Инвестициялар маркетинги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

139.5 KB

Скачать

Инвестициялар маркетинги Режа: 1. Инвестициялашнинг мощияти, ащамияти ва турлари 2. Инвестициялар маркетингини ташкил этиш ва инвестиция манбалари 3. Инвестициялаш иҚлими 4. Қўшма корхоналарни тузишда маркетинг хизматлари

$1. Инвестициялашнинг мощияти, ащамияти ва турлари Инвестиция тушунчаси лотинча Invettuv сўзидан олинган бўлиб, 80-йилларда инвестициялар иҚтисодчилар томонидан ўзига хос тащлил этилиб, асосан, ишлаб чиҚаришга узоҚ муддатли Қўйилмалар сарфини, яъни харажатлар йи\индисини англатувчи маъносида адабиётга олиб киритилди. Инвестиция ва капитал Қўймалар кўпгина иҚтисодий адабиётда бир маънода берилган. Айрим иҚтисодчилар эса инвестициялар капитал узоҚ муддатли Қўйилмалар тариҚасида миллий иҚтисодиётнинг барча тармоҚларига ва кишилар фаолиятига, маданият, саноат, маориф, кадрлар малакасини ошириш ва щоказоларга сарфланадиган харажатлар йи\индисини акс эттиради деб тушунтиришга уринадилар. Бизнинг фикримизча, инвестициялар деганда, барча турдаги мулкий ва интеллектуал бойликларни узоҚ муддатли Қўйилмалар тариҚасида миллий иҚтисодиётнинг барча тармоҚлари ва кишилар фаолиятининг барча сощаларига сарф этиладиган харажатлар йи\индиси деб англамоҚ лозим. Инвестициялашдан маҚсад тадбиркорлик даромадини ёки юҚори щаҚ фоизи олиш щисобланган. Шунинг учун щам бозор иҚтисодиёти ривожланаётган ёки ривожланган давлатларда инвестициялар сарфи юҚори даромад келтирадиган сощаларга кўпроҚ йўналтирилган. Ишлаб чиҚаришни ривожланиши товарлар талабига нисбатан таклифнинг ўсиб кетиши ёки камайиб кетиши инвестицияларни йўналишини, яъни у ёки бу сощалар ва тармоҚларда унумли сарфланишини ва натижада юҚори даражада даромад келтиришни аниҚлаб берувчи омиллар сифатида хизмат Қилган. Ишлаб чиҚаришни тараҚҚий этиши ва жащон бозори вужудга келиши муносабати билан инвестицияларни, яъни юҚори даромад келтирувчи мабла\ларнинг щудудлараро ва давлатлараро оҚими кучаяди ва ташҚи инвестициялар пайдо бўлади. Бундай инвестицияларнинг айрим мамлакатларнинг ялпи ижтимоий мащсулотидаги ёки жам\арма фондидаги улуши 80 ва ундан ортиҚ фоизга етиб борган щолларини кўрамиз. Кейинги йилларда, жащон мамлакатлари ўртасидаги турли иҚтисодий$ $алоҚаларнинг кенгайиши ва ривожланиши, халҚаро мещнат таҚсимотининг чуҚурлашуви ва дунё бозорини кенгайиши муносабатлари билан инвестицияларни миграцияси кучайиб бормоҚда. Булар эса инвестицияларга талаб ва таклиф миҚдори, бозор си\ими, уларни Қайси мамлакатдан, тармоҚ, банк, корпорация, ташкилот, фирма ёки жисмоний шахсдан Қандай шаклда Қабул Қилиш, Қайси тармоҚларга ва регионларга жойлаштириш, инвестициялар муддати, тўлов щаҚи, даромадни таҚсимлаш каби бир талай муаммоларни келтириб чиҚарадики, уларни тў\ри щал Қилиш учун махсус мутахассислар мещнатидан фойдаланиш, маркетинг изланишлари ўтказиш ва бу ишларни бошҚариш масаласи келиб чиҚади. Айнан инвестициялар маркетингини чуҚур ўзлаштириш инвестициялашда хатоликларга йўл Қўймасликка, уларни бещуда сарфламасликка, самарадорлигини оширишга, мамлакатга янги техника ва технологияни кириб келишига олиб келади. Инвестишиялашни тў\ри йўлга Қўйиш, ишлаб чиҚаришни ташкил этишнинг ил\ор чет эл тажрибасини киритишга, менежментни Қўллаш ва барча сощаларни мукаммаллаштиришга олиб келади. СобиҚ иттифоҚда инвестицияларни бошҚариш, инвестиция сиёсатини аниҚлаш давлат тизимлари Қўлида бўлган эди. Инвестициялар асосан капитал Қўйилмалар тариҚасида кенг сарф-ланган ва иҚтисодиётда капитал Қўйилмалар сиёсати деб тушунилган. СобиҚ иттифоҚни парчаланиши ва иттифоҚдош республикаларни мустаҚилликка эришиши муносабати билан, халҚаро хўжалик муносабатларни ташкил этиш принципларига таянган щолда щар бир мустаҚил давлат олдида чет эл инвестицияларини Қабул Қилиш тизимини барпо этиш масаласи келиб чиҚди. Ызбекистон бозор иҚтисодиёти муносабатлари томон аста-секин ривожланиб бораётган щозирги даврда, халҚ хўжалигининг барча сощаларида ички имкониятлар ва резервларни ишга солиш, янги техника ва технологияни, экспортбоп товарларни ўзлаштириш ва уларни ишлаб чиҚаришни йўлга Қўйиш мущим ащамият касб этади. Бу муаммоларни щам щал этиш албатта маркетинг, мавжуд ишлаб чиҚариш воситалари, табиий бойликлар, сармоялар щамда ташаббускорликка, кўп жищатдан, бо\лиҚдир. Ызбекистоннинг табиий ресурсларга бой ва мещнат ресурслари етарли даражада бўлганлиги, бу ишда Қўл$ $келади. ИҚтисодиётнинг кўпгина сощаларида катта Қийинчилик ва танҚислик мавжуд бўлган шy кунларда, чет эл инвестицияларини мамлакатимиз иҚтисодиётига жалб Қилиш мущим ащамият касб этади. 80 йилларнинг охирларига Қадар щам чет элдан инвестициялар жалб Қилиш, мамлакатни хорижий давлатларга сотиш, унинг бойликларини талон-тарож этиш, халҚини Қўл Қилиб бериш деб тушунилар эди. Унинг ижобий томонлари мутлоҚ эслатилмас ва щатто инвестиция фаолияти бўйича Қонун щам Қабул Қилинмаган эди. Миллий иҚтисодиётнинг ва умуман жамиятда, иҚтисодиётда инвестицияларнинг нима ва Қайси сощаларга сарфланишига Қараб, уларни молиявий ва реал инвестицияларга ажратиш мумкин. ЮҚорида Қайд Қилинган гурущлар маркетингини бошҚаришда молиявий инвестициялар алощида ащамият касб этади. Уларнинг аксарият Қисми шахсий компаниялар ва давлат идоралари томонидан муомалага чиҚарилган акцияларга, облигацияларига, бошҚа Қимматбащо Қо\ озларга ва банк депозитларига узоҚ муддатга жалб Қилинган Қўйилмалардир. Молиявий инвестициялар Қимматли Қо\озлар бозорида сарфланишини ва шу бозорда Қатнашишини англатади. Молиявий инвестиция кўпинча реал инвестицияларнинг манбаи бўлиб хизмат Қилиши мумкин. Молиявий инвестициялар эркин бозор инфраструктураси ривожланган мамлакатларда, Қимматбащо Қо\озлар бозори капитални сощалар бўйича таҚсимланишида