Дивидендлар, уларни аниклаш, хисоблаб ёзиш ва тўлаш тартиби - Экономика - Рефераты

Дивидендлар, уларни аниклаш, хисоблаб ёзиш ва тўлаш тартиби

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

97 KB

Д ивидендлар, уларни ани к лаш, х исоблаб ёзиш ва тўлаш тартиби Режа. 1. Акциядорлик жамиятларида дивидендларни ҳисоблаб ёзилиши ва тўланишининг ўзига хос хусусиятлари. 2. Акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендларни ҳисоблаш.

1. Акциядорлик жамиятларида дивидендларни ҳисоблаб ёзилиши ва тўланишининг ўзига хос хусусиятлари. Дивиденд - бу акциядорлик жамияти фойдасининг солиқлар в а мажбурий тўловлар тўланганидан, қайта инвестиялаш амалга оширилганидан кейин унинг ихтиёрида қоладиган, акциядорлар ўртасида тақсимланиши лозим бўлган бир қисмидир. Акция дорлик жамияти акцияларнинг ҳар бир тури бўйича эълон қилин ган дивидендларни пул маблағларида ёки мол-мулк билан тўлаши шарт. Дивидендлар акциядорлар ўртасида уларга тегишли акцияларнинг сони ва турларига мутаносиб равишда тақсимланади. Ак циядорлик жамияти оралиқ (хар чоракда, ярим йилда бир марта) ёки йиллик дивидендларни тўлаши мумкин. Оралиқ дивидендлар агарда уларнинг тўланиши компаниянинг молиявий-хўжалик аҳволи нинг жиддий ёмонлашувини келтириб чиқармаган ҳолларда тў ланади. Оралиқ дивидендларни тўлаш ҳақидаги қарор кузатувчи кенгаш томонидан қабул қилинади. Йиллик дивидендларни тўлаш ҳақидаги қарор акциядорлик жамияти кузатувчи кенгашининг тав сиясига кўра умумий йиғилиш томонидан қабул қилинади. Бунда йиллик дивидендларнинг миқдори кузатувчи кенгаш томонидан тав сия этилган миқдордан катта бўлмаслиги ва тўланган оралиқ диви дендлардан кам бўлмаслиги лозим. Акциядорлик компанияси, ҳатто дивидендларнинг миқдори уставда қайд этилган бўлишига қара масдан, уларни тўламаслик ёки имтиёзли акциялар бўйича тўлиқсиз миқдорда тўлаш ҳақида қарор қабул қилиши мумкин. Дивидендларни тўлаш манбасикомпаниянинг жорий йилдаги соф фойдаси. Имтиёзли акциялар бўйича дивидендлар бу учун махсус шакллантириладиган заҳира фонди ҳисобидан тўланиши мумкин. Йиллик дивидендларни тўлаш санаси акциядорлик жамиятининг устави ёки компания акциядорларининг умумий йиғилиши томо нидан белгиланади. Бироқ натижалари бўйича дивидендлар ҳисоблаб ёзилган йилдан кейинги йилнинг 31 декабридан кечиктирилган ҳолда белгиланиши мумкин эмас.

