Хизматлар соҳасида меҳмонхона хўжалиги - Экономика - Рефераты

Хизматлар соҳасида меҳмонхона хўжалиги

Загружено в:

03.10.2022

Скачано:

0

Размер:

34.9560546875 KB

Хизматлар соҳасида меҳмонхона хўжалиги Режа: 1. Меҳмонхона хизматларининг ўзига хос хусусиятлари. 2.Меҳмонхона хўжаликларининг ташкил этилиши. 3.Меҳмонхона хўжалигининг иқтисодий тузилиши. 4. Халқаро хизматлар.

1.Меҳмонхона хизматларининг ўзига хос хусусиятлари. Хизматлар соҳасининг энг катта тармоқларидан бири меҳмонхона хўжаликлари ҳисобланади. Одатда меҳмонхона хўжалиги‒отеллар, мотеллар , кемпинглар ва бошқалардан таркиб топади. Меҳмонхоналар фаолиятининг асосий кўрсаткичлари ‒ бу бир вақтнинг ўзида уларнинг жойлаштириш имкониятлари ва бир йилда ишлатилган койка суткалар сони ҳисобланади. Бир вақтнинг ўзида жойлаштириш барча номерлар ва умумий хоналарда ўрнатилган доимий кроватлар сони бўйича аниқланади. Календар койка суткалар сони ‒меҳмонхонадаги койкалар сонини ушбу даврдаги кунлар сонига кўпайтириш орқали ҳисобланади. Меҳмонхоналардан фойдаланиш коэффициенти ҳақиқий тақдим этилган койка суткалар асосида белгиланади. Маълум вақтга меҳмонхоналарнинг бандлик (загрузка) коэффициентини аниқлашда, бандликка таъсир кўрсатувчи омиллар инобатга олинади. Ҳозирги кунда ҳар қандай меҳмонхона талабнинг универсаллигини ҳисоблай олмайди. Меҳмонхона хизматлари бозорининг катта сегментланиши бир эмас, балки бир неча мақсадли сегментларга мўлжални олишни тақозо этади. Бугунги кунда меҳмонхона корхоналарининг катта ихтисослашиши кузатилмоқда. Улардан қуйидагиларни ажратиш мумкин. Туристик меҳмонхона . Бундай меҳмонхонанинг вазифаси туристларга зарур бўлган хизматларни ишлаб чиқиш, уларда дам олиш ва ҳордиқ чиқариш учун шароитлар яратиш ҳисобланади. Ишчан кишилар учун меҳмонхона . Ушбу меҳмонхоналарнинг вазифаси бўлиб, бизнесменларга иш ва дам олиш учун зарурий шарт шароитлар яратиш ҳисобланади. Конгресс меҳмонхона . У конгресс марказлар таркибига киради ёки ўзи турли конгресс чора тадбирларини ўтказиш учун имкониятларга эга.

Курорт меҳмонхона . У бальнотерапия 1 ёки иқлимий марказ ларда даволаниш соғломлаштириш хизматларидан фойдаланиш учун мижозларга имконият яратади. Спорт меҳмонхона . Уларга мисол бўлиб, тоғ чанғиси марказ лари, шунингдек йирик спорт иншоотларидаги меҳмонхоналар киради. Клуб меҳмонхоналари . Бу турли клуб ёки жамиятларга тегишли бўлган кичик меҳмонхоналардир. Транзит меҳмонхона . Улар минимум қулайликлар ва хизматларнинг жуда чекланган сонига эга. Асосан бу овқатланиш ва ётиш жойлари. Оилавий меҳмон уйи . Мазкур меҳмон уйида уй эгасининг оила аъзолари билан бирга яшаш тамойили бўйича бир вақтнинг ўзида 10 нафаргача ташриф буюрувчиларга (туристларга) вақтинча яшаш ва (ёки) овқатланиш бўйича хизматлар кўрсатувчи, шунингдек, ҳар бир яшовчи шахсга 3 м 2 ҳисобидан тўғри келадиган турар жой майдонига эга бўлган хусусий уй жой ҳисобланади 2 . Ҳар бир меҳмонхона мижозларни жалб қилиш учун маълум стандартлар ва хизмат кўрсатиш шароитларини кафолатлаши лозим. Улар тушинарли ва жозибадор бўлиши лозим. Ушбу стандартлар тасниф тизими билан бириктирилади. Улар тааллуқли давлат органлари ёки тадбиркорлик ассоциациялари томонидан ишлаб чиқилади. Ўзининг хусусиятига кўра ўзига хос хизматларни кўрсата туриб, меҳмонхоналар мамлакат аҳолисининг чет эл фуқароларига хизмат кўрсатиш соҳасида муҳим роль ўйнайди. Яъни уларга вақтинчалик турар жой ва маиший хизматлар кўрсатади. Ушбу мақсадларда моддий техника воситалари бўлган бинолар, асбоб ускуналар, анжомлар эксплутация қилинади. Бу жараёнда (ишлаб чиқариш ва сотиш) бирлашади, яъни хизмат 1 Бальнотерапия (лот. Balneum – ванна, ҳаммом, чўмилиш + юн. therapeia – парвариш, даволаш). Минерал сувлар ҳамда шифобахш балчиқлар воситасида даволаш усули. 2 Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йил 7 августдаги ―Оилавий меҳмон уйлари фаолиятини ташкил этиш тўғрисида‖ги 631-сон Қарори билан тасдиқланган ―Оилавий меҳмон уйлари фаолиятини ташкил этиш тўғрисида Низом‖.

