Inson salohiyatining rivojlanish mexanizmi - Экономика - Рефераты

Inson salohiyatining rivojlanish mexanizmi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71.5 KB

Inson salohiyatining rivojlanish mexanizmi Reja: 1. Xodimning mehnat salohiyati. 2. Tashkilotlarda mehnat resurslaridan foydalanish. 3.AQSh va Yaponiya firmalarida xodimlarni boqarish tamoyillarining o’ziga xos xususiyatlari.

1. Xodimning mehnat salohiyati. Xodimning mehnat salohiyati bir tomondan ishlab chiqarish faoliyatida ma’lum shartlarda ma’lum natijalarga erishishga qaratilgan jismoniy va ma’naviy imkoniyatlari to’plami bo’lsa, ikkinchi tomondan mehnat jarayonida takomillashish, ishlab chiqarishda o’zgarishlar bo’lishi oqibatida yuzaga kelgan yangi vazifalar, masalalarni yechish imkoniyatlaridir. Xodimning kelajakdagi mehnat hulqini uning mehnat salohiyati belgilab beradi. Xodimning salohiyatlarini ayirboshlash muhim amaliy ahamiyat kasb etadi. Xodimlar mehnati malakaviy, ruhiy va shaxsiy salohiyatlari orasidagi uyg’unlik darajasiga bog’liq ravishda natija beradi. Ushbu salohiyatlarni boshqarish mexanizmlari bir-biridan farq qiladi. Korxona xodimlarining mehnat salohiyati tavsiflari shartli ravishda ikki guruhga ajratiladi: * har bir (alohida) xodimni hamda umuman korxona mehnat jamoasining mehnat va ishlab chiqarish jarayonlarida qatnashish imkoniyatlarini miqdor jihatidan o’lchash imkonini beruvchi miqdoriy tavsiflari; * korxonadagi har bir (alohida) xodimning imkoniyat va qobiliyatlarini aks ettiruvchi sifat tavsiflari. Miqdoriy tavsif ma’lum davrda korxona ixtiyoridagi xodimlar soni bilan ifodalanishi mumkin. O’zgaruvchan bozor sharoitida korxona ish o’rinlarining xodimlar bilan to’liq bandligini, xodimlarning korxonaga uzoq muddatga bog’liqligini, ishlab chiqarish faoliyatining uzluksiz va iqtisodiy jihatdan samarali ishlashini tashkil etish uchun korxona tarkibidagi bo’limlar ichida kadrlarni to’g’ri joylashtirishni ta’minlash juda muhimdir. Korxona xodimlarining ratsional tarkibi va tuzilishi ishlab chiqarish masalalarini o’z kuchlari bilan va operativ ravishda hal etish imkoniyatini beradi. Mehnat salohiyatining sifat tavsiflari tarkibi jihatidan ancha murakkabdir. Mehnat salohiyatining uch tarkibiy elementini tavsiflovchi uch tur sifat tavsiflari guruhini ajratish mumkin:

1. Psixofiziologik salohiyat insoniyat imkoniyatlari va moyilliklari, sog’lig’i, ishchanligi, chidamliligi, asab tizimi turi va hokazolardir, ya’ni xodimning ishlab chiqarish jarayonida unumli qatnashish imkoniyatini aks ettiradi. 2. Kasbiy salohiyat xodimni ma’lum mohiyat va marukkablik darajasida ishni bajarish imkoniyatini bog’lovchi umumiy va maxsus bilimlar, mehnat ko’nikmalarining hajmi, chuqurligi ko’p qirraligini aks ettiradi. 3. Ijtimoiy-ruhiy salohiyat (shaxs salohiyati) inson ehtiyojlari ierarxiyasidan kelib chiqqan holda fuqarolik ongi va ijtimoiy yetuklik darajasi, qadriyatlar, manfaatlar mehnat sohasidagi ehtiyoj va istaklarini aks ettiradi, ya’ni xodimning shaxsiy xususiyatlarini ishga solish, ulardan mehnat jarayonida foydalana olish imkoniyat darajasini ifodolovchi ko’rsatkich orqali ifoda etiladi. Maslou piramidasi shuni ko’rsatadiki, inson qancha tartibli va motivatsiyalangan bo’lsa, uning mehnat salohiyati ham shunchalik yuqori bo’ladi. Bozor munosabatlariga o’tish sharoitida mehnat salohiyatining alohida sifat tavsiflarining ahamiyati vaqt o’tishi bilan o’zgarib turadi, masalan, mehnat salohiyati tavsiflari orasida ma’lumot darajasining ahamiyati. Ta’lim tizimi texnologik rivojlanishni belgilab beradi, chunki ta’limga qilingan xarajatlar inson kapitali zaxirasini o’stiradi, insonning rivojlanishini ta’minlaydi va natijada iqtisodiyotning yangi g’oyalar ishlab chiqish qobiliyatini oshirish orqali yangi intensiv texnologiyalar sohasida ma’lum darajada ustunliklarga erishish imkoniyatini beradi. Shu boisdan kasbiy ta’lim mehnat salohiyatini kasbiy-malakaviy tarkibidagi o’zgarishlarni shakllantiruvchi asosiy omildir. Bu xususiyat ta’limning iqtisodiyotni tarkibiy jihatdan qayta qurishda asos bo’lishiga yo’l ochib beradi. Mehnat salohiyati tarkibida ijtimoiy shaxsiy jihatni alohida ko’rib chiqilishidan maqsad xodimning ijtimoiy imkoniyatlariga e’tiborni qaratishdir. Ushbu jihat insonning o’zini o’zi o’zgartirish va rivojlantirish imkoniyatlarini tavsiflaydi. Shaxsiy salohiyat quyidagi asosiy elementlarni o’z ichiga oladi: * hamkorlik qilish, jamoada ishlash qobiliyatlari (kommunikativ salohiyat);