мущим ащамиятга ага бўлган давлатларда кўпроҚ тарҚалган. Шунинг учун щам уларда молия маркетинги яхши ривожланган. Бозор иҚтисодиёти ривожланган мамлакатларнинг молиявий инвестицияларнинг таркибида асосий ўринни шахсий инвестициялар ташкил этади. Биз бу ўринда тадбиркорлик, хусусий фирмалар, компаниялар, концернлар, акционер жамиятлари ёки бошҚа шаклдаги мулк эгаларининг фойда (даромад), самара олиш маҚсадида давлат томонидан таҚиҚланмаган фаолиятларга сарфлайдиган мулкдорлик ва интеллектуал бойликларини тушунамиз. Бозор иҚтисодиёти ривожланган давлатларда, тўла- тўкис Қимматбащо Қо\озлар бозори мавжуд бўлган мамлакатлардаги шахсий инвестицияларни кўпгина Қисми махсус инвестиция фондлари томонидан сарфланади. Инвестиция фондлар бозорида хизмат Қилади. ИҚтисодиётида$ $давлатнинг роли кучли бўлган (давлатнинг, бошҚариш, молиялаш, бащо, солиҚлар, кредит каби сощалардаги улуши) мамлакатларда инвестициялар таркибида давлатни улуши ўсиб бориши щам табиий муҚаррардир. Реал инвестициялар эса молиявий инвестициялардан мощиятда мутлоҚ аксинча фарҚ Қилиб, асосий капитални ва моддий бойликларни ўстиришга сарфланадиган Қўйилмалардир. Тў\ридан-тў\ри сарфланувчи реал инвестицияларни сарфи, ишлаб турган корхоналарни кенгайтиришга, моддий бойликларни кўпайишига олиб келади. Шунинг учун хам инвестициялар маркетингини бошҚариш энг аввало реал инвестицияларга Қаратилмо\и, уларнинг миҚдори, йўналтириш объектлари, талаб ва таклиф ва умуман реал инвестициялар бозори, унинг си\ими каби барча масалалар сегментлари бўйича маркетинг нуҚтаи назаридан тащлил Қилинмо\и лозим. Кейинги йилларда ўтказилган маркетинг изланишлари шуни кўрсатадики, барча мамлакатлар учун хос бўлган нарса, бу фан-техника тараҚҚиёти кучайиши билан интеллектуал потенциал ишлаб чиҚаришни энг кучли омилига айланиб боради ва унинг жиддий Қисми бўлиб Қолди. Шунинг учун щам зещн-идрок ишлаб чиҚариш кучларини ривожлантириш учун сарфланадиган Қўйилмалар ўсиб бориш хусусиятига эгадир. Бугунги кунда реал инвестициялар таркибида илмий изланишлар, фан, таълим, кадрларни тайёрлаш ва Қайта тайёрлаш учун сарфланадиган харажатлар ўсиб бормоҚда. Шу сабабли щам бозор иҚтисодиёти ривожланган АҚШ, Япония, Германия, Буюк Британия каби мамлакатларда фан ва илмий изланишларга сарфланадиган Қўйилмалар ўсиш суръатлари бўйича асосий фондларга сарфланадиган инвестициялардан юҚоридир. Жащон бозорига кириб ориш, кенг кўламда маркетингни ривожлантириш батафсил ахборотга эга бўлиш, юҚори даражадаги компьютер тизимларини ташкил этишни, юҚори малака, юксак маданиятли, ватаним деб яшовчи кадрлар тайёрлашни ва бу сощада дунёдаги ривожланган давлатлар даражасига эришишни талаб этади. Шунинг учун щам тез суръатлар билан ривожланишда реал инвестиция таркибида фан, техника, таълим, кадрларни Қайта тайёрлаш учун сарфланадиган реал инвестициялар асосий ўринлардан бирини эгаллаши зарур.$ $Маркетинг изланишлари стратегия ва тактикасини бошҚариш - бу муаммолар устувор даражасида бўлмо\и лозим. Асосий фондларга сарфланган реал инвестициялар маҚсади, сарфланиш йўналиши ва бошҚа кўрсаткичларга кўра щудудлараро, тармоҚлараро, технологик щамда Қайта ишлаб чиҚариш тадбирларига эга. Бундай инвестицияларни, уларнинг актив (машиналар, асбоб- ускуналар) ва пассив (бинобарин, иншоотлар) Қисмларини ташкил этиш учун сарфланган умумий харажатдан йи\индисидаги улуши инвестицияларни технологик таркибини ташкил этади. Бу миҚдор щам кўп жищатдан маркетинг билан, маркетингни илмий бошҚариш билан узвий бо\лангандир. Бозор иҚтисодиёти ривожланган мамлакатларда реал инвестицияларнинг асосий Қисми шахсий инвестициялар щиссасига тў\ри келади. Давлат секторида щам реал инвестициялар сарфи мущим ащамиятга эга. ИҚтисодий мувофиҚлаштириш сиёсати асосида кредитлар, субсидиялар ажратилади, щамда давлат капитал Қўйилмалари мувозанатлаштирилади ва реал инвестициялар ўзлаштирилади. Давлат томонидан ўзлаштириладиган инвестициялар, авваламбор, бозор инфраструктурасини ва у билан бо\лиҚ бўлган тармоҚларни ривожлантиришга сарфланади. Инвестицияларни самарадорлигини кўтариш асосан, асосий капитални актив элементларини вужудга келтириш ва ўстириш щисобига амалга оширилмо\и лозим. Бу вазифани щал этишда маркетинг фаолиятини тў\ри ташкил этиш ва бошҚариш алощида ащамиятга лойиҚдир. Жащон хўжалик системасида ишлаб чиҚариш тобора байналминаллашиб бориши билан капитални экспорти кенгайиб бориши ва ташҚи инвестициялар щажми ўсади. Корхонани (фирмани, компанияни) бошҚариш щуҚуҚига эга бўлиши, ёки бўлмаслик жищатдан ташҚи инвестициялар икки турга ажратилди. Улардан биринчиси, тў\ри инвестициялар, иккинчиси эса портфеллик инвестициялардир. Агарда корхоналар тў\ри чет эллик инвестициялар иштирокида ташкил этилган бўлса, бу щолда чет эллик инвесторлар корхонани бошҚариш щуҚуҚига эга бўлади. Портфелли инвестициялар эса, ўз эгаларига, корхонани бошҚариш щуҚуҚини бермайди. Маркетинг ходимлари Қайси щолда инвестицияларнинг Қайси турини Қўллаш лозимлигини, корхона ва Қолаверса мамлакат манфаати$ $нуҚтаи назаридан щал Қилинмо\и лозим. Назарий жищатдан олганда маркетологлар бу ишни ижобий щал Қилишга ёрдам бермоҚлари керак. Улар шунингдек, реал капитални жам\ариш жараёнини ташҚи инвестицияларга бо\лиҚлик даражасини сабабини, жумладан ишлаб чиҚариш комплексини Қайси типда бўлиши, дунё хўжалик алоҚаларига ва халҚаро мещнат таҚсимотида иштироки, ички бозорни ўсиш суръатлари, ташҚи инвестициялар оҚими щамда импорт Қилувчи мамлакатларда инвесторлар учун яратилган Қўлайликларга щам бо\ликлигини аниҚлайдилар. Маркетологлар бу борада инвесторлар ўз фойдаларини олиб чиҚиб кетган щуҚуҚининг кафолатини импортчи мамлакат иҚтисодиётини барҚарорлиги, унинг пул бирлигининг конвертланиши ва бошҚа мущим инвестиция иҚлимини яратишга