Давлат бошқаруви - Экономика - Рефераты

Давлат бошқаруви

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79.5 KB

Давлат бошқаруви Режа: 1. Ўзбекистон Республикасида давлат хокимиятининг тузилиши. 2. Олий конун чикарувчи хокимият. 3. Прехидент ва ижроия хокимияти. 4. Суд хокимияти.

1 Узбекистон Республикасида давлат хокимиятиқ тузилиши. Ўзбекистон - мустақил, демократик республика. Унда демократия умуминсоний тамойилларга асосланади, бу тамойилларга асосан энг олий қадрият инсон, унинг хаёти, эркинлиги, ор-номуси, қадр-қиммати ва бошқа ажралмас хуқуқларидир. Демократик хуқуқ ва эркинлик Конституция ва қонунлар томонидан химоя қилинади. Рсепублика ўз миллий - давлат ва маъмурий-худудий тузилишини мустақил равишда белгилайди., ўз ички ва ташқи сиёсатини амалга оширади. Жамият хаётининг энг мухим мсалалари умумхалқ мухокамасига хавола қилинади, умумий овоз бериш (референдум) натжасида хал этилади. Республика давлат жамияти тизими хокимиятнинг қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд хокимиятларига бўлиниш тамойилларига асосланади. Республика ижтимоий хаёти сиёсий институтлар, мафкуралар ва фикрлар турли-туманлигига асосланган холда ривожланади. Ґеч қандай мафкура давлат мафкураси сифатида белгиланмайди. Ўзбекистон Республикасида Конституциява республика қонунларининг муқаррар устунлиги тан олинади. Давлат, унинг ташкилотлари, амалдор шахслар, фуқаролар конституция ва қонунларга амал қиладилар. Республиканинг барча фуқаролари жинси, ирқи, миллати, тили, дини ва ижтимоий холатидан қатъий назар тенг хуқуқ ва эркинликка эга, қонун олдида тенгдир. Фуқароларнинг конституция ва қонунларда белгиланган хуқуқ ва эркинликлари дахлсиз ва ҳеч ким суд қарорисиз уларни чеклаш ва тақиқлаш хуқуқига эга эмас. Бозор муносабатларини ривожлантиришга йўналтирилган республика иқтисодиётининг асосини мулк шаклларининг турли-туманлиги ташкил этади. Давлат истеъмолчилар хуқуқлари устуворлиги шарти билан тадбиркорлар иқтисодий фаолияти ва меҳнат эркинлигини, барча мулк шакллари тенг ва хуқуқ жихатидан химоя қилинишини кафолатлайди.

Хусусий мулк мулкнинг бошқа шакллари сингари дахлсиз ва давлат томонидан химоя қилинади. Мулкдор ўз мулкидан фақат қонунда кўрсатилган холлардагина махрум қилинади. Мулкдор ўз хоҳишига боғлиқ холда унга қарашли мулкка эгалик қилади, ундан фойдаланади. Мулкдан фойдаланиш атроф муқитга зарар келтириш, фуқаролар, хуқуқлари ва қонун томонидан химоя қилинадиган манфаатларига зид бўлиши тақиқланади. 2.2. Олий қонун чиқарувчи хокимият. Ўзбекистон Республикасининг олий давлат вакиллик ташкилоти Олий Мажлис бўлиб, у қонун чиқарувчи хокимиятдир. У худудий сайлов округлардан сайланади. Олий Мажлисга сайланиш хуқуқига сайлов кунигача 25 ёшга тўлган Ўзбекистон Республикаси фуқаролари эга бўладилар. Олий Мажлис Ўзбекистон Республикаси Конституциясини қабул шилади, шунингдек унга ўгартириш ва қўшимчалар киритади, Ўзбекистон Республикаси қонунларини қабул қилади; қонун чиқарувчи, ижро этувчи ва суд хокимиятлари ташкилотлари тизими ва ваколатларини белгилайди; божхона, валюта ва кредит фаолиятини, давлат банкини бшқаришни қонуний жихатдан тартибга солади, шунингдек, Ўзбекистон Республикаси худудий маъмурий тизилиши, чегараларининг ўзгариши масалалари билан шуғулланади. Олий Мажлис республика ички ва ташқи сиёсати асосий йўналишларини белгилайди, стратегик давлат дастрларини қабул қилади; давлат бюджетини тасдиқлайди ва унинг бажарилишини назорат қилади; солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни белгилайди. Олий Мажлиснинг мухим вокалатлари қуйидагилардан иборат:  Олий Мажлисга ва махаллий ташкилотларга сайловларни белгилаш, марказий сайлов комиссиясини тузиш;

