Меҳмонхоналар хўжалигида сервис хизматини ташкил этиш. Меҳмонхоналар бошқаруви - Экономика - Рефераты

Меҳмонхоналар хўжалигида сервис хизматини ташкил этиш. Меҳмонхоналар бошқаруви

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

161.5 KB

Меҳмонхоналар хўжалигида сервис хизматини ташкил этиш. Меҳмонхоналар бошқаруви Режа: 1. Меҳмонхона хўжалигидаги сервис хизмати ва унинг махсуслиги 2. Меҳмонхона бошқарув структураси 3. Туркомплекслардаги хавфсизлик, техникавий менежмент тушунчаси

Таянч иборалар: бронлаш, бизнес-марказ, фитнес-марказ, тиббиёт, « Reseption », Front office , клерклар, late arrival , overbooking , farm out , стандарт, хавфсизлик, овқатланиш хизмати, бошқарув структураси, Room service , коньсерж, швейцар, паж, телефон операторлари, иерархик структура, ташқи ва ички муҳит. 1. Меҳмонхона хўжалигидаги сервис хизмати ва унинг махсуслиги Меҳмонхона хўжалиги ўзининг сервис хизмат кўрсатиш турлари бўйича турли даражада бўлсада, лекин барча меҳмонхоналарда асосан: қабул қилиш ва жойлаштириш, савдо хўжалик ишлари, мухандислик, хавфсизлик, сотиб олиш, овқатланиш ва бошқа сервис хизматлари йўлга қўйилади. Албатта, меҳмонхона тури, қуввати, даражасига қараб бундай хизматлар турини камайтирилиши ёки кенгайтирилиши мумкин. Масалан , бронлаш хизмати алоҳида бўлиши ёки коммерция ишлари билан қўшилиши, харид қилиш хизмати молиявий хизмат билан, банкет хизмати овқатланиш хизмати билан бўлиши мумкин. Меҳмонхона даражасига қараб янги хизмат турлари: бизнес-марказ, фитнес-марказ, тиббиёт, дам олиш ва бошқа сервис хизматларини ташкил этилади. Меҳмонхоналарда қабул қилиш ва жойлаштириш сервис хизмати инглиз тилида « Reception » деб аталади ва меҳмонхона команда пункти ҳисобланган Front office таркибида бўлиб, меҳмонхона юзи, меҳмонларнинг меҳмонхона билан танишиши ва улар билан хайрлашиш жойи ҳисобланади. Унинг таркибида консьержа, швейцарлар, багаж ташувчилар, пажлар, телефон операторлари, меҳмонхоналар билан ишлаш менеджери, кассир ва кўп ҳолда бронлаш хизмати киради. Бундай сервис хизматидан клерклар (меҳмон кутувчилар) яхши психолог бўлиб, меҳмонлар билан тез тил топиши, уни ўрганиши (масалан,

меҳмон жимжитликни хуш кўрадими ёки кўнгил очар ишларними) лозим бўлади. Қабул хизмат кўрсатишда ходимлар меҳмонхона ҳақида барча маълумотларни (номерларнинг тавсифини, камчилиги ва яхши томонларини, барча хизмат кўрсатиш жойларини ва уларнинг ишлаш режимини) шаҳардаги диққатга сазовар жойларни, уларга бориш йўлларини, транспортларнинг юриш жадвалини, театр, музейлар ва ҳ.к. билиши лозим. Қабул қилиш ва жойлаштириш сервис хизматининг асосий вазифаси келган меҳмонларни қайд қилиш, номерларга бўлиш, уларни жойлаштириш, мижозларни кетишини белгилаш ва яна турли қўшимча хизматлар кўрсатиш ҳисобланади. Бундай хизмат кўрсатиш кеча-кундуз иш режимида ишлайди. Кечки сменада ишчилар сони кундузгига нисбатан бир мунча оз бўлиши мумкин. Front office да мижозлар ҳақида маълумотлар (уларнинг нимани яхши кўриши, туғилган кунлари) йиғилади ва сақланади. Шу билан бирга улар ўзларининг сервис бўйича ҳамкорлари (экскурсион бюролар, автомобил ижара фирмалари, туристик агентлиги ва ҳ.к.) билан мунтазам алоқада бўлади. Қабул қилиш ва жойлаштириш хизматида бронлаш ҳам муҳим ҳисобланади. Чунки, бунда турли алоқа воситалари ёрдамида (электрон почта, факс, телефон, телекс) номер фондига бюртмалар келиб тушади ва компьютерда ёки журналда уларнинг фамилияси, манзили, неча киши эканлиги, қанақа номер бўлиши, муддати ва тўлов кафолати ким томонидан тўланиши (махсус тилаклари) ёзилиб борилади. Ҳар бир бюртмага алоҳида номер берилади. Бундай маълумотлар олингандан сўнг, бўлажак мижоз ҳақида таҳлил олиб борилади. Унинг олдин шу меҳмонхонада яшаганми, йўқми ва у ҳақидаги маълумотлар кўздан кечирилади. Агар бюртма кўп номерга бўлса, бунинг учун алоҳида шуғулланадиган ходим тайинланади. Меҳмонхонада бўш номерлар борлиги ҳақида мижозларга албатта, жавоб берилади ва брони тасдиқланади. Бунда жойлашиш куни, номер типи,

