Демографик жараёнларни прогнозлаш - Экономика - Рефераты

Демографик жараёнларни прогнозлаш

Загружено в:

24.01.2024

Скачано:

0

Размер:

54.5 KB

Демографик жараёнларни прогнозлаш Режа: 1. Прогнозлаш объекти демографик жараёнларнинг хусусиятлари, ўзагриш тенденцияси, ўсиш динамикаси. 2. Мамлакат аҳолисининг таркибий тузилиши. 3. Ишчи кучи, шаҳар ва қишлоқларда уларнинг таркибий тузилиши. 4. Демографик жараёнларни ифодаловчи кўрсаткичлар ва уларни белгиловчи омиллар.

Прогнозлаш объекти демографик жараёнларнинг хусусиятлари, ўзагриш тенденцияси, ўсиш динамикаси. Бизга маълумки, аҳоли жамиятнинг асосий ишлаб чиқарувчи кучи ҳамда истеъмолчиси ҳисобланади. Шуни ҳисобга олганда, мамлакатни ижтимоий- иқтисодий режалаштириш, аҳолининг кейинги ўсиш динамикасини ўрганиш муҳим аҳамиятга эгадир. Ахолининг ўсиш динамикаси билан ишлаб чиқарувчи кучларнинг ўсиши уларни худудлар бўйича, ёш бўйича жойланишини аниқлаш, шу ишчи кучларига яраша иш жойларини тяратиш, техника, технологияларни сотиб олиш билан бирга истсъмолчи сифатида уй- жой, ҳамда маданий-маиший объектлар курилиши, озиқ-овқат ва бошқа кундалик эҳтиёж моллари ишлаб чиқариш ҳажмларини режалаштиришда аҳолининг сони асос бўлиб хизмат қилади. Ахоли сонини куйидаги усуллар билан, ҳисоблаш мумкин: Аввало,ўрганилаётган йилнинг ахоли сони жинслари буйича асос қилиб олинади. Ушбу асосий маълумот кейинги йилликда яшаши мумкин булган аҳолининг яшовчанлик коэффициентига купайтирилади. Натижада бугунги кунда яшаётган ахрлининг бу йилдан кейинги динамикаси келиб чиқади Демографик прогнозлар аҳолининг ҳаракатини ва меҳнат ресурсларининг такрор ишлаб чиқарилишини, меҳнатга лаёқатли аҳолининг бандлик даражасини, унинг малака ва касбий таркибини ўз ичига олади. Демографик прогноз аҳолининг динамикасини унинг ёш ва жинс таркибини, туғилиш ва ўлим даражаси, аҳолининг худудий жойлашиши хақидаги маълумотларни таҳлилдан ўтказиш асосида кўриб чиқади. Демографик прогноз келажакда оилаларнинг сони, уларнинг ўртача катталиги, миграция жараёнларининг йўналиши ва жадаллиги, фаол меҳнат фаолиятининг узунлуги, меҳнат фаолиятини бошлаш ва тамомлаш, пенсияга чиқишнинг ўртача ёшлари, аҳоли умрининг ўртача узунлиги хақида зарур маълумотлар олиш имконини беради. Демографик прогнозлар асосида аҳоли эҳтиёжларининг хажми ва тузилиши, шахсий истеъмол моллари ишлаб чиқариш, маъориф, соғлиқни