кўрсатиш ‒ хизматларни ишлаб чиқариш жараёнида амалга оширилади. Бундай хусусият меҳмонхоналарнинг ўзига хос ишнинг бир текисда бўлишини кўзда тутади. Меҳмонхона бозори ўзига хос хусусиятларга эга. Меҳмонхона хизматлари ‒ оддий товар ҳисобланмайди. Меҳмонхона номерини сотиш пайтида жойидан кўчириб бўлмайди. Ҳақиқатда номер эмас, балки уни маълум вақтга эгаллаш ҳуқуқи сотилади. Меҳмондўстлик индустрияси учун оддий бўлган кўпчилик ҳолатларда, хизматларни таклиф этиш ‒ хизматлар кўрсатадиган ва уларни оладиганларнинг бўлишини тақозо этади. Меҳмонхона фаолиятининг бошқа кўриниши (аспекти) шундан иборатки, нафақат хизматчилар, балки мижозлар ҳам хизматлар кўрсатилиши мумкин бўлган мажбурий шароитларни билишлари шарт. Бу борада кўпинча билмаган меҳмонлар ва хизматчилар ўртасида англашилмовчиликлар содир бўлади. Меҳмонхона хизматларини ташкил этувчи менежерлар, нафақат ўз ходимларини, балки мижозларни ҳам бошқариши лозимдир. Меҳмондўстлик индустриясининг бундай ўзига хос хусусиятлари, хизматлар манбасининг хизмат объектидан ажралмаслигида ўз аксини топади. Меҳмондўстлик индустрияси ўзгарувчанлиги билан фарқланади. Уларнинг мазмуни, ким уларни ва қайси шароитларда кўрсатганлигига боғлиқ. Меҳмонхона хизматининг ўзига хос хусусияти бўлиб, уларнинг доимий бўлмаганидир. Бундай ўзгарувчанликнинг бир қанча сабаблари бор. Биринчидан, бу турдаги хизматлар бир вақтнинг ўзида кўрсатилади ва қабул қилинади, натижада уларнинг сифатини назорат қилиш имкониятларини чеклайди. Талабнинг вақтинчалик барқарор бўлмаслиги, талаб юқори бўлган даврларда хизматлар сифатини сақлаш муаммосини вужудга келтиради. Бу эса хизматларни кўрсатиш чоғидаги ҳолатга боғлиқ. Бир одамнинг ўзи бугун сизга яхши хизмат кўрсатади, эртасига эса ёмон, бундай хизмат

кўрсатишнинг сабаблари турли хил бўлиши мумкин: ёмон кайфият, касаллик, оилавий шароит, ундаги муаммолар. Хизматлар сифатидаги ўзгарувчанлик ‒ бу хизматлар индустриясига мижозлар томонидан айтиладиган норозичиликларнинг асосий сабабидир. Хизматларни бир жойга йиғиштириб ёки тўплаб (тахлаб) бўлмайди. Эксплутация натижаларини сақлаш ва жамғариш имкониятларига эга бўлмагандан кейин, меҳмонхоналар ўз ишида жорий талабга боғлиқ бўлишади. Шу сабабли, улар доимий равишда фаолият юритишга мажбурдирлар. Меҳмонхона хизматларининг хусусияти ‒ уларни тақдим этиш тезлиги ҳисобланади. Меҳмонхона сервисининг ўзига хос хусусияти секин ҳаракатни ёқтирмайди. Меҳмонхонадаги бирор бир операция мижозларнинг вақтини олмаслига керак. Меҳмонхона хизматларига талаб нотекис ва мавсумий тавсифга эга, шу сабабли меҳмонхоналар одамлар кўп келадиган вақтга ҳисобланган асосий фондларнинг керакли резервларига эга бўлишлари лозим. Меҳмонхоналар бошқа шаҳарлик ва чет эллик меҳмонларга хизмат кўрсатиши сабабли, улар томонидан нафақат турар жой, балки маиший тавсифдаги қўшимча хизматларнинг комплекси кўрсатилиши лозим. Меҳмонхона хизматларини тақдим этишнинг шартларидан бири уларнинг хавфсизлиги ҳисобланади. Тақдим этилаётган хизматлар инсонларнинг соғлиғини сақлаш, уларнинг мулклари хавфсизлигини таъминлаш қоидаларига мос келиши лозим. Ундан ташқари атроф муҳитга зарар етказмаслиги керак. Меҳмонхона ресторан сервисида хизмат кўрсатувчи ходимлари биринчи даражали роль ўйнайди. Улар томонидан хизмат кўрсатиш муаммоларининг қай даражада ҳал этилишига, мижозларга таклиф этилаётган хизматлардан қониқишига бевосита боғлиқ бўлади. Меҳмонхона ресторан хизмат кўрсатишни муваффақиятли ташкил этиш, корхонанинг ҳар бир ходимини мижоз тўғрисида ўйлашга мажбур қилади.