яшаш муддати, буюртма номери кўрсатилади. Агар яшаш муддати кўрсатилмаса, унда номер фақат бир кунга бронланади. Мижоз меҳмонхонага соат 18 гача келиши керак, агар кеч келадиган бўлса, у ҳақда олдиндан хабар бериши керак. Умуман олганда, бюртма, бу ёзма контракт ҳисобланади. Мижозларнинг брони бекор қилишлари яшаш муддатидан 48 соат олдин хабар берилиши сўралади. Амалиётдан шу маълумки мижозларнинг 10 % брони бекор қилишади, 5 % айтилган вақтда келмайди. Шунинг учун меҳмонхоналар керагидан 10 % кўпроқ брон берилади. Бундай ҳолатлар меҳмонхона администрацияси томонидан мижознинг томонига ҳал этилади. Чет эл меҳмонхоналарида бундай вазиятлар: бронни тасдиқлаш – confirmation , кеч келиши ҳақида белгилаш – late arrival , қайта бронлаш – overbooking , меҳмонхонанинг ўз ҳисобидан бошқа меҳмонхоналардан жой топиб бериши – farm out , маълумотларни хўжалик хизмати маълумотлари билан таққослаш – housekeeping айтилади. Қабул қилишда бронлаш усули икки томон: меҳмонхона ва мижоз ўртасида қулай бўлган муносабат ҳисобланади. Бунда меҳмонхона ўзининг иш фаолиятини олдиндан режалаштирса, мижозлар ортиқча оворагарчиликдан ҳоли бўлишади. Меҳмонларнинг келиши билан рўйхатга олиш ишлари олиб бориладики, бунда меҳмоннинг меҳмонхонада яшаши учун қонуний ҳужжатлар: қайд этиш карточкаси тузилиб, икки томондан имзоланади, яъни шу билан меҳмонхона ва мижоз ўртасида шартнома тузилади. Бу ҳақидаги маълумот кассирга узатилиб, меҳмонга меҳмонхона визиткаси берилади. Шундан сўнг меҳмоннни хонасига жойлаштирилади. Меҳмоннинг меҳмонхонадан кетиши вақтида, у меҳмонхона рўйхатидан чиқарилади. Бу ҳақда меҳмонхонанинг барча хизмат кўрсатувчиларига хабар берилади. Меҳмонхона хўжалик хизмати, меҳмонхонанинг ва унинг номерлари тозалигига жавоб беради. Меҳмонхона хоналарини тозалаш бўйича махсус

кўрсатма ишлаб чиқарилиши керак. Уни бажарувчи меҳмонхона ходималари бунга қатъиян амал қилишади. Бу кўрсатма қисқача қуйидагича бўлиши мумкин: 1) номерни эшигини очишдан олдин 3 марта таққиллатиши ва унда ҳеч ким йўқлигига ишонч ҳосил қилгандан сўнг номер эшигини очиш керак; 2) деразани очиб ахлатни йиғиш керак; 3) кўрпани олиш, кир чойшабни йиғиш, тозасига алмаштириш ва қўлни ювиш керак; 4) идишларни ювиш, тўнкариб қўйиб устига сочиқни ёйиш лозим; 5) санузелни тозалаш керак. Бунда тоза сиртдан кирига йўналиш лозим; 6) деразани ёпиб тепадан пастга қараб чангларни тозалаш керак; 7) полни тозалаш: олдин супурилади, сўнг чангютгич билан тозаланади. Хўжалик хизмати мажбуриятига номерларни тозалашдан бошқа холлар, коридорлар, ресторан биносини ҳам тозалаш-йиғиш ишлари юклатилади. Меҳмонхоналарда тозалашда икки стандарт: кунлик нормал тозалаш- йиғиштириш ва эътиборли ёки нуфузли, яъни чанг кунига икки маротаба тозаланади. Бундан ташқари, меҳмонхонада мавсумий тозалаш-йиғиштириш ҳам мумкин. Бунда деворлар ювилади, мебеллар тозаланади, кичик таъмирланади, айрим номерларни таъмирлашга қўйилади. Барча тозалаш ишлари меҳмонхона имиджини кўтаришдан, бошқа томондан яна мижоз саломатлигига ғамхўрликни оширади, мебьеллар, гиламлар умрини узайтиради. Кўпгина меҳмонхоналарда хўжалик ишларига кирювиш ва ёддан чиқариб қолган нарсалар бюроси ҳам киради. Меҳмонхонада ёддан чиқариб қолдирилган нарсалар узоғи билан уч ой муддатда сақланади. Меҳмонхонадаги мухандислик хизмати барча мавжуд мухандислик жиҳозлари ҳисобланган: тез ҳаракатли лифтлар, кондиционлаш, иситиш, сув таъминоти, канализация системаси, электр (катта қувватдаги) ва газли ошхона жиҳозлари, кабелли телевидение, компьютерлар ва ҳ.к. мунтазам ишлатилишига жавобгар ҳисобланади.

