Хизматлар маркетинги

Хизматлар маркетинги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96 KB

Х изматлар маркетинги Режа: 1. АТТ компанияси 2. Маркетинг й ў лидаги т ў си қ лар 3. Хизматлар характеристикаси 4. Хизматлар классификацияси 5. Хизмат харид қ илиш қ арори 6. Хизматлар учун маркетинг микс

Мавзу мақсадлари Мазкур бўлимни ўрганиш асносида талабалар қуйидаги ишларни мустақил бажара олиш қобилиятига эга бўлишлари керак:  Хизматлар соҳасида маркетинг тамойилларини қўллашда вужудга келиши мумкин бўлган тўсиқларни билиш;  Хизмат хусусиятларининг маркетинг амалиётига таъсирини тахлил эта олиш;  Хизматлар классификациясини тавсифлай олиш;  Хизмат харида қарорини қабул қилиш жараёнини изоҳлай олиш;  Хизматлар учун маркетинг микс сиёсатини шакллантира олиш. Халқаро маркетинг амалиёти АТТ компанияси 1984 йилда АТТ компанияси АҚШ ҳукумати томонидан 8 та алоҳида компанияларга бўлиб юборилгандан кейин, унинг асосий қисми Ма Белл компанияси АТТ маркаси остида янгидан иш бошлади. АТТ асосан телефон хизматлари кўрсатувчи компания эди, аммо рақобатчиларнинг кўпайиши ва янги коммуникация технологияларнинг кашф этилиши кичик АТТни огир ахволга солиб қўйди. 1988 йилда компанияга келган бошқарувчи Роберт Аллен компания фаолиятига кўп ўзгартиришлар киритди. Унинг фикрича, истеъмолчилар билан бевосита ишловчи ходимлар юқори сифатли хизмат даражаси қандай бўлиши кераклиги ҳақида аниқроқ тасаввурга эга, шунинг учун ҳам бошқарув тизими гуруҳлар асосида ташкил этилди. Маълум бир соҳада ишловчи гуруҳларга эса компаниянинг турли даражадаги ходимлари жалб этила бошлади. Компаниянинг асосий қарор қабул қилувчи органи Фаолият

Кенгаши бўлиб, у компания бўлимлари бошқарувчиларидан иборатдир. Демак, компаниянинг кундалик фаолиятини бир менежер эмас, балки кенгаш бошқарадиган бўлди, бу эса корпорацияларни бошқаришда ўзига хос бир янгиликдир. Телефон хизматларидан ташқари видео технологиялари, симсиз алоқа, маълумот узатиш, овоз таниш ва қайта ишлаш технологиялари ва компьютер тизимлари соҳалари ҳам ўзлаштирила бошланди, бу йўналишдаги ишлар ҳам махсус тузилган гуруҳлар орқали амалга оширила бошланди. Ҳар йили компания ходимлари менежерлар ишига баҳо бериш имкониятига эга бўлдилар. Компания ҳозирда видео камерали телефонлар ишлаб чиқиш устида иш олиб бормоқда. Компания ҳозирда нафақат хизматлар, балки шу хизматларни етказиш имконини берувчи техника ва технологиянинг таъминотчисига айланиб бормоқда. Бу эса хизматларнинг янада сифатли бўлишини таъминлайди. Маркетинг йўлидаги тўсиқлар Хизматлар соҳасининг ўсиб бориши маркетинг ғояларининг бу соҳада тадбиқ этилишини тақозо этади. Бироқ, ҳозиргача хизмат кўрсатувчиларнинг кўпчилиги маркетинг тамойилларидан тўлиқ фойдаланмаяптилар. Бунинг сабаби қуйидагича бўлиши мумкин. Маркетингли фикрлашнинг чекланганлиги. Ишлаб чиқариш соҳасида сотиш концепцияси эскириб бораётган бўлишига қарамай, хизматлар соҳасида бу принцип ҳали ҳам ўз кучини йўқотмаяпти. Рақобатнинг чекланганлиги. Хизмат кўрсатиш соҳасидаги кўп тармоқлар, масалан, банклар, темир йўл, ҳаво транспорти, йўловчи ташиш ва маиший саноат сингари тузилмалар давлат назорати остида бўлганлиги ва ҳимоя