сақлаш ва хоказоларни ривожлантириш режалаштирилади. Хуллас, демографик прогнозлар ижтимоий ривожланиш ва турмуш даражасини ошириш прогнозлари билан узвий боғлиқ. Ижтимоий ривожланиш прогнозлари аҳолининг ижтимоий-иқтисодий эҳтиёжларини, турмуш тарзининг ўзгариши тенденцияларини аниқлаш соҳасидаги мураккаб тадқиқотлар комплексини ўз ичига олади. Бу комплексга қуйидагилар киради: меҳнат ресурсларининг бандлиги ва уларнинг фойдаланиш, миллий бойликни такрор ишлаб чиқариш, ноишлаб чиқариш эҳтиёжларини шакллантириш, аҳолининг турмуш даражаси, иқтисод тармоқларини ривожлантириш, худудий ўзгаришлар, иқтисодий ўсиш, иқтисод механизм ива бошқарув тизимини ривожлантириш, жахон хўжалиги ва ташқи иқтисодий алоқаларни ривожлантириш прогнозларини ишлаб чиқиш ва бошқалар. Мамлакат аҳолисининг таркибий тузилиши. Демографик прогнозлар аҳоли динамикасини унинг жинсий ёш структураси, туғилиш, худудий ҳаракати тугрисидаги маълумотларни таҳлил қилиш асосида куриб чиқди. Демографик прогнозлаш оилаларнинг келажак сонини уларнинг уртача катталиги, аҳоли кўчма оқимларининг интенсивлиги, йуналишлари, фаол меҳнат фаолияти, давомийлиги ва бошқалар тугрисида прогноз ахборот олиш имкониятини беради. Демографик прогнозлар асосида жамият эҳтиёжлари хажми ва структураси, истеъмол товарлари ишлаб чиқариш, халқ таълими, соғлиқни сақлаш тизими тараққиёти ва бошқалар режалаштирилади. Шу таҳлил демографик прогнозлар ижтимоий тараққиёт ва хаёт даражасини ошириш прогнозлари билан изчил боғланган. Демографик прогнозлашни амалга оширишда усулларни танлаш муҳим жиҳат ҳисобланиб, уларнинг ёрдамида аҳолининг келажакдаги сонини янада аниқроқ белгилаш мумкин. Аҳоли сонини прогнозлашнинг асосий усулларидан бири компонентлар усули ҳисобланиб, унинг моҳияти асосий компонентларнинг келажак динамикаси,

яъни туғилишлар ва ўлишлар сони, худудга кучиб келишлар ва кучиб кетишлар сонини жамлашдан иборат. Бутун мамлакат миқёсида аҳоли сонини прогноз қилишда дастлабки икки компонент етарлидир. Ишчи кучи, шаҳар ва қишлоқларда уларнинг таркибий тузилиши. Демографик прогнозлашлашнинг етакчи ўринларидан бири меҳнат ресурслари сонининг перспектив баҳоланиши ҳисобланади. Унинг негизи аҳолининг жинсий ёш структураси бўйича сонининг прогнози саналади, бунинг асосида меҳнатга лаёқатли 16—55 (59) ёшдаги аҳоли сони тўғрисидаги маълумотлар олинади. Прогнозлашда энг аввало меҳнат ресурсларини такрор ишлаб чиқаришнинг барча томонларини қамраб олувчи мавжуд қонуниятлар ва уларнинг шаклланиши, такомилашиши ва қўлланилиши бўйича ўрганиш лозим. Буларнинг барчаси шунга мувофиқ статистик ёки бошқа ахборот тўпланишини талаб қилади. Аҳоли сонини прогнозлашда экстрополяция ва математик моделлаш усулларидан кенг қўлланилади. Иммиграция усули асосида динамик қаторлардан фойдаланган ҳолда аҳоли ҳаракатининг турли компонентлари прогнозлари аниқланади. Бу прогноз ўрта ва узоқ муддатли давр учун яратилади. Ҳозирги пайтда математик моделлаш усуллари ва биринчи навбатда омилли таҳлил усули кенг қўлланилмоқда. Аҳоли сонини прогнозлаш модели тенгламалар тизими кўринишида тузилади 108 . У=а 0 +а 1 х 1 -а 2 х 2 +а 3 х 3 Бу ерда: х 1 -туғилиш, х 2 –ўлим, х 3 -миграция. Х 1 = b 0 + b 1 z 1 к+ b 2 z 2 + b 3 z 3 … Х 2 =с0+с 1 z 1 + с2 z 2+ с 3 z 3… Х 3 = d 0 + d 1 z 1 + d 2 z 2 + d 3 z 3 … ва хоказолар.