Кўп ҳолда бу хизмат ходимларини ўриндошлик сифатида ишга олиниб фойдаланилади. Мухандислик жиҳозлари хизматига бундан бошқа гиламлар, мебелларни таъмирлаш, номерларни кичик таъмирлаш ҳам киради. Мухандислик хизматининг асосий вазифаларидан бири. Бу меҳмонхона ёнғин хавфсизлигини таъминлаш ҳисобланади. Чунки, ёнғин жуда кўп тарқалган техноген хусусиятли вазият ҳисобланадики, унинг бўлиши меҳмонхона иш фаолиятини издан чиқаради. Унинг асосий сабаблари чекувчилар, ошхона ва номерлардаги электр жиҳозларнинг носозлиги, каминлардан нотўғри фойдаланиши, ахлатларнинг ёндирилиши ҳисобланади. Меҳмонхоналар хавфсизлик хизмати, меҳмонларни ҳимоялаш, меҳмонхона моддий бойлигини турли жиноятлардан ҳимоялаш вазифасини бажаради. Бу борадаги ишлар тўғри йўлга қўйилмаса меҳмонхона қийин ҳолатга тушиши ва ўзининг имиджини йўқотиши мумкин. Масалан, 1974 йили америкалик эстрада хонандаси Кони Френсиз беш юлдузли меҳмонхонада зўрланганлиги ва кейинги судлашишдан сўнг отел 1,5 млн. доллар тўлаган. Кўп ҳолда, меҳмонларнинг ўзлари ҳам номернинг сочиғини, чойшабини ёки сувинер жойида кулдонини олиб кетишади. Бундай меҳмонларни меҳмонхона администрацияси қора рўйхатга олиб, келгусида назорат ишларини олиб боради. Худди шундай, бундай рўйхатга профессионал арзқилувчиларни ҳам киритишади. Хавфсизлик хизматининг асосий вазифаси ножўя ишларни ахтариш, сўров эмас, балки олдини олиш ҳисобланади. Улар сўров ўтказиши, тинтув ва бошқа ҳаракатлар қилишга ҳақли эмас. Бу хизмат ходимлари бошқа хизматлар билан айниқса, молиявий департамент ва персонал бўлими ҳамда маҳаллий ички ишлар бўлими билан ҳамкорликда бўлиши керак. Хавфсизлик хизмат ходимлари меҳмонхонани хавфсизлигини ошириш бўйича лойиҳа – дастур ишлаб чиқиб, меҳмонхона директори томонидан тасдиқланиб иш фаолиятида қўллаб боришлари лозим. Бу хизматнинг

албатта, меҳмонхонада ўзининг алоҳида хонаси, гардероби ва ҳужжатлар сақлаш хонаси бўлиши керак. Хавфсизлик хизматининг функцияси турли хил бўлиб, унда хоналарни текшириб туриш, айниқса кечки вақтда номерлар эшикларнинг очиқ қолмаслигини, хизмат кириш эшигини назорати, меҳмонхона бошлиқларини, инкассани ҳимояси, калитларни назорати, ходимларнинг шахсий қўллашларига берилган моддий бойликларини сақланишини назорати, эвакуация вақтида тартибни ыва моддий бойликни сақлаш ва ҳ.к. функцияларни бажаради. Вақти-вақти билан меҳмонхона администрациясига ҳисобот бериб боради. Меҳмонхонанинг харид қилиш бўлимининг функциясига, меҳмонхона керакли товрларни талаб даражасидаги сифатда, ўз вақтида келишган нархда олиш ҳисобланади. Меҳмонхона фаолиятини юргизишда мунтазам равишда керак бўладиган товарлар қуйидаги гуруҳларга бўлинади: 1. Маҳсулотлар. 2. Ичимликлар. 3. Жиҳозлар ва мебеллар, идиш-товоқ, чойшаблар. 4. Сарф моддийлари (асосан номерларни ва жамоавий хоналарни тозалашда керакли материллар). Бу товарларни олишда бўлим менеджерлари: мол етказувчининг репутациясига (обрў-эътиборига), товарларнинг баҳоси ва сифатига, оладиган партиянинг ҳажми, тўлов шартига (яхшиси кредитга, олдиндан тўловсиз), олинган товрларга сервисли хизмат кўрсатилишига ва етказиб бериш баҳоси ва етказувчининг узоқ яқинлигига эътибор бериш зарур. Юқорида келтирилган меҳмонхона асосий хизматларидан яна бири бу овқатлантириш хизмати ҳисобланади. Меҳмонхона овқатлантириш хизмати, асосан шу меҳмонхона таркибидаги овқатланиш корхонаси (ресторан, кафе, ошхона, буфет, бар ва ҳ.к.) томонидан бажарилади. Унинг асосий вазифаси меҳмонларни ўз вақтида

қулай, сифатли, ақл даражасидаги нархда юқори сервис даражасида овқатлантириш ҳисобланади. Бунда овқатларнинг тайёрлаш муддати, санитария нормалари талабига жавоб бериши, ишлаб чиқариш сарф- ҳаражатини камайтириш, мижозлар талабини юқори қўйиш, бошқалар билан рақобатда бўлиш лозим бўлади. Овқатлантириш хизматида овқатлантириш корхонасининг қаерда жойлашганлиги, меню (таомнома)нинг ўлчами, сервис хили, овқатланиш жойи дизайни, озиқ-овқат маҳсулотлари харид қилиш ва уни сақлаш спецификацияси, ошхона, банкет хизмати, номерларга овқатлантириш хизматининг йўлга қўйилганлиги, овқатланиш корхонасининг ишлаш режими, алкогол ичимликларининг турлилиги, овқатдан заҳарланишнинг олдини олиш, санитария-гигиена талабларига жавоб бериш, техника хавфсизлиги ва ҳ.к. ҳам муҳим ўрин эгаллайди. 2. Меҳмонхона бошқарув структураси Барча корхоналар каби, меҳмонхоналар ҳам мамлакатнинг бир бутун инфратузилмаси таркибида бўлиб, турли тизимли бошқарувга эга бўлсада улар мамлакат тизимидаги ўрни расм-9.1 да келтирилган. Меҳмонхоналарнинг мамлакатдаги бошқарув структураси шуни кўрсатаяптики, бошқарув асосан макродаражада, яъни президент, олий мажлис, Вазирлар Маҳкамаси ва тармоқ вазирликлари, марказий иқтисодий идоралар миқёсида, ҳамда микродаражада меҳмонхоналар, туристик компаниялар ва бошқалар.