қилинганлиги учун рақобат муҳити кучли эмас эди. Шунинг учун маркетинг принципларини тадбиқ этиш секин амалга оширилган. Бошқарувнинг заифлиги. Кўп ҳолларда замонавий менежмент усулларидан фойдаланмаслик ҳам маркетингга нисбатан бефарқликни келтириб чиқаради. Эскиришнинг йўқлиги. Кўп хизмат турлари, маҳсулотлардан фарқ қилиб, вақт ўтиши билан эскириш муаммосига дуч келмайди. Бу эса ўзгартириш қилиш заруриятини келтириб чиқармайди. Хизматлар тақсимот каналининг узгармаслиги. Хизматларни истеъмолчиларга етказишда тақсимот канали жуда қисқа ва маълум бир худуд билан чегараланган бўлади. Бу эса хизматлар етказиш соҳасида янгилик киритишга тўсқинлик қилади. Хизматлар характеристикаси Хизматлар маркетинги кўп жиҳатдан моддий маҳсулотлар маркетингига ўхшаб кетади. Бироқ, соф номоддий хизмат билан соф моддий маҳсулот сингари тушунча амалиётда кам учрайди, чунки ҳар бир моддий маҳсулот таркибида номоддийлик ҳам мавжуд бўлади, шунингдек, номоддий хизматлар билан биргаликда моддий жихозлар ҳам сотилади. Масалан, ресторанда овқатланиш хизматлар туркумига киритилса-да, таомлар моддий маҳсулотдир. Аммо, маҳсулотлардан фарқ қилиб, хизматлар қуйидаги хусусиятларга эгадир: Номоддийлик. Хизматларни сотиб олишдан олдин кўриб, пайпаслаб, ҳидлаб ёки татиб бўлмайди, шунинг учун хизматни сотиб олишгача уни баҳолаш жуда қийин. Хизмат етказувчи учун эса яхши ном қозониш катта аҳамиятга эга. Ажралмаслик. Хизматлар ишлаб чиқарилган заҳоти истеъмол қилинади, яъни ишлаб чиқариш билан истеъмол ажралмайди. Бунда маркетингнинг асосий

вазифаси – хизматларни қаерда ва қандай ҳолатда ишлаб чиқариш ҳақида қарор қабул қилишга келиб тақалади. Хизмат харид қилувчи мижозларни фақат нима ишлаб чиқарилганлиги эмас, балки қандай ишлаб чиқарилганлиги ҳам қизиқтиради. Кўп ҳолларда маълум бир хизмат тури фақатгина маълум бир шахслар ёки гурух томонидан етказилиши талаб этилади. Масалан, Юлдуз Усмонованинг концертига борган киши саҳнада бошқа бир қўшиқчи куйлашини хеч тасаввур қила олмайди. Мижоз иштироки. Хизмат ишлаб чиқариш жараёнида мижознинг ҳиссаси ҳам жуда юқори бўлади, яъни хизмат кўрсатилаётган вақтда мижоз ҳам асосий иштирокчи сифатида қатнашади. Масалан, уяли алоқадан фойдаланувчи учун хизмат сифати унинг қаерда бўлиши, кимга қўнғироқ қилиши ва тўлов қобилиятига боғлиқ бўлади. Сифат ўзгарувчанлиги. Сифат кўп марталаб ишлаб чиқарилиб истеъмол қилинганлиги учун ҳар ҳолатда сифат даражаси турлича бўлиши мумкин. Кўп компаниялар хатоларни топиш, олдини олиш ва тузатиш учун махсус тадбирлар ишлаб чиқадилар, бироқ хизматнинг ҳамма учун бир хил ва камчиликсиз бўлишини таъминлаш жуда қийин вазифадир. Бунда хизмат етказувчи ходимларнинг иш усуллари тинимсиз такомиллашиб бориши ва ўзларининг бунга қизиқишлари жуда юқори даражада бўлиши керак. Нобуд бўлиш. Хизматлар таклиф қилинган вақтда истеъмол қилинмаса, зоеъ кетади. Маҳсулотлар магазин пештахталарида маълум бир муддатгача сақланиб туриш хусусиятлари бор, бироқ хизматни қабул қилишни ўз вақтидан кечиктириш уни қийматсиз ҳолатга келтириб қўяди. Масалан, самолёт рейсига чипта олинса-ю, вақтида борилмаса, бу хизмат амалга ошмай қолади. Ўзига хос тақсимот канали . Маҳсулотларнинг тақсимот канали одатий улгуржи ва чакана савдо ташкилотлари орқали ўтса, хизматларни