Оралиқ дивидендларни тўлаш санаси кузатувчи кенгашнинг қарори билан аниқланади, бироқ ушбу сана шундай қарор қабул қилинган кундан бошлаб 30 кундан олдин бел гиланиши мумкин эмас. Дивидендлар кузатувчи кенгаш томонидан тузиладиган акциядорларнинг махсус рўйхатига мувофиқ тўланади. Агар оралиқ ди видендлар тўланадиган бўлса, ушбу дивидендларни олиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар рўйхатидан кузатувчи кенгаш томонидан бун дай тўлов ҳақида қарор қабул қилинган санагача камида 30 кун қол ганда қимматли қоғозлар эгаларининг реестрига киритилган акци ядорлар жой олади. Йиллик дивидендлар тўланадиган ҳолларда бун дай дивидендлар тўланиши лозим бўлган акциядорлар рўйхатига йиллик умумий йиғилишда иштирок этиш ҳуқуқига эга бўлган шахс лар рўйхати тузилган кунда жамият акциядорлари реестридан жой олган акцияларнинг эгалари киритилади. Дастлаб имтиёзли акци ялар бўйича, сўнгра эса, одлий акциялар бўйича дивидендлар тў ланади. Агар жамият имтиёзли акциялар эгаларига дивидендларни тўлаш учун етарли миқдорда фойдага эга бўлса, у ушбу дивидендларни тўлаши шарт. Акс ҳолда имтиёзли акцияларнинг эгалари ди видендларнинг тўланишини суд орқали талаб қилиш ҳуқуқига эга. Агарда фойда етарли бўлмаса ёки жамият зарар кўриб фаолият кўр сатса, дивидендлар фақат заҳира фонди ҳисобидан ва унинг чегарасида тўланиши мумкин. Ўзбекистон Республикасининг норезидентлари бўлган акциядор лар ўзлари олган дивидендларни эркин муомаладаги валютага ҳисоб лаб ёзилган кундаги курс қиймати бўйича айирбошлаш ҳуқуқига эга, бу давлат томонидан ваколат берилган орган томонидан амалга оширилиши зарур. Эмитент томонидан тасдиқланган акциядорлар реестридан кўчирма ҳамда акциядорлик жамияти бухгалтерияси нинг тўланган дивидендлар суммаси ва уларни ҳисоблаб ёзиш са наси ҳақидаги маьлумотномалар бундай айирбошлаш учун асос бўлиб хизмат қилади. Акциядорлар- реестрининг ёпилиши вақтида унда қайд этилган сармоядорлар дивидендларни олиш ҳуқуқига эга. Реестр акция дорлар

умумий йиғилишининг расман эълон қилинган санасигача 30 кун қолганда ёпилади. Акциядорлик жамияти томонидан дивидендлар акциядорлар уму мий йиғилишида белгиланган муддатларда тўланмаса, тўланмаган ёки тўлиқ олинмаган дивидендлар бўйича Марказий банкнинг қайта мо лиялаш ўртача чамаланган ставкасига мос равишда пеня ҳисоблаб ёзилади. Акциядорлар жамият томонидан эълон қилинган, лекин тў ланмаган дивидендларнинг тўланишини суд орқали талаб қилиш ҳуқуқ ига эга. Эълон қилинган дивидендларни тўлашдан бош тортилган ҳолларда жамиятга нисбатан тўловга лаёқатсизликни бартараф этиш (санация) ёки ҳатто банкротлик тадбири қўлланиши мумкин. қим матли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қидиш давлат органи ўз акциядорлари олдида тўланмаган дивиденд лар кўринишида қарзга эга бўлган акциядорлик жамиятини уни соғ ломлаштириш мақсадида васийликка олиши мумкин. Акциядорлик жамияти қуйидаги ҳолларда дивидендларни тўлаш ҳақида қарор қабул қилиш ҳуқуқига эга эмас: - устав фонди тўлиқ тўланмаганда; - агар дивидендларни тўлаш вақтида унинг ночорлиги (банкротлиг и) белгилари мавжуд бўлса ёки дивидендларнинг тўланиши шунд ай белгиларни келтириб чиқарса; - агар жамият соф активларининг қиймати унинг устав ҳамда заҳира фондлари суммасидан кам бўлса. Очиқ акциядорлик жамияти тўланадиган дивидендларнинг миқ дори ҳақидаги маълумотларни оммавий ахборот воситаларида эълон қилиши лозим. Дивидендлар миқдори олдиндан белгиланмайди, у корхонанинг тугалланган йилдаги ишлаб чиқариш хўжалик фаолиятининг на тижаларига боғлиқ. Имтиёзли акциялар бундан мустасно. Улар бў йича дивидендлар акциянинг номинал қийматига нисбатан олдин дан белгиланган фоиз кўринишида тўланади. Фойданинг суммаси етишмаган ҳолларда имтиёзли