Меҳмонхона бизнеси бўйича дунёга маълум маркетинг мутахассислари таъкидлашича, ―сервис даражаси қачонки хизматчилар меҳмонга эмас, балки ўзларининг бевосита бошлиқларига ёқишга ҳаракат қилишсалар пасаяди. Бу одатда шу билан тугайдики, сиз кўпроқ мижоздан узоқлашиб борасиз‖. Ҳозирги замон бозор иқтисодиёти шароитида истеъмолчи(мижоз) ‒ қирол. У вазият (ҳолат) эгасидир. Унинг эҳтиёжларини қондириш ҳар қандай бизнеснинг асосий ва биринчи даражали мақсади бўлиб ҳисобланади. Инсон омилига катта эътиборнинг муҳим сабаби бўлиб, ушбу соҳадаги технологик жараёнларнинг механизация ва автомат лаштириш даражасининг пастлигидир. Инсонни хизмат кўрсатиш тизимидан четлаштириш имконининг бўлмаслиги ва хизматларга бўлган талабнинг хусусиятлари, ушбу соҳадаги меҳнат қийматининг ошишига олиб келади. Ушбу сабабларнинг инкор қилиниши ва меҳмонхона штатларини тегишли даражада шакллантириш (комплектлаш)да профессионал бўлмаган ёндашиш, меҳмонхона сервисига путур етказади ва мижозлар эътирозига сабаб бўлди. Қачонки касб хусусиятларининг айрим тавсифларини инобатга олишсалар, меҳмонхона бизнеси соҳасида ишловчи шахслар хизматларининг самарадорлигини кескин оширишлари мумкин. Улар қуйидагилардан иборат: • мумкин бўлган мижозларни материаллари (реклама плакатлари, буклетлар) билан таъминлаш. Улар таклиф этилаётган хизматлар тўғрисида тасаввурга эга бўлишга ёрдам беради; • корхонанинг фирмали жиҳозланиши (визуал имидж). Бу замонавий меҳмонхона хизматлари бозорида рақобатчилар билан муваффақиятли кураш олиб бориш учун зарур; • барча хизмат кўрсатувчи ходимларнинг фирмали кийими; • меҳмонхона ходимлари товарнинг энг муҳим қисми ва бозорга таъсир кўрсатувчи маркетинг воситаси;

• мижозларга яхши хизмат кўрсатишни тақдирлаш шароитларини яратиш ишларида доимий эътибор (корпорация ичидаги маркетинг); • сутканинг хоҳлаган пайтидаги кафолатланган юқори сифатли хизмат кўрсатиш. Меҳмонхона индустриясининг келажаги мижозга боғлиқ. Агарда корхона бизнесда омадли бўлишни хоҳласа, ҳар доим мижозларда салбий таассурот қолдиришдан қочиши лозим. 2.Меҳмонхона хўжаликларининг ташкил этилиши. Бозор конъюнктурасини таҳлил қилиш ‒ қулай маркетинг қарорларини қабул қилишга ёрдам берадиган объектив чора тадбирлардир. Кўпинча бундай таҳлил мулкчилик шаклидан қатъи назар ҳар бир корхона раҳбари жавоб бериши мумкин бўлган асосий саволларни қидириш билан боғлиқ. Меҳмонхона бизнесида бир қатор саволлар туғилиши табиий. Масалан: 1. Отелнинг мумкин бўлган мижозлари ким? 2. Улар қандай одамлар (ёши, даромади, маълумот даражаси, ҳаёт тарзи ва ҳоказо)? 3. Улар қаерда яшашадилар (мамлакатнинг қайси ҳудудида)? 4. Нима учун улар айнан ушбу отель хизматларини танладилар (ушбу ҳудудда тасодифан пайдо бўлищдилар, дўстлар маслаҳатига кўра, газетада реклама эълонини кўришдилар ва ҳоказо.); 5. Отель томонидан тақдим этилаётган хизматлар мижозларни қондирадими (қулай жойлашиши, хизмат кўрсатиш даражаси ва ҳоказо.); 6. Отелдаги номер баҳоси мижозга таклиф этилаётган хизмат кўрсатиш классига жавоб берадими? 7. Отель рақобатчиларга нисбатан қандай ўрин эгаллайди ва унинг меҳмонхона хизматлари бозоридаги объективлик индекси қандай?