Расм . Меҳмонхоналар бошқарув структураси Агар биз юқорида келтирилган бошқарув структурасини меҳмонхона ташқи бошқаруви деб билсак , унда меҳмонхона хўжалигининг ички бошқарув структураси катта қувватли меҳмонхона мисолида расм -9.2 да ва унча катта бўлмаган меҳмонхоналар расм -9.3 да келтирилган .Президент Олий мажлис Сенат Қонунчилик палатаси Ҳукумат, Вазирлар Маҳкамаси Маданият, спорт ва туризм давлат қўмитаси Марказий иқтисодий идораларМеҳмонхона корхоналари ва туристик комплекслар Туризм фаолияти бўйича бошқариш алоқалари Марказий банкТармоқ вазирликлари ва идоралари Молия вазирлиги Давлат божхона қўмитаси Иқтисодиёт вазирлиги ва бошқалар

Бош лиқ (акц ионе р) Бош лиқ кенг аши (през иден т) Бош дире ктор Қабул хизмати менеджери Хўжалик хизмат менеджери Савдо бўлими бошлиғи Овқатланиш бўлими бошлиғи Молия бошлиғи Бош мухандис Сотиб олиш бўлими бошлиғи Персонал бўйича менеджер Регистра ция хизмати Бронлаш хизмати Горнични йлар, фаррошл ар Банкет хизмати Бош ошпаз Ресторан бошлиғи Хавфсиз- лик хизмати Кадрлар бўлими Ўқитиш бўлими Кон сье рж хиз мат лар и Сот иш бўй ича мен едж ерл ар Ош паз лар Оф ици ант лар Бо ш бар мен Бар мен Расм — 9.2. Катта қувв атли меҳм онхо на бошқ арув струк турас и

Расм. Катта бўлмаган меҳмонхоналар бошқарув структураси. Албатта, меҳмонхона ташқи бошқарувида бозор иқтисодиёти шароитида турли хилдаги ассоциациялар, иттифоқлар, компаниялар ва бирлашмалар, концернлар, консорцумлар, қўшма корхоналар ташкил этилиши ва меҳмонхона шулар таркибида бўлиши мумкин. Расм-9.4 да меҳмонхоналар тахминий бошқарув структураси келтирилган. Агар Президент, Олий мажлис, Вазирлар Маҳкамаси бошқарув сиёсатни стратегиясини белгилаб берсалар, қуйи звенолар макро-, микродаражада уни бажарилишини таъминлайдилар. Мавжуд бошқарув структурасидаги марказий иқтисодий идораларнинг аҳамияти катта ўрин эгаллайди. Улар ёрдамида соҳанинг ривожланиш давлат Генерал бошлиғи Овқатла ниш хизмат бошли- ғи ( F&B ) «Меҳмонл ар хизмати» бошлиғи ( Guest service mng ) Хўжалик хизматлари бошлиғи (Executive Hous- keeper) Бош мухан- дис Назорат чи Персонал хизматлар и бошлиғиРест оран бошл иғи Банк ет мене джер иДам олиш бўйича менед жер Қабул хизмат и клерки Меҳмо нхона ходим( ас)и Таъми рловчи лар Ҳисобх она

дастурлари тузилади, халқаро келишувларга таклифлар тайёрлайди, соҳа инвестицияси, инновацияси ривожланишига раҳбарлик қилади. Шу билан бирга валюта-кредит сиёсатини олиб боришни, тўлов балансини ташкил этишда, марказий валюта ресурслардан фойдаланишга кўмаклашади. Расм. Меҳмонхона бошқарувининг тахминий схемаси.Номер фонларидаг хизмат кўрсатиш Қабул ва жойлаш- тириш хизмати Кадрлар хизмати Савдо хизмати Молияв ий хизмат Муханд ис- техник хизмати Хизмат кўрсатиш бошлиғи ўринбосари Қаватлар бўйича персонал Бельевая Портнов-ская Кирхона Хўжалик мудири Омборхона мудири Жойлашти-риш бўйича директор ўринбосари Администратор Портье хизмати Автомат ҳисоблаш оператори Хизмат кўрсатиш идораси Маълумотлар столи Паспорт столи Хавфсизлик хизмати Швейцарлар Юк ташувчилар Гардероблар Сақлаш камералари Савдо директори Маркетинг хизмати Бош ҳисобчи Ҳисоб- хона Сантехник хизмати Электр хўжалиги хизмати Паст токлар хизмати Лифт хўжалиги хизмати Конденса-тор ва вентилятор- лар хизмати Қурилиш материаллар ни таъмирлаш хизматиБошлиқ Овқатланиш хизмати

Иқтисодий таъсир ричаглардан ташқари, юқорида кўрсатилган структуралар административ ҳокимият бошқаруви ҳам олиб бориладики, бунга биринчи навбатда меҳмондорчилик ташкилотларини лицензиялаш ва сертификациялаш киради. Халқаро лицензиялаш ҳар 3 йилда ўзгартирилиб борилади. Сертификациялаш ихтиёрий ва мажбурий бўлади. Лекин ҳозирги вақтда ўз- ўзини реклама қилишнинг энг муқобил йўли бу сертификациялаш ҳисобланади. Маълумки, хизмат ёки маҳсулот сертификацияси, бу маҳсулот ёки хизматнинг ўрнатилган талабларга мос келиш фаолияти ҳисобланади. Унинг мос келишига ишлаб чиқарувчи жавобгар бўлса, сотувчи сертификатнинг бор ёки йўқлигига жавоб беради. Умуман олганда, ҳар қандай бошқарувнинг асосий мақсади мижозлар муаммосини ечишини топиш ва уларга қулай шароит яратиш, улар меҳнати ва хордиқ чиқариши шароитига ғамхўрлик қилиш, турли хилдаги хизмат ва маҳсулотлар ишлаб чиқариш, унинг сифатини таъминлаш ҳисобланади. Меҳмонхоналар ички бошқарув структураси ҳам унинг қувватига, турига боғлиқ равишда турли лавозимлар бўлиши ёки уларнинг функциялари бирлаштирилиши, кенгайтирилиши мумкин. Масалан, истироҳат отелларида алоҳида «дам олиш директори» бўлиши мумкин. Буюк Британия отелларининг хусусиятига кўра, қабул қилиш хизмати ( Front office ) хўжалик хизматлари директорига бўйсиндирилган, қабул қилиш хизматидаги айрим алоҳида бўлимлар катта ходимлар (масалан, катта телефонист, катта ташувчи, катта кассир, катта ахборот хизматчиси, катта бронлаш хизматчиси ва ҳ.к.) тайинланади. Кичик меҳмонхоналар оддий бошқарув структурасига эга бўладики, унда кўпгина хизматлар гуруҳлаштирилиб ходимлар сони минимал даражада келтирилади. Лекин асосий бўлимларни сақлашга ҳаракат қилинади. Масалан, 100 номерни мотелда директорга қабул қилиш ва молия хизматининг тўрт клерки, хўжалик ишлар бошлиғи бўйсиндирилган. Хўжалик ишлари бошлиғига эса саккизта меҳмонхона ходимаси, тўққизта

