logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Экономика
  4. Дам олиш ва байрам кунлари ишлаганда иш ҳақи тўлаш

Дам олиш ва байрам кунлари ишлаганда иш ҳақи тўлаш

Загружено в:

04.03.2024

Скачано:

0

Размер:

31.7978515625 KB
Скачать
Дам олиш ва байрам кунлари ишлаганда иш ҳақи тўлаш Режа : Кириш 1. Меҳнат муносабатларида ходимларнинг ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқлари ва уларнинг амалга оширилиши. 2. Дам олиш ва байрам кунлари. Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1 Кириш Давлатимиз ва миллатимиз ўз мустақиллигига эришганидан кейин ўтган йилларда мамлакатимизда туб ижтимоий-иқтисодий ислоҳотлар амалга оширилиб келинмоқда. Бу ислоҳотларнинг бош мақсади - инсон учун қулай ва фаровон турмуш шароитини барпо этиш, унинг қонуний ҳуқуқлари ва манфаатларини самарали ҳимоялаш, тўла кафолатлашдан иборатдир. Республикамиз Президенти И.А. Каримов таъкидлаганидек: "Бозор иқтисодиѐтини барпо этиш шунчаки бир мақсад эмас. Барча иқтисодий, демократик, сиѐсий ислоҳотларнинг пировард мақсадларининг ўзи, бу энг аввало инсон учун муносиб турмуш ва фаолият шароитларини яратишдир". 1 Инсон учун ана шундай муҳим аҳамиятга эга бўлган ижтимоийиқтисодий ҳуқуқларидан бири - меҳнат қилиш соҳасидаги ҳуқуқлардир. Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 37-моддасида ҳар бир шахс меҳнат қилиш ҳуқуқига эга эканлиги, бу ҳуқуқни рўѐбга чиқарилиши давлат томонидан кафолатланиши мустаҳкамлаб қўйилган. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодексида шахсларнинг меҳнат қилиш ҳуқуқи мазмуни атрофлича ѐритилган ва ундаги қоидалар инсон ҳуқуқларига оид бўлган энг нуфузли халқаро-ҳуқуқий ҳужжатлар: БМТ нинг "Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси", "Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тў\рисида"ги, "Фуқаролик ва сиѐсий ҳуқуқлар тў\рисида"ги Пактлар, Халқаро Меҳнат Ташкилотининг Конвенциялари ҳамда тавсияларига тўла мос келади. "Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси"нинг 23-моддаси, 2бандига кўра: "Ҳар бир инсон ҳеч бир камситишсиз тенг меҳнат учун тенг ҳақ олиш ҳуқуқига эга". 2 Яъни иш ҳақи олиш меҳнат қилиш ҳуқуқининг таркибий қисми ва асосий мақсадларидан бири сифатида инсон ҳуқуқларининг энг муҳимларидан бири сифатида қаралади. 1 Каримов И.А. Биздан озод ва обод Ватан қолсин. Т., "Ўзбекистон", 1994й., 105- бет. 2 Инсон ҳуқуқлари. Ўқув қўлланма. Т., "Ўзбекистон", 1997й., 188-бет. 2 Бозор муносабатларининг жорий этилиши ва собиқ социализм тузуми давридаги меҳнат ҳақи соҳасидаги сунъий тенглик, боқимандачилик кайфиятлари ҳамда бу соҳада амал қилган маъмурий чеклашларга барҳам берилиши меҳнатга ҳақ тўлаш соҳасида янги тамойиллар ва қоидаларни жорий этилишига олиб келди. Меҳнатга ҳақ тўлаш чо\ида сунъий баробарлаштириш, иш ҳақи миқдорини норматив йўл билан чеклаш барҳам топди ва унинг ўрнига энг кам иш ҳақи давлат томонидан белгилаб қўйилгани ҳолда унинг энг кўп миқдорининг чекланмаслиги, иш ҳақи тўлашда корхоналарнинг ўзига (иш берувчилар ва ходимлар вакиллик органлари ўзаро келишувлари