Чизиқли автоматик бошқариш тизимларининг турғунлиги - Экономика - Рефераты

Чизиқли автоматик бошқариш тизимларининг турғунлиги

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.8134765625 KB

Чизиқли автоматик бошқариш тизимларининг турғунлиги Режа: 1. Турғунлик тушунчаси 2. Турғунликни аниқлаш усуллари 3. Харектеристик тенгламаларни олиш. Чизиқли тизимларини турғунлик шартлари 4. Очиқ тизимларининг турғунлигини частота тавсифлари орқали аниқлаш

Турғунлик тушунчаси Иш жараёнида АБТ лар доимо уларни исталган ва нормал ҳолатда ишлаб турган ҳолатидан четлатувчи, турли хил тойдирувчи-ҳалақит таҳсирлар остида бўлади ва АБТларни лойиҳалаш ишларини бажаришда асосий вазифалардан бири бу ҳодисаларни бартараф қилишдир. Агар АБТ аввалги нормал иш режимига қайтишга қодир бўлса, у барқарор (турғун) ва демак, ишлашга лаёқатли бўлади. Акс ҳолда у беқарор (нотурғун) ва ишлашга лаёқатсиз ҳисобланади. Барқарорлашган тартибдаги турғунликни (бундай тартиб автоматик мў o тадиллаштириш, позицияли кузатувчи тизимларга ва бошқаларга характерлидир) батафсилроқ кўриб чиқамиз. Агар тизимни нормал тартибдан қисқа муддатли тойдирувчи таъсирда-четлатиши кўрилса, барқарор тизимда бу четлатиш вақт ўтиши билан йўқолади ( 6.1а -расм), беқарор тизимда эса ёки ўсади ёки ҳеч бир қонуниятга бўйсунмайдиган эгри чизиқни ифодалайди. ( 6.1б -расм). Содир бўлаётган жараён характери нодаврий ( 1 - эгри чизиқ) ёки тебранувчи ( 2 -эгри чизиқ) бўлиши мумкин. Тойишни бартараф қилиш бўйича ростловчи АБТ ларда, агар тескари боғланиш қутби нотўғри танланса, нодаврий ўсувчи жараён юз бериши мумкин. Бу ҳолда ростлагич тойишни йўқотиш ўрнига уни катталаштиради. Тебранувчи ўсувчи жараён, тизимнинг ниҳоятда катта кучайтириш коэффициентида бошланиши мумкин. Бунда нормал ҳолатдан оғиш тизимни турғун тартибига шу қадар кескин қайтарадики, тизим инерция ёки кечикиш туфайли ундан ўтиб кетади ва янада катта четлатишга олиб келади ва ҳоказо. Тизимларини турғунлигини таҳлил қилиш А.М. Ляпунов яратган усулларга асосланади.

6.1-расм . Чизиқли ёки чизиқлантириланган (чизиқлантирилган) тизимлар учун барқарорликнинг зарур ва етарли шарти сифатида биринчи яқинлашиш тенгламаси учун тузилган тавсифий тенгламанинг барча илдизлари ҳақиқий қисмларининг манфий ишораси хизмат қилади. Агар битта илдиз мусбат хақиқий қисмга эга бўлса ҳам тизим нотурғун ҳисобланади. Шундай қилиб, тизим турғунлигини аниқлаш учун унинг тавсифий тенгламалари илдизларини билиш лозим. Демак, автоматик тизимларининг асосий динамик тавсифиси бу турғунлик экан линеризацияланган тизимларининг турғунлиги ўтиш жараёнини характерига қараб, тизимни ташқи таъсирдан сўнг учта асосий хусусиятлардан бирига эга бўлиши мумкин: 1. Тизим мувозанат ҳолатига қайтади, бошқарилувчи ўзгарувчи қиймати берилгандан тизимнинг статик хатолик катталиги билан фарқ қилади; бундай ўтиш жараёни яқинлашувчи тизим эса - турғун бўлади. 2. Тизим мувозанат ҳолатини тиклай олмайди, ўтиш ўзгарувчисини қиймати берилгандан янада оғади: бундай жараёнлар тарқалувчи деб, тизимлар эса нотурғун деб юритилади. 3. Тизим барқарорлашган даврий ҳаракат билан тавсифланади: Бундай жараён сўнмас тебранувчи дейилади, тизим эса асимптотик турғунлик чегарасида туради. t 21 y 0 б)y 1 2 0 a)2

