Бошқаришнинг ташкилий структуралари - Экономика - Рефераты

Бошқаришнинг ташкилий структуралари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

120.5 KB

Б ошқаришнинг ташкилий структуралари Режа: 1. Бошқариш с труктура с ини нг м аз м уни 2. Бошқариш с труктура лар ини нг ташки л ий тур л ари 3. Бошқариш с труктура с ини қайта ташки л қи л иш усуллари, шакллари ва йўллари 4. Бозор муносабатларига ўтиш жара ё нида вужудга ке л ган янги ти п даги кор х она, фир м а л арнинг м оҳияти ва м аз м уни

Бошқариш с труктура с ини нг м аз м уни "Структура" – лотинча с ў з бўлиб, нарсалар таркибий қи смларининг ў заро бо ғ лик, равишда жойлашиши, тузилишини билдиради. Бошқариш структураси деганда бо ш қарув мақсадларини амалга оширувчи ва функциялар ни бажарувчи бир-бири билан бо ғ ланган турли бош қа рув органлари ва бў ғин ларининг мажмуи тушунилади. Бош қа ришнинг у ёки бу вазифаларини ҳал қ илиш учун муайян органлар тузилади. Бо ш қариш органлари тизими, қ уйи органларнинг юқори органларга б ў йсуниши ва улар ў ртасидаги ўзаро алоқа бо ш қариш структураси тушунчасини ташкил қилади. Бундай структура одатда "бо ш қарув аппарати структураси" де б юритилади. У бирон-бир бошқарув органининг (вазирликнинг бошқарув аппарати, корхонанинг бошқарув аппарат и ва ҳ .к) бўлимлари таркибини билдиради. Бошқариш структураси и шлаб ч и қариш структураси билан ҳ ам ифодаланади. Бунда бошқаришни ташкил этишнинг дастлабки ва белгиловчи омили ишлаб чиқариш жараёни бўлиб ҳ исобланади. У ў заро боғланган асосий, ёрдамчи ва хизма т к ў рсатувчи жараёнлардан иборат бўлиб, бу жараёнлар бўлимлар ва ходимлар ў ртасида ме ҳн ат тақсимотини талаб қилади. Шу мақсадда ишлаб чи қа риш б ў лимлари ва уларга хос бўлган бош қа рув аппарати ту зилади. Б ў линмалар йи ғ индиси, уларнинг таркиби ва ў заро ало қ а шакллари корхоналарнинг ишлаб чиқариш струк т урасини ташкил этади. Ҳар бир корхона ўзига хос ишлаб чиқариш структурасига эгадир. Шундай қи л и б, бош қ ариш н инг ма қ садлари, функциялари, вазифалари, объектлари ва органлари унинг ташкилий струк т урасини белгилаб беради. Ташкилий структураларни ҳо сил киладиган бошқариш органлари бошқарув б ўғ инлари ва бошқарув бос қ ичлари шаклида бўлади. Бошқариш бў ғини — бу бош қа ришнинг айрим ёки қатор функцияларини бажарувчи муста қ ил структураси бўлимларидир. Бу