ёрдам бермоҚлари лозим. Йирик ривожланган мамлакатлар кўп тармоҚли ишлаб чиҚариш комплексларига эга бўлгани учун ўзлаштирилган реал инвестицияларида ташҚи инвестициялар даражаси паст даражада бўлади. Аммо кам ривожланган, паст экспорт воситасига эга бўлган ва манбалар сифатида давлат субсидияларини ишлатувчи щамда халҚаро молия-кредит ташкилотларидан мабла\га мущтож бўлган давлатларда ташҚи инвестициялар даражаси нисбатан юҚоридир. СобиҚ иттифоҚ республикаларини мустаҚил жумщуриятларга айланиши, ички бозорларни риважлантирилиши, ташҚи бозорларга ўз мащсулотлари билан кириб боришлари, халҚаро шартномаларда иштирок этишлари ва бошҚалар ташҚи инвестициялар оҚимини кўпайтиради ва ривожланиш жараёнини тезлаштиради. Бу эса халҚаро маркетинг принциплари асосида иш юритишни таҚозо этади. Демак, инвестициялар маркетинги шу принциплар асосида бошҚарилмо\и лозим. Инвестициялар маркетингини бошҚариш бевосита инвестор мамлакатлар томонидан келажакда инвестиция Қабул Қилиб олувчи регионни, мамлакатни ўрганиши, мавжуд халҚаро ресурсларни мавжуд технологияси ва техникасини ўрганиш ва бошҚа йўналишни ўз ичига олади. Инвестиция маркетингини бошҚариш ўзининг кузатишларида танланган объектни комплекс равишда Қаратилади. Инвестиция маркетингини бошҚариш бевосита ўзининг$

кузатишларида капитал Қўйилмаларининг Қўйилиши лозим бўлган корхоналарнинг маълум прогноз Қилишда ва ишлаб чиҚарган товарларни реализация Қилиш учун бозорларни ўрганишни маҚсад Қилиб Қуйилади. Умуман инвестициялаш маркетингини бошҚариш жащон иҚтисодиётида 20-йиллардан кенг миҚёсда ўрганила бошлади. Натижада, бозор иҚтисодиёти ривожланган мамлакатларнинг иҚтисодий ўсишда, жащон бозори янги товарлар билан таъминланади ва дунёдаги тараҚҚиёт олдинги даврга нисбатан кўтарилади. Инвестиция маркетингини бошҚариш дунё тажрибасида щамда хўжалик иҚтисодий системасида иккинчи жащон урушидан кейин янада ривожланди. Бунга Япония, Германия каби мамлакатлар иҚтисодиётига киритилган инвестициялар мисол бўла олади. Албатта бу ишлар маъмурий бошҚариш асосида амалга оширилгани учун маркетинг хизматларига зарурат бўлмайди, бироҚ, кейинги йилларда ва айниҚса, инвестицияларни жойлаштириш, улардан фойдаланиш борасида инвестиция маркетингининг ащамияти ўсиб боради. Япония, Германия мисоли инвестиция маркетингини бошҚариш Қайси мамлакатга йўналтирилганлигидан Қатъий назар, у аввало инвесторга, яъни эгасига фойда келтиради. Бу инвестиция олиб келган мамлакатнинг иҚтисодий тикланиш, бу ерда ишлаб чиҚаришни ташкил этишда янги технологияларни олиб келиниши олдиндан таъминланиши керак щамда барпо этилган корхоналар инвестицияси щам таъминланган бўлиши керак. 2. Инвестициялар маркетингини ташкил этиш ва инвестиция манбалари Бозор иҚтисодиёти ривожланган мамалакатларда инвестиция фаолияти Қуйидаги йўналишларда олиб борилади: жисмоний шахслар, фуҚаролар, давлатга Қарашли бўлмаган корхоналар, хўжалик ассоциациялари, жамоа ва ўртоҚлик хўжаликлари, жамоа мулкчилиги асосида ташкил этилган ташкилотлар щамда бошҚа юридик шахслар томонидан; щукуматнинг маъмурий бошҚарув ва бошҚа маъмурий бўлинма ташкилотлари, давлат корхоналари ва муассасалари томонидан, чет эллик жисмоний шахслар, шахсий фирмалар, ассоциациялари, компаниялари ва бошҚа юридик шахслари щамда бошҚа давлатлар томонидан; Қўшма равишда мащаллий

$ва чет эл гражданлари, юридик шахслар щамда давлат билан щамкорликда. Шуларга монанд равишда маркетинг фаолияти щам ташкил этилмо\и, олиб борилмо\и ва бошҚарилмо\и лозим. Ызбекистон Республикасида бозор муносабатларининг ривожлантиришни кўзда тутган ўнлаб Қонунлар Қабул Қилинди. Булар жумласига инвестиция фаолиятини ташкил этишни щамда йўлга Қўйишни белгиловчи бир Қатор Қонунлар киради. Булар жумласига инвестиция щаҚидаги, Давлат мулкини хусусийлаштириш, ташҚи иҚтисодий алоҚаларни йўлга Қўйиш ва бошҚа Қонунлар киради. Мамлакатимиздаги тинчлик, осойишталик, Қонун ва иҚтисодиёт устуворлиги, Қабул Қилинган Қонунларни щаётга тадбиҚ этиш асосида бугунги кунда инвестиция фаолиятини юритиш щамда бозор муносабатларини ривожлантириш учун Қулай шарт-шароитлар яратилмоҚда. Мулкчиликнинг турли шаклларининг ривожланиши, тадбиркорлик ва ишбилармонликни йўлга Қўйилиши, ташҚи иҚтисодий алоҚаларни кучайтирилиши, Қўшма корхоналарни иҚтисодиётни барҚарорлаштиришда ролини оширилиши инвестиция фаолиятини тўла ташкил этиш учун зарур бўлган имкониятларни яратмоҚда. БироҚ, бу борада маркетинг фаолиятини бошҚариш бўйича кўпгина ишларни амалга ошириш лозим. Булар жумласига, мулкчиликнинг формаларини шаклланиши, ўз навбатида тадбиркорликнинг ривожланиши, чет эл капиталининг кириб келиши инвестиция фаолиятини ташкил этиш шаклларини щам аниҚлаб беришга Қаратилган маркетинг фаолияти ва тадбирлари киради. Бозор муносабатлари йўлга Қўйилган жамиятда инвестиция фаолиятини ташкил этиш, уни щар томонлама миҚдоран ва сифат жищатдан кенгайтириш ва ривожлантириш жисмоний, юридик шахсларни ва давлатни, фойда олиш маҚсадида тадбиркорлик, ишбилармонлик ва бошҚа фаолиятларни Қайтадан тиклашга Қаратилган. Ундан асосий маҚсад эса юҚорида Қайд этилган йўналишларда, инвестиция фаолиятини ташкил этиб, иҚтисодиётимизни барҚарорлаштириш, дунё бозорига кириб бориш, дунё-хўжалик алоҚаларни мустащкамлаш ва ащолини турмуш даражасини оширишга Қаратилгандир. Бу борадаги маркетингни бошҚариш фаолияти, энг аввало инвестиция фаолиятини ташкил этишда, унинг объект ва субъектларга$ $йўналтирмо\и лозим. Маркетинг изланишлари шуни курсатадики, инвестиция суъектлари юҚорида Қайд Қилинган тўрт йўналишда инвестиция фаолиятида иштирок этувчи мулкий ва интеллектуал бойликларга эга бўлган жисмоний, юридик шахслар ва давлатлардир (мулкдорлар). Инвестиция фаолиятини юритишда унинг субъеклари бўлиб, бир томондан мулкий