Турғунликни аниқлаш усуллари Чизиқли тизимларининг турғунлиги ташқи таъсир катталигига боғлиқ бўлмайди; агар тизим кичик ташқи таҳсирларда турғун бўлса, катта ташқи таҳсирларда ҳам турғун бўлади. Шунинг учун чизиқли тизимларининг турғунлиги аниқлашда, "кичикларда" турғунликларини аниқлаш, яъни орттирма шаклидаги тенгламалар бўйича турғунликни топиш етарлидир. Бунда турғунликни ёпиқ тизимларининг тавсифи тенгламаларининг илдизлари кўринишда аниқлаш мумкин. Агарда тизимларини динамикаси аниқ доимий коэффициентлар билан чизиқли дифференциал тенгламалар кўринишида берилса, у ҳолда "кичик" ларда турғун бўлган тизимлар умуман тизимларини чексиз турғунлигини таҳминлайди. Эгри чизиқли дифференциал тенглама кўринишда берилган, эгри чизиқли тизимлар кичик ташқи таҳсирларда турғун, лекин катта ташқи таҳсирларда эса нотурғун бўлади. Реал тизимларининг катта қисмлари содир бўлувчи жараёнларни ифодаловчи эгри чизиқли дифференциал тенгламалар, текширишни соддалаштириш учун, линеризацияланган бўлиши мумкин. У ҳолда реал (хақиқий) тизимларини текшириш, линеризацияланган тизимларини текширишга алмаштирилади. Баъзи умумий шартларда қўйидагилар тўғридир. (Ляпунов А.М. нинг биринчи теоремаси): 1. Агар чизиқлантириланган тизимларини тавсифий тенгламалари илдизлари манфий бутун бўлмаган қисмларга эга бўлса, у ҳолда ҳақиқий тизим турғундир. 2. Агар чизиқлантириланган тизимларининг тавсифий тенгламалари илдизлари биттагини бўлса ҳам мусбат бутун бўлмаган қисмларга эга бўлса, у ҳолда ҳақиқий тизим нотурғундир. 3. Агарда чизиқлантириланган тизимларининг тавсифий тенгламалари илдизларидан бирортаси нулга тенг бўлса, у ҳолда ҳақиқий cиcтеманинг

хусусиятини, унинг чизиқлантириланган тенгламаси орқали аниқлаш мумкин эмас. Турғунликни шартларини аналитик шарҳиси шуни кўрсатадики, мувозанатни бузилиши оқибатида ҳосил бўлган оғишнинг АБТолют қиймати, қандайдир олдиндан берилган қиймат ε дан кичик бўлиш керак: limt→∞(Δx (t))≤ε Астатик тизимлар учун созлаш хатолиги нулга тенг , шунинг учун ε=0 Автоматик тизимларини динамик хусусиятларини аналитик текшириш учун , унга дифференциал тенглама тузиш ва интеграллаш керак . Бу шуни кўрсатадики, бизнинг қизиқтирувчи вақт бўйича ўзгарувчи ўзгариш қонуни топилади, қайсики бу билан ўтиш жараёни характери ҳақида хулоса қилиш мумкин. Тизим турғун бўлиш учун, тавсифий тенгламаларни коэффициентлари ёки шу коэффициентларни қондирадиган шартларни математик шарҳиси - турғунлик критерийси (мезон) деб аталади. Харектеристик тенгламаларни олиш. Чизиқли тизимларини турғунлик шартлари Ёпиқ тизимларини турғунлик критерийсига боғлиқ ҳолда текшириш, фақатгина ёпиқ ёки очиқ тизимларининг тавсифий тенгламаларини ва унинг частота функцияларини кўриб чиқишни талаб қилади. Умумий ҳолда очиқ тизимларини оператор тенгламалари қуйидаги кўринишга эга: A(p)xчик (p)=B(p)xкир (p)+C(p)z(p) (6.1) тавсифий тенглама бир жинсли дифференциал тенглама билан аниқланади, шунга учун очиқ тизимлар учун ( 6.1 ) дан, чиқиш ўзгарувчиларини операторини нулга тенглаштириб қуйидагига эга бўламиз. A ( p )=0 (6.2) очиқ тизимларини ўтиш функцияларини ва (6.2) ҳисобга олсак, у ҳолда K(p)=B(p)/A(p) (6.3) K z (p)=С(p)/A(p) (6.4) ёпиқ тизимларининг тавсифий тенгламалари жуда муҳим аҳамиятга эга . (6.1) ни ёпиқ тизимлар учун қўллаб , қуйидани ёзиш мумкин .