* ijodiy qobiliyatlar (ijodiy salohiyat); qiymat va motivatsion sifatlar ( ma’naviy salohiyat). Xodimning mehnat salohiyatini baholash korxonaning maqsadlariga muvofiq bu salohiyatning miqdori, sifati, layoqati va foydalanish darajalarini aniqlanishini ko’zda tutishi kerak. Korxonaning mehnat salohiyati xodimning mehnat salohiyatidan farq qiladi, chunki tizimni tashkil etuvchi tarkibiy qismlarni oddiy yig’indisi emas, ya’ni korxonani mehnat salohiyati unda ishlovchi xodimlarni mehnat salohiyatlari yig’indisi emas, chunki tizimni tashkil etuvchi elementlarning o’zaro ta’siri natijasida sinergetik yuzaga keladi. Ishlab chiqarish korxonasining mehnat salohiyati quyidagi omillarning aloqadorligi shaklida yuzaga keladi: xodimlarning umumiy va alohida kategoriyalar bo’yicha soni; belgilangan ish vaqti miqdori; mehnat intensivligi darajasi; ish kuchi sifati ( umumta’lim va kasbiy tayyorgarlik, jismoniy salomatlik darajalari); ijtimoiy fiziologik omillar (mehnat muhofazasi, kasbiy kasalliklar darajasi va ishlab chiqarish jamoasi); ijtimoiy- psixologik omillar (mehnatdan qoniqish darajasi shaxslararo munosabatlar shakli); ijtimoiy-iqtisodiy omillar (iqtisodiy vositalar va rag’batlarning amaldagi tizimi, kadrlar ko’nimsizligi darajasi). Korxonaning mehnat salohiyati, ishlab chiqarishning ma’lum tashkiliy- texnik, ijtimoiy-iqtisodiy shartlarida mehnat borasida amalda foydalanilayotgan va hali tadbiq etilmagan jami imkoniyatlarini tavsiflaydi. Korxonaning mehnat salohiyati jamoaning mavjud shartlarida ma’lum iqtisodiy natijaga erishish imkoniyatlarini ifoda etadi. Korxona mehnat salohiyatining tarkibiy tuzilishi xodimlar guruhlarini va ular o’rtasidagi munosabatlarning turli demografik, ijtimoiy funksional, kasbiy va boshqa tavsiflarining nisbati shaklida namoyon bo’ladi. Odegov Yu.G. korxona mehnat salohiyatini tarkibiy jihatdan quyidagi qismlardan iborat deb hisoblaydi: 1 * kadrlar bilan bog’liq qism; 1 Odegov Yu.G. idr. Bankovskiy menejment: upravleni y personalom. Uchebno y posobi y -M.: 2004, 448 str.