пажлар ( bellman ), айнан улар мижозлар автомобилини ҳам жойлаштиради, бундан ташқари, битта электрик электр ва сантехник ишларини бажаради. Катта меҳмонхоналарда аксинча: генерал директорга учта ўринбосар: номерлар фонди, овқатланиш ва административ хизмат кўрсатиш бўйича. Номерлар фонди ( front office ) директорига, ўз ўрнида қабул қилиш хизмати, хўжалик хизмати (горничнийлар, тозаловчилар, кирювгичлар, кимёвий тозалагичлар ва ҳ.к.) қарайди. Овқатланиш директорига ошхона, ресторан, барлар, банкет хизмати, номерларга хизмат кўрсатиш хизмати ( Room service ) қарайди. Администрация қисми директорига назоратчилар, маркетинг ва сотув бўлими менеджери, бош мухандис, хавфсизлик хизмати, ходимлар бўлими қарайди. Турли мамлакатларда меҳмонхона хизматчилари турлича номланади. Қуйида биз чет эл отелларида ва ўзимидаги чет эл халқаларига кирган меҳмонхона хизматчиларини айримларини кўриб чиқамиз. Меҳмонхона қабул қилиш ва жойлаштириш хизматида клерклар, консьерж, швейцар, пажлар хизмат кўсатади. Клерклар, меҳмонларни қабул қилишда кутиб олиб, улар билан мулоқотда бўлиб, расмийлаштириш, номерларга бўлиш, жойлаштириш, уларни меҳмонхонадан чиқариш ва турли бошқа ишларни бажаради. Улар ўз ўрнида яхши психолог бўлиб, бир дақиқада мижоз ҳоҳишини билиши, уни баҳолаши (масалан, тинчликни ёки кўнгил очишни ҳоҳлашини аниқлаши) лозим. Шунинг учун ўз иш ўрнидан лифтни кўриб туриши мумкин бўлиши керак. Бу билан меҳмонлар ва уларнинг юкларини қўшимча назоратини бажаради. Меҳмонхонада театр ва музейларга чипталарни бронлаш, меҳмонларни аэропортда олиб келиш ва олиб бориш, улар учун автомобилларга буюртма бериш ва шунга ўхшаш ишларни консьерж бажаради. Шу билан бирга у меҳмонхона швейцари ( dorman ), юк ҳаммоллари ( porter ), пажлар ( bellman ) ва лифтерлар ишини ҳам мувофиқлаштиради. Меҳмонхонада бу ходимларининг иши оғир бўлмасада, лекин ўта муҳим ҳисобланади.

Меҳмонхона швейцарлари меҳмонларга пешвоз чиқиб кутиб олади, бунда эшикни очади, такси чақиради, меҳмон автомобилини жойлаштиришга раҳбарлик қилади, меҳмонлар юкларини туширишга ёрдам беради, юкларни қўриқлайди ва ҳаммолларга узатади, ҳаммоллар ўз ўрнида уларни номерларга олиб кетишади. Бундан бошқа, улар меҳмонларни мўлжал олишларига ёрдам беришлари лозим. Бунинг учун шаҳарни яхши билишлари керак бўлади. Пажлар ( bellman ) меҳмонни номерга олиб боради, унинг қўл юкини кўтариб олиб боради. Номерларни тайёрлигини текширади, меҳмонларга номердаги жиҳозлардан фойдаланишни тушунтиради. Шу билан бирга номерларга корреспонденцияни тарқатади ва бошқа ишларни ҳам бажаради. Пажлар меҳмонхона директорининг «кўзи» ва «қулоғи» бўлиши, барча кунлик воқеалар ҳақида хабар бериб бориши лозим. Телефон операторлари – ёқимли товуш билан меҳмонларни алоқасини ўрнатиши, алоқа тўловини назоратини олиб бориши, меҳмонларни уйғотиш ва ҳ.к. ишларни бажаради. Меҳмонхоналарнинг кўпчилигида мухандислик хизмати ходимларини тўла штатда сақлаш эҳтиёжи бўлмайди. Шунинг учун улар ўриндошлик сифатида иш олиб боришлари мумкин. Кўп ҳолда универсал ходимлар ишга олинади, улар асосан сантехника, электр жиҳозлари ва бошқа жиҳозлар ишларига хизмат кўрсатишади. Хавфсизлик хизмати асосан 500 номерга 10 та, таркибида аёл хизматчи бўлиши тавсия этилади. Кўп ҳолда бу ишга олдин шу соҳаларда хизматда бўганлар олинади. Улар ўзини тутган, босиқ, ахлоқий мустаҳкам, тўғри инсонлар бўлиши керак. Уларнинг функциялари турлича бўлиши мумкин. Асосан хоналарни назоратини олиб боришлари бунда эшикларнинг ёпилган ёки ёпилмаганлигини текширишади. Улар бундан бошқа меҳмонлар нарсаларини йўқолишини олдини олишлари, барча воситалардан тўғри фойдаланишини ҳам назорат қилишлари лозим бўлади.