ва интеллектуал бойликларга эга бўлган мулкдорлар (инвесторлар), иккинчидан, инвесторларни Қабул Қилувчи жисмоний, юридик шахслар ва давлат щисобланади. Инвестиция маркетинги шу фаолият иштирокчиларининг манфаатдорлик даражасини, улар ичида мамлакат иҚтисодиётига кўпроҚ самара бера оладиган субъектни танлашга ёрдам бериши, ўзининг илмий асосланган таклиф ва тадбирларини ишлаб чиҚмо\и лозим. Инвесторларнинг асосий маҚсади, инвестиция фаолиятидан юҚори даражада даромад, самара олиш ва ўз фаолиятини, бозор инфраструктурасини ривожланишига мослашган щолда кенгайтириш ва инвестиция сощаларини щамда объектларини ўзгартириб боришдир. Бу ишлар маркетолог назаридан четда Қолмаслиги ва унда фаол иштирок этмо\и даркор. Бу борада улар бащолар ўзгаришига Қараб талаб ва таклиф Қонуни, мещнат унумдорлигининг ўсиб бориши, харажатларни пасайиб бориши за умуман иҚтисодий Қонунлар ва барча инвестицияни белгиловчи омилларни назарда тутган щолда иш олиб бормоҚлари лозим. Иккинчи томон, яъни инвестицияларни Қабул Қилувчи субъектларнинг эса асосий маҚсади, инвесторлар билан бўладиган муносабатлардан самарали равишда фойдаланиш, ўзлари танланган сощаларида, Қўйилган маҚсадларига ҚисҚа ваҚт ичида эришиш ва ўз навбатида ишлаб чиҚаришни ривожлантиришга эришишдир. Инвестиция фаолияти инвестор томонидан танланган сощалар щамда инвестициялар сарфланиши лозим бўлган маҚсадлар билан, яъни инвестиция объектлари билан бо\ланган бўлиб, инвестицияларни йўналтириш сощаларига, ишлаб чиҚаришда иштирокига щамда сарфланиш ишларига Қараб фарҚланадилар. Бу объектларни маркетологлар Қуйидаги гурущларга ажратадилар: миллий иҚтисодиётнинг барча сощалари ва тармоҚларидаги янгидан яратилган ва модернизациялаштирилган (янгиланган) асосий фондлар ва айланма мабла\лари;$ $фан ва техника мащсулотлари, изланишлар, таъминот, кадрларни тайёрлаш, Қайта тайёрлаш ва улардан фойдаланиш; \оявий ва умуман интеллектуал бойликлар, муаллифлик ихтиро, кашфиёт щуҚуҚлари тажриба щамда шу кабилар маҚсадли пул жам\армалари ва Қимматбащо Қо\озлар мулкий щуҚуҚлар ва бошҚа мулкчилик объектлари. Экологик ва бошҚа нормаларга, санитар-гигиеник талабларга жавоб бермайдиган фармон, Қонун ва бошҚа юридик щужжатларда таҚиҚланган, яратилган ва интилиш мумкин бўлмаган воситалар учун инвестицияларни йўналтириш ман этилади ва бу ишлар инвестицияларни сарфлаш объекти бўла олмайди. ФуҚароларни, юридик шахсларни ва давлат Қонуний щуҚуҚ ва манфаатларига путур етказадиган кишилар учун щам инвестицияларни сарфлаш ман этилади. Буларга ароҚ, вино, сигарета каби ишлаб чиҚариш шулар жумласига кирмо\и лозим. Афсуски, щозирги кунда шу сощаларда щам кўплаб миҚдорда инвестициялар йўллаш кўпгина мамлакатларда (масалан, ҚолоҚ ва ривожланаётган мамлакатларда) учраб туради. Бу сощалар дарщаҚиҚат, энг сердаромад бўлганлиги ва ривожланган мамлакатларнинг ащолиси бунга ҚаттиҚ Қаршилик кўрсатганлиги туфайли улар инвесторлар учун энг яхши ва фойдали щисобланади ва шу сощаларга биринчи навбатда мабла\ларини йўналтиришга интиладилар. Капитал мабла\ларини йўналтириш ва инвестициялаш тармоҚларни ва сощаларни ёки бўлмаса бир нечтасини танлаб олиш щуҚуҚига инвесторларнинг ўзлари эгадирлар. Шунинг учун бу ишни амалга ошириш учун маркетинг тадҚиҚотлари олиб борадилар. Уларни щеч ким соща ёки инвестиция объектларини танлашда мажбур эта олмайди. У ёки бу сощани танлашда ва инвестицияларни маълум бир объектларга сарфлашдаги Қарорни инвесторларнинг чуҚур маркетинг изланишлари натижаларига асосланиб ўзлари Қабул Қиладилар. Инвестиция фаолияти субъектлари бўлиб бир инвестор ёки бўлмаса, бир нечта тадбиркорлик щамда бошҚа фаолият билан шу\улланувчи иштирокчи инвесторлар бўлиши мумкин. Инвестиция фаолиятида субъектлари инвесторлар бўлиб, мащаллий ва чет эллик фуҚаролар, юридик шахслар, давлатлар бўлиши мумкин. Инвестицияларни амалга оширишни эса, Қабул Қилинган буюртмаларни бажарувчиси сифатида ёки$ $инвесторни топшири\и асосида инвестиция фаолиятини иштирокчилари таъминлайдилар. Инвестициялар щажмини, сощаларини ва натижалари бўйича самарадорлигини инвесторларнинг ўзлари щисоб-китоб Қиладилар. Табиийки, бу ишларни амалга оширишда маркетинг гурущлари, бўлимлари ёки соф маркетинг корхоналарининг хизматлари каттадир. Инвестицияларни амалга ошириш учун улар жисмоний ва юридик шахсларни ўз щохишлари билан шартномалар асосида жалб Қиладилар. Щар бир мамлакат фаҚат ўз Қонунларига таянган щолда шартномалар асосида инвестицияларга эга бўлиш, улардан фойдаланиш ва бу фаолият натижалари бўйича Қарорлар Қабул Қилиши инвесторлар, бошҚа граждан ва юридик шахслар зиммасига топшириш тў\ рисида Қарорлар Қабул Қилишлари щам мумкин. Бундай щолларда мажбурият гарови сифатида (инвесторларни мажбуриятини таъминлаш) инвесторни мулки Қабул Қилинади. Гаровга фаҚат Қарзга олувчининг шахсий ёки тўла хўжалик олиб бориш щуҚуҚига эга бўлган мулк олинади (Қўйилган). Лекин бу ишда инвестор мамлакатларда Қабул Қилинган халҚаро Қонун ва Қонуниятлар щам эътибордан четда Қолмаслиги лозим. Инвесторлар инвестиция натижаларига, инвестиция объектларига эга бўлиш, фойдаланиш, фармойиш чиҚариш щамда реинвесторлар (инвестицияга айлантириш) щуҚуҚларига эгадирлар. Соф маркетинг корхоналари ва инвестициялар манбаи, субъекти ва объекти сифатида фаолият кўрсатишлари мумкин. Улар ўзларининг ортиҚча мабла\ларини бирон-бир юҚорида кўрсатилган сощаларга йўналтириши ва уни бекор туриб Қолишига йўл Қўймаслиги, фойдаланиши мумкин. Бундан келадиган даромад корхона учун Қўшимча ривожланиш, ходимларнинг фаровонлигини ошириш манбаи бўлиши муҚаррар. Кўпгина инвесторлар соф маркетинг корхоналарини тузишга кўплаб мабла\ йўналтирадилар. ДарщаҚиҚат, маркетинг учун йўналтирилган мабла\ - инвестициялар энг юҚори фойда билан ўз эгасига Қайтиб келади (щар бир долларга 10 доллар фойда келтиради). Шунинг учун бу сощанинг ўзи щам маркетинг изланишларига мущтождир.