Даромадлар ва харажатларни тан олиш жараёни - Экономика - Рефераты

Даромадлар ва харажатларни тан олиш жараёни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71 KB

Даромадлар ва харажатларни тан олиш жараёни Режа: 1. Даромадлар ва харажатлар концепцияси ва моҳияти. 2. Даромад ва харажатларни тан олиш жараёни, унинг мезонлари ва тамойиллари. 3. Фойда ва зарарларни тан олиш жараёни. 4. Даромад ва харажатларни тан олиш жараёнини очиб бериш. 1. Даромадлар ва харажатлар концепцияси ва моҳияти.

Даромадлар - бу субъектнинг ҳўжалик фаолияти натижасида, одатда, ижара хаки , фоизлар, лицензия тўловлари ва дивидендлар шаклида даромад келтирадиган фаолият, яъни товарларнинг сотилиши, хизматларнинг кўрсатилиши ёки бошқа шахсларнинг ҳўжалик субъек- тининг ресурсларидан фойдаланиши натижасида активларнинг келиб тушиши ёки мажбурият- ларнинг камайишиорқали рўй берадиган иқтисодий ресурсларнинг кўпайишидир. Харажатлар - бу активларнинг камайиши ёки фойдани кўпайтириш мақсадида ҳўжалик фаолиятидан келиб чиқадиган мажбуриятларни ўз зиммасига олиш орқали рўй берадиган иқти- содий ресурсларнинг камайишидир. Фойда - бу ҳўжалик субъектига таъсир этадиган асосий ва асосий бўлмаган фаолият, ходисалар, шароитлар натижасида капиталнинг кўпайиши бўлиб, хусусий капиталига тўлана- диган бадаллар бундан мустаснодир. Зарарлар - бу асосий фаолият ва барча бошқа операциялар, ходисалар, шароитлар натижасида хусусий капиталининг камайиши бўлиб, харажатларёки хусусий капиталининг тақсимланиши натижасидаги камайиш бундан мустаснодир. 2. Даромадлар ва харажатларни тан олиш жараёни, унинг мезонлари ва тамойиллари. Асосий ҳўжалик фаолиятидан олинадиган даромадларни ҳисобга олишдаги асосий масала уларни тан олиш пайтинианиқлаш ҳисобланади . Тан олиш -- кўрсатилган суммани ҳисоботнинг якуний кўрсаткичларида акс эттиришдан иборатдир .Ўзбекистон республикасининг №2 БМХСларида даромад ва харажат моддаларини тан олиш мезонлари кўрсатилган бўлиб , улар қуйидагилардан иборат : a) Модда ўлчаш учун тегишли асосга эга ва ишлатилган суммани оқилона фойдаланишни амалга ошириш имкони мавжуд . b) Келгуси иқтисодий манфаатларнинг олиниши ёки чиқиб кетишга ишлатилган моддалар учун бундай манфаатлар олиниши ёки берилиши эҳтимоли мавжудлиги .

Шундай қилиб , даромадлар одатда шарноманинг бажарилиши амалга оширилганда ва тушумларни ўлчаш ва олиш имкони мавжудлиги тўғрисида қатъий ишонч хосил бўлганда тан олинади . Харажатлар ва зарарлар харажат ёки олдиндан тан олинган актив келгуси иқтисодий манфаатни саклаб колмаганда тан олинади . ТАН ОЛИШНИНГ 4 МЕЗОНИ--- аниқлаш, баҳолаш , ўз вақтидалик , ишончлилик-- молиявий ҳисоботларда тан олиш учун ҳамма моддаларга нисбатан қўлланилади . Товарларни сотишдан олинган даромадларнитан олишнинг асосий мезонларидан бири--- бу сотувчи харидорларга сотилган товарларга эгалик қилиш хуқуқидан келиб чиқадиган сезиларли риск ва мукофотларни берганлигидир. Агар сотувчи эгалик хуқуқини саклаб колса, одатда бубитимни сотиш сифатида тан олиб бўлмайди. Товарларни сотиш билан боғлиқ кўпчилик ҳолларда мижоз эгалик хуқуқини олганда даромад тан олинади . Чакана савдода , бу пайт қонуний эгалик хуқуқини ёки риск ва мукофотларнинг берилишин, қонуний эгалик хуқуқини бериш пайтидан фарқ қиладиган вақт даврида содир бўлиши мумкин. Эгалик хуқуқи билан сезиларли риск ва мукофотлар харидорга берилганлигини аниқлашда, қуйидагиларни кўриб чиқиш зарур . 1.муомила тугаганми 2.сотувчи берилган товар устиданодатда эгалик хуқуқи даражасидаги маълум назоратни саклайдими ? Даромадлар тамойилининг қатор игчи ҳолатларидаги қуйидагича қўлланилиши мавжуд : 1) бериш пайти (сотиш пайти ) да тан олинган даромад 2) бериш пайтидан кейин тан олинган даромад 3) бериш пайтигачатан олинган даромад 3. ФОЙДА ВА ЗАРАРЛАРНИ ТАН ОЛИШ ЖАРАЁНИ 1) бериш пайти (сотиш пайти ) да тан олинган даромад