акциялар бўйича дивидендлар заҳира фонди ҳисобидан тўланади. Агар йил якунига кўра имтиёзли акциялар бўйича дивидендлар миқдори оддий акциялар бўйича ди видендлар миқдоридан кам бўлса, у ҳолда имтиёзли акциялар бў йича тўловлар анча юқори фоизларда амалга оширилиши мумкин. Акциядорлар умумий йиғилишининг қарорига кўра дивидендлар товарлар кўринишида ва бошқа акциядорлик жамиятлари ҳамда бошқа ташкилий шаклдаги корхоналардан сотиб олинган қимматли қоғозлар кўринишида тўланиши мумкин. Хусусий шахслар ёки меҳнат жамоаси аъзоларининг акциялари бўйича дивидендларни тўлаш вақтида республика солиқ қонунчили гига мувофиқ даромад солиғи ушлаб қолинади. Акциядорлик ком панияси дивидендларни тўлаш миқдорини улардан солиқни чиқариб ташламаган ҳолда эълон қилади. Давлат қимматли қоғозлар бозорини ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш мақсадида дивидендларни со лиққа тортиш бўйича муваққат имтиёзларни белгилаши мумкин. Ўз бекистон Республикаси Президентининг 1995 йил 7 сентябрдаги Фармонига мувофиқ акциялар эгалари бўлган юридик ва жисмоний шахс лар 1995 йил 1 июлдан бошлаб уч йилга дивидендларга солинадиган солиқлардан озод қилинди. Давлатга тегишли акциялар пакетига ҳи соблаб ёзиладиган дивидендлар суммаси тўлов манбасидан 15 фоиз ставкаси бўйича солиққа тортилади, яъни солиқни компаниянинг ўзи тўлайди. Юридик шахслар томонидан солиқлар бюджетга тўлов амалга оширилган ой якунланганидан кейин 5 кундан кечиктирилмасдан ўт казилади. 1998 йил 1 январдан бошлаб давлатга тегишли акциялар пакетлари бўйича дивидендлар кўринишида олинадиган даромад ларнинг 50 фоизи давлат бюджетига йўналтирилади. Белгиланган муддатларда акция эгаси ёки унинг меросхўри томонидан талаб қилиб олинмаган дивидендлар даъво муддати туга ганидан сўнг корхона ихтиёрида қолади. Давлат корхонасини акциядорлик жамиятига айлантириш жа раёнида муомалага чиқарилган акциялар улар белгиланган тартибда янги

мулкдорларга сотилгунига қадар бирламчи жойлаштирилган давлат активлари ҳисобланади ва хусусийлаштириш натижасида барпо этилган акциядорлик жамиятлари томонидан дивидендлар устав фондининг дастлабки миқдорига мувофиқ муомалага чиқарилган акцияларнинг, шу жумладан, дивидендларни тўлаш ҳақидаги қарор қабул қилинган вақтда давлатга тегишли бўлган акцияларнинг со тилмай қолган қисмининг барча суммасига ҳисоблаб ёзилади. Шундай қилиб, ҳозирги кунда дивидендлар муомалага чиқарилган барча ак циялар бўйича ҳисоблаб ёзилади, эмитент томонидан эркин сотув ёки хорижий сармоядор улушидан сотиб олинган ва реестр ёпила диган санада эмитентнинг ихтиёрида (ўзининг "депо" ҳисобрақамида) бўлган; эмитент томонидан меҳнат жамоасининг улушидан сотиб олинган ва меҳнат жамоаси аъзоларининг ўртасида жой лаштирилмаган акциялар бундан мустасно. Бунда акциядорлар уму мий йиғилишини ўтказиш санасида акциядорлар реестрларида эр кин сотув ва хорижий сармоядор улушининг сотилмаган акцияла рининг эгаси сифатида давлат ўзининг ваколатли органи орқали и ш т и р о к э т а д и . 2. Акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендларни ҳисоблаш Акциядорлар ўртасида тақсимланиши лозим бўлган фойда (СФ) ялпи даромаддан (ЯД) қуйидагилар чиқариб ташланганидан сўнг ҳосил бўлади: маҳсулот таннархи (МТ); бюджетга тўловлар ва бошқа мажбурий ажратмалар (Т); 40 фоиздан ортиқ бўлмаган миқдордаги махсус йўналтирилган фондлар (МТФ) СФ * ЯД - МТ - Т - МТФ Кўрсатилган ажратмалардан сўнг оддий акциялар бўйича диви денд миқдори фоизларда белгиланади (имтиёзли акциялар бўйича дивидендлар суммаси чиқариб ташланган ҳолда):  % 100 % 100: :      ИАС МАС Фи Ни Ми СФ р Дивидендла

