Давлат кредити. - Экономика - Рефераты

Давлат кредити.

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

132 KB

Давлат кредити. Reja : 1. Давлат кредитининг иқтисодий мазмуни ва аҳамияти. 2. Давлат кредити муносабатларининг турлари ва уни таснифланиши.

1. Давлат кредитининг иқтисодий мазмуни ва аҳамияти. Ҳақикатда ҳам давлат кредити муносабатларида ҳам буш турган пул капиталларига эга булган субъектлар сифатида аҳоли, корхона ва ташкилотлар ҳисобланса унга нисбатан давлат эҳтиёжларининг мавжудлиги давлат кредити муносабатларининг асосини ташкил қилиши маълумдир. Бу ерда шуни таъкидлаш жоизки бозор иқтисодиёти шароитида иқтисодиётнинг турли соҳаларидан фаолият юритувчи иқтисодий сбъектлар билан биргаликда давлат ҳам узига хос иқтисодий субъект сифатида иқтисодий муносабатларда иштирок этади. Иқтисодчи, А.Улмасов  давлатнинг кимматбаҳо когозлар чиқариши ва уни жойлаштириш воситасидаги операциялари, иқтисодиётдаги кредит куламига тасир кўрсатиш билан боғлиқ булган сиёсатини узига хос давлат тадбиркорлиги сифатида баҳолайди. Албатта бу уринда биз давлатнинг бозор иқтисодиёти шароитида иқтисодиётдаги пул муомаласи ва ялпи кредит куламини тартибга солишнинг маъмурий механизмларидан воз кечиши ва эгри иқтисодий усулларидан фойдаланиш жараёнини куришимиз мумкин. Кредит муносабатлари хилма хил шаклларга эга булиб, улар хужалик хаётининг барча соҳаларига кенг кириб бормокда. Кредит муносабатларида иштирок этувчи субъектлар сифатида қуйидаги 4 субъектларни ажратишимиз мумкин: давлат, корхона ва ташкилотлар, аҳоли ва халқаро молиявий институтлар. Кредит муносабатларида давлат фаол иштирок этувчи субъект ҳисобланиб, бундай кредит муносабатларини давлат кредити муносабатлари сифатида куриб ўтилади. Бозор иқтисодиёти шароити даврида жамиятининг узлуксиз равишдаги хар хил ижтимоий иқтисодий эҳтиёжларини молиявий таъминлаши билан боғлиқ булган харажатларини коплаш мақсадида давлат хужалик структуралари, аҳоли ва хорижий субъектларнинг буш турган молиявий ресурсларини жалб қилиши мумкин. Жамиятнинг бундай буш турган пул маблағларини жалб қилишнинг асосий усулларидан бири сифатида ҳозирги шароитда давлат кредити муносабатлари узига хос муҳим аҳамиятга эгадир. Мамлакат ичкарисида давлат кредити муносабатларини амалга оширишда одатда давлат карздор субъект сифатида қатнашади кредиторлар эса аҳоли, корхона ва ташкилотлар иштирок этади. Халқаро иқтисодий муносабатлар доирасида эса давлат ҳам кредитор ҳамда карздор сифатида иштирок этади. Иқтисодий категория сифатида давлат кредити молия ва кредит каби икки турдаги пул муносабатларининг ўртасида колган булиб, бир вактнинг узида кредит муносабатларига хос сифат белгиларига эга ва молиявий муносабатларга хос сифат белгиларига эга. Молия тизимининг буғини  Улмасов А., Иктисодиет асослари, Тошкенг, Мехнат нашриети, 1998 й. 32 бет.

