Тижорат банкининг инвестицион фаолияти - Экономика - Рефераты

Тижорат банкининг инвестицион фаолияти

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90 KB

www.arxiv.uz Режа : 1. Банкнинг инвестиция сиёсати . 2. Инвестицион фаолиятга таъсир қилувчи омиллар . 3. Инвестиция портфелини диверсификация қилиш .

www.arxiv.uz Банкнинг инвестиция сиёсати Ривожланган иқтисодиётда тижорат банклари ўз фаолиятини доимий равишда ўсиб борувчи рақобат шароитида амалга оширадилар. Улар ўзаро ва бошқа кредит-молия муассасалари билан, шу жумладан, охирги вақтда таклиф этилаётган хар хил янги хизмат турларини оширувчи хорижий банклар билан рақобатлашадилар. Қаттиққўл рақобат шароитида тижорат банклари фаолиятининг асосий йўналишларидан бири инвестицион фаолият хисобланади. Инвестиция - бу хусусий, давлат корхоналари ва ташкилотлари қимматли қогозларларига узоқ муддатли қўйилган маблағлардир. Тижорат банклари кредити инвестициядан қуйидаги хусусиятлари билан фарқ қилади: Биринчидан, банк кредити, банк мабла ғларини нисбатан қисқа вақт ичида фойдаланишга беради ва кредит суммасини хамда у бўйича фоиз ставкасини ўз вақтида қайтаришни талаб қилади . Инвестицияда эса қўйилган маблағлар ( қўйилмалар ) хали ўз эгасига қайтариб келишидан олдин узоқ давр мобайнида банкка даромад олиб келишини билдиради . Иккинчидан , банк кредитида кредит муносабатларини юзага келтириш бўйича ташаббус қарз олувчи томонидан ўртага ташланадиган бўлса , инвестиция эса қимматли қогозлар бозорида активларни сотиб олишга интилувчи тижорат банки ташаббус кўрсатади . Учинчидан , банкнинг кредит шартномасида банк кам миқдордаги кредиторлар орасида асосийдир. Инвестицион шартномалар эса тижорат банки кўплаб кредиторлардан биридир. Тўртинчидан, банк кредитида банк ва қарз олувчи бевосита кредит шартнома орқали боғланган бўлиб, уларнинг фаолиятига хеч ким аралашмайди. Инвестиция эса турли хил қимматли қогозлар орқали корхона, ташкилотларнинг фаолияти билан банкнинг фаолияти боғланиб кетади. Тижорат банклари томонидан инвестицион фаолият олиб боришдан асосий мақсад уларнинг даромадлилиги ва ликвидлилигини (банкнинг фаолияти бўйича мажбуриятларини ўз вақтида бажара олиш қобилияти) таъминлашдан иборат. Ривожланган мамлакатлар иқтисодиётида тижорат банкларининг инвестиция сиёсати банк фаолиятининг асосий йўналишларидан бири хисобланади ва банкларнинг ликвидлилигини таъминлайди. Банкларнинг инвестицион фаолияти