8. Меҳмонхона ресторанидаги таомлар ассортименти етарлими ва уларни тайёрлаш сифати қандай? Тўғри ўтказилган бозор конъюнктурасининг таҳлили қуйидаги ларга имкон беради: • авваллари қўлланилмаган меҳмонхона технологияларидан фойдаланишдаги хавф хатарларни камайтириш; • меҳмонхона хизматларини кенгайтиришда отель имконият ларини аниқлаш; • бошқа ҳудудларда тақдим этилаётган меҳмонхона хизмат лари комплексини ўрганиш. Бу ўз навбатида тўғри бошқарув қарорларини қабул қилишга ёрдам беради; • меҳмонхона фойдалилигини сақлаш имконини берадиган чора тадбирларни режалаштириш. Ҳолатнинг таҳлили бозор конъюнктурасини ўрганиш жараёни нинг биринчи қадами ҳисобланади. У ўз ичига меҳмонхона корхонаси бўйича барча маълумотларни ўрганишни, унинг пуллик ва бепул хизматлари сонини, меҳмонхона хизматлари бозорининг ҳолати тўғрисида маълумот тўплашни, фаолият юритаётган ҳудуддаги демографик ҳолатнинг тавсифини, оммавий ахборот воситалари билан алоқаларни, рекламани, меҳмонхона хизматларини сотишни рағбатлантиришни ва ҳоказоларни олади. Ахборотни олиш манбаси бўлиб мижозлар ва хизматчиларнинг сўровлари, меҳмонхона корхоналарининг ҳужжатлари, маҳаллий радио, телевидение, газета ва журналлар, давлат агентликлари маълумотлари бўлиши мумкин. Маълумотни тўлдириш ва муҳим масалаларнинг ечимини топиш ‒ бошқа меҳмонхона хўжалик ларидаги ҳамкасблар билан тажриба алмашиниш, рақобатчи отеллар ходимлари билан ва шунингдек кўпчилик мижозлар билан суҳбатлар ўтказиш орқали амалга оширилади. Ушбу босқичда меҳмонхона вақти ва маблағларини сарфлаш мақсадига лойиқ

масалаларни тушуниш вужудга келади. Ушбу босқичда қўйилган саволга жавоб тайёр бўлади. Ҳаракатлар режасини тузиш мумкин. Ахборот манбаларини қидиришнинг бошида авваллари ўтказилган тадқиқотлар натижаларини кўриб чиқиш мақсадга мувофиқ бўлиб ҳисобланади. Иккинчи даражали маълумотларни қидириш ўз ичига чоп этилган китоблар, журналлар, тадқиқотлар натижалари, шунингдек, таниш ахборот материаллари билан ишлашни тақозо этади. Ахборотнинг иккинчи даражали манбалари бошқарув қарорларини қабул қилишда жуда катта ёрдам бериши мумкин. Ундан ташқари уларнинг тадқиқоти биринчисига қараганда арзон ва кам вақт талаб қилади. Шу сабабли, ахборотнинг ушбу каналини биринчи навбатда ўрганиш лозим. Ахборотни олишнинг энг муҳим усули кузатиш ҳисобланади. Мижоз тўғрисида кўпчилик маълумотни олиш учун бутун диққатни жамлаш лозим. Уларнинг ёшлари қанча, қандай кийинишган, оилали ёки бўйдоқми, қандай касбий фаолият билан шуғулланишади ва ҳоказо? Бундай оддий саволларга жавоб топиш, меҳмонхона мижозларининг ўзларини тутиш сабабларини топиш имконини беради. Яширин сабабларни аниқлагандан сўнг, мижозлар эҳтиёжларини қондириш йўлларини топиш мумкин бўлади. Ахборот (маълумот)ларни жадвал шаклига келтириш ва таҳлил қилиш ‒ отель раҳбариятига ҳаракат стратегиясини аниқлаштириш ва тегишли қарорлар қабул қилиш учун муҳим манба ҳисобланади. Хизматлар бозори ‒ бозор иқтисодиётининг умумий қонунлари асосида ривожланади. Лекин унинг ўзига хос хусусиятлари мавжуд. Уларга қуйидагилар киради: • вужудга келган бозор кенглигига хизматларни тақдим этиш жараёнига вақт омилининг таъсири; • сегментлаштириш (хизматларнинг тааллуқли бозор сегмен тига мос келиши); • ҳудудий ўзига хослик; • хизматлар соҳасига жалб қилинган капиталнинг айланиши;