* kasbiy qism; * tashkiliy qism. Kadrlar bilan bog’liq qism o’z ichiga kasbiy layoqatni ta’minlovchi kasbiy bilimlar, mahorat va ko’nikmalar (malakaviy salohiyat), o’rganish qobiliyatlari (ma’lumot salohiyati) ni oladi. Korxona mehnat salohiyatining tashkiliy qismi ham alohida xodimning, ham jamoaning ish samarasini belgilaydi. Korxona mehnat salohiyatining tashkil etilishi jamoaning malakaviy-kasbiy tarkibi va xodimlar soatini rejalashtirish bosqichida boshlanadi. Korxona mehnat salohiyatini boshqarishda fan-texnika taraqqiyoti ishlab chiqarishning barcha omil va elementlarining davriy yangilanishiga sabab bo’lishidan kelib chiqishi kerak. Bunday sharoitda korxona mehnat salohiyatini boshqarishdan ko’zlangan maqsad ishchi kuchining amaliyotda foydalanilmayotgan imkoniyatlari ulushini mumkin qadar kamaytirishdir. Korxona mehnat salohiyatini boshqarish quyidagi to’rt tamoyilga rioya etilishiga asoslanishi kerak: * korxona mehnat salohiyatining bajarilayotgan ish turlari va mehnat vazifalarining hajmi, tavsiflari va murakkabligi bilan mutanosib bo’lishi kerak; * korxona mehnat salohiyati tarkibining ishlab chiqarishning moddiy omili bilan bog’liqligi; * korxona mehnat salohiyatidan foydalanish samaradorligining ta’minlanganligi; * ishchilarning kasbiy-malakaviy rivojlanishi va ular bajarayotgan ishlab chiqarish vazifalari ko’lamining kengayishiga sharoitning yaratilishi. Sanab o’tilgan omillarning to’rttalasi ham to’liq hisobga olingandagina korxona mehnat salohiyatidan to’laligicha foydalanilganligi haqida xulosa qilish mumkin. Umuman, mehnat salohiyatini boshqarish o’z ichiga uch asosiy bosqichni oladi, bular shakllantirish, rivojlantirish va foydalanish. Shunday qilib, mehnat salohiyatini shakllantirish bir tomondan, xodimlarga bo’lgan ehtiyojning aniqlanishi bilan boshlanib korxonada barcha talablarga javob beradigan va rivojlanishning manbai bo’ladigan personalning mavjudligi bilan yakunlanadigan

mustaqil jarayon bo’lsa, ikkinchi tomondan bu shunday bir butun jarayonning qismidirki, ushbu jarayonda mehnat salohiyatining shakllantirilishi faqatgina birinchi bosqichdir va bu bosqich asosida korxonadagi personalning rivojlanishi va foydalanilishi amalga oshiriladi. 2. Tashkilotlarda mehnat resurslaridan foydalanish. Insonlarsiz hech bir tashkiliy tuzilma mavjud bo’lolmaydi. Tashkilot o’z oldiga qo’ygan maqsadlariga erishmog’i va keskin raqobatchilik sharoitlarida yashashga layoqatli bo’lmog’i uchun alohida mutaxassislikka ega guruh insonlar o’zaro hamkorlik qilishlari lozim bo’ladi. Shu boisdan bo’lsa kerak, ijtimoiy- iqtisodiy kategoriyalar jumlasiga kiritiladigan mehnat zahiralarini boshqaruvchilik nazariyasi va amaliyotining muhim elementlaridan biri deb hisoblashadi. Yirik tashkilotlarda mehnat resurslaridan foydalanish jarayonlari ustidan umumiy boshqaruvchilik odatda, kadrlar bilan ishlash bo’limining zimmasiga yuklatiladi. Shtab tarkibiga kiritiladigan bo’linmalar jumlasidan biri hisoblanmish, kadrlar bilan ishlash bo’limida professional jihatdan maxsus tayyorgarlikdan o’tgan xodimlar ish olib borishi lozim. Zero, mazkur bo’limning mutaxassislari firma oldida turgan tashkiliy va iqtisodiy maqsadlarga erishishni ta’minlash yo’lida izlanadi va ma’muriyat bilan birgalikda harakat qiladi. Buning uchun kadrlar bilan ishlash bo’limining xodimlari o’z sohasida o’ta bilimdon va malakali bo’lishi kerak. Umuman olganda, tashkilotlardagi kadrlar bilan ishlash bo’limlarining faoliyatida ish yuritishning o’ziga xos nozik jihatlari ko’zga tashlanadi. Birinchidan, kadrlar bilan ishlash bo’limi mutaxassislarining kasbiy faoliyati tashkilotning quyi pog’onasidagi rahbarlarning faoliyati va kundalik ehtiyojlaridan boxabar bo’lishni taqozo etadi. Ikkinchidan, ular tashkiliy tuzilmaning barcha pog’onalaridagi xizmatchi va rahbarlar bilan tegishli aloqalar o’rnata bilishi darkor. Zero, o’zaro aloqadorlik rishtalari mavjud bo’lmasa, tashkilotning umumiy ish unumi keskin pasayib ketishi ehtimoldan xoli emas. Aslida kadrlar bilan ishlash bo’limi tashkilot rahbariyati bilan xodimlar o’rtasidagi bog’lovchi zvenodir. Shunga muvofiq ravishda ularning ish vazifasi alohida xususiyatga ega. Mazkur