сифатида давлат кредити давлатнинг марказлаштирилган пул фондларини яъни давлат бюджети ва бюджетдан ташқари фондларни шакллантириш ва улардан фойдаланишга хизмат килади. Давлат кредити кредит муносабатларининг бир тури сифатида катор хусусиятларга эгаки, бу хусусиятлар воситасида классик молиявий категориялар, масалан, солиқдан фаркланади. Солиқдан фаркли равишда ¤ ихтиёрий характер касб этади. Бу хусусияти билан императив пул муносабатлари каторига кирмаслигини кўрсатиб беради. Аммо шуни таъкидлаш жоизки, бюджет муносабатларини ташкил қилиш Давлат кредитининг хусусияти унинг қайтарувчанлиги, муддатлилиги ва туловчанлиги билан белгиланади. Бироқ бу муносабатларни банк кредити ёки кредитнинг бошқа турлари билан аралаштирмаслк лозимдир. Таниқи иқтисодчи В.М. Родионова  хужалик субъектлари учун банк кредитларининг давлат кредитидан асосий фаркли жиҳати, ундан хужалик субъектларининг кенгайтирилган такрор ишлаб чиқариш жараёнини узлуксизлигини таъминлаш учун фойдаланилиши яъни ишлаб чиқариш мақсадларида фойдалнилиши билан белгиланишини ҳамда давлат кредити эса кредит ресурслари асосан бюджетнинг дефицитини молиялаштириш учун фойдаланилиши, унда сиёсий усткуртмалар ва жамиятнинг молиявий муносабатларини бир қисмини акс эттирувчи бюджет маблағлари харакати билан белгиланишини ва уни қайтаришнинг асосий молиявий манбаи бюджет даромадлари ёки маблағлари булишини таъкидлайди. Иқтисодчи Ш. З. Аблдуллаева эса, «Давлат кредитининг характели хусусияти шундаки, давлат томонидан олинган карз маблағлар ишлаб чиқариш фондлари айланшида ёки моддий бойликлар яратишда иштирок килмайди. Бу маблағлар давлат карзларини коплаш учун ишлатилади» 1 - деган фикрни билдиради. Хар иккала иқтисодчиларнинг фикри умуман олганда бир бирини тулдириб келади ва уларни умумлаштирган ҳолда фикримизча, давлат кредитлари давлатнинг ижтимоий иқтисоди ва сиёсий вазифаларини бажариши учун зарурий булган бюджет харажатлари натижасидаги бюджет дефицитларини молиялаштириш ва давлат карзларини коплаш учун ишлатиладиган пул муносабатларидир. Юқоридаги икки иқтисодчининг фикрларига асосланган ҳолда қуйидагича давлат кредити ва банк кредитларининг асоси фаркланишини умумий мулохаза сифатида келтирмокчимиз. чизма. Давлат кредити ва банк кредитининг асосий фаркли жиҳатлари.  Радионова В.М. «Финансы», «Финансы и статистика» нашриети 1998г. 49бет 1 Абдуллаева Ш.З., Пул, кредит, банклар , «Молия» нашриёти 2000 й.

Давлат кредити Банк кредити Кредит муносабатларида иштирок этувчи субъектлар Давлат, тижорат банклари, аҳоли, хужалик юритувчи субъектлар Тижорат банклари, хужалик юритувчи субъектлари, аҳоли Кредитдан фойдаланиш мақсадлари Бюджетнинг дефицитини молиялаштириш учун фойдаланилиши, унда сиёсий усткуртмалар ва жамиятнинг молиявий муносабатларини бир қисмини акс эттирувчи бюджет маблағлари харакати билан белгиланади. Ишлаб чиқариш фондларини доиравий айланишида ва моддий бойликлар яратилиши иштирок килади. Кредит фоизининг асосий манбалари бўйича. Бюджетнинг даромадлари ва маблағлари Хужалик субъектларининг фойдаси. Давлат карзларини ва унинг фоизларини коплаш манбалари сифатида бюджет маблағлари кулланилади. Давлат кредити миллий бойликнинг ва ялпи ички маҳсулотнинг қийматининг иккиламчи тақсимланишини таъминлайди. Давлат кредит муносабатларига Ялпи миллий маҳсулотни бирламчи тақсимлаш жараёнида шакилланган даромадларнинг ва пул фондларининг бир қисми туғри келади. Асосий бундай молиявий ресурслар аҳоли, корхона ва муассасаларининг буш турган маблағлари булиб ҳисобланади. Давлатнинг кушимча молия ресурсларини шакилланиши- аҳоли, корхона ва муассаларнинг вактинчалик буш турган пул маблағларидан жалиб қилиш давлат кредит муносабатларининг бир томони булиб ҳисобланади. Иккинчи томони бу кушимча жалб қилинган ресурслар қайтарилиши, туловчанлиги билан боғлиқ молиявий муносабатлар ҳисобланади. Жалб қилинган кредит ресурслари бўйича даромадлар бюджетнинг даромадлари ҳисобига кредиторларга берилади. Давлат кимматли когозлари эгалари доираси солиқ туловчиларнинг доираси билан туғри келмайди. Агарда шундай тасаввур килсак, солиқ туловчиларнинг коптингенти кимматли когозлар эгалари коптингентлар билан тенг булсада, лекин уларнинг структуравий туғри келмаслиги мавжуд булади; яъни хар бир кимматли когозлар эгаларидан бюджетга солиқ туловчиларнинг хажми уларнинг давлат кредит муносабатларидан олаётган даромадлари даражасига туғри келмайди. Демак, давлат кредити муносабатларининг иккинчи бир томони у қайта тақсимлаш характерига эгалигидир. Давлат кредити мунсабатлариниг объектив асослари, жамиятнинг эҳтиёжларини кондириш миқдори ва давлат бюджет даромадларини бундай