• мижозларнинг ўзгарувчан талабларини қондириш; • хизматлар соҳаси корхоналаридаги технологик жараённинг хусусиятлари; • хизматлар соҳаси корхоналари раҳбарларининг тармоқ маҳсулотини ишлаб чиқариш ва уни бозорга тақдим этишдаги хавф хатари; • хизматлар соҳаси маҳсулотларига талабнинг диверсифика цияланиши, якка тартибланиши. Меҳмонхона хизматлари бозорининг асосий мақсади ‒ аҳолининг иқтисодиётнинг ушбу сектори хизматларига бўлган талабининг тўлиқроқ қондиришини таъминлашдир. Меҳмонхона индустрияси ҳудудий белгиланишга ва хизматлар номенклатураси бўйича сегментлаштирилиши мумкин: бизнес туристлар учун тўлиқ пансион, курорт хизмат кўрсатиш, шаҳар марказида ёки четида, автомагистралларда хизмат кўрсатиш ва ҳоказоларни олади. Сегментларнинг ҳар бири турли тоифадаги истеъмолчилар эҳтиёжларини қондиради. Истеъмолчилар эҳтиёжлари шароитга боғлиқ бўлганлиги сабабли, уларга хизмат кўрсатиш стратегияси ҳам шундан келиб чиқиши лозим. Масалан: иеҳмонхонанинг шинамлиги, хизматлар баҳоси, овқатланишни ташкил этишнинг юқори даражаси, шунингдек хизмат кўрсатиш тезлиги, ходимларнинг ўзларини тутишлари мижозлар учун устувор ҳисобланади. Шундай экан, ресурсларни айнан ушбу эҳтиёжларни қондиришга йўналтириш лозим бўлади. Талабни ўрганиш натижасида ҳар бир меҳмонхона учун сервис элементларини бўлиш имкониятлари вужудга келади. Унутмаслик лозимки, замонавий бозор иқтисодиёти шароитида меҳмонхона бизнеси соҳасида барқарор ҳолатга узоқ муддатли хизмат стратегиясига эга бўлган корхоналар эришади. Меҳмонхона хўжалигини юқори малакали ходимлар бошқариш керак. Ўзбекистонда меҳмонхона хўжаликлари профессионаллар ёрдамида яхши фаолият юритишмоқдалар. Отелнинг умумий технологик жараёнидаги хизмат кўрсатиш

стратегиясининг яратилиши – замонавий бозор иқтисодиёти шароитида жон сақлаш учун зарур бўлган имкониятларни беради. 3.Меҳмонхона хўжалигининг иқтисодий тузилиши Меҳмонхона ‒ бу харажатлар ва даромадлар нисбатига боғлиқ бўлган оддий корхонадир. Замонавий меҳмонхоналар фаолияти ‒ даромад(фойда)нинг барқарор бўлишини кафолатлайдиган хизмат ларга қаратилган бўлади. Меҳмонхона даромадлари қуйидагилардан ташкил топади: 1. Номер фондидан тежамли фойдаланишдан. Дунё бўйича уларнинг ҳиссасига даромадларнинг ярмидан кўпроғи тўғри келади (51,2 фоиз). 2. Меҳмонхона қошида фаолият юритаётган оммавий овқатланиш корхоналари фаолиятларидан олинадиган даромадлар ўртача 27,5 фоизни ташкил этади. 3. Мини барлар орқали ичимликлар ва бошқа зиёфатларни сотиш орқали 7 11 фоиз. 4. Қўшимча пуллик хизматлар (телефон, кир ювиш хоналари, автомобиллар ижараси, номер фондига театр ва транспорт чипталарини етказиш) меҳмонхона даромадларининг 6 фоизни ташкил этади. 5. Меҳмонхона биноларини бошқа ташкилотларга ижарага бериш орқали олинадиган даромадлар 2 4 фоизни ташкил этади. Номер фондини сақлаш бўйича меҳмонхона харажатлари қуйидагилардан иборат: 1. Иш ҳақи ва у билан боғлиқ тўловлар ўртача дунё кўрсаткичи бўйича – 32,1 фоиз. 2. Номер фондини сақлаш бўйича эксплутация харажатлари (ювиш материаллари, порошоклар, пасталар, дезинфекция восита ларини харид қилиш) – ўртача 12 15 фоиз.