орқали) кенг ваколатлар берилиши, иш ҳақи миқдори ва унинг тизимларини белгилашда меҳнатнинг ра\батлантирувчи кучини тўла ишга солиниши, иш ҳақи тўлашда қонунийлик ҳамда ижтимоий адолатни тўла таъминлашга ҳаракат қилиниши каби янги тамойилларни жорий этилиши иш ҳақини ижтимоий ҳодиса сифатида чуқур ва атрофлича илмий талқин қилишликни, бозор шароитида унинг инсон ҳуқуқларини таъминлашдаги ўрни ва аҳамиятини янгича мушоҳада қилишликни тақазо қилади. Мамлакат ишга яроқли аҳолисининг жуда кўпчилиги ѐлланма меҳнат асосида корхона ва ташкилотларда меҳнат қилишлари уларнинг ҳамда оила аъзоларининг асосий тирикчилик манбаи корхоналардан олинадиган иш ҳақидан иборат эканлиги ушбу ҳодисани чуқур ўрганиш заруратини янада оширади. Зеро, иш ҳақи тўлаш чоғида қонунийлик ва ижтимоий адолатни тўла таъминланиши демократик, ҳуқуқий давлатнинг асосий хоссаларидан саналади. 3 Меҳнат муносабатларида ходимларнинг ижтимоий- иқтисодий ҳуқуқлари ва уларнинг амалга оширилиши Инсон ва унинг ҳуқуқи, эркинлиги ҳозирги замоннинг энг долзарб масалаларидан биридир. Инсон ҳуқуқлари масаласи демократик ҳуқуқий давлатнинг муҳим белгиларидан бири бўлиб, у давлатнинг қай даражада ривожланганлигини кўрсатувчи мезон сифатида намоѐн бўлади. Ўзбекистоннинг демократик ҳуқуқий давлат қуриш йўлига ўтиши ижтимоийиқтисодий ҳуқуқларга янгича ѐндашиш, эски андозалардан воз кечиш ҳамда жаҳон тажрибасини ҳисобга олишни объектив асосда талаб қилмоқда. 2 Мамлакатимиз бозор иқтисодиѐти шароитига ўтгандан кейин амалга оширилаѐтган ижтимоий-иқтисодий ислоҳотларнинг асосий ва пировард мақсади бу энг аввало инсон учун муносиб турмуш ва фаолият шароитларини яратишдир. Фуқароларимиз асосий тирикчилик манбаи ва турмуш фаровонлигини оширишнинг етакчи воситаси бўлиб бугунги кунда меҳнат шартномаси асосида (ѐлланиб) ишловчи фуқаролар-ходимларга тўланадиган иш ҳақи ҳисобланади. Даромад олишнинг таркибий қисми ҳисобланган меҳнатнинг миқдори ва сифатига муносиб иш ҳақи олиш кишиларнинг энг муҳим иқтисодий ҳуқуқи ҳисобланади. Республикамизда иш ҳақи олишга доир бўлган эркин меҳнат муносабатларини қарор топишида халқаро ҳуқуқ меъѐрларига таяниш бу соҳада демократиявийликни таъминлашга муҳим асос бўлиб хизмат қилади. Меҳнат муносабатларида ходимларнинг ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларидан бири бўлган иш ҳақи олиш ҳуқуқи ва унда ижтимоий адолат тамойилларига риоя қилишга бўлган талаб БМТ нинг "Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси" да (1948 йил 10 декабрь), "Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисида Халқаро Пакт" (1966 йил 19 декабрь), "Фуқаролик ва сиѐсий ҳуқуқлар тўғрисида Халқаро Пакт" (1966 йил 19 2 ҳуқуқлари. Ўқув қўллланма. Т., Ўзбекистон, 1997й., 3,124-бетлар. 