бу ерда: МАС - муомаладаги акциялар суммаси, ИАС - имтиёзли акциялар суммаси, Ми - имтиёзли акциялар миқдори, Ни - имтиёзли акциялар номинали, Фи - акциядорлар умумий йиғилиши томонидан бел гиланган имтиёзли акциялар бўйича қатъий фоиз. Акциялар бўйича даромад қуйидагиларни ташкил этади: — имтиёзли акция бўйича: (Имтиёзли акциянинг номинал қиймати • Фи)ғ100 % - оддий акция бўйича: (Акциянинг номинал қиймати • Дивиденд) ғ 100 % Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 1997 йил 18 августдаги 404-сонли қарорига мувофиқ республика Молия ва зирлиги марказий аппаратининг таркибида Хўжалик юритувчи субъектлар томонидан мулкнинг давлат улуши бўйича дивиденд ларнинг ҳисоблаб ёзилиши ва улардан фойдаланишни назорат қилиш бошқармаси ҳамда вилоятлар молия идоралари таркибида тегишли бўлимлар ташкил этилди. Улар зиммасига давлат мулкидан олина диган даромадларнинг барча турлари ҳисоби ва мониторинги, ҳи соблаб ёзишнинг тўғрилиги ва тўлиқлиги, давлат улуши бўйича ди видендлардан мақсадли фойдаланиш устидан мунтазам назорат қилиш, давлат улуши мавжуд бўлган корхоналарнинг молиявий- хўжалик фаолияти тўғрисидаги маълумотларнинг электрон база сини яратиш ҳамда юритиш вазифалари юклатилган. Молия ва зирлиги, Давлат мулки қўмитаси, Давлат солиқ қўмитаси томонидан тасдиқланган ва Адлия вазирлигида рўйхатга олинган 1997 йил 24 октябрдаги 372 —сонли "Корхоналарнинг давлат пайлари, акциялар пакетлари бўйича дивидендлардан фойдаланишини назорат қилиш тартиби тўғрисида низом"га мувофиқ акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендлар корхонага фақат қайтариш асосида берилиши мумкин. Молия йили якунига кўра Давлат мулки қўмитаси ёки у томонидан вакил этилган орган