 Ўзбекистон Республикаси Президентилигига Конституцияда белгиланган муддат тугаши билан сайлов ўтказиш кунини белгилаш;  Ўзбекистон Олий мажлиси Раиси ва унинг ўринбосарларини сайлаш;  Ўзбекистон Республикаси Олий Судини сайлаш;  Ўзбекистон Республикаси Олий Судини сайлайди;  Ўзбекистон Республикаси Давлат табиатни мухофаза қилиш қўмитаси раисини сайлайди;  Ўзбекистон Республикаси Президентининг бош вазир ва унинг ўринбосарини; бош вазир ўринбосарлари, вазирлар махкамаси аъзоларини тайинлаш ва вазифасидан озод қилиш тўғрисидаги фармонларни тасдиқлаш;  Ўзбекистон Республикаси Президентининг Ўзбекистон Республикаси Бош Прокурори ва унинг ўринбосрларини тайинлаш ва вазифасидан бўшатиш тўғрисидаги фармонларини тасдиқлайди;  Ўзбекистон Республикаси Президенти таклифига биноан Ўзбекистон Республикаси Марказий Банки бошқармаси раисини тайинлаш ва вазифасидан озод қилиш;  Ўзбекистон Республикаси Президентининг вазирликлар, давлат қўмиталари ва давлат бошқарувининг бошқа ташкилотларини ташкил этиш ва тугатиш хақидаги фармонларини тасдиқлаш;  халқаро шартнома ва битимларни ратфикация ва бекор қилиш;  давлат мукофотлари ва номзодларини таъсис этиш;  туманлар, шахарлар, вилоятларни ташкил этиш, бекор қилиш, номларини ўзгартириш ва уларнинг чегараларини ўзгартириш;  Ўзбекистон Республикаси Конституциясида кўзда тутилган бошқа хуқуқларга эга. Олий Мажлис йиғилишлари унинг ишида депутатларнинг учдан икки қисмидан, яъни 100 кишидан ортиғи қатнашса хақиқий хисобланади. Олий Мажлис ваколати муддати тугагандан сўнг янги чақириқ Олий Мажлис ўз ишини бошлагунга қадар фаолият юритади. 2.3. Президент ва ижроия хокимияти.

Ўзбекистон Республикаси Президенти давлат ва ижроия хокимияти рахбари хисобланади. Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига ўттиз бш ёшдан ёш бўлмаган, давлат (ўзбек) тилини эркин эгаллаган, сайловдан аввал Ўзбекистонда 10 йилдан кам бўлмаган муддатда яшаган рсепублика фуқароси сайланиши мумкин. Бир шахс икки муддатдан ортиқ Ўзбекистон Республикаси Президенти бўлиши мумкин эмас. Ўзбекистон Республикаси Президенти рсепублика фуқаролари томонидан умумхалқ, тенг хуқуқли ва тўғридан-тўғри сайлов хуқуқи асосида, яширин овоз бериш йўли билан беш йил муддатга сайланади. Президент ўз мажбуриятларини ўташ даврида сиёсий партияларга аъзолигини тўхтатади, бошқа маош тўланадиган лавозимга эга бўлиш, тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланиш хуқуқига эга бўлмайди. Ўзбекистон Республикаси Президенти:  мамлакат фуқаролари хуқуқ ва эркинликларини химоя қилиш, Ўзбекистон Республика Конституцияси ва қонунлари бажарилишини кафолатлайди;  Ўзбекистон Республикаси мустақиллиги, хавфсизлиги, худудий яхлитлигини химоя қилиш, миллий давлат тузилиши масалаларини хал қилиш бўйича зарур чораларни белгилади;  Ўзбекистон Республикаси томонидан музокаралар олиб боради ва шартнома ҳамда битимларни имзолайди, рсепублика томонидан тузилган битим, шартномаларга риоя қилинишни ва у томонидан қабул қилинган мажбуриятлар бажарилишини таъминлайди;  дипломатик ва бошқа вакилларининг ишонч ва чақирув ёрлиғини қабул қилади;  Ўзбекистон Республикасининг чет эллардаги дипломатик ва бошқа вакилларини тайинлайди ва вазифасидан озод қилади;