4 декабрь) ва ушбу Пактнинг фаькултатив Протоколида, Халқаро Меҳнат Ташкилотининг бир қанча, жумладан "Иш ҳақи ҳимояси тўғрисида" ги, "Бир хил қийматдаги меҳнат учун эркаклар ва аѐлларни тенг тақдирлаш тўғрисида" ги, "Меҳнат ва бандлик соҳасида дискриминация тўғрисида" ги Конвенцияларида ифодаланган. Масалан, "Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси" нинг 23-моддаси 2-бандида фуқароларнинг иш ҳақи олишга бўлган ҳуқуқи шундай ифодаланган: "Ҳар бир инсон ҳеч бир камситишсиз тенг меҳнат учун тенг ҳақ олиш ҳуқуқига эга". Декларация 23-моддасининг 3-банди юқоридаги қоидани яна мантиқан шундай тўлдиради: "Ҳар бир ишловчи киши ўзи ва оиласи учун инсонга муносиб яшашни таъминлайдиган адолатли ва қониқарли даромад олишга, зарур бўлганда ижтимоий таъминотнинг бошқа воситалари билан тўлдирилувчи даромад олиш ҳуқуқига эга." 3 Ушбу масалага оид муносабат "Иқтисодий, ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисида Халқаро Пакт"да қуйидагича ифодаланган: "Ушбу Пактда иштирок этувчи давлатлар ҳар бир инсоннинг ишлаб маблағ топиш имкониятини қамраб оладиган меҳнат қилиш ҳуқуқини тан олади. Пактда иштирок этувчи давлатлар ҳар бир кишининг адолатли ва қулай шароитга эга бўлган меҳнат қилиш ҳуқуқини, жумладан қуйидагиларни тан олади: а) барча меҳнаткашларга камида қуйидагиларни таъминлайдиган ҳақ- i) тенг қийматга эга меҳнат учун ҳеч бир тафовутсиз адолатли иш ҳақи ва тенг даромад, айни пайтда жумладан, аѐлларга эркакларникидан кам бўлмаган меҳнат шароитига кафолат бериши ҳамда тенг меҳнат учун тенг ҳақ тўланиши керак." 2 Ўзбекистон Республикаси халқаро ҳамжамиятнинг тенг ҳуқуқли аъзоси ва халқаро ҳуқуқий нормалар устуворлигини сўзсиз эътироф этувчи демократик давлат сифатида юқорида санаб ўтилган ("Иш ҳақи ҳимояси тўғрисида"ги 3 Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларациясига шарҳлар. Т. «Адолат» 1999й., 56- бет. 2 ҳуқуқлари. Ўқув қўлланма. Т. «Ўзбекистон», 1997 йил, 6-7 бетлар. 5 Конвенциядан ташқари) халқаро ҳуқуқий ҳужжатларни ратификация қилган. Бу стандартларнинг кўпчилигига жаҳоннинг барча давлатлари учун мажбурий ҳисобланган ва умум эътироф этилган халқаро ҳуқуқ тамойиллари ва меъѐрлари сифатида қаралади. Улар мамлакат Конституцияси ҳамда миллий қонунчилик орқали кафолатланиши керак. Давлат инсон ҳуқуқлари бўйича халқаро ҳуқуқ меъѐрларини эътироф этиш билан бирга, фақат халқаро ҳамжамият олдида эмас, балки ўз фуқаролари олдида ҳам муайян мажбуриятлар олади. 4 Ўзбекистон Республикаси ҳам юқоридаги халқаро ҳуқуқий ҳужжатлар қоидаларини ўзининг миллий қонунчилига имилементациялаган бўлиб, ҳозир амалда бўлган Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, Меҳнат кодекси ва бошқа меҳнат тўғрисидаги қонунчилик нормаларида у ўз аксини топган. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси 37-моддасига мувофиқ ҳар бир шахс меҳнат қилиш, эркин касб танлаш, адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ва қонунда кўрсатилган тартибда ишсизликдан ҳимояланиш ҳуқуқига эга. Модда матнига назар ташлайдиган бўлсак, ходимлар-фуқароларнинг адолатли иш ҳақи олишга бўлган ҳуқуқ тўғридан-тўғри кўрсатилмаган. Бу дегани Асосий қонунда бу масала очиқ қолган деган хулоса чиқариш учун асос бўлмайди. Фуқароларнинг тенг меҳнатга тенг ҳақ олиш ва муносиб турмуш кечириш учун зарурий даромадга эга бўла олиш ҳуқуқи Конституция 37-моддасининг адолатли меҳнат шароитларида ишлаш ҳуқуқи таркибига киритилган. Иш ҳақи ва унинг ҳажми ҳам адолатли меҳнат шароитининг таркибий қисми эканлиги бу ҳолатни аниқ тушунтиради. Авваллари амалда бўлган Меҳнат қонунлари кодекси меҳнат муносабатларини маъмурий буйруқбозлик тизими ва давлат мулки монополиясига асосланган бўлиб, барча масалаларни марказлаштирилган ҳолда ҳал қилишга интилиб келинган. Оқибатда ишчилар ва иш 4 Қаранг: ўша адабиѐт. 