Демографик жараёнларни ифодаловчи кўрсаткичлар ва уларни белгиловчи омиллар. Яхлит ҳолдаги аҳоли прогноз сони ва структураси дастлаб ташқи миграцияни ҳисобга олмаган ҳолда амалга оширилади, чунки унинг хиссаси унча катта эмас, бироқ худудлар учун демографик прогнозлар аҳоли миграциясини ҳисобга олган ҳолда тузилиши л озим.Миграция нафақат аҳолининг умумий сонига таъсир қилади, балки унинг нисбий ва ёш структурасини ҳам ўзгартиради. Шунинг учун бу омил туғилиш билан бир қаторда асосий омил ҳисобланади. Миграция коэффициентини ҳисоблаш учун дастлаб худуднинг ҳар 1000 кишисига тўғри келадиган кўчиб келишларнинг ўртача сонига тенг бўлган кўчиб келиш коэффициентини ҳисоблаш лозим. Ҳар 1000 кишига худуддан кўчиб кетиш ва келишлар коэффициенти берилади. Сўнгра кўчиб кетишлар ва келишлар ўртасидаги фарқ ҳисобланади. Бу фарқ соф миграция коэффициентини ёки миграция сольдоси коэффициенти ҳисобланади. Демографик прогнозлар аҳолининг ҳаракатини ва меҳнат ресурсларининг такрор ишлаб чиқиши, меҳнатга лаёқатли аҳолининг бандлик даражаси, унинг малакавий ва касбий таркибини ўз ичига қамраб олади. Демографик прогноз аҳолининг динамикасини унинг жинс ва ёш бўйича таркиби, туғилиши ва ўлиши, аҳолининг ҳудудий жойланиши бўйича маълумотлар асосида кўриб чиқилади. Демографик прогнози оиланинг кутилажак сони, унинг ўртача миқдори, аҳолининнг миграцион оқимининг йўналиши ва интенсивлиги, фаол меҳнат фаолиятининг давомийлиги, меҳнат фаолиятининг бошланиши ва якунланиши, нафақага чиқиш ўртача ёши, ўртача ҳаёт кечириш тўғрисида прогноз ахборотини олишга имкон беради. Демографик прогноз асосида аҳолининг ижтимоий эҳтиёжларининг ҳажми ва таркиби, шахсий истеъмол буюмларни ишлаб чиқариш, халқ таълими, соғлиқни сақлаш ривожланишини ва ҳ.к режалаштирилади. Демографик прогнозлар ижтимоий ривожланиш прогнозлари ва турмуш даражасини ошириш билан узвий боғлиқ бўлади.

Адабиётлар: 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. Т.: Ўзбекистон,1992. 2.Ахунова Г.Н. Йўлдошев Н.Қ. Иқтисодиёт ва менежмент. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2008. -175 б. 3.Абдураҳмонов Қ.Ҳ., бошқ. Персонални бошқариш. Т.: O ’ qituvchi , 2010й. 4.Веснин, В.Р. Основы менеджмента: Учебник.М.: Проспект, 2017. -320 c. 5.Глухов, В. В. Менеджмент: для экономических специальностей Санкт- Петербург: Питер Пресс, 2017. -600 с. 6.Зайнутдинов Ш.Н. Менеджмент. Т.: Издат.-по-лиг. творч-й дом им. Чулпана, 2011г. 7.Йўлдошев Н.Қ. Менежмент. Ўқув қўлланма. Т.: ТДИУ, 2006. -150 б. 8.Йўлдошев Н. Қ. , Набоков В.И. “Менежмент назарияси”. Дарслик. Т.: ТДИУ, 2013. -433 б. 9.Қосимов F .М., Менежмент, “Ўзбекистон”, 2002,-312 б. 10.Мескон, М.Х. Основы менеджмента.МХ Мескон, М. Альберт, Ф.

Похожие

Демографик жараёнларни прогноз қилиш

Демографик жараёнларни прогноз қилиш 2

Ижтимоий-иқтисодий жараёнларни прогнозлаш усуллари

Ижтимоий – иқтисодий жараёнларни моделлаштириш ва прогнозлаш

Макроиқтисодий прогнозлаш моделлари