3. Меҳмонхона фаолиятини амалга оширишдаги маъмурий харажатлар 4 5 фоиз. 4. Электр энергияси харажатлари 3 5 фоиз. 5. Амортизация ажратмалари 4 5 фоиз. 6. Асбоб ускуналарни таъмирлаш 5 фоиз. 7. Маркетинг тадқиқотлари 2 3 фоиз. 8. Кредит учун фоиз тўловлари 2 4 фоиз. 9. Суғурта йиғимлари 1 2 фоиз. 10. Ижара тўловлари 2 3 фоиз. 11. Мини барлар учун озиқ овқат маҳсулотларини харид қилиш 2 3 фоиз. 12. Бошқарув бўйича мутахассисларга қалам ҳақи тўлаш 2 фоиз. Шундай қилиб, меҳмонхона корхонасининг солиқларни тўлашгача даромадларини яратиш учун ўртача 13фоиз қолади. Харажатларнинг қийин структураси меҳмонхона хўжалигининг кўп қирралик даражасидан келиб чиқади. Аммо даромадлар ва харажатларга тегишли бўлган ҳар бир кўрсаткич нафақат уларнинг корхона иқтисодиётидаги ҳиссасини чуқур таҳлил қилишни, балки ҳар бир алоҳида кўрсаткичнинг диққат билан кўриб чиқишни талаб қилади. Номер фондидан даромадларда чет эл ва маҳаллий мижозлар кўрсаткичлари муҳим ҳисобланади. Статистик маълумотларга кўра пойтахтлар ва йирик шаҳарларда чет эллардан ташриф буюрувчилар сони кўпчиликни ташкил этади, айрим меҳмонхоналар учун 90 – 95 фоиз. Меҳмонхонада яшовчилар тузилиши кўрсаткичлари ҳам ҳисобланади. Бозор сегментларини ишбилармон кишиларга, давлат хизматчи ларига, туристларга, конференциялар қатнашчиларига ва бошқаларга бўлиш қабул қилинган. Ушбу кўрсаткич бўйича меҳмонхонанинг жойлашишига боғлиқ ҳолда фарқ мавжуд.

Меҳмонхонанинг даромадларини аниқлашда муҳим асосий кўрсаткичи бўлиб, унинг бандлик (загрузка) даражаси ва яшашнинг бир куни учун тариф баҳоси ҳисобланади. Охирги йилларда дунё бўйича ўртача 67,2 фоизга кўпайди. Бир кунлик яшашнинг ўрталаштирилган кўрсаткичи давлатлар, шаҳарлар ва меҳмонхона бўйича қуйидагича : Лотин Америкаси бўйича бир суткада ўртача меҳмонхона номери 44 47 долларни ташкил этса, Шимолий Америкада – 60, Осиёда – 67, Европада давлатлар бўйича фарқланади. Масалан, Португалияда номер нархи ўртача 6 доллар бўлса, Францияда – 81, Швейцарияда – 120 дан кўпроқ. Охирги йилларда дунёнинг кўпчилик меҳмонхоналари, айниқса АҚШда фаолиятнинг иқтисодий натижаларини таҳлил қилишда ―охирги чиқиш‖ кўрсаткичидан фойдалана бошладилар. Ушбу кўрсаткич сотилган номерлар сонини сотишга тайёр номерлар сонига ва номерларни сотишдан ўртача тушумларнинг ўртача потенциал тушумларига нисбати сифатида ҳисобланади. Йирик шаҳарларда ушбу кўрсаткич 43 фоизга тенг, курорт меҳмон хоналарида 32 фоизга тенг. Бу биринчи навбатда мавсумийлик билан боғлиқ. Қайд қилинган кўрсаткичларнинг энг юқори даражаси Швейцарияда – 87 фоиз, қолган давлатларда ушбу кўрсатгич 40 50 фоиз даражасида. Европада оммавий овқатланиш корхоналари фаолиятидан даромад: бир йилда бир номерга ўртача 800 долларни ташкил этади. Улардан ресторан залларида ҳисоб китобдан даромадлар 500 долларни (60 фоизга яқин) банкетларга хизмат кўрсатиш 2500 (27 фоиз) номерларга хизмат кўрсатиш 1000 доллар (10 фоиз) ва барларда 250 300 доллар (2 3 фоиз) банкетларга хизмат кўрсатиш 1000 доллардан зиёд, барларда 700 доллар. Бир ташриф буюрувчига ресторанларда хизмат кўрсатиш тахминан 15000 доллар, номерларда 10000 доллар, банкетларда 18000 долларни ташкил этади. Ичимликларни сотиш бўйича даромадлар ҳиссаси умумий даромадни ташкил этади: ресторан залларида 25 фоиз, номерларда 15 18