bo’limning faoliyati nechog’li muhimligini anglatmoq uchun diqqatingizni ushbu vaziyatga tortmoqchimiz. Tashkiliy jihatdan rahbarlik firmaning yuqori pog’onadagi boshqaruvchilari tomonidan amalga oshiriladi. Ammo strategik rejalarni konkret ravishda ijro etilishini ta’minlash esa boshqaruvchilik ierarxiyasining quyi pog’onalarida turgan rahbarlar tomonidan amalga oshiriladi. Demak, real ravishda tashkiliy va iqtisodiy maqsadlarni amalga oshirish ko’p jihatdan quyi bo’g’inlardagi tashkiliy rahbarlikning nechog’li samarali ekaniga bog’liqdir. O’z navbatida bu masalani to’g’ri hal etish uchun tashkilotning quyi pog’onasidagi rahbarlar bilan doimiy ravishda ish olib borish kerak. Bu borada kadrlar xizmatining o’rni va roli beqiyosdir. Ularning asosiy qiladigan ishi quyi zveno rahbarlariga boshqaruvchilik sir -u sinoatlarini o’rgatishdan iborat. Tashkilotning umumiy samaradorligini oshirish mehnat resurslaridan o’rinli va unumli foydalanish tamoyiliga asoslanadi. Shuning uchun tashkiliy tuzilmaning barcha rahbarlari inson omilining o’ziga xos xususiyatlarini to’g’ri anglashi, ular bilan ishlash tamoyillari hamda metodlarini bilish shart. Mehnat resurslari faoliyatini tashkillashtirish va boshqarish jarayoni tarkiban quyidagi bosqichlardan iborat: - Resurslarni rejalashtirish, ya’ni tashkilot faoliyatining uzluksiz davomiyligini ta’minlash uchun ayni paytda va kelajakda zarur bo’ladigan insoniy resurslar ko’lamini aniqlash va bu borada amalga oshiriladigan ishlarning rejasini tuzish; - Tashkilotga yagona xodimlarni jalb etish va ishga olish, tashkiliy tuzilma faoliyatini ta’minlash uchun shtatlar jadvalidagi barcha lavozimlarni egallashga munosib bo’lgan kadrlar zaxirasini tayyorlash; - Kasbga yo’naltirish va yangi xodimlarni tashkilot muhitiga moslashtirish (ijtimoiy adaptatsiya). Ko’zlanadigan asosiy maqsad tashkilot xodimlardan nimalarni kutishini va o’z navbatida ular tashkilotdan nimalarga umidvor bo’lishi mumkinligini xodimlarga anglatishdan iborat; - Ta’lim berish. Bu yo’nalishda bajariladigan asosiy vazifa tashkilot faoliyati uchun zarur mehnat malakasini va ish samarasini oshirishga moslashtirilgan o’quv dasturlarini tayyorlash;

- X odimlarning mehnat faoliyatiga baho berish metodikalarini ishlab chiqish va ular bilan xodimlarni tanishtirish uslublarini aniqlash; - Tashkilotda belgilangan shtatlar jadvaliga ko’ra xodimlarni lavozimidan ko’tarish, tushirish, bir lavozimdan boshqasiga o’tkazish, ishdan bo’shatish tamoyillari va uslublarini ishlab chiqish, turli xil lavozimlarga yoki ish sohalariga o’tkazish vositasida xodimning kasbiy malakasini takomillashtirish, mehnat shartnomasini bekor qilish tartiblarini belgilash; - Rahbarlik qilish malakasiga ega kadrlarni tayyorlash, xizmat lavozimlari bo’yicha yuksaltirish jarayonlarini boshqarib borish. Buning uchun har bir rahbar mehnatining samaradorligini oshirishga imkon beradigan, alohida xodimning shaxsiy fazilatlari va qobiliyatlarini kuzatib borish asosida ularning kasbiy layoqatini yanada takomillashtirishga xizmat qiladigan maxsus faoliyat dasturlarini ishlab chiqish.