 Республика Олий Мажлисига йиллик ички ва ташқи ваият хақида маъруза тақдим этади;  ижроия хокимият аппаратини ташкил этади ва унга рахбарлик қилади; рсепублика олий хокимият ташкилотлари ва бошқарувнинг ўзаро алоқасини таъминлайди; Ўзбекистон Республикаси вазирликлари, давлат қўмиталари ва бошқа давлат бошқарувининг бошқа ташкилотларини таъсис этади ва тугатиш бўйича фармонлар чиқариб, уларни тасдиқлаш учун Олий Мажлисга тақдим этади;  Бош вазирни тайинлайди ва вазифасидан озод қилади , унинг биринчи ўринбосари, бош вазир ўринбосарлари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар махкамаси аъзоларини, Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унинг ўринбосарларини кейинчалик Олий Мажлис тасдиқлаши шарти билан тайинлайди ва вазифасидан озод қилади;  Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига Конституция суди раиси, Олий суд раиси ва аъзолари, Олий хўжалик муди раиси ва аъзолари, Ўзбекистон Республикаси Марказий Банки бошқаруви раиси, Ўзбекистон Республикаси табиатни мухофаза қилиш давлат қўмитаси раиси лавозимларига номзодларни тақдим этади;  вилоят, туман, шахар ва хўжалик судлари судьяларини тайинлайди ва ишдан бўшатади;  вилоятлар ва Тошкент шахар хокимларини уларни кейинчалик халқ депутатлари кенгаши томонидан тасдиқлаш шарти билан тайинлайди ва вазифасидан озод қилади. Президент туман ва шахар ҳокимларини улар конституция, қонунларга риоя қилмаган, ҳоким шаънига доғ туширадиган харакатлар қилган тақдирда ўз қарори билан вазифасидан озодқилиш хуқуқига эга;  рсепублика давлат бошқарув ташкилотлари, ҳокимлар қарорлари амал қилинишини тўхтатади, бекор қилади;  Ўзбекистон Республикаси қонунларини имзолайди. Президент Олий Мажлис қабул қилган қонунларга эътироз билдириб, қайта мухокама қилиб,

овоз бериш учун қайтариш хуқуқига эга. Агар Олий Мажлис учдан икки қисми овоз бериши натижасида илгари қабул қилинган қарорни тасдиқласа, Президент қонунни имзолайди;  фавқулодда холларда (ташқи тахдид, оммавий бетартиблик. Йирик халокатлар, табиий офатлар) ва фуқаролар хавфсизлигини таъминлаш мақсадида Ўзбекистон Республикасининг бутун худудида ёки алохида минтақаларида фавқулодда холат эълон қилади ва сутка давомида бу хақидаги қарорни Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисига тасдиқлаш учун тақдим этади;  рсепублика қуролли кучларининг Олий Бош қўмондони бўлади. қуролли кучларнинг олий қўмондонлиги лавозимларига тайинлайди ва вазифасидан озод қилади; олий харбий унвонлар беради;  Ўзбекистон Республикасига хужум қилинган ёки ўзаро босқинчиликка қарши шартнома мажбуриятларини бажариш зарурияти вужудга келган холларда урушхолатини эълон қилади ва сутка давомида бу қарорни тасдиқлаш учун Олий Мажлисга хавола қилади;  Ўзбекистон Республикаси орденлари, нишонлари ва ёрлиқлари билан мукофотлайди ва малака ҳамда фахрий номларни беради;  Ўзбекистон Республикаси фуқаролиги ва сиёсий бошпана бериш масалаларини ҳал қилади;  Ўзбекистон Республикаси суди томонидан имзоланган фуқароларга амнистия бериш ва авф этиш хақида қарор қабул қилади. Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисида унинг нормал фаолият юритиши учун хавф туғдирувчи келишмовчиликлар вужудга келган ҳамда Конституцияга хилоф қарорлар қабул қилиниши такрорланган холда Олий Мажлис Конституция суди билан келишиб қабул қилинган Президент қарорига мувофиқ тарқитаб юборилади. Олий Мажлис тарқатилиб юборилган холларда уни уч ой муддатда қайтадан сайлов ўтказилади. Вазирлар махкамаси таркиби Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан ташкил топади ва республика Олий Мажлиси томонидан

