувчи биринчи хусусият). Бошқа мамлакатларда инвестиция му ассасалари қимматли қоғозлар бозорида ўз фаолиятини махсус фа олият сифатида амалга оширувчи ташкилот, деб таърифланади. 1 "Асосий" ва "махсус" фаолият тури бу нима? Афсуски, бу са волга Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларида аниқ жавоб ҳ озирча йўқ. Инвестиция муассасалари учун махсус ёки асосий фа олият тури ҳақидаги талаб тартибга солувчи органларнинг юқори ихтисослашувни таъминлашга ва шу орқали қимматли қоғозлар билан доимий равишда фаолият олиб борувчи хўжалик юритувчи субъект лар касбий махоратининг юқори даражасига эришишга интилиши билан шартланган. Бундан асосий мақсад пировардида сармоядор лар манфаатларини энг юқори даражада ҳимоялашга эришишдан иборат. Бироқ мамлакатимиз фонд бозори эндигина шаклланиш босқичида бўлиб, қимматли қоғозларнинг ликвидлиги юқори бўл маган ҳозирги вақтда инвестиция муассасаси мақомини олишга даъ вогарлик қилувчи ташкилотлар учун бундай шароитда ўз фаолия тини амалга ошириш жуда қийин бўлади. Шунинг учун фонд бо зорида ишлашга ихтисослашган ташкилотлар шаклланиш босқи чида ўзларини улар фаолиятининг тақиқланмаган бошқа аниқ инвестиция муассасасининг фаолияти билан қўшиб олиб борилиши дан олинган даромадлар ҳисобидан қўллаб-қувватлаши ҳеч қандай хавфли эмас. Шу билан бирга, қонун 1 Российское законадательство о рынке ценных бумаг. 2

www.arxiv.uz ҳужжатларида қимматли қоғоз лар бозоридаги айрим фаолият турларининг биргаликда олиб бо рилиши тақиқланади. Чунончи, инвестиция маслаҳатчилари, инвес тиция фондлари ва бошқарувчи компаниялар ўзларига тегишли фаолият турини қимматли қоғозлар бозоридаги профессионал фа олиятнинг бошқа турлари билан биргаликда олиб бориш ҳуқуқига эга эмас. Реестр сақловчилар ўзларининг қимматли қоғозлар эга лари реестрини юритиш бўйича фаолиятини фонд бозоридаги де позитар фаолиятдан ташқари профессионал фаолиятнинг бошқа турлари билан биргаликда олиб бориши ман этилади. Ушбу чекловлар сармоядорлар ҳуқуқларини ҳимоялаш, уларнинг қимматли қоғозларга инвестиция қилишдаги хатарларини камайтириш учун шунингдек, инвестиция муассасаси ҳамда мижозлар манфаатининг қўшилиб кетиши ва шу муносабат билан низоли вазиятларнинг содир бўлиши ҳолларига йўл қўймаслик учун зарур. Ўзбекистон қимматли қоғозлар бозоридаги ҳар хил фаолият турларининг бирлаштириш бир шахснинг ўзига инвестиция муассасасининг ҳар хил турдаги сифатида фаолият юритиш учун бир неча лицензияларни бериш йўли билан амалга оширилади. Инвести ция муассасалари сифатида юридик ва жисмоний шахслар қатнашиши мумкин. Юридик шахс ҳисобланган инвестиция нинг фаолияти лицензияланиши лозим. Лицен зиялар 5 йил муддатга берилади. Инвестиция муассасаларининг лицензияланиши улар фаолиятининг давлат томонидан назорат қилинишини англатади. қимматли қоғозлар бозоридаги ҳар бир фаолият турига мазкур бозорни тартибга солувчи органнинг муай ян лицензияси тўғри келади. Жисмоний шахслар қимматли қоғоз лар бозорида инвестиция маслаҳатчиси ва инвестиция воситачиси сифатида фаолият кўрсатиши мумкин. Ушбу фаолиятни амалга оши риш учун жисмоний шахслар маҳаллий ҳокимият идораларида тадбиркорлар сифатида рўйхатга олиниши ҳамда фонд бозорини тартибга солувчи орган томонидан бериладиган малака шаҳодат номасига ва лицензияга эга бўлиши лозим. Малака шаҳодатномаси 3 йил муддатга берилади. 3