даромадни тан олиш учун шартлар -- шартномани бажариш ва тушум олиш имконияти -- одатда товарлар ёки хизматлар бериш пайтида бажарилади.Шундай қилиб, махсулотларни сотишдан олинган даромад сотиш куни яъни махсулот мижозга берилган куни , тан олинади .Кўрсатилган хизматлардан олинган даромад хизматлар бажарилганида тан олинади .Бу сотиш пайти усули ёки касса усули деб аталади . Айрим битимлар сотиш пайти усули бўйича тан олиш учун таснифланмайди,чунки уларда иккита мезонлардан бири колдирилмаган .Масалан: Бошқа компания активларидан фойдаланишга рухсат берадиган шартнома келишувларидан келадиган даромад (ижара даромадлари, ижара тўловлари ва ажратмалари каби). Шартнома дан фойдаланиши даври давомида тан олинади. Муддати ўзайтирилган даромад . Журналга обуна қилишни амалга ошираётган компания ёки қандайдир келгуси санага чипта сотаётган авиакомпания накд пулнинг товар ёки хизматнинг берилишига олади.Аммо сотиш мезони кондирилган бўлса ҳам даромадларни тан олиш жараёни махсулотларни етказиб берилмагунча тўлиқ деб ҳисобланилмайди. Бу мажбурият муддати ўзайтирилган даромад деб айтилади. Фойда ва зарарлар одатда товарлар , хизматлар сотилганда ёки сотиладиган бўлганда тан олинади.Амалиётда товар ёки хизматларни етказиб бериш пайтида даромадни тан олиш пайти кечиқтирилиши лозим бўладиган ҳолларда учрайди. Бу одлатда даромадларни тан олишнинг 2 та мезонидан бирига риоя қилмаган ёки 2та мезонга товар ва хизматни етказиб беришгача риоя қилиниши ёки 2 та мезонга ҳам товар ва хизматларни беришгача риоя қилинганлиги сабабли рўй беради . Даромадни етказиб беришдан сўнг тан олиш Айрим холлларда даромадни тан олиш мезонлари етказиб берилагндан сўнг танолинади. Китоб чиқариш ёки асбоб ускуна ишлаб чиқариш каби саноатнинг айрим сохаларида , мижозларга маълум ҳолларда ва катта вақт оралигида товарларни қайтариб бериш бўйича кенг хуқўлар берилади . Шу сабабли