www.arxiv.uz турли хил қимматбахо қогозлар: оддий ва имтиёзли акцилар, облигациялар, давлат қарздорлик мажбуриятлари, депозит сертификатлари, вексель ва бошқаларга маблағларини қўйиш орқали амалга оширадилар. Алохида олинган давлатларда банклар тизимининг ривожланиши ва банклар ўтказадиган опеарацияларнинг турлари ва кўламига қараб уларнинг инвестицион фаолияти турли йўналишларга қаратилган бўлиши ва шу операциялар турлари бўйича олинадиган даромад солиғи хам турли хил бўлиши мумкин. Масалан, Америка банклари амалиётида давлатнинг қисқа муддатли қарз мажбуриятларини ифодаловчи қимматли қогозларига инвестиция қилиш одатда кам даромад келтиради, амма улар юқори ликвидлиликка эга ва улар бўйича тўланмаслик риски нолга тенг бўлиб, бозор ставкасининг ўзгариш риски хам кичик бўлган қимматли қогозлар хисобланади. Узоқ муддатли қимматли қогозлар юқори даромад келтиради, шунинг учун банклар уларни муддати тугагунча сақлашади. Банклар ўз маблағларини муниципалитетларнинг қимматбахо қогозларига хам қўйишади, чунки улар бўйича тўланадиган фоиз солиққа тортилмайди. Ўз ликвидлилигини таъминлаш мақсадида банклар унча катта бўлмаган суммани бошқа қимматли қогозлар: банк акцептлари, қимматли қогозлар бозоридаги тижорат қогозлари, брокерлик ссудалар ва товар-кредит корпорациялари сертификатларига қўйишади. Даромадликни таъминлаш мқсадида, лекин ликвидлигини хавф остида қўйган холда банклар ўз маблағларини баъзи бир хукумат муассасалари облигациялари ва корпорациларнинг биринчи даражали облигацияларига инвестиция қиладилар. Инвестицион фаолиятга таъсир қилувчи омиллар Ривожланган мамлакатларда тижорат банкларининг инвестицион фаолияти даромад келтириш нуқтаи назаридан банк даромади тартибида кредит фоизидан кейинги иккинчи манба хисобланади. Тижорат банклари инвестицион фаолиятининг даромадлилик даражасига бир қатор иқтисодий ва ташкилий омиллар таъсир кўрсатади. Бу омиллар орасида асосийлари сифатида қуйидагиларни келтириш мумкин. Булар: - давлатнинг барқарор ривожланувчи иқтисодиёти;

www.arxiv.uz - товар ишлаб чиқариш ва хизмат сохасидаги турли мулкчилик шаклларининг мавжудлиги, шу жумладан банк фаолиятида хусусий ва акционер мулк шаклларининг устиворлиги; - кредит-молия тизимининг бир меъёрда ва аниқ фаолият юритувчи структурасининнг мавжудлиги; - қимматбахо қогозлар бозорининг замонавий ва ривожланган муассасаларининг мавжудлиги; - қимматли қогозларни муомалага чиқариш ва қимматли қогозлар бозори қатнашчилари фаолиятини назорат қилувчи қонуний актлар ва тартибларининг мавжудлиги; - тижорат банкларининг халқаро инвестицион фаолиятини юритиш амалиётида бўлган юқори сифатли қимматли қогозлар муомаласининг амал қилиши; - инвестицион фаолият сохаси ва қимматли қогозлар бозори учун мўлжалланган юқори малакали мутахассислар ва тадбиркорларнинг мавжудлиги, уларни тайёрлаш ва бошқариш. Алохида олинган қимматли қогозлар тури ва гурухларининг даромадлилиги банкларнинг инвестиция портфелининг бозор бахосига боғлик бўлади. Охирги ўз навбатида қуйидаги омиллар таъсири ўзгариб туради. Булар: - облигацияларнинг фоиз ставкалари, хисобга олинган фоизлар, векселлар бўйича фоизлар, акция бўйича дивидендлар ва қимматли қогозларга бўлган талаб ва таклифлардир. Одатда қимматли қогозларнинг бозор нархи ва ундан тижорат банклари оладиган даромад бир-бирига тескари мутаносибликдадир. Қимматли қогозлар бахоси паст бўлганда улардан келадиган даромад юқори ва аксинча бўлиши мумкин. Шунинг учун қимматли когозлар буйича фоиз кичик бўлганда, уларни сотиб олувчи инвестор фоиз ставкалари ошганда қимматли қогозларни реал бозор қийматининг пасайиши муомаласи билан дуч келишлари мумкин. Шундай қилиб, фоиз ставкаларининг ошуви салбий ва ижобий томонларга эга бўлади. Қимматли қогозлар фоиз ставкалари ошганда маблағларни инвестиция қилиш банкка фойда келтириши мумкин, аммо юқори ставкалари ўз навбатида банкнинг