www.arxiv.uz Инвестиция муассасаларининг иккинчи ўзига хос хусусияти шун даки, уларни ходимларининг асосий таркиби, хусусан: — инвестиция муассасаларининг раҳбарлари; — инвестиция муассасаларининг қимматли қоғозлар билан ин вестиция муассасаси номидан битимлар тузишда бевосита иштирок этувчи, шунингдек, мижозлар билан ишловчи мутахассислари фонд бозорининг аҳволи учун масъул бўлган органда мажбурий равишда шаҳодатлашдан ўтишлари керак. Инвестиция муассасасида ишловчи ва қимматли қоғозлар билан операцияларни бажаришга доир ҳужжатларга имзо чекиш ҳуқуқ ига эга бўлган шаҳодатлашдан ўтган мутахассислар камида иккита хусусиятга эга бўлиши зарур. Инвестиция фондлари Инвестиция фондлари – бу жисмоний ва юридик шахслар маблағларини тўпловчи ҳамда фойда олиш, акциядорлар хатарини камайтириш мақсадида ушбу маблағларни фонд номидан қимматли қоғозларга, банк ҳисобрақамларига ва омонатларга жойлаштирувчи ташкилотдир. 2 Инвестиция фонди юридик шахс бўлиб, акцияларни чиқариш ва харид қилишни, қимматли қоғозлар билан бошқа битимларни амалга оширади, шунингдек, у акцияларига эгалик қилаётган корхоналарнинг ривожланишида ва фаолияти самарадорлигини оширишда акциядор ҳуқуқлари билан иштирок этади. Инвестиция фондлари икки хилга бўлинади: очиқ ва ёпиқ инвестиция фондлари. Очиқ турдаги инвестиция фондлари акцияларни уларни сотиб олиш мажбурияти билан муомалага чиқаради, яъни фонд қимматли қоғозларининг эгаларига уларнинг ўрнига пул суммаси ёки мол-мулкни олиш ҳуқуқини беради, бу уставда олдиндан кўзда тутилиши лозим. Ёпиқ турдаги 2 Биз инвестиция фонди, деб атайдиган муассаса америка амалиётида инвестиция компанияси деб номланади. 4

www.arxiv.uz инвестиция фондлари акцияларни уларни сотиб олиш мажбуриятисиз муомалага чиқаради. Инвестиция фондпарини ташки л этишнинг ўзига хос хусусиятлари Инвестиция фондларининг муассислари бўлиб юридик ва жисмоний шахслар иштирок этиши мумкин, бунда уларнинг сони иккитадан кам бўлмаслиги керак. Инвестиция фондининг устав фонди энг кам иш ҳақининг 500 баробаридан кам бўлмаслиги лозим. Фонд акцияларига дастлабки обуна фонд давлат рўйхатига олинган кундан бошлаб 30 кундан кечиктирмасдан амалга оширилади. Фонд устав сармоясининг камида 75 фоизи пул маблағлари билан тўланиши зарур. Инвестиция фонди давлат рўйхатига олиниб, инвестиция муассасаси сифатида фаолият кўрсатиш учун лицензия олганидан кейин у ташкил этилган ҳисобланади. Инвестиция муассасаси сифатида фаолият кўрсатиш учун лицензия 5 йил муддатга берилади. Фондни ташкил этишда унинг акциялари очиқ обуна йўли билан тарқатилади, бундай обуна бошқарувчи компания томонидан амалга оширилади. Обунанинг энг узоқ муддати 6 ой қилиб белгиланади. Обунанинг якунланишида инвестиция фондининг устав сармояси у томонидан амалда жойлаштирилган акциялар билан мувофиқлаштирилади ва адлия идораларида рўйхатдан ўтказилади, Инвестиция фондини бошқариш Инвестиция фондининг олий органи акциядорларнинг умумий йиғилиши ҳисобланади. Умумий йиғилишнинг махсус ваколатига қонун ҳужжатлари билан белгиланганлардан ташқари, фонд фаолиятининг чегараланишини, депозитарий ва бошқарувчи компаниялар билан шартномаларни маъқуллаш киради. Акциядорларнинг умумий йиғилишлари 5