A(p)Х чик (p)=B(p) x(p)+С(p)Z(p) (6.5) ёки , A(p)x чик (p)=B(p)[x кир (p)- x чик (p)]+С(p)Z(p) (6.6) бундан [A(p)+B(p)]x чиқ (p)=B(p)[x кир (p)+С(p)Z(p) (6.7) ёпиқ тизимларини тавсифий тенгламалари , ( 6.7 ) га асосланиб қуйидагича бўлади . A(p)+B(p)=0 (6.8) Ёпиқ тизимларининг ўтиш функцияларини ва ( 6.8 ) ни кўриб чиқсак , W(p)= B(p) A(p)+B(p)= K(p) 1+K(p) Wz(p)= B(p) A(p)+B(p)= Kz(p) 1+K(p)} (6.9) унинг тавсифий тенгламалари ўтиш функциясини махражи билан аниқланишини кўришимиз мумкин ( 6.9 ). Очиқ тизимларининг турғунлигини частота тавсифилари орқали аниқлаш Юқори даражали очиқ тизимларининг АФТ кўриш ва уларни турғунлигини текшириш мураккаб масала ҳисобланади ва катта ҳажмлардаги ҳисоблашларни талаб қилади. Шунинг учун ҳисоблашларни соддалаштириш мақсадида объект ва созлагичнинг частота тавсифиларини бўлиш усулини қўллаш қулайроқдир. Очиқ тизимларининг АФТ си (-1; j о) критик нуқталардан ўтганда турғунлик чегараси шартларини кўриб чиқамиз: Kc(jωkp)⋅Ko(jωkp)=−1 (6.10) бу ерда Kc(jω kp) ва K0(jω kp) - созлагич ва созланувчи обҳект частота функциялари. (6.10) тенглама ўрнига қуйидани ёзиш мумкин |Kc(jwkp)Ko(jwkp)|=Ac(wkp)Ao(wkp)=1¿}¿¿¿ (6.11) бу ерда A с ва ϕc созлагични частота функциясининг амплитудаси ва фазаси.