тасдиқланади. Вазирлар махкамаси таркибига қорақалпоғистон Республикаси хукумати рахбари ҳам киради. Вазирлар махкамаси иқтисодиёт, ижтимоий ва маънавий соҳалар самарали амал қилишида, Олий Мажлис қонунлари ва бошқа қарорлари бажарилишига, Ўзбекистон Президенти фармон, қарор ва фармойишларини амалга оширишга рахбарлик қилади. Вазирлар махкамаси мавжуд қонунчиликка мувофиқ равишда фармойиш ва қарорлар чиқариб; бу қарорлар Ўзбекистон Республикасининг бутун худудида, барча ташкилот ва муассасалар, амалдор шахслар ва фуқаролар томонидан бажарилиши шарт. Вазирлар Махкамаси янги сайланган Олий Мажлисга ўз ваколатларини топширади Вазирлар Махкамаси фаолиятини ташкил этиш тартиби ва хуқуқлари қонун томонидан белгиланади. 2.4. Суд хокимияти. Ўзбекистон Республикаси суд хокимияти ўн йил муддатга сайланадиган Конституция суди, Олий суд, Олий хўжалик суди ва қорақалпоғистон Олий судидан, беш йил муддатга тайинланадиган вилоят, туман, шахар ва хўжалик судларидан ташкил топган. Судлар фаолиятини ташкил этиш ва тартибга солиш қонун томонидан белгиланиб қўйилади. Фавқулодда судлар ташкил этишга рухсат берилмайди. Ўзбекистон суд хокимияти қонун чиқарувчи ва ижро этувчи хокимиятлардан, сиёсий партиялар ёки бошқа оммавий ташкилотларга итоат этмай, мустақил иш юритади. Ўзбекистон Республикаси Конституция суди қонун чиқарувчи ва ижро этувчи хокимиятлари қонуний актлари Конституцияга мувофиқлиги билан боғлиқ ишларни кўради. Унинг таркиби сиёсат ва хуқуқ бўйича мутахассислардан раис, раис ўринбосари ва Конституция суди судьялари, шу жумладан, қорақалпоғистон Республикаси вакилларидан иборат қилиб

сайланади. Конституция суди раиси ва аъзолари депутатлик мандатига эга бўлмайди. Конституция суди раиси ва унинг аъзолари сиёсий партияга ва харакатларга аъзо бўлиш, бошқа маош тўланадиган лавозимда ишлаш хуқуқига эга эмас. Конституция суди судьялари дахлсизлик хуқуқига эга бўлиб, Ўзбекистон Республикаси Конституциясидан танқари ҳеч кимга бўйсунмайдилар. Ўзбекистон Республикаси Конституция суди:  Олий Мажлис томонидан қабул қилинган қонунлар ва бошқа қонуний актлар, Президент фармонлари, хукумат ва давлат хокимиятининг махаллий ташкилотлари фармойишлари, Ўзбекистон Республикаси давлатлараро шартномавий ва бошқа мажбуриятларининг Ўзбекистон Республикаси Конституциясига мос бўлишини аниқлайди;  қорақалпоғистон Республикаси Конституциясининг Ўзбекистон Республикаси Конституциясига, қорақалпоғистон Республикаси қонунлари Ўзбекистон Республикаси қонунларига мувофиқ келиши хақида хулоса чиқаради;  Ўзбекистон Республикаси Конституцияси меъёрлари ва қонунларига изох беради;  Ўзбекистон Республикаси Конституцияси ва қонунларида унинг ишлашга юкланган масалаларини кўриб чиқади. Конституция суди қарорлари улар эълон қилиниши билан кучга киради, улар қатъий ва эътироз қилинмайди. Конституция судини ташкил этиш ва унинг фаолияти қонун томонидан белгилаб қўйилади. Ўзбекистон Республикаси Олий суди фуқаролик, жиноят, маъмурий суд фаолияти соҳасидаги суд хокимиятининг Олий ташкилотидир. У томонидан қабул қилинадиган хужжатлар қатъий ва бутун Ўзбекистон Республикаси худудида амал қилади. Ўзбекистон Республикаси Олий суди қорақалпоғистон Республикаси, вилоят, шахар ва туман судлари фаолиятини назорат қилиш хқуқига эга.