Меҳмонхона эҳтиёжини қондириш учун четдан нарсалар сотиб олиш хизмати, асосан узоқ муддатли контракт-шартномалари билан ва айрим ҳолларда тендер асосида ва бир мартали сотиб олиш ташкил этилади. Узоқ муддатли контракт-шартномалар асосида олинган товарлар, моддийлар маълум чегирма билан арзон нархда олинади. Меҳмонхонага улугуржи партияларда вино, қуввати юқори спиртли ичимликлар, пиво, сигарет маҳсулотлари ва гўшт олинади. Агар меҳмонхона бирор-бир меҳмонхоналар халқасида бўлса, унда марказлашган ҳолда шу халқа ёрдамида олинади. Барча сотувлар қуйидаги тарзда бажарилади: 1. Олдин буюртма берилади. Бунда товарлар ўлчами, оғирлиги, қайси давлатдан эканлиги, миқдори ва олиш куни белгиланади. 2. Бўлим менеджери таъминловчиларнинг таклифларини (баҳо, мумкин бўлган чегирмаларни, тўлов формаси ва ҳ.к.) олиб, энг қулайини танлашади ва буюртма тайёрлашади. 3. Товарларнинг келиши накладной билан текширилади, яроқсизларни қайтариш учун расмийлаштирилади. 4. Таъминловчидан ҳисоб-фактура келганда текширади, расмийлаштиради ва молия хизматига тўлаш учун юборади. Меҳмонхона овқатланиш хизмати, оддий бўлмаган бизнес ҳисобланади. Унда доимо меҳмонхонада яшаш билан яхши овқат, яхши сервис ва қониқарли баҳо сиёсати бўлиши лозим. Овқатланиш хизмати директори қўл остида бош ошпаз, овқатланиш хизмати назоратчиси, метрдотель, банкет менеджери, бош бармен, стюард бўлади. Агар овқатланиш корхонаси озиқ-овқат маҳсулотларини ўзи оладиган бўлса, унда алоҳида таъминловчи ҳам бўлади. У барча маҳсулотларни, вино ва ичимликларни олиб келади. Агар меҳмонхонада овқатланиш корхонаси бир нечта бўлса, унда ҳар бирида бошлиқ ва ўзига яраша ходимлари бўлади.

Албатта, меҳмонхона овқатланиш хизматидаги корхона жойлашуви, унинг таомномасининг катталиги, сервисининг тури, дизайни, ошхонаси ва ҳ.к. бунда муҳим роль ўйнайди. Шундай қилиб, биз аксарият меҳмонхоналардаги хизматларни ва бошқарув структурасини кўриб чиқдик. Ҳозирги вақтда меҳмонхона ва туризм бошқаруви таҳлили шуни кўрсатаяптики, турли мамлакат ва меҳмонхоналарда ундаги яратилган муҳит ва шароитга қараб бошқарув структураси тури ҳам турлича бўлиши мумкин экан. Бошқарув структурасининг умумий схемаси расм-9.5 да келтирилади. Иерархик структура бошқарувида қуйи даража юқори даражага бўйсинади ва юқори даража қуйи даража назоратини олиб боради. Органик структура бошқарувида ҳар бир ишчининг умумий натижа учун индивидуал жавобгарлиги асосида бажарилади. Иерархик линияли-функционал бошқарув асосида «шахтали» принципи ётади, яъни ўзининг функциясига кўра бўлимлар ихтисослашади (маркетинг, ишлаб чиқариш, молия, ходимлар ва ҳ.к.). уларнинг ҳар бирида иерархик структура тузилади. Агар меҳмонхона ишлари ҳар вақт ўзгармай, кўп вақт бир зайлда бажарилса, ушбу структура яхши натижалар беради. Линиялий-штабли бошқаруви ҳам линияли-функционалига ўхшаш, фақат бунда меҳнат бошқаруви штабли турли даражада тузилади.

Расм. Бошқарув структурасининг умумий схемаси. Дивизионалли структурада эса марказий бошқарув билан марказлашмаган бошқарувни мувофиқлаштирилиши натижасидаги структурада олиб борилади. Бунда асосий ролни маҳсулот чиқарувчи бўлим раҳбарлари ўйнайди. Унда маҳсулот ихтисослиги, истеъмолчи ёки регионал ихтисосликда бўлиши мумкин. Органик лойиҳали структурада янги соҳа очилаётганда, янги маҳсулот яратилишида қўлланилади. Асосий фарқи, шунга қараб вақтинчалик лойиҳа гуруҳи ташкил этилади. Турли хилдаги лойиҳа гуруҳларини ишини мувофиқлаштиришда матрицали бошқарув структураси қўл келади. Матрицали бошқарув структурасида бажарувчининг икки томонлама бўйсиниши ташкил этилади. Бир томондан функционал хизмат раҳбарига, иккинчидан лойиҳа раҳбарига бўйсинади. Органик бошқарувнинг яна бири, кўп тарқалгани бу бригадавий (командали) структура бўлиб, бунда катта корхоналарда, яъни анъанавий бўлинмай, турли даражадаги мутахассисларнинг биринчи натижасида ҳосил Бошқарув структураси Иерархик Органик - линияли-функционал (ёки шахтали); - линияли-штабли функцияли; - дивизионал - лойиҳали; - матрицали; - дастурлаш-мақсадли; - бригадали