A 0 ва ϕ0 обҳектни частота функциясининг амплитудаси ва фазаси. (6.11) га асосланиб, турғунлик чегараси шартларини қуйидагича шарҳлаш мумкин: Обҳектни ϕ0(wkp) ва созлагични ϕp(wkp) АФТ лари фаза бурчакларини йиғиндиси қандайдир w k р частотада  га тенг ва обҳект А 0 ( w kp ) ҳамда созлагич A с ( w kp ) АФТ лари модуллари кўпайтмаси бирга тенг, у ҳолда ёпиқ автоматик тизим турғунлик чегарасида жойлашади. Агарда (6.10) ўрнига K0(jw kp)=−[Kc(jw kp)]−1ни ёзсак, бу масалани соддалаштириш мумкин. У ҳолда турғунлик чегаралари A0(wkp)=Ap−1(Wkp) (6.12) ϕ0(wkp)−ϕp−1(wkp)=−π (6.13) бу ерда Ac−1(Wkp) ва ϕc−1(wkp) - манфий тескари боғланишнинг модули ва фазаси. Барқарорликни аниқлашнинг қуйидаги мезонлари мавжуд: Раусс мезони, Гурвиц мезони, Найквист мезони, Михайлов мезони, Вишнеградский мезони ва ҳоказо. АБТ ларни тавсифий тенгламалари бўйича турғунликни таҳлил қилиш Умумий ҳолда параметрлари тўпланган АБТ ни қуйидаги кўринишдаги биринчи яқинлашиш тенгламаси орқали ифодаланади: ∑n=0 N an dnXчик dtn =∑m=0 M bmdmZ dtm (6.14) (6.14) нинг ечими Xчик (t)=xмажб (t)+xутиш (t) (6.15) АБТ ни турғунлигини таҳлил қилиш учун ўнг тарафи нулга тенг бўлган (6.14) тенглама ечимидан олинувчи ўтишли ташкил этувчини тадбиқ этиш лозим. Хақиқатан ҳам, таҳрифга кўра турғунлик тизимнинг тойдирувчи

таъсири тугаганидан сўнг (t=0) нормал - мувозанат ҳолатга қайтишга қодирлигидир, яҳни тизимнинг фақат нулга тенг бўлмаган бошланғич шартларидаги ҳаракатидир. Маълумки,∑n=0 N an dnXчик dtn =0,(dnXчик dtn )t=0=x0,n=0,1 ,N−1 (6.16) Тенгламанинг ечимини Xчик (t)=xутиш (t)=Ce pt кўринишга келтирамиз (С, р-доимийлар). Бу ечимни ( 6.16 ) га қўйиб (n марта дифференциаллаб), Се рt умумий кўпайтирувчига қисқартиргандан сўнг тавсифий деб аталувчи алгебраик тенглама оламиз ∑n=0 N anpn=0 (6.17) ( 6.17 ) ҳар бири ( 6.16 ) нинг ечимини берувчи N илдизларга ( р 1 ,р 2 ,...,рn ) эга бўлганлиги сабабли, ва ечимлар йиғиндиси ҳам ечим эканлигини ҳисобга олиб қуйидагини оламиз xутиш =∑n=0 N Cipipt (6.18) Умумий ҳолда Р i нинг илдизлари комплексдир. Тавсифий тенглама ҳақиқий коэффициентга эга бўлганлиги сабабли илдизлар комплекс туташ бўлади: pi=αi± jβi. Агар ( 6.17 ) тавсифий тенглама тартиби N ≤3 бўлса, илдизларни аналитик йўл билан топиш мумкин, аммо N >3 да илдизларни топиш қийин. Турғунликни тадбиқ қилишда илдизларнинг ўзини эмас, балки фақат хақиқий қисмларининг ишорасини ва ҳатто, барча илдизларнинг мавҳум ўқдан чапда ёки биттаси бўлса ҳам ўнгда ётишини билиш кифоя.

Адабиётлар: 1. Терия автоматического управления, под редакцией А.А. Воронова. Москва, «Вусшая школа», 1986 г. 367с. 2. Основ теории автоматического регулирования. Под редакцией В.И. Крутова. Москва “Машиностроение”, 1984 г. 368 с. 3. Д.А. Мирахмедов. Автоматик бошқариш назарияси. Тошкент, “Узбекистон”, 1993 й. 285 б. 4. П.В. Куропаткин. Теория автоматического управления. Основ теории управления. Москва, «Вусшая школа», 1973 г. 527 с.

Похожие

Автоматик бошқариш тизимларининг асосий жиҳозлари

Чизиқли автоматик бошқариш назариётининг асосий муаммолари

Автоматик тизимларни таснифи

Тизимларининг динамикаси тенгламаларини тузиш

Фурpе ва Лаплас ўзгартиришлари