фоиз, банкетларда 40 фоиздан кўпроқ. Скандинавия давлатларида ушбу кўрсаткичлар анча юқори. Европада номерларга хизмат кўрсатувчи бир ишловчининг йиллик даромади 90000 долларни ташкил этади. Оммавий овқатланиш корхоналарида 42000 телефон хизмати ходимлариники 120000, қўшимча хизмат кўрсатиш билан шуғулланувчиники 42000ни ташкил этади, меҳмонхона бўйича бир ишловчига йилига 54000 58000 доллар. Қабул қилиш хизматида ҳар 100 номерга 10 киши ишлайди, қаватларда 12 киши, оммавий овқатланиш корхоналарида 34 киши, телефон хизматида 1,5, қўшимча хизматларни тақдим этишда 2,5 киши, бошқарув аппаратида 6 киши, тижорат хизматида 2 киши, техник хизмат кўрсатишда 4 киши. Mеҳмонхона бўйича ҳар 100 номерга 68 75 киши ишлайди (таққослаш учун Скандинавияда 14, Англияда 91 киши). 4.Халқаро хизматлар Ахборот технологиялари ва телекоммуникацияларга суянган ҳолда, хизматларнинг кўпчилиги миллий чегаралардан ўтиб, глобал бозорга интеграциялашдилар. Бунга кучли туртки бўлиб, ўтган асрнинг 90 йилларидаги Интернет ва бошқа ахборотни етказиб берувчи тизимларнинг пайдо бўлиши ҳисобланади. Дунё савдосида хизматлар экспорти товар экспорти қийматининг 4/1 қисмини ташкил этди. Хизматларнинг ташқи савдо айланиши ривожланган давлат ларнинг бир қисмида марказлаштирилган. Улар ичида асосий экспортерлар ‒ АҚШ, Голландия, Франция ва Буюк Британиядир; кўпчилик даражада хизматлар импорти билан Германия, Япония, Италия шуғулланади. Бу ерда ўсиш суръатлари бўйича молиявий ва компьютер хизматлари, шунингдек аудиторлик, реклама, ҳуқуқий, маркетинг ва бошқарув, самарадорликни ошириш бўйича консалтинг хизматлари эгаллайди. Янги технологиялар соғлиқни сақлаш, таълим, фан, маданият ва санъат хизматлари доирасини кенгайтириш имкониятларини оширади.

Хизматларни халқаро айирбошлашда товар бозорларига қараганда турли хилдаги тўсиқларнинг кўп бўлишига қарамасдан, бу борада ўсиш кузатилмоқда. Хизматлар хўжалик ҳаётининг глобаллашувига имконият яратмоқда. Кўпчилик чет эл фирмалари турли хилдаги хизматларни кўрсатувчи катта сонли мутахассисларни қабул қилишмоқдалар. Авваллари ушбу ишни уларнинг ўзлари амалга оширар эдилар. Тақдим этилаётган хизматлар сони ҳам ортиб бормоқда. Хизматлар соҳасининг кўпчилик тармоқларида бажариладиган функциялар, меҳнатни интенсив ташкил қилишга асосланади. Хусусан, банкдаги жорий операциялар, ҳисобдаги аудиторлик функциялари ва ҳоказоларда. Шу вақтнинг ўзида капиталдан фойдаланиш интенсивлиги ортиб бормоқда. Сервис фирмаси ишлаб чиқариш фирмаси қатори халқаро бозорда рақобат олиб боради. Бундан асосий мақсад ўз фаолият доираларини кенгайтириш ҳисобланади. Кўпчилик хизматларнинг табиатига кўра, фаолиятнинг кўпчилик турлари харидор жойлашган жойларда амалга оширилиши лозим. Натижада фирмалар кўпинча ҳар бир давлатда хизмат кўрсатиш бўйича офислар ёки бўлимлар ташкил этишади. Хизматларнинг кўпчилик тармоқларида халқаро рақобатчилар маҳаллийлар билан рақобатлашишадилар. Кўпинча халқаро рақобат айрим ҳудудларда, жумладан даромади кўп ёки ўта талабчан харидорлар мавжуд бўлган жойларда бўлади. Ушбу жойларда талаб интернационаллашган ҳисобланади. Отелларда халқаро рақобат авваламбор уларнинг ҳашаматлилиги, иш саёҳатларига хизмат кўрсатиш бўйича вужудга келади. Суғурталаш соҳасида ‒ ихтисослаштирилган мулкни турли ҳолатлардан суғурталашда вужудга келади. Табиийки, халқаро рақобат шу тармоқлар ва бўғинларда пайдо бўладики, қачонки глобал фирма жуда катта