$ $3. Инвестициялаш иҚлими Инвестицияларга щар Қанча талаб ва таклиф бўлгани билан, уларни киритиш ва фойдаланиш учун етарли даражада шарт-шароит яратилмас экан, улар ўз мазмуни ва маҚсадига эриша олмайдилар. Бу шарт-шароитлар жуда кенг ва чуҚур маънони ўз ичига олади ва иҚтисодий адабиётда “инвестиция иҚлими” тушунчаси билан юритилади. Инвестиция иҚлими кенг маънода инвестор томонидан барча муаммо, масала ва ечимларни ўз ичига оладиган тушунчадир. Унинг ащамияти шундаки, Қайси бойликлар ва ресурслар, Қайси йўналишлар асосида чет эл инвестицияларини жорий Қилиш, иш юритиш ва улар билан ишлаб чиҚариш муносабатларини ташкил Қилиш имконини беради. Инвестор, аввало, инвестиция иҚлимини чуҚур ўрганмо\и лозим, акс щолда у ёл\ он фирмалар ёки халҚаро товламачилар макрига учраб, ўз мабла\ларидан ажраб Қолишлари щам мумкин. Бунинг учун инвестор махсус маркетинг изланишлари олиб боради ёки ихтисослашган махсус фирмалар, ташкилотлар хизматидан ва тавсияларидан фойдаланади. Масалан, Германияда шундай фирмалардан бири “БЕРИ” ахборот хизматидир. Бу фирма буюртма асосида щар Қандай мамлакатдаги инвестиция иҚлимини тащлил Қилиши ва у щаҚида ахборотнома ишлаб чиҚиши, тавсия бериши мумкин. Фирма инвестиция иҚлимининг умумий курсаткичини - БЕРИ индекси деб аталган. Бу индексни 45 мамлакат бўйича 100 та мутахассис щар йили уч марта щисоблаб чиҚадилар ва эълон Қилади. БЕРИ индекси ўз ичига 15 та щар хил улушдаги кўрсаткичларни умумлаштириш натижасида олинади, ва аниҚланади. Бунда 0 баллдан (тў\ри келмайди, номаҚбул) 4 баллгача (маъҚул, унгай, Қулай) бащо берилади. Инвестиция иҚлимини характерловчи мезонлар Қуйидаги 5-жадвал кўрсаткичларида яҚҚол кўзга ташланади. Жадвалдан кўриниб турибдики БЕРИ индексини, яъни инвестициялаш иҚлимини асосан шу мамлакатдаги сиёсий барҚарорлик ва иҚтисодиётининг ащволи белгилаб берар экан. 5-жадвал.$

БЕРИ индекси мезонлари БЕРИ индекси мезонлари улуши, % щисобида 1. Сиёсий барҚарорлик: Кўзда тутилмаган давлат тўнтаришлари эщтимол-лиги ва уларнинг кишилар фаоллигига таъсири. 12 2. Чет эл инвестициялари ва фойдасига муносабат: Хусусий тадбиркорларга тааллуҚли бўлган социал харажатлар миҚдори. 6 3. Миллийлаштириш: Текинга Қайтариб бермаслик шарти билан тортиб олиш эщтимолидан мащаллий корхоналарга устунлик беришгача. 6 4. Девальвация: Корхона фаолиятига таъсирини юмшатувчи усуллар ва девальвациянинг таъсири. 6 5. Тўлов баланси: Умумий баланс ва счетлар баланси бўйича, шунингдек чет эл инвесторларининг даромадига таъсир этувчи омиллар. 6 6. Бюрократия масалалари: Божхонада расмийлаштириш, валютани ўтказиш ва шу каби операциялар, уни тартибга солишда давлатнинг роли ва даражаси. 4 7. ИҚтисодий ўсиш суръати: Ялпи миллий мащсулотнинг йиллик щаҚиҚий ўсиш суръати 3.3-6 фоиз, 6-10 ва 10 фоиздан юҚори оралиҚда 10 8. Валютанинг конвертабеллилиги: Миллий валютанинг чет эл валютасига ўтказиш, алмаштириш имконияти, миллий валютанинг корхона фаолият кўрсатаётган бозордаги тутган ўрни. 10 9. Шартномани амалга ошириш имконияти: Шартномани амалга ошириш эщтимоли, урф-одат ва тил 6

бўйича фарҚ туфайли пайдо бўладиган Қийинчиликлар. 10. Мещнат унумдорлиги ва иш щаҚи харажатлари: Иш щаҚи даражаси, мещнат унумдорлиги, ишга Қабул Қилиш тартиби. 8 11. Экспертлар ва хизматлардан фойдаланиш имконияти: Корхона юридик, бухгалтерия, маркетинг, технология ва Қурилиш сощасидаги кутадиган маслащат-ёрдамлари. 2 12. Транспорт ва алоҚани ташкил этиш: Транспорт инфраструктурасининг щолати, корхона ва унинг филиаллари орасидаги, шу жумладан мамлакат ичидаги транспорт йўллари ва алоҚа тизимини ташкил этиш ва фойдаланиш имкониятлари. 4 13. Мащаллий бошҚарув ва шерикчилик: БошҚаришнинг щар-хил масалаларини щамкорликда щал Қилишда ўз капитали билан мащаллий шериклар сони ва уларнинг имкониятлари. 4 14. ҚисҚа муддатли кредит: Чет эллик шерикларга (вакилларга) ҚисҚа муддатли кредит бериш ва улардан фойдаланиш имкониятлари. 8 15. УзоҚ муддатли кредит ва ўз капитали: Устав капиталига шериклар томонидан ўз улушини Қўйиш шарти ва миллий валютада узоҚ муддатли кредит бериш шарти. 8 ЖАМИ: 100 Улар ва нафаҚат щозирги, балки келажакда кутиладиган ривожланиш ва ўзгаришларни щам акс эттирадилар. Масалан, сиёсий барҚарорлик ўзида бўладиган щар хил сиёсий ўзгаришларни, шу жумладан: ижтимоий тўҚнашувларни (забастовкалар, стачка, иш ташлаш ва щоказоларни) акс эттиради. БЕРИ индекси билан бир Қаторда инвесторларнинг экспертлари жойларда махсус учрашувлар (танишиш, ўрганиш, тадҚиҚ Қилиш) ўтказиши ишнинг янада пухта бўлишини

$таъминлайди. Бунда, улар БЕРИ индексида ўзининг аксини топа олмаган баъзи масалаларига щам эътибор берадилар. Масалан, экспертларнинг диҚҚат эътиборидан мамлакатда щукм сураётган норасмий Қонуниятлар, жамоачилик, мащаллийчилик, уру\чилик, диний, этник ва бошҚа кўринишдаги иҚтисодий- сиёсий ва ижтимоий щаётга таъсир этувчи бо\ликлар ва омиллари четда Қолмаслиги лозим. Шундай Қилиб, инвестиция иҚлими чуҚур ва щар томонлама ўрганилиб ва инвестиция хавфи щисоблаб чиҚилади. БЕРИ индекси 0 бўлганда тўлиҚ хавфини англатади, яъни бу мамлакатга инвестиция киритиш мумкин эмас, номаҚбул демакдир. Инвестиция иҚлими Қанча юҚори, Қулай бўлса, инвесторнинг инвестициялаш хавфи шунчалик паст бўлади. Агар бу иҚлим Қанчалик паст бўлса, инвестиция Қабул Қилувчининг сарф-харажатлари щам шунча юҚори бўлади. Яъни, инвестиция иҚлими ва инвестиция хавфи бир- бирларига тескари пропорционал экан. Инвестиция иҚлими моделини маркетологлар томонидан яратишини, аввало, инвесторлар билан бўладиган иҚтисодий муносабатларни Қанчалик тў\ри ёки хато эканлигини, уларга таъсир этувчи омилларни, мамлакатдаги сиёсий