101-бет. 6 берувчиларнинг меҳнатини ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солиб туриш соҳасидаги имкониятлари чекланган эди. 5 Эндиликда вазият тубдан ўзгарди. Бозор иқтисодиѐтига ўтган, мулкчилик шаклларининг хилма-хиллиги, меҳнат муносабатларининг 5 ҳуқуқлари. Ўқув қўлланма. Т. «Ўзбекитон», 1997 йил, 129 бет. 7 шартнома асосида тартибга солиниши корхоналарда меҳнат шартномаларининг тубдан фарқ қилишга олиб келди. Хусусан, ходимларнинг муҳим иқтисодий ҳуқуқи - иш ҳақини олишга бўлган ҳуқуқлар соҳасида ҳам шартномавийликнинг роли ошди. Айни пайтда меҳнат ҳақининг миқдори иш берувчи билан ходим ўртасидаги келишувга биноан белгиланади, меҳнат ҳақи қонун ҳужжатлари билан белгиланган энг кам миқдордан оз бўлиши мумкин эмас ва унинг энг кўп миқдори бирон бир тарзда чекланмайди. 6 Фуқароларнинг меҳнат муносабатларидаги ижтимоий-иқтисодий ҳуқуқларидан бири бўлган меҳнатга ҳақ олиш ҳуқуқининг норматив ҳужжатларда белгиланиб қўйилишининг ўзи бир кафолат ҳисобланса-да, бу ҳуқуқнинг аниқ тамойиллар асосида амалга оширилиши тўлиқ кафолатни ташкил қилади. Шу жиҳатдан қараганимизда, меҳнатга ҳақ тўлашни ҳуқуқий жиҳатдан тартибга солишда фуқароларнинг моддий аҳволини яхшилашни назарда тутсак меҳнатга ҳақ тўлашнинг ижтимоий адолат тамойили муҳим аҳамият касб этади. Маълумки, умумий ҳуқуқий тамойиллар меҳнат ҳуқуқига ҳам тааллуқлидир. Айни вақтда, меҳнат ҳуқуқининг ўз соҳасига оид тамойиллари ҳам мавжуд. Меҳнат ҳуқуқининг тамойиллари деганда, амалдаги қонунчиликда мустаҳкамлаб қўйилган ҳамда ўзида ѐлланма меҳнатни ташкил қилиш ва қўллаш, меҳнат бозорини амал қилиши билан боғлиқ ижтимоий муносабатларни ҳуқуқий тартибга солиш соҳасида давлат сиѐсатининг асосий йўналишини ва меҳнат ҳуқуқи нормаси моҳиятини ифодалайдиган асос бўлувчи раҳбарий ғоялар тушунилади. 1 Ижтимоий адолат тамойили меҳнат ҳуқуқи тармоғининг тамойили ҳисобланиб инсонпарварлик ғояларига асослангандир. Эътиборли жиҳати шундаки, меҳнат ҳуқуқи тармоғининг тамойиллари ушбу ҳуқуқ соҳасининг нормалари моҳиятининг умумий хусусиятларини ифодалайди. Бу каби тамойиллар алоҳида-алоҳида ҳуқуқий институтлар ҳуқуқ нормаларида мазмуни ва қандай мақсадга йўналтирилганига боғлиқ ҳолда намоѐн бўлади. 6 Ўзбекитон Республикаси Меҳнат кодекси. Т., «Адолат», 1999й., 69- бет. 1 Трудовое право. Учебник. «Проспект», Москва, 2001г. 22 с. 8 Юқорида айтилганидек, меҳнат ҳуқуқининг тамойиллари умумий ҳуқуқ тамойиллари каби алоҳида-алоҳида нормаларда мустаҳкамлаб қўйилмагани сабабли яққол намоѐн бўлмайди. Аксинча улар ҳуқуқий нормалар замирида яширингани боис, унинг мазмуни ҳуқуқий норма моҳиятидан келиб чиқади. 