www.arxiv.uz ўртасидаги давр 15 ойдан ошмаслиги керак. Ушбу вақт мобайнида кузатувчи кенгаш унинг олий органи ҳисобланади. Инвестиция фонди инвестицияларини бошқариш ва унинг қимматли қоғозлари портфелини шакллантиришни, шунингдек, фондга маслаҳат хизматларини кўрсатишни бошқарувчи компания амалга оширади. Давлат бошқаруви идоралари томонидан таъсис этилган инвестиция муассасалари ёки устав фондининг 25 фоизи давлатга тегишли бўлган ташкилотлар, шунингдек, аффиляцияланган шахслар инвестиция фондининг бошқарувчи компанияси бўла олмайди. Инвестиция фондининг аффиляцияланган (тобе) шахслари деганда юридик ва жисмоний шахслар, бошқарувчи компания ҳамда унинг мансабдор шахслари, муассислар ва овоз берувчи акцияларнинг 10 фоизига эгалик қилувчи акциядорлар тушунилади. Аффиляцияланган шахслар таркибига мазкур бошқарувчи компания билан бошқариш тўғрисида шартнома тузган барча инвестиция фондлари киради. Инвестиция фондининг иштирокчилари бошқарувчи компаниянинг муассиси ва аъзоси бўлиши мумкин эмас, ўз навбатида, бошқарувчи компаниянинг муассислари, мансабдор шахслар, мутахассислар ҳамда уларнинг аффиляцияланган шахслари инвестиция фондининг акциядорлари бўла олишмайди. Инвестиция фондининг кузатувчи кенгашлари ҳамда бошқарувчи компаниялар таркибига давлат хокимияти ва бошқаруви идораларининг мансабдор шахслари киритилиши мумкин эмас. Бошқарувчи компания билан инвестиция фондининг активларини бошқариш тўғрисидаги шартномани акциядорларнинг умумий йиғилиши томонидан вакил этилган фондни кузатувчи кенгашининг раиси тузади. Кузатувчи кенгаш бошқарувчи компания томонидан тузиладиган битимларнинг рўйхатини, шунингдек, битимларнинг хусусияти ва ҳажмига кўра чегараларни белгилаши мумкин. Бошқарувчи компания ўз фаолиятини инвестиция фонди номидан амалга оширади, акциялари фондга тегишли бўлган корхоналар акциядорларининг умумий йишлишида акциядор сифатида иштирок этади, Бошқарувчи компания томонидан олинадиган умумий йиллик мукофот пулининг 6

www.arxiv.uz миодори инвестиция фонди соф активлари ўртача йиллик қийматининг 5 фоизидан ошмаслиги керак. Фонд акциялари биринчи нашрининг ҳисоби Марказий депозитарийда, кейинги нашрларининг ҳисоби эса, Марказий депозитарий билан вакиллик муносабатларига эга бўлган бошқа депозитарийларда юритилади. Депозитарий фонд қимматли қоғозлари билан операцияларни ҳисобга олади ва назорат қилади, шу жумладан, қимматли қоғозларни алмаштириш, харид қилиш ва сотиш бўйича чекловларни амалга оширади, Депозитарийнинг талабига кўра унинг вакили фонд кузатувчи кенгашининг мажлисида маслаҳат овози ҳуқуқи билан иштирок этиши мумкин. Инвестиция фонди акциядорларининг реестри депозитарий томонидан юритилади. Депозитарий фонднинг кредитори ёки кафили бўлиш ҳуқуқига эга эмас. Фонднинг, бошқарувчи компания ва депозитарийнинг ҳужжатлари ҳамда ҳисоботларини фонд томонидан тайинланган мустақил аудитор йиллик текширувдан ўтказади. Хусусийлаштириш инвестиция фондлари (ХИФлар) Хусусийлаштириш инвестиция фондлари инвестиция фондларининг бир тури ҳисобланади. Улар аҳолининг кенг қатламини хусусийлаштириш жараёнига жалб этиш мақсадида ташкил этилади. ХИФларнинг вазифаси аҳолининг пул маблағларини жамлаб, уларни хусусийлаштирилаётган давлат корхоналарининг акцияларини сотиб олишга йўналтиришдан иборат. Хусусийлаштириш инвестиция фонди ўз акцияларини чиқариш ҳисобига маблағларини жалб этиш, ўз маблағларини ҳамда олинган махсус давлат кредитларини хусусийлаштирилаётган давлат корхоналарининг қимматли қоғозларига инвестиция қилиш, қимматли қоғозлар билан савдо қилиш, акцияларига эга бўлган корхоналарни ривожлантириш ва самарадорлигини оширишда акциядор сифатида иштирок этишдан иборат фаолиятни амалга оширувчи очиқ акциядорлик жамиятидир. 7