www.arxiv.uz инвестиция портфелининг қадрсизланишини билдиради. Бундай холат қимматли қогозлар бозорида юз берганда, амалиёт банкнинг инвестицион маблағлари боғланган ёки "ёпилган" дейилади. Қимматли қогозларнинг алохида турлари бўйича даромадлилик даражаси фоиз ставкасининг ўзгариши билан боғлиқ бўлган холларда қимматли қогозларнинг муддати мухим ўрин тутади, қимматбахо қогознинг амал қилиш муддати қанчалик қисқа бўлса, унинг бахоси хам шунчалик барқарор ва аксинча, муддати қанчалик узоқ бўлса, шунчалик фоиз ставкалари даражаси ўзгариши тебранишлар таъсирига учрайди. Қимматли қогозлар нархлари орасидаги манфий фарқ уларнинг муддатига қараб турлича бўлиши қисқа муддатли қимматли қогозлар узоқ муддатлиларига қараганда мижозларда кўпроқ қизиқиш уйғотиш мумкин. Банкнинг қимматли қогозларни сотиб олиш асосида банкларнинг инвестицион портфелини ташкил қилишдан асосий мақсади нафақат банкка даромад келтириш ва резервни тўлдиришнинг биринчи манбаини ташкил этиш (накд пул ва бошқа банкларнинг қарзлари), балки амалда йўқотишсиз, энг кам риск билан, энг қисқа вақт ичида қимматли қогозларни нақд пулга айлантириш имконига эга бўлишдан иборат. Бозор иқтисодиёти шароитида ўзининг юқори самарадорлик, тўловлилик, ликвидлилик даражасини ушлаб туриш мақсадида тижорат банки доимо инвестицион фаолиятининг марказий муоммаларидан бири-банкка омонат қўйганлар ва акционерлар ўртасидаги бир-бирига мол келмайдиган манфаатларни қондириш масалаларига эътибор бериши ва унинг хар томоннинг манфаатига мос келувчи даражада бўлишини таъминлашдан иборат. Бу муносабатларда томонлар манфаатининг мос келмаслиги банкнинг ликвидлилиги ва банк операцияларининг даромадлилиги ўртасидаги қарама-қаршиликда ўз аксини топади. Яна аниқроғи бу қарама-қаршиликда деярли банкнинг хар бир операциясида ўз аксини топади. Бир томондан акционерлар юқори даромад олишни исташади, яъни бу холда банк ўзида мавжуд маблағларни узоқ муддатли қимматли қогозларга инвестиция қилишлари лозим бўлади: иккинчи томонидан банкка омонат қўйувчилар ўз омонатдларини тезда қайтариб олиш имконига эга бўлишларини хохлайдилар.

www.arxiv.uz Ликвидлик ва даромадлилик орасидаги зиддият инвестиция рискини аниқлайди ва у тижорат банки томонидан юқори даромадлиликка ликвидлилик даражасини пасайтирмаган холда эришиш имкониятлари эхтимоли сифатида кўриб чиқиши мумкин. Тижорат банкларининг инвестицион фаолиятида қуйидаги риск омилларини учратиш мумкин. Булар: кредит, бозор ва фоиз рискларидир. Кредит риски қимматли қогоз эмитентининг молиявий ахволининг, имкониятининг пасайиши билан боғлиқ бўлади, бунда у ўз молиявий мажбуриятларини бажаришга қодир бўлмайди. Ундан ташқари кредит рисклар хукумат ва давлат ташкилотларининг ахолидан олинган қарз маблағлари бўйича тўлаш имконияти билан хам боғлиқдир. Масалан, АҚШ иқтисодиёти барқарор бўлганлиги учун АҚШ федерал хукуматининг қимматли қогозлари рисклардан холи хисобланади. Давлат хокимиятининг нафақат заёмлар олиши, балки ўз мажбуриятларини тўлаш қобилиятига эга бўлиши давлатнинг қимматли қогозлар бозорини ташкил қилиш ва бутун молия-кредит механизмининг фаолият юритиши учун мухимдир. Бозор рискининг мохияти қимматли қогозлар бозорда кутилмаган ўзгаришлар юзага келиши билан боғлиқ бўлиб, бу ўзгаришлар натижасида баъзи бир қимматли қогозларнинг инвестиция объекти сифатида қадри тушуши мумкин ва уларнинг сотувини фақатгина катта чегирим (скидка) билан амалга ошириш мумкин бўлади. Тижорат банкининг ўз ликвидлилигини хавф остига қўйиб даромад олиш мақсадида салмоқли маблағларини инвестицион фаолиятига қўйиши банк ишида катта ёки кичик миқдорда инвестицион рискнинг юзага келишига имконият яратади. Бундай холда тижорат банкларининг инвестицион фаолияти қимматбахо қогозлар билан актив операциялар олиб бориш риски билан боғлиқдир. Бу эса ўз навбатида банк рахбариятидан бу сохада аниқт тактика, стратегия ва иш режасини ишлаб чиқишини, яъни инвестиция сиёсатини ишлаб чиқишни талаб этади. Инвестиция портфелини диверсификация қилиш Шундай қилиб, банклар тизимида инвестиция сиёсати, тижора т банклари фаолиятининг бир йўналиши бўлиб, у маълум риск даражасига асосланган