авфзалликларга эга бўлади ёки маҳаллий фирмалар томонидан минимал қаршиликка учраса. Ҳозирги кунда хизматлар баҳоси ва сифати бўйича мамлакатлар ўртасида фарқ мавжуд. Йирик ва кўп функцияли сервис фирмаларининг ташкил этилиши бўйича АҚШ ва Англия бошқа давлатларга қараганда илдамлаб кетган. Бундай тафовут мижоз учун хизматни олиш учун уни кўрсатиладиган жойга узоқ масофаларга боришга рағбатлантиради. Яхши сервис корхоналари учун чет эллик мижозларга сифатли хизмат кўрсатиш, чет давлатларда ўзларининг хизмат кўрсатиш офисларини очишга ундайди. Хизматлар соҳасида рақобатнинг вужудга келиш омиллари: • хизматларнинг мумкин бўлган истеъмолчилари хизматлар сотилаётган давлатга боришадилар. Буюртмачи жойлашган жойда хизматларни бажариш муаммосини ҳал этишнинг йўлларидан бири – ишлаб чиқарувчининг олдига боришдир. Бу ерда кўпчилик анъанавий хизматлар бўйича халқаро рақобатни кўриш мумкин. Ушбу хизматларга туризм, таълим, тиббий хизмат, кемаларни таъмирлаш, товарларни тахлаш ва сақлаш, авиапортлар хизматлари ва бошқалар киради. Хизматлар соҳасидаги халқаро рақобатнинг бундай шакли варианти бўлиб, кўп миллатли фирмаларнинг бир давлатнинг барча корхоналари фойдаланадиган хизматларни кўрсатишга интилишидир (агарда у ушбу давлатда жойлашган бўлса). Харидор хизматни олиш учун шу давлатга борадики, агарда ушбу хизмат унга тўғри келса ёки ўз давлатида тақдим этиладиганига қараганда арзон бўлса, ҳаттоки йўл харажатларига қарамасдан; • бир давлат фирмаси бошқа давлатларда хизматлар кўрсатади. Бунинг учун у ўз ички ходимлари ва техник воситаларидан фойдаланади. Айрим хизматлар чет эллик харидорларга фирмадаги мавжуд ходимлар ва техник воситалар орқали кўрсатилади. Масалан, тадбиркорлик масалалари бўйича маслаҳат беришда ёки меъморчиликда. Бундай ҳолатда профессионаллар маълумот тўплаш ва натижаларни тақдим этиш учун мижоз яшайдиган жойга боришади;

• ушбу давлат фирмалари бошқа давлатларда сервис хизматларини ўз ходимлари ёрдамида ёки ўша давлатлар фуқароларини жалб қилиш орқали амалга оширишадилар. Халқаро рақобатнинг ушбу шакли бухгалтерия аудиторлик ишида, рекламада, меҳмонхона бизнесида, тез хизмат кўрсатадиган ресторанларда, автомобиллар ижарасида, денгиз транспорти орқали юк ташишда ва банк ишида кенг тарқалган. Халқаро хизматларнинг биринчи икки тури ташқи савдога киради. Учинчиси халқаро инвестициялар соҳаси ҳисобланади. Бухгалтерия тафтиш фирмасида, масалан, ишларнинг асосий қисмини чет элларда асосан маҳаллий бухгалтерлар ва тафтишчилар амалга оширишадилар, лекин махсус масалаларнинг таҳлили ёки ўта муҳим лойиҳаларнинг назорати учун мутахассислар юқори ташкилотдан юборилади. Бир тармоқда рақобатчилар турли қарорлар қабул қилишлари мумкин. Масалан, консалтингда йирик фирмалар кўпинча чет элларда офисларига эга, шу вақтнинг ўзида кичик фирмалар чет элларга мижозлар билан ишлаш учун ўз ходимларини юборишади. Таянч иборалар: Туризм, туристик меҳмонхона, ишчан меҳмонхона конгресс меҳмонхона, курорт меҳмонхона, спорт меҳмонхона, клуб меҳмонхоналар, транзит меҳмонхона.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР Ўзбекистон Республикасининг Қонуни: Хусусий корхоналар тўғрисида, 2003 йил 11 декабрь.  Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодекси, 2007 йил 25 декабрь.  Болтабаев М.Р., Тухлиев И.С., Сафаров Б.Ш., Абдухамидов С.А.  Turizm: nazariya va amaliyot. Darslik. O‗zbekiston Respublikasi Oliy va O‗rta Maxsus Ta‘lim Vazirligi.–Toshkent: Fan va texnologiya, 2018.  Budgets of National Tourism Organizations, 2008 – 2009. World Tourism Organization, Madrid, Spain, 2010.  Здоров А. Б. Экономика туризма. М., Финансы и статистика. 2007.  Макконнелл К.Р, БРЮ С.Л. Экономикс: Принципы, проблемы и политика. В 2 Т.: Пер. С анг. Т. 2. − Таллин, 1993.  Moliya: Korxonalar moliyasi. Darslik / J.R.Zaynalov, S.S.Aliyeva, Z.O.Axrorov va boshqalar. ‒T.: Iqtisod moliya‖, 2018.  Морозов М. А. Экономика и предпринимательство в социально культурном сервисе и туризме. – М.: Академия, 5 е изд., 2009.

Похожие

Хизмат кўрсатиш соҳасида туризм ва меҳмонхона хўжалиги хизматларининг ўрни. Хизматлар соҳасида туризм

Меҳмонхона умумий хўжалиги эксплуатацияси

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги маркетинги

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарини бошқариш

Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарининг айланма маблағлари