бўлимлар ўртасидаги бо ғ ланиш ва алоқалар горизонтал ҳарактерга эга : Вазир л ик, б ир л аш м а, кор х она, це х , уча с тка. Бошқариш босқичлари бир бошқариш б ўғ инининг иккинчисига, одатда, қуйи б ўғи ннинг юқори б ў ғинга изчиллик билан б ў йс и нишини к ў рсатади. Бу вертикал бўйича б ў линишдир. Барча б ўғ ин ва бос қ ичларнинг таркиби ва уларнинг ў заро бўйсуниш тартиби, ҳар бир бошқарув органи ва б ў ғ иннинг ҳуқуқ ва бурчлари, шунингдек, улар ўртасидаги муносабатлар тартиби, ахборот каби бош қа ришнинг ташкилий унсурлари бошқариш тизимини ташкил килади. Бошқариш тизими турли ми қ ё сларга эга бўлиши мумкин. Чунончи: • бутун хал қ х ў жалигини (тармокларни ва мамлакат туманларини) бошқариш; • ҳар бир тармо қ ва туман тасарруфидаги к о рхоналарни бошқариш; • корхоналар ичидаги бўлимларни (цехлар, участкалар ва хоказоларни) бошқариш. Ў з навбатида, бутун хал қ х ў жалигини бошқариш ҳ ам у н и "тар мо қ ", "бирлашма" ва "корхона" даражаларидаги иерархик бос қ ичлар ми қ ёсида амалга оширилади. Бошқариш структурас и бошқариш аппаратининг оператив иш л ашини таъмин л аш и лозим. Бу фаолият жорий вазифаларни ў з вақтида ва моҳ и рлик билан тез ҳал этишда намоён б ў лади. Бун г а ишлаб чиқаришнинг миқёси, мураккабли г и, бошқариш объектларининг жойлашуви ҳам таъсир к ў рсатади. Шундай килиб, бошқариш структураси канчалик мукаммал бўлса, ишлаб чиқариш жараёнига таъсир ўтказиш шунчалик самарали амалга оширилади. 4.2. Бошқариш с труктура лар ини нг ташки л ий тур л ари Бошқаришнинг қуйидаги а с о с ий ташк или й с труктура л ари м авжуд: Чизиқли с труктура; Чизиқли -шта бл и с труктура;

Функциона л с труктура; Чизиқли -функциона л с труктура; Дастурли - мақсадли с труктура; Ҳ ар бир струк т урада расмий ва норасмий ало қ алар мавжуд. Расмий ало қ алар, аввало вертикал ало қ алардир. Улар ра ҳ барлик ва буйсуниш турларига к ў ра бир-биридан фар қ қ илади. Агар ра ҳ барлик т ў ла қо нли б ў либ, қ уйи орган қу йи фаолиятга до и р барча масалаларга дахлдор бўлса, бундай ало қ а чиз и қ л и рас мий ало қ а деб аталади. Агар р аҳ б а рлик чекланган бўлиб, қ уйи орган қ уйи фаолия т га до и р ў зининг масалаларига дахлдор бўлса, бундай ало қ а фу нк ц ио нал ваз и фав и й расмий ало қ а деб аталади. Органлар ўртасидаги вертикал ало қ адан таш қ ари горизонтал ало қ алар ҳ ам мавжуд б ў либ, улар мувофи қл аштириш, уй ғ унлаштириш ва ҳамкорлик қилиш тарзидаги алоқалардир. Бошқарув структурасида асосий ўринни ҳокимиятга таянадиган расмий ало қ алар эгаллайди. Лекин норасмий ало қ алар муҳимдир. Баъзан улар ташкилотнинг ишини йўлга қўй ишда ҳа л қи л увчи аҳа м иятга э га бўл ади. Норасмий ало қ а л ар турли хилда бўл и ши мумкин. Б у лар жумласига корхонадаги қариндош л ик ало қ алари, унда таркиб топ г ан умумий манфаатлар, масалан, касблар, қизи қи шлар, спорт билан шуғулланиш ёки д ў стона муносабатлар, бирга ў қ иганлик ва бош қ алар киради. Норасмий ало қ алар ҳам эътибордан четда қ олмаслиги керак. Чунки: • норасмий ал о қ а лар расмий структуранинг барча бў ғин лари би лан кес и шади; қ атор муносабатлар ишдан та ш қарида пайдо б ў лади ва корхонанинг барча иш ига таъсир кўрсатади; • норасмий тизим ў зининг к ў пгина кўрсаткичлари бўйича корхона фаолиятининг самарали ташкил қи л и шга имкон беради. Аммо норасмий алоқаларнинг салбий ж иҳ атлари ҳа м й ўқ эмас. Эҳтиёткорлик, сезгирлик йўқ б ў лган жойда гуруҳбозлик, маҳаллийчилик,