махсулот етказиб берилган вақтда якуний натижалар қайси сумма сотиладиган бўлишини тўғри аниқлаш бўйича муомалалар келиб чиқади. Шунинг учун сотишдан келган даромад сотилган махсулотлар тан - нархини ва ялпи фойда суммасини қайтариб бериш хуқуқи муддати тугаиаган давргача ўзайтирилади. Демак, ялпи фойда эмас, балким қайтариб бериш тугаганда тан олинади. Консигнация - бу маркетинг битими бўлиб унга мувофиқ юк жунатувчи (махсулот эгаси) фақатгина сотиш бўйича агент сифатида юритадиган бошқа шахс юкни олувчига махсулот юборади. Юкни олувчи товарларни сотиб олмайди, лекин уларнинг сакланиши ва қайта сотилиши учун маъсулиятни олади. Сотишдан сўнг юк олувчи олинган маблағларни (кўрсатилган харажатлар ва комиссион тўловлар айрилган қисмини) юк жунатувчига етказиб беради. Консигнацион товарларга уни юкни олувчи томонидан сотилишигача эгалик қилади. Товарларнинг юкни сотувчига юборилиши бу ҳали сотиш эмас ва даромад товарлар учинчи томонга сотилишигача тан олинмайди. Даромадни олиш имкони етарли даражада кафолатлинмаган бўлса, даромаднинг аниқлилик тугатилмагунча кечиқтириш зарурияти пайдо бўлади. Тўлов муддатини ўзайтириб солиш усули ва харажатларни қоплаш усули даромадни тан олинишини накд пул маблағлар олмагунча муддатини ўзайтиришнинг мукобил варианти ҳисобланади. Тўлов муддатини ўзайтириб сотиш усули Чакана савдо билан шуғулланадиган компанияларнинг кўп миқдори мавжуд бўлганда, барча сотишларнинг юқори фоизли улуши бу муддатни ўзайтириб сотиш ҳисобланади. даромадни дархол тан олиниши сотиш вақтида бўлиши мумкин, чунки компанияда ҳисоб варақлари бўйича чегирма баҳолаш учун мустахкам асос мавжуд. Харажатларни қоплаш усули. Ҳисоботларни қоплаш усули баъзан тўлдирилган харажатлар усули деб аталади. Барча тегишли қилинган харажатлар фойдани тан олиш вақтигача

копланиши керак. Харажатларни қоплаш усули якуний даромадлар ёки фойда реализациясини башорат қилиб бўлмайдиган нихоятда таваккалчилик қилиш ҳолларида қўлланилиши мумкин. Даромадни етказб беришгача тан олиш. Айрим ҳолларда даромадларни тан олиш жараёни узоқ бўлади ва бир неча ҳисобот даврлари мобайнида давом этади. Бунга катта кемалар, кўприклар, офислар қурилиши, шунингдек нефть олиш бўйича асбоб усканаларнинг ишлаб чиқариш мисол бўла олади. Бундай лойиҳалар шартномаларди кўп ҳолларда бажарилган ишлар актлари деб аталувчи келишилган босқичлар бажврилгандан кейин кўрувчи томонидан харидорларга юк, хатни қурилиш жараёнининг турли босқичларида ёзиб бериб бориши т ўғ рисида шартлар қўйилади. Компания қурилиш бўйича узоқ муддатли шартнома тузаётганда даромад ва харажатларнинг ҳисобга олиш муаммоси мавжуд бўлади. 1. Якундовчи шартнома усули - даромадлар ва харажатлар ва ялпи фойда шартнома якунланиши билан тан олинади. 2. Тугалланиш фози - даромадлар ва харажатлар ва ялпи фойда қурилиш лойиҳасининг туналланиши лойиҳасининг туналланиши фоизини баҳолаш асосида харажатлар бир ҳисоботларида тан олинади. “”Якунлаш босқичини ўлчаш” Қурилиш бўйича узоқ муддатли якунлаш босқичи бир неча усул билан ўлчаниши мумкин. Бу ўлчовлар иккита асосий гуруҳларнинг бирига тегишлидир. 1. Харажатлар мейёри - бу лойиҳани якунташ учун зарур бўладиган барча кутилаётган харажатларнинг жорий вақтда лойиҳа харажатлари муомаласидир. Масалан, лойиҳа бўйича умумий харажатлар сметасига нисбатан жорий вақтнача қилинган харажатлар ёки лойиҳани якунлаш учун зарур бўлган соатлар миқдорига нисбатан ишланган соатлар миқдоридир. 2. Ишлаб чиқариш меъёри - бк лойиҳани якунлаш бўйича кутилаётган умумий натижаларга биноан жорий вақт натижаларидир. Масалан, бинонинг қурилиши лозим бўлган умумий каватлари сонига нисбатан битган каватлар