этилади. Бунда ишчиларнинг эркин ижодий салоҳиятидан яхши фойдаланилади, бошқарув, назорат енгиллашади. 3. Туркомплекслардаги хавфсизлик, техникавий менежмент Барча даражадаги меҳмонхоналар, тур комплексларда қулай, самарали хавфсизликни шу ердаги ташқи муҳит (сиёсий-иқтисодий, табиий-иқлимий, экологик муҳит, ташқи инфратузилма) ва ички муҳит (корхона моддий- техник базаси ҳолати, ички инфратузилмаси, гуманитар ва ташкилий компонентлар ва ҳ.к.) орқали аниқланади. Буларнинг таркибий қисми расм- 9.6 да схемаси келтирилган. Меҳмонхона ва туркомплекслардаги хавфсизликни таъминлаш борасидаги фаолият таркибий компонетлари шуни кўрсатадики, унда асосан икки глобал функциялар, яъни меҳмонга барча меҳмондорчилик хизматларини кўрсатиш ва уларнинг абсолют хавфсизлигини таъминлаш зарур. Бунда хавфсизлик объекти бўлиб меҳмон, турист, уларни кўришга келганлар. Корхона ходимлари ва уларнинг нарсалари ҳисобланади. Хавфсизликни таъминловчи субъектлар бўлиб, корхона раҳбарлари, уларнинг хавфсизлик ва бошқа нарсалар бўйича ўринбосарлари, хавфсизлик хизмати ходимлари, корхона ишчилари ҳисобланади.

Расм. Меҳмонхона ва туркомплексларнинг хавфсизлик таркиби схемаси. Меҳмонхона ва туркомплекслар хавфсизлиги Ташқи муҳит Ички муҳит Сиёсий- иқтисодий Моддий база ва ички инфратузил ма Табиий Иқлимий Экологик Ташқи инфраструктура Иқтисодий Бошқарув Гуманитар - ҳарбий тўқнашув, ижтимоий тебраниш, иқтисодий тангсизлик, криминал ҳолат бўлмаслиги - табиий фоатлар: зилзила, тўфон, довул, сел оқими, вулқон отилиши, сурилма, қор босиши ва ҳ.к. бўлмаслиги - атмосфера босими, юқори ёки пастлиги, жуда иссиқ, жда совуқ, комфорт, қор кўп бўлиши, кўкаламзор, нам ёки қуруқ ҳаво бўлишлиги - ҳавонинг тозалиги, заҳарли чанг бўлмаслиги, табиат кўриниши, азалийлиги, сувнинг тозалиги, дарё, хавзаси ирмоқларнинг табиийлиги, юқумли касаллик ва овқатдан заҳарланиш олдини олиш, радиациядан ҳимоялаш - транспорт билан таъминланганлик, ахборот алоқаларнинг бўлиши, телекоммуникация: телефон, факс, компьютер терминали, маиший тозалаш ҳолати: иссиқ сув, энергия таъминоти, канализация, тозалаш иншоотларининг бўлиши - ҳаёт фаолияти учун барча техник воситалар, ахборот системасининг ишончли, қулай, тўхтовсиз ишлаб туриши - молиявий мутаҳкамлик, иқтисодий комфорт: ўз вақтида аниқ ҳисоб-китоб; кредит карточкаси билан ҳисоб-китоб, хизмат учун аниқ қоидалари, хизматлар ҳақи ҳақидаги маълумотлар бўлиши, товар ассортименти кўрсатилиши ва ҳ.к. - одамшавандалик, чин қалбдан, муносабатдаги этикет, ўзига талабчанлик, меҳмонларга ҳурмат кўрсатиш, тўғрилик, виждонийлик, ҳаллолик, ҳар бир майда-чуйдадага ўйловли ёндашиш, озодалик, тозалик, оптимистлик, ҳаётий қувноқлик, ўзининг ахлоқий ҳуққуий жавобгарлигини билиш - ҳамма бўлимларни хавфсизлик бўйича халқаро стандартларга тўғри келиши, хавфсизлик дастури бўлиши, ходимлар мотивацияси, менежмент функциясини бажариш

Меҳмонхоналарда хавфсизлик субъектларининг объектлари хавфсизлигини таъминлаш бўйича қўйилган вазифаларни бажариш тадбирлари схемаси расм да келтирилган. 7. Меҳмонхона хавфсизлигини таъминлаш вазифалари схемаси. Барча келтирилган тадбирлар замонавий усулда малакавий бажарилиши хавфсизлик ишларида самарали бўлади. Юқорида кўрсатилганлардан яна меҳмонларни, ходимлар ва хўжайинларни хавфсизлиги экологик, тиббий, сувда, трансферада ва саёҳатларда, меҳмонхона ҳудудида ва ундан ташқарида жамоавий тартиб таъминланиши керак. Хавфсизлик чора-тадбирларни таъминлаш турли қонун ва меъёрий ҳужжатларда киритлиган. Масалан, Ўзбекистон Республикаси «Туризм тўғрисида»ги қонуннинг 18-моддаси: «Туристларнинг хавфсизлик кафолати» - деб номланади ва «Ўзбекистон Республикаси ҳудудида туристларнинг Меҳмонхона хавфсизлигини таъминлаш чора-тадбирлари Меҳмонлар, меҳмонхона ва уларнинг муҳитини сақлаш Ходимларнинг иши устидан административ назорат ўрнатиш - замонавий техник воситаларни қўллаш, хуқуқий хавфсизликни таъминлаш; молиявий-иқтисодий хавфсизлик; хавфсизлик кадрлар ишлари ёнғин хавфсизлиги; самарали техникавий менежмент - меҳмонлар, ходимлар, хўжайинлар, мулкини ўғирлаш олдини олиш; меҳмонхона нопок ишчиларини аниқлаш; ишчилар сабаб бўладиган технологик техникавий авариялар олдини олиш; раҳбарларга номутаносиб, қалбдан хизмат қилмайдиган, нопок ходимларни аниқлаш, мунтазам визуал ёки яширинча, қўшма назорат олиб бориш