истеъмолчига етказишда бир-биридан ўта фарқ қилувчи усуллардан фойдаланилиши мумкин. Масалан, банк хизматлари марказий бино ва жойлардаги филиаллар орқали етказилади. Хаво транспорт хизматлари аэропортлар орқали, даволаш хизматлари поликлиникалар ва касалхоналар орқали амалга оширилади. Мижозлар билан яқин муносабат . Хизмат кўрсатувчи бизнеси мижозлар билан ўзаро яқин муносабатлар асосида қурилади. Хизматлар етказишда янги мижозларни жалб этиш эмас, балки мавжуд мижозларни сақлаб қолиш асосий вазифа бўлиб қолади. Бундай ёндошув муносабатлар маркетинги деб айтилади. Мижоз ва корхона ўртасида ўзаро ишонч ва ҳамкорлик мавжуд бўлади, асосий мижозлар учун турли қулайликлар ва енгилликлар яратилади. Хизматлар классификацияси Хизматлар фойдаланиладиган воситалар, ташкилот тури ва мижозлар турига қараб таснифланиши мумкин. Фойдаланиладиган воситаларга қараб хизматлар икки турга бўлинади: 1) жонсиз ашёларга асосланган – масалан, кинотеатрлар ва йўловчи ташиш. 2) инсонларга асосланган – масалан, аудит ва юридик хизматлар. Ташкилотлар турига қараб хизматлар қуйидагича бўлинади: бизнес корхоналари хизматлари, давлат хизматлари ва нотижорат ташкилотлари хизматлари. Мижозлар турига қараб хизматлар икки турда бўлиши мумкин: пировард истеъмолчига йўналтирилган хизматлар ва бизнес ташкилотларига йўналтирилган хизматлар.

Хизмат харид қилиш қарори Хизмат харид қилиш жараёни маҳсулотлар харид қилиш жараёнига ўхшаб кетса-да, маълум бир фарқ қиладиган хусусиятлари мавжуддир. Альтернативларни топиш ва баҳолаш . Фарқ қилинадиган томонлардан бири альтернативлар ҳақида маълумот тўплаш ва баҳолаш жараёнидир. Маҳсулотларга моддий хусусиятлари асосида баҳо берилса, хизматлар номоддий омиллар асосида баҳоланади: 1) Маълумот манбалари. Хизмат ҳақида маълумот тўплашда турлича манбалардан фойдаланилади. Реклама, янгиликлар, танишлар ва дўстлар, хизмат таклиф этувчи ходимлар ва бошқалар бўлиши мумкин. 2) Баҳолаш. Хизматни узоқ муддатли муносабатга киришмасдан аввал баҳолаш амалиёти кенг ёйилган. Масалан, автомобиль ҳайдовчи машинасини бир пунктда синов тариқасида ювдириб кўради, натижа уни қониқтиргандан кейин доимий мижозга айланади. 3) Тажриба. Кўп фирмалар хизматларидан фойдаланувчининг тажрибаси маълум бир хизматни танлашда асос бўлиб хизмат қилади. Бунда ҳар бир хизмат таклиф этувчининг устунликлари ва камчиликлари баҳоланиб борилади, яъни тажриба тўпланиб боради ва энг оптимал вариант танланади. Таваккал даражаси . Альтернативлар ўртасида танлаш вазифасининг оғирлиги хавф даражасини оттиради. Сотиб олинган хизматларнинг сифатсиз ва қониқтирмайдиган даражада бўлиши мижозларга ҳам моддий, ҳам маънавий зарар олиб келади. Унинг ўрнига олинадиган хизмат учун яна вақт ва маблағ сарфлашга тўғри келади. Хизматлар учун маркетинг микс Хизматлар ҳар бир мижоз талабига мос равишда турлича шаклда бўлиши мумкин. Хизматни стандартлаштириш жуда ҳам қийин. Хизматларнинг