эҳтиёжларни тулаконли кондириш имкониятининг доимий равишда мавжуд булмаслик билан боғлиқ зиддиятлар билан белгиланади. Иқтисодиётни тартибга солиш, давлатнинг ижтимоий сиёсати, мамлакат мудофаси бўйича харажатларва бошқариш функцияларни амалга ошириш жуда катта миқдордаги марказлашган пул маблағларини талаб килади. Шунингдек, давлат бюджетининг даромадлари ёки булмаса солиққа тортиш даражаси Узбекистон Республикасида урнатилган қонунчилик бўйича аниқ миқдорларда чекланган. Шунинг учун ҳам давлат бундай харажатларни молиялаштириш учун аҳоли, корхона ва ташкилотлар пул маблағларидан фойдаланади. Давлат кредит муносабатларини амалга оширишнинг иккинчи обектив асоси сифатида бюджет даромадларини шакллантириш ва харажатларининг даври динамикаси ҳисобланади. Чунончи, бюджет даромадларини фавкулодда купайтириш имконияти давлат учун жуда кийин. Умуман, бюджетнинг асосий даромад манбаи ҳисобланувчи, солиқларнинг сезиларли купайтириш мантикан мумкин эмас. Солиққа тортишнинг классик назариялари солиқ огирлигини меёрдан ошириш бюджет учун кушимча даромадларни шакллантиришга эмас балки аксинча даромадларни ҳамайиб кетишига олиб келади. Бюджетнинг харажатлари эса доимий равишда тебраниб туради яъни режалаштирилган бюджет харажатлари турли хил кўзда тўтилмаган вокеалар натижасида купайиб кетиши мумкин. Масалан, харбий харакатлар булиши, табий офатлар натижасида бюджет харажатлари ортиши мумкин. Бундай ҳолатлар натижасида бюджет узининг бир суръатларда шаклланаётган даромад базаси ҳисобига харажатларни коплаш имкониятига эга булмайди. Бундай харажатларни коплашда давлат яна аҳоли, корхона ва ташкилотлар ҳамда бошқа хорижий субъектлар маблағларини жалб қилишга мажбур булади. Давлат кредитининг самарали кулланилиши давлатнинг кушимча молиявий ресурсларининг шакилланиши ва давлат бюджети ҳамомадининг копланиши даражаси давлат молиясининг ва мамлакатдаги пул муомиласини монетор усуллари билан солиштирилган ҳолда давлатнинг даромад ва харажатларнинг баланслилигини вужудга келтиради. Давлат кредитининг вужудга келиш имкониятлари юридик ва жисмоний шахсларнинг даромадларининг кулланилиш вакти ва шакилланиши хусусиятлари билан боғлиқдир. Аҳоли қулида хар доим вактинча буш пул маблағлари гонорар олиш, премия, таътил пули, васиятнома олиш, қуйилган пуллар учун фоизлар олиш натжасида пайдо булади. Аҳоли узларининг узок вакт мобайнида кулланиладиган ва нархи баланд маҳсулотларга эҳтиёжи бор булганлиги учун пул маблағларини туплайди. Аҳолининг мажбурият