қариндош-уруғчилик ва шун г а ў хшаш кўри ни шларнинг содир бўлиши ҳ еч гап эмас. Ҳа р бир раҳбар ўзига ишониб топширилган б ў линма фаолиятини яккабошчилик асосида бош қ аради ва барча зарур қарорларни муста қ ил равишда қабул қи лади. Б ў йсунувчи ходимлар факат ўзларининг бевосита раҳбарларининг фармойишларини бажарадилар. Юқ о ри турувчи раҳбар ходимларга уларнинг бевосита бошлиғини "четлаб" мурожаат қи лмаслиги керак. Масалан, корхона д ирек тори цех бошли ғи ни чет лаб мастерга буйруқ бермаслиги керак. Шу тари қ а ра ҳ б арликнинг вертикал линияси ва б ў йсунувчиларга таъсир к ў рсатишнинг т ў ғ ридан-тўғри йў ли очилади. Чизи қ ли стуктура нинг ў зига хос ижобий томонлари ва камчиликлари бор . Ижобий томонлари : - бундай структура бир-бирига зид, чалкаш топшири қ лар берилиш ҳ олларини камайтиради ; - яккабошчиликни ва шахсий жавобгарликни муста ҳк амлайди ; - бу структура оддий, пух т а ва тежамлидир ; - бос қич лар сони кам бўлганда бош қа рилувчи объект ишига кам киши аралашади ; - вазифалар тезкор ҳал этилади бутун тизим самарали ишлайди ; - ходимлар фа қат ў з ра ҳ барига ҳ исобот б е радилар, натижада ижрочилик ва интизом даражаси анча ошади . Са лб ий то м он л ари: - бундай структура оддий, барқарор масалаларни ечишга м ў лжалланганлиги сабабли унинг доирасида комплекс масалаларни ҳал қи лиш анча қийин к е чади , бундай шароитда раҳбарлар кўпро қ тезкор ишлар билан банд б ў либ, стратегик комплекс муаммоларни эътибордан четда қолдирадилар .

- бундай бош қа ришда тен г ҳуқуқ л и структура бирликлари негизида г о ризонтал боғланиш б ў лмайди , бундай бош қ ариш шароитида буйру қ бозлик ва расмиятчиликнинг пайдо б ў лиш хавфи кучли чунки, структуранинг ҳар бир б ўғин ида ра ҳ бар ў з лавозими бўйича фармойиш бериш учун барча ҳуқуқ л арга э га б ў лади . Чизи қ ли-штабли структура ҳар бир ра ҳ бар ҳузурида ихтисослашган хизматлар, маслаҳатчилар кенгаши, яъни штаблар тузиш ор қа ли ташкил этилади. Бу структура қуйидаги к ў ринишга эга: Масла ҳа тчилар, референ т лар, юридик хизмат бўлими ва б ошқарув ч и Маркетинг тад қиқоти б ўй ича маркетологлар гуруҳи, ме ҳ натни му ҳо фаза қ илиш хизмати, аудит гуру ҳ и ва бош қ арув Штабларнинг вазифаси ҳа р хил муаммоларни ў рганиш ор қ али ра ҳ барга қ арор қабул қи л ишд а ёрдам беришдан иборат. Бундай штабларга э ҳти ёжнинг пайдо бўлишига асосий сабаб — бу ташкилотлардаги функцияларнинг мураккаблашувидир. Бу ерда ме ҳ нат та қ симоти икки турдаги ма қ сад ва вазифалар билан белгиланади. Чизи қ ли раҳбарлар корхонанинг бош мақсадига эришиш йўлидаги бирламчи вазифаларнинг бажарилишига жавобгар бўлсалар, штабдагилар эса бирламчи вазифаларга тобе б ў лган иккиламчи вазифаларнинг бажарилиш и га жавобгардирлар. Улар маслаҳат бериш функциясини бажарадилар. Чизиқли ра ҳ барларнинг асосий вазифаси таклиф этилган ижобий ва салбий масла ҳ атлар ичидан мақсадга мувофи ғ ини аниқлаш ва уни узил-кесил қабул қи лишдан иборат. Штабларнинг ташкил килиниши ва бундай ёрдамчиларга эга бўлгани учун корхона фаолиятини бо ш қариш бир томондан енгиллашади, бошқа томондан эса берилган масла ҳ атлар қарама -қарши б ў лганлиги сабабли мураккаблашади. Шундай ҳолларда ҳа р иккала томон ўзиникини маъ қ уллашга, ў з обр ў ларини са қ л ашга ҳа ракат қилади. Натижада ў ртада низо чиқади.