www.arxiv.uz Хусусийлаштириш инвестиция фондлари қуйидаги хусусиятларга эга:  хусусиилаштирилаётган корхоналар томонидан чиқариладиган акциялар умумий сонининг 30 фоизигача харид қилиш имконияти;  ўзининг умумий активларининг 10 фоизидан кўп бўлмаган қисмини бир эмитентнинг қимматли қоғозларига инвестиция қилиш имконияти;  м ахсус давлат кредитини олиш имконияти;  маблағларни фақат хусусийлаштирилган корхоналарнинг акцияларига ва давлат қимматли қоғозларига инвестиция қилиш ҳуқуқи. ХИФ - бу ёпиқ турдаги инвестиция фондидир, яъни у қимматли қоғозларни уларни сотиб олиш мажбуриятларисиз чиқаради. Хусусийлаштириш инвестиция фондининг инвестиция портфелини ташкил этувчи акцияларни сотиш фақат ўз акцияларинин про- фессионаллар томонидан ташкил этилган қимматли қоғозларнинг биржа ва биржадан ташқари бозорларида аҳоли ўртасида жойлаштирилиши тугалланганидан кейин амалга оширилади, ХИфлар ўз фаолиятида инвестиция фондлари учун белгиланган чекловларга амал қилади. Депозоториялар фаолияти Депозитарий - бу қимматли қоғозларни сақлаш ва қимматли қоғозларга бўлган ҳуқуқларни ҳисобга олиш бўйича фаолиятни амалга оширувчи қимматли қоғозлар бозорининг муассасасидар . Фақат нақд (қоғоз бланклар кўринишидаги) қимматли қоғозларни чиқариш ва уларнинг муомалада бўлиши жамият учун анча қимматга тушади, чунки уларни тайёрлаш учун жуда кўп ҳажмдаги бўёқлар, қоғозлар ва ҳоказолар сарфланади. Бундан ташқари, қимматли қоғозларнинг қоғоз бланкларини сақлаш кўпинча техник хусусиятдаги муайян қийинчиликлар билан боғлиқ (сақлаш учун махсус хоналар, сейфларнинг мавжуд бўлиши зарурати). Ниҳоят, нақд қимматли қоғозлар муомалада бўлишида қатор муаммоларни келтириб чиқаради. 8