жамғармалари бир хил пайтларда мамлакат иқтисодиётининг нобаланслилиги ва маҳсулот дефицитига олиб келади. Юридик шахсларнинг вактинчалик буш турган пул маблағлари копитал қуйилмаларнинг ишлаб чиқаришга ва ижтимоий соҳаларга қуйилиши натижасида вужудга келади. Шунингдек, вактинча буш пул маблағлари булиб захира фондлари ҳам ҳисобланиши мумкин. Давлат кредити узининг манбаларига кура ички ва ташки туркумларга булишимиз мумкин. Асосий давлат даромадларининг улуши миллий валютада амалга оширилади, шунинг учун ички давлат кредити фойдалирок булади. Шунинг учун давлат кушимча молиявий ресурсларга эҳтиёж сезганда аввало ички молиявий потенциалга асосланган ҳолда кредит муносабатларини шакллантиради. Аммо, халқаро меҳнат тақсимоти кенгайиши, илмий техник гоялар ва технологияларни узаро алмашишлари, хорижий мамлакатларга молиявий ёрдам кўрсатишлар натижасида халқаро давлат кредити муносабатлари интенсив равишдаги ривожланишига олиб келди. Давлат кредитининг амал қилиши давлат карзларини вужудга келишига олиб келади. Ҳозирги шароитда аксарият иқтисодчилар давлат карзларини турлича талкин киладилар. Масалан, В.М. Родионова  давлат карзларини 2 турга ажратади: капитал давлат карзлари ва жорий давлат карзлари. «Капитал карзлар деганда ҳамма чиқарилган ва қайтарилмаган давлатнинг карз мажбуриятлари ва уларнинг ҳисобланган фоизлари билан умумий суммаси деб таъкидлайди. Жорий карзлар эса, давлатнинг ҳамма кушимча карз мажбуриятлари бўйича даромад тулаш ва тулов муддати келган мажбуриятларни қайтариш бўйича харажатларни узида акс эттиради»- деб таъкидлайди. Шуни таъкидлаш жоизки, давлат карзлари бизнинг фикримизча олинган кредитлар факат уз вактида туланмаган ҳоллардагина давлат карзларига айланади. Шунинг учун ҳам хар қандай кредитларни биз давлат карзлари сифатида куришимиз мумкин эмас. Хаддан зиёд куп кредит олиш олинган кредитлар бўйича фоизли даромадларни тулаш ва кредит амортизациясини қайтариш имкониятини йуколишига олиб келади ва натижада давлат карзлари вужудга келади. Давлат кредити ҳамма барча кредит муносабатларини амалга оширилишининг умумий натижалари булиб ҳисобланади. Унинг абсалют даражаси, ўсиш динамикаси давлатнинг иқтисодий ва молиявий ҳолатига таъсир кўрсатади. Бу эса давлатнинг молиявий ресурсларининг ўсишига давлат кредитининг таъсир этиши булиб, у мамлакатнинг ижтимоий- иқтисодий  Радионова В.М. «Финансы, «Финансы и статистика» нашриети 1997 г 310 бет.

ривожланишининг тезлатишга олиб келади яъни кредит муносабатлари давлат тадбиркорлик фаоллигини ўсишига олиб келади. Юридик ва жисмоний шахсларнинг буш турган пул маблағларининг тупланиши ва давлат кредити жамғармаларининг туғри шакилланишига, аҳолиниг корхоналарнинг, ташкилотларнинг даромад ва харажат баланслашига шароит яратиб беради, давлатда пул айланишиниг меёрлаштириш режаларидан бири булиб хизмат килади. Мамлакатда туғри кредит сиёсатининг юритилиши давлат кредит операцияларининг кулланилиши, буш турган пул маблағларини муомаладан олишга олиб келади. Давлат кредити кимматли когозлар эгаларининг, жамғарма банкларига пул маблағларини куйган юридик ва жисмоний шахсларнинг пул даромадларининг ўсиши манбаи булади. Юқорида айтилганлар ишчи коллективларига ҳам таклуклидир. Демак, давлат ёки ишчи гурухлар кимматли когозларга уз маблағларини куяди, натижада ишлаб чиқаришга ва ижтимоий сферани ривожлантириш учун йирик қуйилмалар қуйилади. Халқаро иқтисодий муносабатлар соҳасида давлат кредити - иқтисодий ҳамкорликни, тинчликни ва давлатлараро тушунчаларни куллаб кувватлаш режаси ва асоси булиб хизмат килади. Карзларни тулашда ва фоизларни тулашда давлат бюджети даромадларини ишлаб чиқаришдан ажратиб олинишига олиб келади ва ишлаб чиқариш ва жамиятнинг интелектуал потенциалига таъсир этиб, келажак авлод бу жараёнлар учун жавобгардир. 2. Давлат кредити муносабатларининг турлари ва уни таснифланиши. Давлат кредити натижасида давлатлар ички ва ташки кредитор субъектлар олдида карзли мажбуриятларини шакллантирадилар ва шунингдек давлат кредити давлатнинг ички ва ташки активларини шакллантиради. Узбекистон Республикаси олдида давлат субъектларининг, уз узини бошқариш органларининг кредитор сифатидаги карзли мажбуриятлари вужудга келади. Давлат кредити кредит муносабатлариниг манбаи, субъектлари, муддати ва бошқа омилларига кура таснифланади чизма 2 . Давлат кредити муносабатларини таснифланиши Давлат кредити Ички кредит муносаблари Ташки кредит муносабатлари 2 Родионова В.М., Финансы, «Финансы и стаистика», 1998 г. 34 бет