ва иҚтисодий ащволнинг щолатини, инвесторларнинг хулҚ-атвори щаҚида тўлиҚ, тасаввур Қилиш имконини беради. Демак, инвестиция иҚлими объектив категория бўлиб, уни макро ва микро иҚтисодиёт даражасида маркетинг нуҚтаи назаридан тадҚиҚ Қилиш, хулоса чиҚариш ва бошҚариш лозим экан. МакроиҚтисодиёт нуҚтаи назаридан маркетинг изланишлари шуни кўрсатадики, чет эл инвестицияларга сиёсатини давлат томонидан бошҚарилиши уларга яхши асос, ишонч ва кафолат ба\ишлайди. Масалан, чет эл мулкини миллийлаштириш, инвестициялар ва умуман барча халҚаро шартномаларнинг бажарилиши сиёсий тизимнинг мустащкамлиги, щукумат ращбариятининг, аҚл-заковатини, иҚтисодий ва сиёсий йўлининг Қанчалик тў\ри танланганлиги билан белгиланади. Республикамизнинг бозор иҚтисодиётига аста-секин босҚичма-босҚич ўтишида давлатнинг бош-Қош бўлиши чет эллик инвесторларда ишонч ва хотиржамлик ўй\ отмоҚда. Мамлакатларнинг ривожланганлик даражаси бозор иҚтисодиётининг ривожланганлик даражаси билан белгиланади. Бозор муносабатларининг$ $ривожланиш кўрсаткичи эса инвестиция иҚлимини щолатини характерлаб беради. Бозор иҚтисодиёти ишлаб чиҚаришни барҚарор ва юҚори даражада ўстириш воситаларини юзага келтириши билан истиҚболга эгадир. Маълумки Ызбекистон собиҚ совет империяси таркибида Қарам, хом ашё базаси сифатида, ҚолоҚ бир чекка ўлка эди. У щатто кўпгина ШарҚ мамлакатларидан щам орҚада Қолиб кетди. Ащоли жон бошига мащсулот ишлаб чиҚариш, унинг таркиби, ривожланиш суръати жищатидан щам дунёдаги энг ҚолоҚ мамлакатлар Қаторида эди. Жащон иҚтисодиётининг ривожланиш тарихи шуни кўрсатадики, иҚтисодий юксалишнинг бирдан бир нажот йўли - бозор иҚтисодиётига ўтиш, бозор муносабатларини таркиб топшидир. Бунга Германия, Япония, Хитой, Жанубий Корея каби мамлакатларнинг ривожланиш йўли мисол бўла олади. Шундай Қилиб, бозор муносабатларининг ривожланиши ва инвестиция иҚлимининг щолати бир- бирига пропорционалдир. Хўжалик механизмининг ривожланганлик даражаси щам инвестициялар иҚлимининг кўрсаткичларидан биридир. Товарлар таҚсимоти бозор иҚтисодиёти шароитида ўзининг мукаммаллик даражасига эришади. Уларнинг аксарият Қисми эркин таҚсимланади, эркин бащоланади ва ўз харидорини эркин топади. Шундай экан, инвестицияларнинг щам эркин, муносиб ва соз иҚлимини яратади. Унда барча раҚобатчи фирма, товарлар учун тенг раҚобат шароити яратилади. Бу курашда шу вазиятни ўз ваҚтида, тез аниҚлай олган, тегишли чора ишлаб чиҚиб, уни амалга оширган фирма, корхона, компания ёки бошҚа корхона \алаба Қозонади. Валюта, кредит, молия, транспорт, алоҚа ва бир Қанча тизимларнинг давлат тасарруфида бўлиши, наҚадар бир текис ва о\ишмай ишлаши мумкинлиги инвесторларга бир Қанча Қулайлик ту\диради. Бунда божхона, солиҚ, бащо сиёсатларининг щам давлат томонидан тартибга солиб, бошҚарилиб туриши чет эллик щар Қандай инвесторда мамлакатимизга нисбатан щурмат ва эщтиром туй\ усини кучайтиради. Ислощотларни давлат томонидан уюшган щолда, Олий мажлис томонидан Қабул Қилинган Қонунлар, Президентнинг фармонлари, щукумат Қарор ва кўрсатмалари$ $орҚали амалга оширилиши ва бошҚарилиши энг яхши инвестиция иҚлими яратишга асос бўлиб хизмат Қилади. Қабул Қилинган Қонунлар бутун жащон щамжамияти томонидан Қабул Қилинган Қонунлардан келиб чиҚиши, уларга ва бирон-бир мамлакат манфаатларига зид бўлмаслиги лозим. АйниҚса Қонунларнинг инсон щуҚуҚлари декларациясига мос келиши ва уларни о\ишмай бажарилишига инвесторлар алощида эътибор берадилар. Миллий иҚтисодиётнинг умумий ривожланиши ва шу жумладан унинг айрим тармоҚларининг ўсиш суръати щам инвестиция иҚлимига ўз таъсирини кўрсатади. Масалан, республикамиз миллий иҚтисодиёти аста-секин о\ишмай ривожланиб бориши, унинг ички бозорининг товарларга тўйинмаганлиги, янгидан-янги заводлар Қуриш, ишлаб чиҚариш Қувватларини ўзлаштириш, ишга тушириш учун инвестицияларга эщтиёж ту\диради. Хом ашё манбаларининг кўплиги, уларни ўзлаштириш учун янги техника, технология бўлишини ва демак бунинг учун янги инвестициялар кераклигидан давъат беради. Инвестицияларнинг инвесторлар томонидан ажратилиши билан иш битиб Қолмайди. Агар улар техника, технология шаклида бўлса, мамлакатга етказиб келтириши, саҚланиши ва монтаж Қилиниши ва ишга туширилиши лозим. Уларни ортиш-тушириш, тахлаш учун махсус мосламалар, ташиш воситалари бўлмо\и лозим. Ишлаб чиҚариш инфраструктураси щам тегишли равишда ривожланган бўлмо\и лозим. Акс щолда келтирилаётган янги техника ва технология йўлда синиши, кераксиз буюмлар уюмидек омборда бекор ётиши, йўҚ бўлиб кетиши щам мумкин. Уларни саҚлаш учун замонавий омборлар Қурилмо\и, махсус саҚлагичлар, стеллаж, поддон каби омбар мосламалари, асбоб-анжомлари бўлмо\и лозим. Чет элдан келтирилган ноёб асбоб-ускуналар омборларда Қолиб кетмасдан, улар ҚисҚа муддатда монтаж Қилиниши ва ишга туширилиши лозим. Бу ишларни аниҚ, юҚори даражада, бажармоҚ учун махсус билимга эга бўлган профессионал ишчилар, ходимлар, инженер-техниклар зарур. Умуман, мамлакат ишчи кучининг маълум Қисми инвестицияларни ўзлаштириш билан банд бўлиши, янги иш жойлардан иш топиши, мещнат ресурсларининг умумий бандлик даражасига$ $ижобий таъсир этади. Махсус билимга эга бўлган ишчи, инженер ва бошҚа кадрларни тайёрлаш щам аксарият щолларда инвестор щисобига амалга оширилади. Бу ходимлар ана шу фирмада ёки инвестор мамлакатида щар хил ўҚув юртларида малака оширишлари мумкин. Хом-ашё ва табиат бойликларнинг кўплиги, электр ва ёҚил\и энергиясининг мамлакатдаги защиралари нищоятда кўплиги, инвестиция иҚлимини юҚори бўлиш омилидир. Уларни ўзлаштириш инвестицияларни талаб Қилади. Ички бозорнинг тўйинмаганлиги, товарлар сифати етарли даражада раҚобатбардош бўлмаганлиги, янгидан-янги сифатли товарлар ишлаб чиҚаришни, уларнинг ассортиментини кенгайтиришни, бу эса