сони ёки йўлнинг умумий қилометражига нисбатан йўлнинг қўйилган қилометрлар сони. Хизматларни кўрсатишдан даромадларни тан олишнинг 4 усули: 1. Конкрет бажариш; 2. Пропорционал бажариш; 3. Тугалланган бажариш; 4. Инкассация. Конкрет бажариш усули. Битта харакатни бажаришдан олинган хизматлар учун даромадни ҳисобга олиш учун қўлланилади. Масалан, кучмас мулк бўйича брокер сотиш бўйича комиссион даромадни кучмас мулк бўйича битимни тунатгандан сўнг олади, стаматолог тишни олиб ташлаш бўйича операцияни тугатгандан сўнг олади, кийимларни ювиш жараёни тугаганидан сўнгш даромадни олади. Пропорционал бажариш усул и хизматларни бир босқичдан кўпроқ бажаришдан олинган даромадни тан олиш учун қўлланилади. Бу усулга мувофиқ даромад даври учун хизматларни пропорционал бажариш асосида тан олинади. Хизматлардан оли н ган даромадни пропорционал ўлчаш хизматларнинг харажатлар - хил тури учун турлича амалга охирилади: 1. Хизматларнинг бажарилишининг бир хил босқичлари - ҳар бир шундай босқич бўйича хизматлардан олиган даромаднинг бир хил суммаси тан олинади. 2. Хизматларнинг бажарилишининг бир хил бўлмаган босқичлари - ҳар бир шундай босқич бўйича хизмат кўрсатадиган субъектнинг бевосита харажатларига пропорционал равишда хизматлардан олинган даромад тан олинади. 3. Бажаришнинг белгиланган муддати билан ўхшаш босқичлар -- хизматлардан олинадиган даромадни тан олишнинг одатдаги усулидан қўлланиш кўпроқ маъқўлдир.

Тугалланган бажариш усули бир хил ёки бир хил бўлмаган бажариш босқичларисерияларни амалга оширишдан олинган хизматлардан даромадни ҳисобга олиш учун қўлланилади .ва бунда охириги харакатшунчалик муҳимки хизматларни кўрсатишдан олингшан даромад охириги босқич амалга ошгандан кейин ишланган деб ҳисобланади. Инкассация усулига мувофиқ даромад накд пул маблағлари олинганда тан олинади . Инкассация усули ноаниқлик даражаси катта ёки харажатлар сметаси даромадларга нисбатан ишончсиз бўлганида хизматлардан олинган даромадни ҳисобга олиш учун қўлланилади. Харажатларни қуйидагича таснифлаш мумкин :  Бевосита харажатлар -- даромадга мос келадиган сотилган товарлар таннархи .Бундай харажатлар шу каби операцияларни бевосита ёки биргаликда ўтказиш натижасида келиб чиқадигандлар тан олиниши бўйича тан олинади .  Давр харажатлари-- сотиш билан боғлиқ ва умумий маъмурий харажатлардир .Бу харажатлар улар пайдо бўлган давр мобайнида тан олинади.  Тақсимланган харажатлар -- бу амортизация ёки сугЎрта каби харажатлардир. Бу харажатлар систематик равишда активлар фойда келтирилиши даврларга тақсимланади. Фойда ва зарарларнинг тан олинилиши Фойда ва зарарлар қуйидаги хъолларда бўлади 1. Асосий воситаларни сотишдан 2. Инвестицияларни сотишдан 3. Қарзларни узоқ муддатли тўлашдан 4. Умидсиз қарзларни ҳисобдан чиқаришдан

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., Ўзбекистон, 1995. 2. И.А.Каримов. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтшнинг ўзига хос йўли. Т., Ўзбекистон, 1995. 3. И.А.Каримов. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг тамойиллари. Т., Ўзбекистон, 1995. 4. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонун. 1990 йил 31 октябр. - Ўзбекистон ССР Олий Советининг Ведомостлари, 1990 йил №31-33. 5. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 май қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси, 1993 йил, 5-сон. 6. Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тўғрисидаги қонун. 1991 йил 15 феврал - Ўзбекистон Республикаси қонун ва фармонлари. Т. “Ўзбекистон” - 1992. 7. Ўзбекистон Республикасининг Кооперация тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 йил 8-сон. 8. Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолият тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1991 йил 8-сон. 9. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябр қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 йил, 1-сон. 10. Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 2 июл қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1992 йил, 10-сон.

11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz

Похожие

Харажатларни туркумлаш ва уларнинг ҳисоби

Корхоналарда харажатларни бошқариш

Смета тузиш (бюджетлаштириш ва харажатларни назорат қилиш)

Хисоб цикли ва ёпиладиган бухгалтерия ёзувлари

Таннархни кальқўляция қилишнинг буюртмали усули