Бу структуранинг афзаллиги шундан иборатки, чизи қ ли ра ҳ барлар ў з д иққ атларини илмий-тад қ и қ от ишларга эмас, балки асосан, корхонанинг жорий фаолиятига қ аратадилар. Камчилиги эса бошқарув тизимида орти қ ча бўғинларнинг пайдо б ў лиши, бошқариш тезкорлигининг сусайиши, бошқариш ҳаражатларининг ўсишидадир. Чизи қ ли-штабли структурадан фар қ ли ў лароқ бош қ арувнинг функционал структураси ра ҳ барлар ва структура бўғинларининг бошқарув фаолиятини ихтисослаштиришга қ аратилгандир. Бунда ҳар бир бош қ арув б ўғ инига муайян функциялар бириктириб қў йилади. Масалан, бири маркетингни, иккинчиси ишлаб чиқаришни, учинчиси эса молияни бош қ ариш билан шу ғ улланади. Бо ш қариш аппаратини функционал ихтисослаштириш унинг самарадорлигини анча оширади. Бош қ аришнинг барча функцияларини бажариши лозим бўлган универсал ра ҳ барлар ў рнига ўз со ҳ асини пухта биладиган, ўз штатига эга бўлган, ўзига топширилган иш участкаси учун жавоб берадиган мутахассислар аппа рат и пайдо бўлади . Албатта, функционал хизматлар раҳбарлари ва мутахассислари: ўз с оҳа с ини чу қ ур ва пухта биладиган; жараёнлар ва ҳодисаларни та ҳ лил қ илиш ва баҳолаш қ обилиятига эга бўлган; ў з хулоса ва тавсияларини ҳимоя қи ла оладиган; чизи қ ли структура ра ҳ барларини шу тавсияларни амалга ошириш мақсадга мувофи қ лигига ишонтира оладиган кишилар бўлиши керак. Функционал бўлинмалар бевосита барча қ уйи структура бўлинмаларининг фаолиятини бош қ аради . Функционал бошқариш у ёки бу функция ваколатига тааллу қ ли тор доирадаги масалалар б ў йича қ уйи бос қ ич органлари ва б ў линмалари фаолиятига ра ҳ барликни таъминлайди. Масалан, корхонанинг режа бўлими цехларнинг режа бюроларига ра ҳ барлик қилади. Бунда ҳ ам функционал бўлимлар ра ҳ барларининг вертикал б ў йича иерархияси ва б ў йсуни ши мавжуд. Аммо чизи қ ли структурадан фар қ ли