ўз навбатида чет эл ил\ор техника-технологиясини - инвестициялар киритишни таҚозо этади. Мащаллий валютанинг конвертабеллиги даражаси, фойдани четга чиҚара олиш имкониятлари щам инвестиция иҚлими кўрсаткичларидандир. ДарщаҚиҚат, мащаллий валюта чет эл валютасига эркин алмаштирилмас экан инвестицияларнинг мамлакат иҚтисодиётига кириб келиши жуда о\ир кечади. Масалан, фараз Қилайлик, инвестициялар щамкорлигидаги Қўшма корхона Қуришга сарфланган. Бу корхона товар ишлаб чиҚариб, уни ички бозорда тўлиҚ сотди дейлик. Агар бу сотилган товар эвазига тушган пул мабла\ини чет эл валютасига алмаштирилмас, айлантирилмас экан, у щолда чет эллик инвестор ўз фойдасини, ўзининг тегишли улушини ўз мамлакатига юбора олмайди. Унинг эркин конвертабелли валютаси бўлмаса, у чет элдан янги техника, технология сотиб ола олмайди ва оҚибатда таназзулга учраши мумкин. Шунинг учун щам инвестицияларга тааллуҚли барча нарсаларни давлат Қонунлари билан белгиланиб, тасдиҚланиб, атрофлича изощланиб Қўйилади ва уларга Қатъиян ва изчиллик билан амал Қилинади. Акс щолда мамлакат жащон мамлакатлари, халҚлари олдида ўз обрўсини йўҚотиб Қўйиши мумкин. Реал инвестицияларни тавсифлаш, уларнинг щажми ва даромад нормалари асосида олиб борилмо\и лозим. Бунда тў\ридан-тў\ри щисоблаш усули Қўлланилади. Инвестициялар щажми ўзлаштириладиган Қўйилмалар Қийматини ифодалайди, инвестициялар нормаси эса уларнинг щажмини ялпи миллий мащсулотга (ЯММ)$ $ёки ялпи ички мащсулотга (ЯИМ) бўлган нисбатини ифодалайди. Инфляция кучайган ва чуҚурлашган даврда эса айтилган кўрсаткичларга унинг таъсири тў\ ридан-тў\ри бўлади. Инвестиция нормаси яратилган ЯММ ёки ЯИМ Қанчалик капитал талабчанлигини, яъни Қай даражада капитал харажатларни талаб этишни билдиради. Жам\ариш (даромадланиш) самараси капитал талабчанлигини ўстириш (ўсиш) коэффициентлари асосида аниҚланади. Капитал талабчанлигининг ўсиш коэффициентини щисоблашда кенгайтиришга, янгилашга сарфланган ялпи инвестицияларнинг умумий щажми щисобга олинади. Асосий капиталга сарф этиладиган ялпи Қуйилмалар миллий даромаднинг янгидан жам\ариш щамда истеъмол Қилинган асосий капитални юксалиш фондлари мабла\лари йи\индисини ифодалайди. 4. Қўшма корхоналарни тузишда маркетинг хизматлари Щамкорликда тузилган Қўшма корхоналар, инвестициялар ва ташҚи иҚтисодий фаолиятдаги туб ўзгаришларнинг реал ижобий натижасидир. Қўшма корхоналар тузилиб биргаликда фаолият кўрсатиши Қадимдан маълум. Бунга XVI асрда Англия ва бошҚа бир Қанча мамлакатларда товарларни щамкорликда сотиб олиш бўйича ташкил Қилинган корхоналар мисол бўла олади. Қўшма корхоналар мамлакатларнинг юридик ва жисмоний шахслари томонидан бирор масалани щал Қилиш, ишлаб чиҚариш ва бошҚа маҚсадларда тузилади. Бирлашиб щамкорликда иш юритиш, тарҚоҚ, якка тартибда фаолият кўрсатишга нисбатан бир Қанча устунликларга эга. Бунда аввало, мабла\лар, имкониятлар, кучлар Қўшилади. Бу уларнинг йириклашуви, ишлаб чиҚариш Қувватининг ортиши демакдир. Йирик корхоналарнинг майдаларига нисбатан Қанчалик устунлиги барчага маълум. Бирлашув технологияни кадрларни, ил\ор тажрибани щам бирлаштиришни англатади. Бу уларга бошҚариш харажатларини кескин ҚисҚартириш, таннархни арзонлаштириш имкониятини беради. Қўшма корхоналар аксарият щолларда узоҚ муддатга тузилади, шунинг учун уларнинг энг мущим ащамияти нафаҚат иҚтисодий бўлиб Қолмай, сиёсий щамдир. ХалҚлар бирлашади, дўстлашади, жащонда тинчлик ўрнатишга хизмат Қилади. Шунинг учун щам Қўшма корхоналар щозирга келиб барча сощаларда щар хил$ $шаклларда ва турли кўринишларда ташкил этилди ва муваффаҚият билан фаолият кўрсатмоҚдалар. Уларни Қуйидаги белгиларига кўра гурущлаш мумкин: 1) Фаолият кўрсатиш турларига Қараб Қўшма корхоналар, илмий-тадҚиҚот, ишлаб чиҚариш, сотиш, тайёрлаш, харид Қилиш, комплекс маҚсадларда тузилган бўлиши мумкин. 2) Шерикларнинг Қайси мамлакатга мансублигига кўра улар, бозор иҚтисодиёти ривожланган ёки "\арб-\арб", "шимол-жануб" (ривожланган, ривожланаётган мамлакатлар) ва щоказо. 3) Қўшма корхоналар Қатнашчиларининг таркибига кўра хусусий, хусусий ва давлат, давлат корхоналари ва ташкилотлари иштирокида тузилган корхоналар, ташкилотларни ўз навбатида илмий ва халҚаро ташкилотларга гурущлаш мумкин. 4) Қўшма корхона Қатнашчиларининг капиталдаги улушига кўра тенг асосда тузилган Қўшма корхона хорижий капиталнинг улуши кўп ёки кам бўлган Қўшма корхона ва щоказолар. Бундай гурущлаш маркетинг изланишлари олиб бориш ва инвестициялар маркетингини бошҚаришда уларнинг Қайси бирини танлаш, Қайси тури бизнинг шароитимизга мос келиши кўпроҚ наф беришини аниҚлашда катта ащамиятга эга. Қўшма корхоналар акционерлик жамиятлари, масъулияти чекланган жамиятлар, холдинглар, коммендит ширкатлари ва бошҚа щар хил корхоналар шаклида ташкил этилади. Қўшма корхоналар тузиш, уларнинг фаолияти щар бир мамлакат томонидан Қабул Қилинган Қонунлар, коммунал тенглаштирилган актлар, мащкамалар кўрсатмалари ва щоказолар билан тартибга солиниб турилади. Қўшма корхоналар тузишдан олдин, катта маркетинг изланишлари олиб борилмо\и лозим. Бу изланишларнинг кўлами кенг ва ащамияти каттадир. У албатта бошҚарилмо\и лозим. Маркетинг изланишлари Қўшма корхоналар тузишнинг бир Қанча ўзаро бо\лиҚ жараёнларини ўз ичига олади. Улар Қуйидагилардир: * Қўшма корхона тузишдан асосий маҚсадларни белгилаш; * Қўшма корхонанинг умумий техник-иҚтисодий кўрсаткичларни тащлил Қилиш; * чет эллик шерикларни (щамкорларни) излаш ва танлаш;$ $* ниятлар щаҚидаги протоколларни тайёрлаш ва имзолаш; * бўл\уси Қўшма корхонанинг техник-иҚтисодий асослаш щужжатини ишлаб чиҚариш ва иҚтисодий самарадорлигини аниҚлаш; * лойищаларни, таъсис щужжатларни тайёрлаш; * Қўшма корхона тузиш щаҚидаги таклифни юҚори бошҚариш органлари ва мащаллий щукукмат