корхонанинг ёхуд давлат улуши акцияларини бошқариш ҳуқуқи берилган тармоқ бошқарув идорасининг илтимосига кўра акциялар давлат улуши бўйича дивиденд ларни қайтарилиш асосида бериш, корхонани ривожлантириш ва техник жиҳатдан қайта жиҳозлашга йўналтириш ҳақидаги масалани кўриб чиқади. Давлат улуши акциялари бўйича дивидендлар Давлат мулки қўмитаси ёки у ваколат берган орган томонидан шартнома асосида корхонага корхонани ривожлантириш ва техник жиҳатдан кайта жиҳозлаш учун ўз маблағлари етишмаган ҳолларда ана шу мақсадларда фойдаланиш учун берилади. Ўзбекистон Республикаси Хўжалик юритувчи субъектлар томонидан мулкнинг давлат улуши бўйича дивидендларнинг ҳисоблаб ёзилиши ва улардан фойдала нишни назорат қилиш бошқармаси акцияларнинг давлат улуши бў йича дивидендларнинг тўғри ва тўлиқ ҳисоблаб ёзилиши устидан мунтазам назорат қилади ҳамда зарур ҳолларда мақсадли фойда ланилмаган дивидендларни республика бюджетига олиб қўяди. Акцияларнинг давлат улуши мавжуд бўлган акциядорлик жамия тининг раҳбарияти назорат қилувчи органга ҳисобот йилидаги хўжалик фаолияти якунлари ҳамда акцияларнинг давлат улуши бў йича ҳисоблаб ёзилган дивидендлар тўғрисидаги ахборотни диви дендларни тўлаш ҳақида қарор қабул қилинган санадан бошлаб 15 кундан кечиктирмасдан тақдим этиши шарт. Акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендларини тўлашнинг энг сўнгги муддати диви дендларни тўлаш ҳақида қарор қабул қилинган санадан бошлаб тўрт ойдан ошмаслиги керак. Акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендлардан ривожла ниш ва техник жиҳатдан қайта жиҳозланиш учун фойдаланишни режалаштираётган акциядорлик жамияти акциядорлар умумий йи ғилиши ўтказилган санадан бошлаб 10 кундан кечиктирмаган ҳолда бу ҳақда Давлат мулки қўмитасига ва назорат қилувчи органга ха бар бериши лозим. Давлат мулки қўмитаси ёки ваколатли орган билан акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендлардан фойдаланиш учун шартнома имзолаган

корхона назорат қилувчи органга қуйидаги ҳужжатларни тақдим этиши зарур:  корхона ва Давлат мулки қўмитаси ўртасида акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендларни топшириш ҳақидаги шартно манинг нусхаси;  корхонани ривожлантириш ва техник жиҳатдан қайта жиҳоз лаш бизнес режасининг нусхаси, унга мувофиқ акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендлар жалб этилади;  акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендларни жалб этиш зару ратини асослаш;  маблағлардан мақсадли фойдаланганлик, назорат қилувчи органга тақдим этилган бизнес режанинг бажарилиши аҳволи ҳа қидаги ахборот ва ҳисоботларни тақдим этиш жадвали (бунда ҳисоб отларнинг даврийлиги ярим йилда бир мартадан кам бўлмаслиги керак). Акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендлардан фойдаланувчи корхона мунтазам равишда, бир йилда икки марта назорат қилувчи органга ҳисобот беради, бунда қуйидагиларни тақдим этади:  баланс ҳамда фойда ва зарарлар ҳақидаги ҳисоботнинг нус хаси;  акцияларнинг давлат улуши бўйича дивидендлардан фойдаланганлик ва тасдиқланган бизнес режанинг бажарилиш даражаси ҳ ақида ҳисобот;  бизнес режанинг айрим қисмларининг бажарилмаганлиги сабабларини асослаш ва хатоларни тўғирлаш учун кўрилаётган чора тадбирлар дастурлари. Назорат қилувчи орган акцияларнинг давлат улуши бўйича ди видендлардан фойдаланиш эвазига техник жиҳатдан қайта жиҳозланиш дастурининг бажарилишини корхонанинг ўзига борган ҳолда режали ва режадан ташқари текшириши мумкин.

А д а б и ё т л а р : 1. «Қимматли ќоғозлар ва фонд биржаси тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 1993 йил 2 сентябр 2. «Биржалар ва биржа фаолияти тўғрисида» Ўзбекистон Республикасининг қонуни. 2001 йил 29 август 3. Каримов И.А. «Иқтисодиётни эркинлаштириш ва ислоҳотларни чуқурлаштириш – энг муҳим вазифамиз». – Т. «Ўзбекистон», 2000. 4. Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда». – Т. «Ўзбекистон», 1999. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

Аудиторлик хулосасини ёзиш ва мижозга топшириш тартиби

Жисмоний шахслар томнидан тўланадиган солиқ ва йиғимларни ҳисоблаш ва тўлаш тартиби

Маҳаллий бюджетларни тузиш тартиби ва уларни бошқариш

Юридик шахслардан олинадиган солиқлар турлари ва уларни ҳисоблаш тартиби

Жисмоний шахслардан олинадиган солиқлар ва йиғимлар