номоддий эканлиги ва таркибининг ўзгариб туриши сифатни стандартлаштириш ва ўлчаш имкониятини пасайтиради. Хизмат сифатини баҳолашда мижозларнинг юқори сифатли хизмат қандай бўлиши кераклиги ҳақидаги фикри ҳисобга олиниши керак. 13.1-жадвалда хизмат сифатини белгиловчи омиллар рўйхати келтирилган. 13.1-жадвал. Хизмат сифатини баҳолаш мезонлари. № Мезон Тавсиф 1. Доимийлик Сифат барқарор ва доимий бир хилда бўлиши керак 2. Масъулият Ходимлар хизматни иштиёқ ва қизиқкш билан қилсинлар 3. Ихтисос Хизмат тўғри бажарилиши учун керакли билим ва ҳунарга эга бўлиш зарур 4. Қабул қилиш Хизмат етказувчи билан боғланиш ва учрашиши осон бўлсин 5. Мулозамат Хизматчи илтифотли, ҳурматни ўз жойига қўядиган, самимий бўлиши ва дустона кайфиятда ишини бажариши зарур 6. Коммуникация Хизмат кўрсатувчи мижозларга кулок солиши, уларни ҳар бир янгиликдан бохабар этиши ва улар тушунадиган тилда гапириши зарур 7. Ишонч Хизматчи ишониладиган, амонатли ва тўғрисўз бўлиши зарур 8. Хавфсизлик Хизматчи мижозни хавф, таваккал ва гумондан ҳимоя қилиши зарур. Шахсий маълумотни эълон қилмаслиги керак 9. Англаш Хизматчи мижоз нимани исташи ва нимага

эҳтиёжи борлигини англаши зарур 10. Моддий воситалар Сифатли хизмат етказиш учун замонавий ускуна, восита ва материаллар бўлиши зарур Хизмат тури қандай бўлишидан қатъи назар сифат учун маълум бир стандартлар ўрнатилса мақсадга мувофиқ бўлар эди. Шунингдек, ходимлар ваколатини кенгайтириш ҳам хизматнинг тез ва қулай бўлишини таъминлайди. Масалан, банк ходими бирор чекда хато борлигини кўрган тақдирда мижозни қайта ёзишга мажбур қилмасдан, менежердан рухсат сўраб юрмасдан ўзи чекни тузатишга ваколати бўлса, бу хизматдан қониқиш янада юқори бўлади. Юқори сифатли хизмат ўнта асосий тамойилга таянади:  Ҳеч қачон «бу менинг ишим эмас» демаслик керак;  Хизматни юқори сифатли қилиш мижознинг вазифаси эмас;  Компания сиёсати ва иш усули мижозлар учун ноқулайлик туғдирмаслиги керак;  Ҳеч качон мижозни дардини ва муаммосини бир неча марта ва бир неча кишиларга айтишга мажбур этмаслик керак;  Мижозни ўз яқин кишисидек ҳурмат қилиш зарур;  Мижознинг қувончи сизнинг қувончингиз бўлиши керак;  Хизматчининг шахсий иши ўз ишига тўсқинлик қилмаслиги зарур;  Мижозларга нисбатан ёмон муносабат албатта ўз натижасини кўрсатади;  Кўп мижозлар ёмон хизматли жойга қайтиб келмайди. Улар ҳеч қачон сиз билан уришмайди, сизга бақирмайди ва норозилигини