хавфсизлиги давлат томонидан кафолатланади. Туризм соҳасидаги ваколатли давлат органи манфаатдор вазирликлар ва идоралар билан биргаликда туристларнинг ҳимоя қилишни ҳамда хавфсизлигини таъминлаш дастури ишлаб чиқади ва унинг бажарилиши ташкил этади». Қонуннинг 19-моддаси: «Туристлар хавфсизлигини таъминлаш чора-тадбирлари» - деб номланади, унда «Туристик фаолият субъектлари туристлар хавфсизлигини таъминлаш мақсадида аниқ кўрсатмалар келтирилган». Меҳмонхоналар хавфсизлигини таъминлашда хавфсизлик менежменти муҳим ҳисобланади. Бунда оператив ва узоқ муддатли хавфсизлик дастурини ишлаб чиқиш, уларнинг самарали бажарилишини таъминлаш, оддий, аниқ ходимлар мотивация тизимини қўллаш, барча ишлар мониторинги ва назоратини олиб бориш асосий ҳисобланади. Меҳмонларга техникавий қулай шароитини яратишда техникавий менежмент қўл келади. Меҳмонхона хўжалик фаолиятини техникавий менежмент структураси икки бир-бирига узвий боғлиқ бўлган: бошқариладиган ва бошқарадиган тизимдан иборат бўлади. Техникавий менежмент меҳмонхона моддий-техникавий ва технологик базасининг кўнгилдагидек қўлланилиши ва меҳмонларга техникавий комфорт шароит билан таъминлашни мақсад қилиб қўяди. Бунинг учун меҳмонхона моддий-техникавий ва технологик базасини сақлаш; уларнинг талаб даражасидаги ишончли ва сифатли ишлашини таъминлаш, иқтисодий ресурсларни тежаш; ходимларнинг меҳмонхона моддий-техник базаси (хўжалиги)га хизмат кўрсатиш ва таъмирлаш ишларини енгиллаштиш; бу борада меҳмонхона биноси, иншооти, техникавий системаси, ҳудудидан самарали фойдаланиш, техникавий воситаларни модернизациясини ошириш, унинг ишга инновацион техника-технологияларни тадбиқ этиш лозим бўлади. Техникавий менежментдаги малакали технологик ҳаракат ва операциялар мазмуни расм-9.8 да келтирилган.

Юқорида келтирилган барчаси хавфсизликдаги техникавий менежмент тактика ва стратегиясидан келиб чиқади. Агар стратегия – умумий йўналишни белгиласа, тактика - аниқ ишларни бажаришни белгилайди. Расм. Техник менежмент малакали технологик ҳаракат ва операция мазмуни (Х.И.Ахмедов, А.А.Аллаберганов).Меҳмонхона биноси ва иншооти, ҳудуди техникавий эксплуатацияси Меҳмонхонага техникавий хизмат кўрсатиш - меҳмонхона биносини, иншоотлари ва мухандислик жиҳозларини кўздан кечириш, уларнинг норматив эксплуатация шароитини ва ишлатишни таъминлаш; ёнғин ва санитария- эпидемиологик хавфсизлигини таъминлаш; уларни ва ҳудудларни санитария-гигиеник тозалаш; ер учатсткаларида ободонлаштириш ишларини олиб бориш Таъмирлаш ишлари - Оддий таъмирлаш: а) профлактик; б) тасодифий - Капитал таъмирлаш: а) танлаб; б) комплекс - Авария ишлари (авария оқибатини) бартараф этиш Кўздан кечириш - Умумий (лойиҳали): а) баҳорда; б) кузда - Хусусий (лойиҳали): навбатдан ташқари Модернизация

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. “Ўзбекистон Республикасида 2006-2010 йилларда хизмат кўрсатиш ва сервис соҳасини ривожлантиришни жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида” Ўзбекистон Республикаси Президентининг қарори. – Тошкент, “Халқ сўзи” газетаси, 18 апрел 2006 йил. 2. Ляпина И.Ю. Организация и технология гостиничного обслуживания. – М. АСАДЕМА. 2002. – 207 с. 3. Ляпина И.Ю., Игнатьева Т.Л., Безрукова С.В. Моддийьно-техническая база и оформиление гостиниц и туркомплексов. – М.: АСАДЕМА. 2004. – 251 с. 4. Ахмедов Х.И., Аддаберганов А.А. Организация обслуживания в гостинице. – Ташкент, “ To ’ lqin ”. 2007. – 222 б. 5. Филлиповский Е.Е., Л.В.Шмарова. Экономика и организация гостиничного хозяйства. – М.: “Финансы и статистика”. 2003. – 175 с. 6. Туризм и гостиничное хозяйство (под редакции А.Д.Чудновского). – М.: “ЮР Книга”. 2005. – 447 с.

Похожие

Меҳмонхоналарда овқатлантириш хизматини ташкил этиш

Туризмда меҳмонхона хўжалигини бошқариш асослари

Бозор хўжалигида режалаштириш методологияси ва уларни ташкил этиш

Хоналар фонди ва менежер иши

Очик иктисодий худудлар ва уларда божхона хизматини ташкил этиш