3. AQSh va Yaponiya firmalarida xodimlarni boqarish tamoyillarining o’ziga xos xususiyatlari. AQSh firmalarida personalni boshqarish tizimini alohida xususiyatlari: * personalga ishlab chiqarish unumdorligini oshirishga yordam beruvchi eng muhim omil sifatida qaraladi. Shu boisdan unga ma’lum darajadagi avtonomiya huquqi beriladi; * firmaga yangi ishchilarni qabul qilishda ushbu mezonlar e’tiborga olinadi: ma’lumoti, ish tajribasi, psixologik xususiyatlari, jamoada ishlay olishi. Menejer, injener va olimlarga alohida e’tibor beriladi; * AQSh dagi firmalarda an’anaga ko’ra menejerlar individual tarzda mas’uliyatni o’z zimmasiga oladi. Bu degan so’z, ularning ish natijalari individual tarzda baholanadi; * tashkiliy masalalar yuzasidan qabul qilinadigan qarorlar odatda, ayrim shaxslar tomonidan amalga oshiriladi va aynan ular mazkur qarorning amaliy ijrosi uchun javobgar hisoblanadi. Mehnatning xarakterli shart-sharoitlari: * talab etiladigan kasb-korlar ro’yxati va ularga muvofiq ravishda lavozimiy yo’riqnomalar qat’iy tarzda belgilanmaydi, balki konkret shart-sharoitlarga xizmat qiluvchi personal o’z salohiyat layoqatlarini namoyon etishi uchun qulay imkoniyatlar yaratiladi; * markaziy x izmat vakillarining mas’uliyatini kamaytirish va tashkilotning ma’muriy apparatini qisqartirish tamoyiliga amal qilinadi; * mehnatga haq to’lashning alohida uslublarini (masalan, individual tarzda) joriy etish; * firma miqyosida injenerlar, olimlar va ishlab chiqarish jarayonlarida band bo’lgan xodimlarning mehnatini birlashtirish, ya’ni muayyan maqsadli loyiha ustida ishlaydigan ishchi guruhlarini tashkil etish. Yaponiya firmalarida personalni boshqarish tizimining alohida xususiyatlari: * umrining oxirigacha yoki uzoq muddatga ishga olinadi;

* firmadagi xizmat muddati oshib borishiga qarab oylik ish haqining oshirilishi; * personalning firma miqyosida (tarmoq miqyosida emas) faoliyat yurituvchi kasaba uyushmalariga a’zo bo’lishi. Boshqaruv tamoyillari: * shaxsiy va firma miqyosidagi ijtimoiy hayot individual va umumiy manfaatlar uyg’un birlashtiriladi. Shu sababdan xodim o’z tashkilotiga juda bog’lanib qoladi. Bundan tashqari, xodimning firmaga sadoqatli qolishi evaziga turli xildagi kafolatlar va imtiyozlar beriladi; * umumjamoaviy manfaatlar individual manfaatlardan ustun qo’yiladi, firma miqyosida har qanday mehnat koopera t siyasi olqishlanadi; * firma miqyosida egallab turgan lavozimidan qat’iy nazar hamma xodimlarning do’stona munosabatda bo’lishi; * firmaning mavjud bo’lishini kafolatlovchi uch turdagi kuchlarning (boshqaruvchilar, personal, investorlar) ta’siri va manfaatlari o’rtasidagi muvozanatni saqlash; * biznes bo’yicha hamkorlar, shu jumladan, xomashyo (ehtiyot qism)larni yetkazib beruvchilar va xaridorlar o’rtasida alohida munosabatlarning o’rnatilishi.

A dabiyotlar ro’y x ati: 1. O’zbekiston Respublikasi Qonunlari 1.O’zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. Toshkent. O’zbekiston. 2008.-40 b. 2.“Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish uchun ruxsat berish tartib-taomillari turlari qisqartirilganligi hamda soddalashtirilganligi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida” O’zbekiston Respublikasining 2006 yil 4 apreldagi O’RQ-28-son Qonuni. 3.“Tadbirkorlik subyektlarini tekshirishlar soni qisqartirilganligi hamda tekshirishlar tizimi takomillashtirilganligi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hajjatlariga o’zgartirish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida” O’zbekiston Respublikasining 2006 yil 23 martdagi O’RQ-26-son Qonuni. 4. O’zbekiston Respublikasining “Xususiy korxonalar to’g’risida” gi Qonuni. 2003 yil 16 sentyabr. 5. O’zbekiston Respublikasi Qonuni. “Ta’lim to’g’risida”. 1997 yil 29 avgust. 6. O’zbekiston Respublikasi Qonuni. “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi to’g’risida”. 1997 yil 29 avgust.

Похожие

Investitsiyalarni moliyalashtirishning lizing mexanizmi

Turizmni rejalashtirishning tashkiliy mexanizmi

Bozor infratuzilmasining faoliyat kilish mexanizmi

Moliya siyosati va moliya mexanizmi

Moliya siyosati, mexanizmi va tizimi