www.arxiv.uz Ўтказма ёзувларни тақдим этиш, трансферагентлик хизматлари, ўраббоғлаш ва ташиш, ҳар бир бланкнинг ҳақиқийлигини текшириш ва ҳ.к. Юқорида санаб ўтилган ҳолатлар шунга олиб келдики, XX аср 70-йилларининг ўрталарида нақдсиз қимматли қоғозлар пайдо бўла бошлади. Уларни ҳисобга олиш ва сақлаш, худди пул маблағларини банклардаги ҳисобрақамларда сақлаш сингари, бунинг учун махсус мўлжалланган муассасалар депозитарийлардаги "депо" ҳисоб рақамларида ёзувлар кўринишида амалга ошириларди, қимматли қоғозларни нақдсиз шаклда чиқариш, сақлаш ва муомалада бўлиши анъанавий нақд шаклдаги усулга қараганда ўзининг анча устунликларини кўрсатди, чунки у ҳар бир эмитент ва ҳар қайси жамият учун катта миқдордаги маблағларни тежаш имконини берди, бундан ташқари, эмитентлар сармоядорлар ҳамда воситачилар учун бир қатор қулай- ликларни таъминлади, Бугунги кунда нақдсиз қимматли қоғозларни чиқариш бутун дунёда қимматли қоғозлар бозорини ривожлантиришнинг асосий тамойили бўлиб ҳисобланади. Депозитарийлардаги нақдсиз ҳисобга олиш қимматли қоғозларнинг моддий жойлаштирилиши заруратини истисно этувчи рўйхатларнинг компьютерлашган тизими орқали битим бў^ича ҳисобкитобларни бажариш жараёнини англатади. Нақдсиз ҳисобга олиш компьютерлашган тизими иккита муҳим шартга риоя этилишини назарда тутади: қимматли қоғозларни ҳаракатсизлантириш ва уларни моддийсизлантириш. қимматли қоғозларни ҳаракатсизлантириш - бу қимматли қоғозларни ифода қилувчи жисмоний ҳужжатларни (сертификатларни) депозитарийда жойлаштириш демакдир. Сармоядорларнинг аксарият қисми, айниқса, тез-тез битимлар тузувчи сармоядорлар қимматли қоғозларга эгалик қилиш гувоҳномаси сифатида қўлларида сертификатга эга бўлишни афзал кўришади. "Ўттизлик гуруҳи" барча усуллар билан бундай амалиётдан воз кечишни қатъий равишда тавсия қилади, чунки қоғоз сертификатларни кўчириш ва сақлаш охироқибатда бозорнинг ривожланишини сезиларли даражада мураккаблаштиради. қимматли қоғозларни моддийсизлантириш - 9

www.arxiv.uz бу жисмоний қимматли қоғозларни чиқармаган ҳолда эмиссияни амалга оширишдир, қимматли қоғозларни ҳаракатсизлантиришдаги каби депозитарийга бундай вазиятда ҳам қимматли қоғозларга эгалик қилиш ҳақидаги ёзувларни сақлаш мажбурияти юклатилади. Шундан кейин депозитарий мижозларнинг талабларига кўра нақдсиз ҳисобрақамларга ўтказиш йўли билан мулкчилик ҳуқуқини ўтказади. Моддийсизлантиришнинг ҳаракатсизлантиришдан муҳим фарқи шуки, бунда сармоядор учун эгалик қилиш ҳақидаги гувоҳнома сиатида қўлига сертификатни олиш имконияти йўқ. Ў збекистонда депозитарийлар тизими Банк тизими сингари, Ўзбекистон Республикасининг депозитар тизими ҳам икки поғоналидир. Бу шуни англатадики, давлат унитар корхонаси кўринишида ташкил этилган Марказий депозитарий мамлакатнинг бош депозитарийси ҳисобланади. У Ўзбекистон депозитарийларида қимматли қоғозларни сақлаш, ҳуқуқларни ҳисобга олиш ва ҳаракатининг ягона тизимини таъминлайди {биринчи поғона). қолган депозитарийлар - нодавлат корхоналар бўлиб, уларнинг муассислари сифатида юридик ва жисмоний шахслар, шу жумладан, хорижий юридик ва жисмоний шахслар иштирок этиши мумкин, Бу депозитарийлар Марказий депозитарийга бўйсунади ва у билан вакиллик алоқаларини ўрнатишга мажбур (иккинчи поғона). Депозитарийлар ўз депонентларининг ҳисобрақамларида, уларнинг марказий депозитарийлардаги вакиллик ҳисобрақамларида умумий ҳисобга олинадиган нақдсиз қимматли қоғозларга нисбатан ҳуқуқларнинг ҳисобини юритади. Ўзининг асосий фаолиятидан ташқари, депозитарийлар қимматли қоғозларнинг номинал эгаси вазифасини бажариши (яъни депозитарий қимматли қоғозлар эгасининг топширири асосида қимматли қоғозлар эгаларининг реестрида уларнинг номинал эгаси сифатида рўйхатга олиниши мумкин), шунингдек, қимматли қоғозлар эгаларининг реестрини юритиш буйича фаолиятни амалга ошириши мумкин. 10