7 Меҳнат ҳуқуқидаги ижтимоий адолат тамойили меҳнат ҳуқуқининг алоҳида институти - меҳнат ҳақ тўлашда энди алоҳида институтга оид тамойилларни ўзида жамлаган тамойилга айланади. Масалан, ушбу институтнинг ҳеч қандай камситишларсиз қонунда белгиланган минимал миқдордан кам ҳақ тўламаслик, бажарилган ишнинг миқдори ва сифатига яраша чекланмаган ҳақ тўлаш, тенг меҳнатга тенг ҳақ тўлаш каби муҳим ғояларни ижтимоий адолат тамойили ўзига бириктиради. Ижтимоий адолат тамойилида тўлиқ инсонпарварлик ва демократик ғоялар ўз аксини топган бўлиб, меҳнатга ҳақ тўлаш соҳасида вужудга келиши мумкин бўлган ҳар қандай дискриминацияни олдини олади. Объектив иқтисодий қонунлар шароитида айни пайтда мазкур тамойил давлат сиѐсатининг асосий йўналишини билдиради ҳамда ўзининг тартибга солувчилик жиҳатидан қараганда катта аҳамиятга эгадир. 7 А.А. Иноятов. Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат ҳуқуқи. «Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси», Т., 2002й., 19-бет. 9 Дам олиш ва байрам кунлари учун бажарилган ишлар учун ҳақ тўлаш тартиби Меҳнат кодексининг 157-моддасида кўрсатилганидек, иш вақтидан ташқари ишлар, дам олиш кунлари ва байрам кунларидаги ишлар учун камида икки ҳисса миқдорда ҳақ тўланади. Тўланадиган ҳақнинг аниқ миқдори жамоа шартномасида белгилаб қўйилади. Шу кунлар бажарилган иш учун ходимнинг хоҳишига қараб бошқа дам олиш куни (отгул) бериш мумкин. Ходимнинг илтимосига биноан, иш вақтидан ташқари иш учун белгиланган иш вақтидан ташқари бажарилган иш соатларига тенг келадиган миқдорда отгул бериш ҳам мумкин. Байрам ѐки дам олиш кунидаги ишлар ѐхуд иш вақтидан ташқари бажарилган ишлар учун бошқа дам олиш куни берилса, бундай ишлар учун камида бир ҳисса миқдорида ҳақ тўланади. Жамоа шартномасида кечки сменадаги иш учун оширилган миқдорда ҳақ тўлаш назарда тутилиши мумкин. Бевосита тунги сменадан олдингиси кечки смена деб ҳисобланади. Ходимниг айбисиз яроқсиз маҳсулот тайѐрланганда ва бекор туриб қолинган вақтда унинг ўртача иш ҳақи сақланади. Ходимнинг айби билан тайѐрланган қисман яроқсиз махсулот учун камайтирилган ишбай баҳолар бўйича ҳақ тўланади, бундай бҳолар жамоа шартномасида белгилаб қўйилади. Ходимнинг айби билан тайѐрланган тўлиқ яроқсиз маҳсулот ва бекор туриб қолинган вақт учун ҳақ тўланмайди. Кодекснинг 160-моддасида кўрсатилганидек, бир неча касаба (лавозимида) ишлаганлик, хизмат кўрсатиш доираси кенгайганлиги, бажариладиган ишлар ҳажми ортганлиги, ўзининг асосий иш билан бир қаторда ишда вақтинча бўлмаган ходимларнинг вазифаларини бажарганлиги учун, шунингдек, ўриндошлик асосида иш бажарилганида, ходимларнинг меҳнат ҳақи миқдори меҳнат шартномасининг тарафлари ўртасидаги келишувга биноан амалда бажарилган иш юзасидан белгиланади. Меҳнатга ҳақ тўлаш муддатлари жамоа шартномасида ѐки бошқа локал норматив ҳужжатда белгилаб қўйилади. Жамоа шартномасида иш берувчининг айби 10 билан ходимга ҳақ тўлаш белгиланган муддатларга нисбатан кечикканлиги учун жавобгарлик назарда тутилиши мумкин. Ходимларга иш ҳақи, одатда, улар ишлаѐтган жойда тўланади. Меҳнат кодексининг 