айтмаслиги қам мумкин, оддийгина умуман сизга қайтиб келмайди, вассалом;  Ёмон хизмат сабали мижозни йўқотсангиз, бунинг сабабини билиш ҳеч қачон сизга насиб этмайди. Хизматга нарх белгилаш . Хизматлар нархи харажатлар ва фойдани қамраб олади. Хизматлар номоддий бўлганлиги учун мижоз унинг таркибида нима борлиги ва нима учун тўлаётганлигидан тўлиқ хабардор бўлиши керак. Кўп ҳолатларда хизматлар унинг нархи асосида тавсифланади, яъни нарх асосий фарқ қилувчи ва белгиловчи омил сифатида ишлатилади. Хизматлар учун тақсимот канали . Ишлаб чиқариш ва истеъмол ажралмас бўлганлиги учун хизматларни етказиб бериш қулай жойлашиш ўрнини танлашга асосланади. Шунингдек, кўп хизмат кўрсатувчи ташкилотлар франчайзинг тизимидан кенг фойдаланади. Франчайзинг шартномаси асосида фирмалар асосий фирма маркасидан ва воситаларидан фойдаланганлари учун фойданинг бир қисмидан тўлаб турадилар. Коммуникация . Хизматларни сотиб олишдан олдин баҳолаб бўлмаслиги учун реклама ва паблисити муҳим аҳамиятга эга. Реклама қилганда ҳам номоддий хусусиятларни маълум бир мезонлар асосида баҳолаб, тушунтириб бериш керак бўлади. Коммуникация орқали бу хизмат истеъмолчига қандай таъсир қилишни етказиш муҳим аҳамиятга эга. Мавзунинг қисқача моҳияти Хизмат кўрсатувчиларнинг кўпчилиги маркетинг тамойилларидан тўлиқ фойдаланмаяптилар. Бунинг сабаби маркетингли фикрлашнинг чекланганлиги, рақобатнинг чекланганлиги, бошқарувнинг заифлиги, эскиришнинг йўқлиги, хизматлар тақсимот каналининг узгармаслиги бўлиши мумкин. Маҳсулотлардан фарқ қилиб, хизматлар қуйидаги хусусиятларга эгадир: номоддийлик, ажралмаслик, мижоз иштироки, сифат ўзгарувчанлиги,

нобуд бўлиш, ўзига хос тақсимот канали, мижозлар билан яқин муносабат. Фойдаланиладиган воситаларга қараб хизматлар икки турга бўлинади: жонсиз ашёларга асосланган ва инсонларга асосланган. Ташкилотлар турига қараб хизматлар қуйидагича бўлинади: бизнес корхоналари хизматлари, давлат хизматлари ва нотижорат ташкилотлари хизматлари. Мижозлар турига қараб хизматлар икки турда бўлиши мумкин: пировард истеъмолчига йўналтирилган хизматлар ва бизнес ташкилотларига йўналтирилган хизматлар. Маҳсулотларга моддий хусусиятлари асосида баҳо берилса, хизматлар эса қуйидаги номоддий омиллар асосида баҳоланади: маълумот манбалари, баҳолаш ва тажриба. Хизматлар ҳар бир мижоз талабига мос равишда турлича шаклда бўлиши мумкин. Хизматни стандартлаштириш жуда ҳам қийин. Хизматлар нархи хизмат кўрсатиш учун кетган харажатлар ва фойдани қамраб олади. Ишлаб чиқариш ва истеъмол ажралмас бўлганлиги учун хизматларни етказиб бериш қулай жойлашиш ўрнини танлашга асосланади. Хизматларни сотиб олишдан олдин баҳолаб бўлмаслиги учун реклама ва паблисити муҳим аҳамиятга эга. Таянч иборалар  Хизматлар маркетинги  Хизматлар хусусиятлари  Номоддий омиллар

Похожие

Инвестициялар маркетинги

Инвестициялар маркетинги

Хизматлар халқаро савдоси

Меҳмонхона ва ресторанлар фаолияти маркетинги

Иқтисодий ривожланишда пуллик хизматлар