Ўзбекистон Республикаси Олий хўжалик суди ва жойлардаги судлари турли мулк шаклларига асосланган корхоналар, муассаса, ташкилотлар, шунингдек тадбиркорлар ўртасидаги иқтисодий соҳада ва уни бошқариш жараёнида вужудга келадиган хўжалик келишмовчиликларни ҳал этадидилар. Хакамлар мустақил бўлиб, фақат қонунга бўйсунадилар. Судларнинг фаолиятига қандайдир аралашувга йўл қўйилмайди ва бундай ҳол қонун олдида жавоб беришни тақозо қилади. Судьяларнинг дахлсизликги қонун томонидан кафолатланади. Олий суд ва Олий хўжалик судлари Ўзбекистон Республикаси Олий мажлиси депутати бўлиши хуқуқига эга эмас. Хакамлар шу жумладан туман судлари хакамлари сиёсий партия ва харакатларга кириши ёки бошқа маош тўланадиган лавозим эгаллаш хуқуқига эга эмас. Ваколат муддати тугагунга қадар хакам фақат қонунда кўзда тутилган холлардагина ўз вазифасидан озод этилиши мумкин. Барча судларда ишлар очиқ тартибда кўрилади. Ишларни ёпиқ тартибда кўришга фақат қонунда кўзда тутилган холнингда рухсат берилади. Суд хокимияти хужжатларга барча давлат ташкилотлари, оммавий ташкилотлар, корхоналар, муассаса, ташкилот, амалдор шахслар ва фуқаролар томонидан риоя қилинади. Ўзбекистон Республикасида суд фаолияти ўзбек, қароқалпоқ тилида, ёки шу жой ахолисининг кўпчилиги сўзлайдиган тилда олиб борилади. Суд ишида қатнашувчи, у олиб бораётган тилни билмайдиган фуқаролар иш материаллари билан тўлиқ танишиш, суд йиғилишларида таржимон воситасида қатнашиши ва судда ўша тилда сўзлаш хуқуқи берилади. Айбланувчи химоя этилиш хуқуқига эга. Терговнинг барча босқичлари ва суд иши давомида малакали хуқуқий ёрдам хуқуқи кафолатланади. Фуқаролар, корхона, ташкилот, муассасаларга хуқуқий ёрдам кўрсатиш учун адвокатура фаолият олиб боради. Адвокатурани ташкил этиш ва фаолиятининг тартиби қонун томонидан назорат қилинади.

Ўзбекистон Республикаси худудида қонунларнинг тўғри ва бир хил бажарилишини Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори ва унга бўйсунадиган прокурорлар амалга оширади. қорақалпоғистон Республикаси Прокурори қорақалпоғистон Республикаси Олий ташкилоти томонида Ўзбекистон Республикаси Бош прокурори билан келишилган ҳолда тайинланади. Ўзбекистон Республикаси ва қорақалпоғистон Республикаси Бош прокурорлари, вилоят, туман шахар прокурорлариваколат муддати беш йилга тенг. Ўзбекистон Республикаси Прокуратураси ташкилотлари ўз вазифаларини ҳар қандай давлат ташкилотлари, оммавий бирлашмалар ва амалдор шахсларга боғлиқ бўлмаган ҳолда, мустақил равишда, фақат қонунга бўйсунган ҳолда бажарадилар. Прокурорлар ваколат муддатлари давомида турли сиёсий партия ва жамоат ташкилотларига аъзоликни тўхтатади. Прокуратура фаолиятини ташкил этиш, унинг зонунлари ва амал қилиш тартиби қонунга асосан белгиланади. Ўзбекистон худудида оператив-қидирув, тергов ва жиноятга қаршикурашнинг бошқа махсус вазифаларни бажарувчи хусусий, ширкат, жамоат ташкилотларини ташкил қилиш ва фаолият юритиши тақиқланади. қонун ва тартибни сақлаш, фуқаролар хуқуқлари ва эркинликларини химоя қилишда хуқуқни химоя қилувчи ташкилотларга жамоат ташкилотлари ва фуқаролар ёрдам кўрсатишлари мумкин.

Асосий адабиётлар 1. Узбекистон Республикаси конституцияси. Т.: Узбекистон, 199 2. Каримов И.А. Узбекистон иктисодий ислохатларни чукурлаштириш йулида. Т.: узбекистон, 1995. 3. Зайнутдинов Ш.Н., Муракаев И.У. Основў менеджмента. Т.: Укитувчи, 1996. 4. Мескон М., Альберт М., Хедоури Ф. Основў менеджмента. Пер.с англ. М.: Дело, 1995. 5. Жалилов Ш. Давлат хокимияти махаллий органлари ислохати: тажриба ва муаммолар. Т.: Узбекистон, 1998. Кушимча адабиётлар 1. Гулямов С.С. Менежмент асослари.Т., 1997. 2. Менеджмент организации. М.: Инфра-М, 1995. 3. Фатхутдинов Р.А. Система менеджмента. М.: 1997.

Похожие

Ўзбекистон Республикасининг истиқболли давлат тузилиши ва бошқаруви

Меҳмонхоналар хўжалигида сервис хизматини ташкил этиш. Меҳмонхоналар бошқаруви

Давлат молиялари

Давлат бюджети

Давлат кредити.