Бюджетлараро кредит муносабатлари Давлатлараро кредит муносабатлари. Реҳзидент корхоналари ўртасидаги кредит муносабатлари. Норезидент юридик шахслар билан кредит муносабатлари Давлатнинг ижро этувчи хокимият органларига бериладиган кредитлар. Халқаро молия кредит ташкилотлари. Аҳоли хажмагмалари ҳисобига вужудга келувчи кредит муносабатлари. Юқоридаги чизмага асосланган ҳолда шуни таъкидлашимиз мумкинки, давлат кредити муносабатларини таснифлашда аввало кредит муносабатларини ташкил қилишнинг ички ва ташки манбалари ҳисобга олинади. Бундай таснифланиши кредитнинг манбаларига кура таснифланишини англатади. Давлат кредитнинг ички манбаларини биринчи элементи сифатида бюджет тизими буғинлари ўртасидаги кредит муносабатларини курамиз. Амалдаги қонунчиликка асосланган ҳолда бюджет кредити муносабатлари асосан бюджет тизими буғинлари ўртасида даромад ва харажатлар нисбатларини маълум дарвлар мобайнда тенгсизлик ҳолатлари вужудга келиши натижасида пайдо булади. Чунончи, ҳозирги шароитда Маҳаллий бюджетлар учун ва айрим юридик шахслар учун Республика бюджетидан амалдаги қонунчиликка асосланган ҳолда мақсадли бюджет кредитлари берилади. Давлат бюджети тизими туғрисидаги қонунга мувофик «Бюджет ссудаси-юқори бюджетдан қуйи бюджетга ёхуд Республика бюджетидан резидент юридик шахсга ёки чет давлатига қайтариш асосида ажратиладиган маблағ» 3 - деб кўрсатиб берилган. Бюджет ссудалариниг олувчилари Маҳаллий бюджетлар, давлат аҳамиятидаги ишлаб чиқариш жараёни билан шугулланувчи ишлаб чиқариш корхоналари, иқтисодий ислоҳотларни амалга ошириш жараёнида фаол иштирок этувчи турли хил нобюджет фондлар ва турли хил хокимият органлари ҳисобланади. 3 Узбекистон республикаси «Бюджет тизими тугрисида»ги =онуни, Тошкент, 2001 й. 14 бет

Бюджет кредитлари резидент юридик шахсларга амалдаги қонунчиликка мувофик асосан республика бюджетидан берилади. Шунингдек Маҳаллий бюджетлар харажатларини молиялаштириш учун Республика бюджетидан ссудалар берилади. қуйидаги жадвал маълумотлари асосида Маҳаллий бюджетлар кредити муносабатларини амалдаги ҳолатини куриб чиҳамиз. Таянч иборалари: Давлат кредити, кредитор, қарздор, кафолатчи, облигация, банк кредити, фоиз, давлат қарзи, ички қарз, ташқи қарз.

Похожие

Давлат кредити

Давлат кредити

Давлат кредити. Xалқаро иқтисодий муносабатларнинг ривожланишида молияларнинг роли

Техника тараққиёти учун лизинг кредити

Давлат молиялари