www.arxiv.uz банкнинг қимматбахо қогозлар билан актив операцияларини ўз ичига олади ва банк фаолиятининг даромадлилиги ва ликвидлилигини таъминлашга қаратилган бўлади. Жахон амалиётида тижорат банклари инвестиция сохасида юқори тажрибага эга. Шунинг учун хам жахон амалиётида эришилган ютуқларга асосланган холда инвестиция фаолиятининг асосий мақсадлари, вазифалари, моллари, стратегияси ва тактикасини хисобга олган холда тижорат банкларининг инвестиция сиёсатини амалга ошириш бўйича "инвестициянинг олтин қоидаси" ишлаб чиқилган. Унга кўра "Қимматли қогозлардан келадиган даромад-хар доим инвестор шу даромадни олиш учун тўқнаш келадиган риск даржасига пропорционалдир". Инвестиция фаолиятининг тамойиллари ва қимматли қогозларга маблағларни қўйишнинг асосий омиллари-даромадлилик, ликвидлик ва риск орасидаги боғлиқликдан келиб чиққан холда хар бир тижорат банки юқоридаги омиллар таъсирини англаган ёки англамаган холда ёки бу инвестиция сиёсатини яхши ёки ёмон амалга оширади. Бу ўз навбатида банкнинг инвестиция сиёсатида банк томонидан маълум даражадаги инвестиция рискига юборишини билдиради ва тижорат банкининг инвестиция сиёсатида тегишли чоралар ишлаб чиқиш зарурлигини англатади. Инвестиция билан боғлик рискларни камайтириш усулларидан бири бу банкларнинг инвестиция портфелини диверсификация қилишдир. Инвестиция портфелини диверсификация қилиш банкнинг инвестиция портфелида турли хил кўпдан-кўп қимматли қогозларнинг мавжудлигига эришишни билдиради. Диверсификация усулида инвестиция сиёсатини амалга оширишда қимматли қогозларнинг хар хил хусусиятларини хисобга олиш лозим. Булар: - уларнинг тўлаш муддати ва сифати (таъминлангани), эмитентнинг салохияти, қимматли қогозларнинг сифати бўйича диверсификация қилиниши: - қимматли қогозларнинг географик тарқалиши бўйича диферсификация қилиниши, - қимматли қогозларнинг туланиш муддати бўйича мажбуриятларнинг тури ва б. Юқоридаги белгилар бўйича таъминланганлигига кўра диверсификация қила туриб инвестиция сиёсатининг мақсадлари аниқланади.