ўлароқ бундай б ў йси ниш маъмурий эмас, балки соф услубий масла ҳ ат л и б ў йс и ни шд ир. Функционал структура ҳ ам ў зининг ижобий ва салбий томонларига эга . Салбий томонлари : бунда бошқарув фаолияти чуқур ихтисослашади. Бу эса бо ш қарув самарадорлигининг, касб маҳорати дара ж асининг ў сишини таъ минлайди , функционал со ҳ ада мувофи қ лаштириш ишини яхшилашга эришилади. Хизматчилар бун г а яхши ва тез кўникма ҳо с ил қиладилар , моддий ҳаражатларни камайтиради ва бошқаришдаги такрорланишларга чек қўяди ва ҳоказо . Ижо б ий то м он л ари: - функционал органлар ў зига топширилган функцияларни сифатли бажаришдан манфаатдор бўлиб, "бе г она ” функциялар учун ҳ ам, бутун корхонанинг умумий фао лияти учун ҳ ам жавоб бермайди . Бунда ҳ ар бир р аҳ бар ў з функциялари б ў йича фармойиш бериш ҳуқуқига эга бўлади. Бинобарин, бу нарса: яккабошчилик тамойилларининг бузилишига , ижрочилар масъулия тининг сусайишига олиб келади, ч у нки ижрочи бир бошлиқ қ а эмас, бир неча бошли ққ а б ў йс и нади, кўпинча улардан бир-бирига зид к ў рсатмалар олади. Функционал структурадаги қ айд қ илинган камчиликлар, яъни: • функционал бўлимлар ишлашларини мувофи қ лаштириш даражасининг ю қо ри эмаслиги; • раҳбарлар вазифалари ва ҳуқуқларининг етарли даражада мувофи қ лашмаганлиги; • ишнинг пировард натижалари учун а ниқ ва масъул ходимларнинг йўқлиги; • функционал бўлинмалар ў ртасида иш юзасидан низоларнинг мавжудлиги; • бошқарув аппаратида ишга тураларча муносабатда бўлиш ҳ о лларининг мавжудлиги кабиларни бартараф этиш учун чи зи қ ли- функционал (аралаш) турдаги бошқарув структураси тузилади.

Чизикли-функционал бошқарув структурасида асосий бошқарув чизикли бош қ арув бўлиб ҳисобланади. Барча бошқарув бос қ ичлари ва мустақил участкалар ўз раҳбарига эга бўлади. Раҳбар ишлаб чиқариш хўжалик фаолиятини яккабошчилик асосида бош қ ариш ҳ уқуқига эга бўлади ва фаолият натижалари учун тўла жавобгар ҳисобланади. Бошқарувнинг чизиқли структура шароитида ишлайдиган раҳбарларга малакали ёрдам кўрсатиш учун функционал ва идоравий ташкилотлар ташкил этилади ва бу ташкилотларнинг вазифаси бошқарув қарорларини тайёрлаш ва раҳбарларга малакали ёрдам бери шд ан иборат. Ҳозирги замон корхоналари фаолиятидаги к ў пгина муаммоларни ҳал этиш горизонтал б ў йича кел и шиб олишни ва мувофиқлашни талаб этади. Буларни мазмун ва муд д атларига кўра келишиб олиш, ишлаб чиқаришнинг кўпгина унсурларини туташтириш ишларини тур ли хизматлар бажаради. Гоҳо функционал хизматлар ўртас и даги бу горизонтал алоқалар жуда чўзилиб кетади, бахс ва н из олар билан амалга оширилади. Чизиқли структура ра ҳ бари эса к ў п сонли б ў линмалар ишини мувофиқлаштиришга жуда қ ийналади. Бу муаммоларни янги ташкилий бошқарув структураларини тузиш й ў ли билан, ани қ роғи, чизиқли-функционал бош қ арув структураларига тузатишлар киритиш йўли билан ҳал этилади. Бундай структура дастурли- м ақсадли структура деб аталади. Бундай структура қ уйидаги уч к ў риншда бўлади: • лойи ҳ а б ў йича бош қ арув; • ма ҳ сулотга к ў ра бош қ арув; • матрицавий структура. Лойи ҳ а буйича б ошқарув дан янги техника ва технологияни қис қ а муддатда жорий қ илиш зарурияти туғилган ҳолларда фойдаланилади. Бунда ва қ тинчалик махсус хизмат бўлими тузилиб, ун г а ресурслар берилади. Бу бўлим лойиха тайёрлайди ва унинг ижро этилишини назорат қ илади.