www.arxiv.uz Депозитарий устав фондининг миқдори энг кам иш хақининг 2000 баробаридан кам бўлмаслиги керак, ўз сармояси ва қарз маблағлари ўзаро нисбатининг коэффициенти Н1 > 0,0001 даражасида белгиланган. Бунда мижозлар маблағлари сифатида сақлаш учун қабул қилинган қимматли қоғозларнинг қиймат суммасидан фойдаланилади. Бир мижозга тўғри келадиган хатарнинг энг кўп миқдори кўрсаткичи депозитарийларга нисбатан қўлланилмайди. Депозитарийларда қимматли қоғозларнинг бут сақланиши қимматли қоғозларнинг махсус сақлаш жойларида ва ҳисоб рўйхатларининг депозитар операцияларининг андозаларига мувофиқ қимматли қоғозларни сақлаш ва қимматли қоғозларга бўлган ҳуқуқларни ҳисобга олишга доир ёзувлар тизимининг юритилиши билан таъминланади. Марказий депозитарий, бундан ташқари, қўшимча равишда ўз ахборот маълумотлар базасини такрорлаш тизими билан қимматли қоғозларнинг бут сақланишини таъминлайди. "Депозитарийлар депозитарийси", қимматли қоғозларни сақлаш, тегишли гувоҳномани берган ҳолда нақд ва нақдсиз қимматли қоғозларга нисбатан ҳуқуқлар ҳисобини юритиш ҳамда тасдиқлаш вазифасини бажарувчи оддий ташкилотлардан фарқли ўлароқ, Марказий депозитарий Ўзбекистонда қуйидаги вазифаларни бажаради: - қимматли қоғозларнинг нақдсиз нашрларини сақлаш; - давлат тасарруфидан чиқарилган ва хусусийлаштирилган объектларнинг нақд қимматли қоғозларини уларни сотиб олгунга қадар сақлаш; - нақд ва нақдсиз қимматли қоғозларга нисбатан давлат ҳуқуқининг ҳисобини юритиш; - депозитарийнинг вакиллик ҳисобра қа мларини юритиш; - биржа ва биржадан ташқари савдолар иштирокчиларининг қимматли қоғозларини уларнинг савдога қўйилиши олдидан мавжудлигини ва ҳақиқийлигини тасдиқлаш; 11

www.arxiv.uz - биржа ва биржадан ташқари савдолар иштирокчиларига савдоларда тузилган битимлар бўйича қимматли қоғозларнинг етказиб берилишини таъминлаш; - нақд ва нақдсиз қимматли қоғозларнинг муомалага чиқарилганлигини тасдиқловчи ҳужжатларни сақлаш; - Ўзбекистон Республикаси ҳудудида норезидентлар томонидан, шунингдек, чет эл бозорларида Ўзбекистоннинг резидентлари томонидан чиқарилган қимматли қоғозларни ҳисобга олиш; - депозитарийлар тизимида қимматли қоғозларнинг ҳаракати ҳақидаги ахборотни йиғиш ва тартибга солиш. Марказий депозитарий давлатга тегишли бўлмаган нақд ва нақдсиз қимматли қоғозларга бўлган ҳуқуқлар ҳисобини, акциядорлар реестрини юритиш, бошқа юридик ва жисмоний шахсларга молиявий ёрдам кўрсатиш, бошқа юридик шахсларнинг устав фондларида иштирок этиш ҳуқуқига эга эмас. Миллий депозитарий нақд акцияларни тайёрлаш ишларини ҳам ол и б боради. Депозитарийнинг асосий хизматларидан бири Давлат мулки қўмитасига, унинг ҳудудий бўлинмаларига, тармоқ бирлашмаларига, уюшмалар ва концернларга статистик ҳамда маълумотнома тусидаги ахборотларни тақдим этишдир. 12

Похожие

Тижорат банкининг инвестицион фаолияти

Куп миллатли компаниялар

Халқаро туризм бозорида трансмиллий компаниялар

Корхонанинг инвестицион фаолиятининг таҳлили

Инвестицион рискларни бошқариш усуллари