www.arxiv.uz Тижорат банкларининг кимматли қогозлар портфелини диверсификация қилишнинг қуйидаги турлари мавжуд. Булар қимматли қогозларнинг турлари, муддлати бўйича диверсификация қилиш, қимматли қогозларнинг эмитентлари бўйича диверсификация қилиш ва бошқалар. Қимматли қоғоз сифатига доир диверсификациянинг асосий мақсади-рискни минималлаштириш (у эмитентнинг ўз мажбуриятларини бажара олмай қолишлик эхтимоли билан белгиланади). Шу муносабат билан акция сифатининг таъминланганлик даражаси бўйича диверсификация усули хам мавжуд бўлиб, назариётчилар фикрича, у бир қатор омилларни ўрганиб чиқишни талаб қилади: Булар эмитент қандай фаолият билан шуғулланишини, акция даромади, дивиденд миқдори, компания акциясининг жорий нархи, захираси, компанияни ким бошқараётганлиги ва бошқалар бўлиб, кўрсатилган саволларга жавобни эмиссия проспекти ва биржа ахборотномаларидан олиш мумкин. Қимматли қоғозларнинг географик тарқалишига нисбатан диверсификация мақсади- тегишли районлардаги иқтисодий қийинчиликлар рўй берганда юзага келадиган рискларни камайтиришдан иборат. Қимматли қоғозларнинг тўлаш муддати бўйича диверсификациядан мақсади- фоиз ставкаларининг тебраниши билан боғлиқ рискларнинг олдини олишдан иборатдир. Бу инвестиция сиёсатини амалга оширишда тижорат банклари одатда қимматли қоғозларнинг тугатилиш муддати буйича поғонали структурадан фойдаланишади. Бундан поғонали структура натижасида муддати тугаган қимматли қогозлар бўлмайди ва уларни узоқ муддатли юқори даромадли қимматли қогозларга инвестиция қилиш имкони туғилади. Қимматли қогозларнинг фоиз даражалари прогнози амалиётида назариядан фарқ қилади. Шунинг учун тижорат банклари прогноз натижаларининг ишончлилик даражасини ошириш мақсадида фоиз ставкаларини таркибини тахлил қиладилар. Одатда жахон амалиётида тижорат банклари ўз инвестиция сиёсатини ишлаб чиқариш ва амалга ошириш учун бошқариш структурасида махсус инвестиция бўлимларини ташкил қилишади. Бўлимдаги ходимлар сони бир қатор омилларга боғлиқ бўлиши мумкин. Булар: қимматли қогозлар портфели катталиги, бўлим томонидан қимматли қоғозларни сотиб олиш ва сотиб олиш бўйича бажариладиган

www.arxiv.uz функцияларга, банкнинг мижозларига кўрсатадиган хизматларга, қимматли қогозлар тури ва сифатига ва бошқаларга боғлиқ бўлади. Бўлим ишчиларининг малакаси қанчалик юқори бўлса, улар бажараётган вазифа, ишнинг сифати хам шунчалик юқори бўлади. Мутахассислар инвестиция дастурида кузланган мақсад ва вазифаларни яхши тушунишлари, инвестиция хизматлари бўйича маълумотларга эга бўлишлари, қимматли қогозлар бозорини мустақил тахлил қила олишлари, қайси қимматли қоғозлар турлари банкка тўғри келиши ёки келмаслигини аниқлашлари, даромадлик эгри чизиқларининг кўра олишлари, бу билан инвестиция фаолиятини бошқаришни таъминлашлари лозим.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар : 1.« Ўзбекистон Республикаси Марказий банки тўғриси » даги қонун . Т . 1995 йил 21 декабр . 2. Ўзбекистон Республикаси « Банклар ва банк фаолияти тўғриси » даги қонун . Т . 1996 йил 25 апрел . 3. Каримов И . « Ўзбекистон иқтисодий ислохатларни чуқурлаштириш йўлида » 1995. 4. Муллажонов Ф . и др . « Банковская система Узбекистана в годи независимости ». Т " Узбекистан ", 1996. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Тижорат банкининг халкаро операциялари

Инвестицион компаниялар фаолияти

Тижорат банкининг ресурслари ва банк капитали

Тижорат банкининг кимматли когозлар билан операцияари

Тижорат банкининг воситачилик операциялари ва молиявий хизматлари