164-моддасида меҳнат ҳақидан ушлаб қолиш мумкин бўлган ҳолатлар кўрсатилган. Умумий қоидага кўра, ходимнинг ѐзма ролиги билан, розилик бўлмаса суднинг қарорига асосан, меҳнат ҳақидан ушлаб қолиниши мумкин. Ушбу моддада ходимнинг розилигидан қатъий назар, меҳнат ҳақидан ушлаб қолиниши мумкин бўлган ҳолатлар санаб кўрсатилган. Иш ҳақини ҳар гал тўлаш вақтида ушлаб қолинадиган ҳақнинг умумий миқдори ходимга тегишли бўлган меҳнат ҳақининг эллик фоизидан ортиб кетмаслиги лозим. қоидага кўра, ўртача ойлик иш ҳақи кейинги икки календарь ойдаги ўртача ойлик иш ҳақидан келиб чиқиб белгиланади. Ходим меҳнат таътилида бўлганда давлат ѐки жамоат вазифаларини бажариш, икки ойгача бўлган муддатда иш қидириш (маҳаллий меҳнат органи томонидан берилган маълумотномага мувофиқ уч ой), шунингдек касаллик даврида тариф ставкалари, лавозим маошлари миқдорлари ошган ҳолларда, меҳнатга ҳақ тўлашнинг янги шартларидаги корхоналар, ташкилотлар, муассасаларнинг ишлаган кунларига тўғри келган иш кунларининг амалдаги сони учун тўловлар қайта ҳисобланади. 8 Умумий қоидага кўра, ходимнинг ѐзма розилиги билан, бундай розилик бўлмаган тақдирда эса, суднинг қарорига асосан меҳнат ҳақидан ушлаб қолиниши мумкин. Қуйидаги ҳолларда ходимнинг розилигидан қатъий назар меҳнат ҳақидан ушлаб қолинади: 1) Ўзбекистон Республикасида белгиланган солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни ундириш учун; 2) суднинг қарорлари ва бошқа ижро этиш учун; 8 Қонунлар тўплами. 1992 йил, 4-сон, 14-модда. 11 3) иш ҳақи ҳисобига берилган авансни ушлаб қолиш учун хўжалик эҳтиѐжларига берилган бўлиб, сарф қилинмай қолган ва ўз вақтида қайтарилмаган авансни ушлаб қолиш учун ҳамда ҳисоб-китобдаги хатолар натижасида ортиқча тўланган суммани қайтариб олиш учун. Бундай ҳолларда иш берувчи авансни қайтариш ѐки қарзни тўлаш учун белгиланган муддат тамом бўлган кундан ѐхуд ҳақ тўлаш нотўғри ҳисоблаб чиқарилган кундан бошлаб бир ойдан кечиктирмасдан аванс ѐки қарзни ушлаб қолиш ҳақида фармойиш беришга ҳақлидир. Агар бу муддат ўтиб кетган бўлса ѐки ходим хўжалик эҳтиѐжларига хизмат сафарларига ѐхуд бошқа жойдаги ишга ўтганлиги муносабати билан берилган аванснинг ушлаб қолинишини асоссиз ѐки миқдорини нотўғри деб ҳисобласа, у ҳолда қарз суд тартибида ундирилади; 4) ҳисобидан ходим таътил олиб бўлган иш йили тугамасдан туриб меҳнат шартномаси бекор қилинганда, таътилнинг ишланмаган даврига тегишли кунлари учун. Ана шу кунлар учун ҳақ меҳнат шартномаси ушбу Кодекснинг 89-моддаси 4-қисмида, 100-модданинг 2-қисми 1 ва 2бандларида, 106-модданинг 1 ва 2-бандларига кўрсатилган асосларга кўра, шунингдек ўқишга кирганлиги ѐки пенсияга чиққанлиги муносабати билан бекор қилинганда ушлаб қолинмайди; 5) ходим томонидан иш берувчига етказилган зарарни қоплаш учун, агар етказилган зарарнинг миқдори ходимнинг ўртача ойлик иш ҳақидан ортиқ бўлмаса; 6) ушбу Кодекснинг 181-моддаси 1-қисмининг 2-бандида назарда тутилган жарима ундириш учун. Иш ҳақини тўлаш вақтида ушлаб қолинадиган ҳақнинг умумий миқдори ходимга тегишли бўлган меҳнат ҳақининг 50%идан ортиб кетмаслиги лозим. Меҳнатга ҳақ, қоида тариқасида пул шаклида тўланади. Меҳнатга ҳақни алкоголли муҳсулотлар ва тамаки маҳсулотлари, шунингдек рўйҳати Ўзбекистон Республикаси ҳукумати томонидан белгилаб қўйиладиган бошқа товарлар тарзида тўлаш таъқиқланади (МКнинг 153-моддаси). 