органлари билан келишиш; * таъсис щужжатларини чет эллик шерик билан бирга имзолаш; * Қўшма корхонани давлат рўйхатидан ўтказиш. Қўшма корхоналарни тузишдан маҚсад, бозордаги Қондирилмаган талабни Қондириш, четдан товар келтиришни ҚисҚартириш ва экспорт имкониятини оширишдир. Бунда чет эл ил\ор техникаси ва технологиясини, маркетинг ва менежментни, Қўшимча моддий ва молия ресурсларини иҚтисодиётнинг энг зарур тармоҚларига жалб этишдир. Кейинги босҚич Қўшма корхонанинг Қандай бўлишлиги, фаолият даражаси, мащсулоти, иҚтисодий кўрсаткичлари шу жищатдан фойдалилиги аниҚланади. Бунда сиёсий, экологик жищатлари щам эътиборга олинади. Чет эллик шерик танлашда унинг ўрни, халҚаро имиджи, ил\ орлиги, ривожланганлик даражаси, кафолатланганлиги, ташҚи бозордаги ўрни аниҚланади. Шерикнинг хўжалик фаолияти щар томонлама тащлил Қилинади ва ўрганиб чиҚилади. Танланган чет эл фирмаси мащсулотини раҚобатга бардош бериш Қобилиятига бащо берилади, ўтказилган маркетинг изланишлари натижаларига асосан Қўшма корхона чет эл Қатнашчиси аниҚланади. Ниятлар щаҚидаги баённома республикада ва танланган чет эллик шерикнинг маълум бир сощада Қўшма корхона тузишда тайёр эканлигини Қайд этиб, щамкорликнинг асосий шартларини белгилайди. Бўл\уси Қўшма корхонанинг техник-иҚтисодий жищатдан асослаш, уни ташкил Қилаётган томонга юклатилади. У чет эллик шерик томонидан ўрганилиб чиҚилгач, рози бўлганлиги щаҚида ёки бирор ўзгартириш киритиш щаҚидаги таклифи билдирилади ва щар бир фикрга келинади. Қўшма корхонани техник жищатдан асослашда уни самарадорлик даражасини аниҚлаш асосий ўринни эгаллайди. Қўшма корхоналарнинг иҚтисодий самарадорлигини миллий иҚтисодиёт нуҚтаи назаридан Қуйидаги формула ёрдамида аниҚланади:$ $    Э Д З E н нt нt t i t       1 1 1 1бунда: Э н - миллий иҚтисодиётнинг интеграл иҚтисодий самарадорлиги; Д t н - t -йилда миллий иҚтисодиёт даромади; З t н - t -йилда миллий иҚтисодиёт харажатлари; Е - дисконтлаштириш коэффициенти. У t -йилда щисобга олинадиган харажат ва тушумларнинг щисобланаётган даврининг биринчи йилидан узоҚлаша борган сари Қадрининг пасайиш даражасини аниҚлайди. Бунда ЕҚ0.1 Қилиб олиш тавсия этилади. Агар Э н <0 бўлса, бундай Қўшма корхонани тузиш фойдасиздир. Э н >0 бўлган таҚдирда бундай Қўшма корхонани тузиш маҚсадга мувофиҚдир. Э Қ0 бўлса, у щолда Е нинг миҚдорини щисоблаб чиҚмоҚ лозим. Бўл\уси Қўшма корхонанинг техник- иҚтисодий жищатдан асослари таъсис ва лойища щужжатларида ўз аксини топади. Булар жумласига Қўшма корхонанинг маҚоми ва фаолият кўрсатиш шартларини ўзида акс эттирувчи битим-шартнома киради. Шартноманинг асоси Қўшма корхонанинг Уставидир. Унда "Устав фонди" мабла\ щажми, Қатнашчиларнинг улуши, томонлар масъулияти, бахсларни щал Қилиш, назорат-щисобот тартиби каби масалалар ўз аксини топади. Устав фондига бизнинг улушимиз сифатида ер, сув, ер участкалари, табиий бойликларимиздан фойдаланиш бащоси, щуҚуҚи, электр энергияси, тайёр инфраструктуралари бащоси ва бошҚалар киритилиши мумкин. Умуман олганда устав фондининг миҚдори Қўшма корхонанинг лойищалаштирилган Қувватига эришиш учун ва иш фаолиятини бошлаш учун зарур бўлган харажатларга асосланиб щисоблаб чиҚилади. Устав фондида Қўшма корхоналарнинг улуши чегараланмайди. Улар ўз имкониятларига кўра ўз бащоларини ошириб боришлари мумкин. Шу улуш фойдани таҚсимлашда асос бўлиб хизмат Қилади. Қўшма корхоналарнинг щисоб-китоб ишлари жащон стандартлари асосида амалга оширилади. Моддий-техника таъминоти щар иккала мамлакат бозори орҚали амалга оширилиши мумкин. Қўшма корхоналар товар ва хизматларини сотишда (сўмда) улгуржи савдо орҚали ташҚи бозорда ўзлари ёки хорижий ташкилотлар$ $орҚали хорижий валютага сотадилар. Бу ишларни бажарилишида маркетингни ращнамолиги сезилиб турмо\и ва улар илмий асосда маркетинг нуҚтаи назаридан бошҚарилиб турмо\и лозим. Буларнинг барчаси Қўшма корхонани таъсис этиш щужжатларида акс эттирилади ва улар жамланиб щукуматга рухсат олиш учун берилади. ЮҚори ташкилотлар Қўшма корхона тузиш щаҚидаги таклифни кўриб чиҚар экан, Қуйидагиларга алощида эътибор берадилар: Қўшма корхоналарнинг миллий иҚтисодиёт нуҚтаи назаридан самарадорлиги; атроф-мущитга зарарсизлиги, янги техника, технология ва чет эл ил\ор тажрибасини кириб келиш имкониятлари, янги иш жойлари пайдо бўлиши, хорижий валютани келиб тушиш миҚдори ва имкониятлари, импортни ўрнини босиш даражаси, илгари ишлаб чиҚарилмаган товарларни ишлаб чиҚарилиши, Қўшма корхонани жойлашиши кўзда тутилган нощия щокимиятининг розилиги ва щоказолар. Кўрсатилган ишларга ижобий жавоб олингач, бундай Қўшма корхона рўйхатдан ўтади ва бу щаҚда матбуотда эълон Қилинади. Қўшма корхонанинг фаолият кўрсатишини тўхтатиш щам таъсис этиш щужжатларида, уставда ва шартномаларда акс эттирилади. Қўшма корхонанинг фаолияти тўхтатилса ёки унинг чет эллик шериги аъзоликдан чиҚмоҚчи бўлса, унинг бадали пул ёки товар шаклида, шартномада кўрсатилганидек, Қайтариб берилади. ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР: 1 . Каримов И.А. Ызбекистон иҚтисодий ислощатларни чуҚурлаштириш йўлида.-Т.: Ызбекистон, 1995. 2. Каримов И.А. Узбекистон-бозор муносабатларига ўтишнинг ўзига хос йўли.- Т.:Узбекистон,1996. 3. Узбекистан деловой портнер. Под рук. Исмоилова У.К. Т.: Шарк, 1996. 4. “Чет эл инвестициялари” тў\рисидаги Қонун. Т.: Узбекистон Республикаси Қонунлари, 1998й. 30 май 5. Чет эл инвесторлари фаолиятининг кафолатлари тў\рисида. Узбекистон$ Республикаси Қонуни. 1998й. 30 май. 6. Дихтль Е. Практический маркетинг. - М.: Вўсшая школа, 1996. 7. Завялов В.С. Формула успеха : Маркетинг (100 вопросов-100 ответов) . - М. : 199 8 . 8. Ноздрева Р.Б., Цўгичко Л.И. Маркетинг, как побеждать на рўнке,-М.,1991

Инвестициялар маркетинги

20.09.2019

0

139.5 KB

Похожие