12 Фуқароларнинг конституциявий ҳуқуқ ва манфаатларини таъминлаш, мулкчилик шаклларидан қатъий назар корхоналар ва ташкилотлар ходимларига иш ҳақи ўз вақтида ва тўлиқ тўланиши учун хўжалик юритувчи субъектларнинг жавобгарлигини ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан 2002 йил 19 мартда “Иш ҳақи ўз вақтида тўланишига доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” қарор қабул қилинган. 9 Мазкур қарорда таъкидланишича, 2002 йил апрелдан бошлаб мулкчилик шаклларидан қатъий назар, корхоналар ва ташкилотларнинг иш ҳақини товарлар билан натура шаклида тўлаши таъқиқланади. Бунда қишлоқ хўжалиги товар ишлаб чиқарувчилари томонидан етиштирилган ва қайта ишланган, ходимларнинг ѐзма аризасига кўра шартномавий нархларда бериладиган қишлоқ хўжалик маҳсулотлари бундан мустаснодир. қарорда белгиланганидек, вазирликлар, идоралар, хўжалик бирлашмалари, мулкчилик шаклларидан қатъий назар, корхоналар ва ташкилотлар раҳбарлари ходимларга иш ҳақи ўз вақтида ва тўлиқ тўланиши учун шахсан жавоб берадилар. Мазкур қарорда Ўзбекистон Касаба Уюшмалари Федерацияси Кенгашига, касаба уюшмаларининг тармоқ кенгашларига, вазирликлар ва идоралар билан биргаликда меҳнатга ҳақ тўашни тартибга солишда ва у ўз вақтида тўланишини таъминлашда жамоа шартномаларининг, хўжалик юритувчи субъектларнинг бошқа норматив ҳужжатларининг ролини оширишга доир қўшимча чора-тадбирлар кўриш тавсия этилган. Шунингдек бу чора-тадбирларда иш ҳақи ўз вақтида тўланмаганлиги учун иш берувчиларнинг моддий жавобгарлиги чоралари назарда тутилсин, деб таъкидланган. 9 “Халқ сўзи”, 2002 йил, 20 мартдаги 59-60-сони. 13 Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Гасанов М.Ю., Соколов Е.А. Ўзбекистоннинг меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари. Меҳнат шартномаси (контракт). Ўқув-услубий қўлланма. -Т.: 1999. -528 б. 2. Гасанов М.Ю., Соколов Е.А. Ўзбекистонннинг меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатлари. Иш вақти ва дам олиш вақти. Ўқув-услубий қўлланма. -Т.: 3. Ўқитувчи, 2000. -511 б. 4. Корхоналарда иш ҳақи. Т: Иқтисодиѐт ва ҳуқуқ дунѐси нашриѐт уйи, 2004 й. 5. Ўзбекистон Республикаси 6. Ҳукуматининг қарорлар тўплами. Тошкент, 2000 йил, 8-сон. 7. Ўзбекистон Республикаси 8. Ҳукуматининг қарорлар тўплами. Тошкент, 2002 йил, 3-сон. 9. Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2000 йил 28 апрелдаги қарорлари. У.қ. Мингбоев таҳрири остида, Ўзбекистон Республикаси Олий суди, Тошкент, 2000 йил. 10. Ўзбекистон Республикаси Олий судининг ахборотномаси. Тошкент, 1993 йил, 1-сон. 14

Похожие

Савдода иш ҳақи
Меҳнат, иш ҳақи ва хизматчилар билан боғлиқ муомалалар аудити
Туризм ва меҳмонхона хўжалиги корхоналарида иш ҳақи ва меҳнат унумдорлиги
Кафолатли ва компенсация тўловлари
Савдода меҳнат ресурслари