Маҳсуло тга к ў ра б ошқарувн инг афзаллиги ахборотларнинг келиш й ў ллари ва о қ имининг қ ис қ аришида, якка бошчилик тамойилига т ў ла риоя қ илинишида, бош қ аришнинг ю қ о ри бос қ ичларини майда жорий вазифалардан халос қ илишда намо ё н б ў лади. Бундай структура бозорда талабнинг ў згаришига тезкор муносабат билдиришга қ о дир. Матрицав и й структура б ў йича бош қ ариш анча мураккаб б ў либ, у маҳсулоти нисбатан қисқа "умр" кўрадиган ва тез-тез ў згариб турадиган корхоналар томонидан қ ўлланилади. Бу струк тура корхонада горизонтал ало қ аларни й ў лга қўйишга ва уларни мураккаб буюртмаларни бажарувчи турли хил корхоналар фаолияти билан компьютерлар ёрдамида боғлашга, техника со ҳ асида юқори малакали хизмат кўрсатишга ва экспертизани таъминлашга қ аратилган. Ушбу струк т урани "Тўр" кўринишида тасаввур этиш мумкин. У икки турдаги структуранинг, яъни: • функционал структура; • ма ҳ сулот буйича струк т уралар комбинациясини ифодалайди . 4.3. Бошқариш с труктура с ини қайта ташки л қи л иш усуллари, шакллари ва йўллари Fарб адабиётларида "структурани такомиллаштириш" ибораси умуман қў лланилмайди. Унинг ўрнига: "структурага ўзгартири ш " киритиш; • структурани алмаштириш; • структурани танлаш; • структурани интеграциялаш каби иборалар ишлатилади. Структурага ў згартириш киритиш ва уни алмаштириш — бу жаҳон амалиётидаги доимий жараён бўлиб, ҳ ар қ андай ташкилотда менежер фаолиятини ифодаловчи асосий к ў рсаткичлардан ҳ исобланади. Бундай ў згаришларнинг бош омили — бу илмий-техника тара ққи ёти ва кучли ра қо батдир. А ҚШ фирмаларида, Fарбий Европа ва ривожланган Шар қ

давлатларида бошқарув структураси ў ртача ҳар 3—5 йилда алмаштирилиб турилади. Бошқарув с труктура с ини т акомилла шти риш й ў ллари : 1. Амалдаги струк турани сод д алаштириш усули Б ошқ арув б ў ғ инлари сонини қисқартириш ва бош қ арувнинг қ уйи бўғ и нига ҳу қ у қ ва ваколатни к ў прок бериш ( де марказлашув). Бундай усул ин қ илобий усуллар қа тори г а киради. Штаблар ёки улардаги ходимлар сонини камайтириш, матрицали структурадан чизи қл и функционал структурага ў тиш б ошқарувчилар сонини ҳар 3 - 7 кишига битта раҳбар эмас, балки 10—12 кишига битта раҳбар т ўғ ри кел иш ига эришиш лозим , я ъни бошқарув нормасига эришишга интилиш керак 2. Механик тарзда ташкил этилган структурани к ў никма ҳо сил қ и- линган структура билан алмашти риш . Механик тарзда ташкил этилган структурага қуйидаги салбий томонлар хос: горизонтал табақаланишдаги к е скинлик иерархик алоқалардаги қ атъийлик меъёрлаштирилган масъулият юқори даражадаги расмиятчилик қарорлар қабул қилинишидаги ў та марказлашув ва унда кўпчилик бошқарувчил ар нинг қатнаша олмаслиги . Бу структурани кўникма ҳ осил қилинган, синовдан ўтиб ў зини о қ лаган структура билан алмаштириш маъқулдир. 3. Механик тарзда ташкил этилган структура ичида турли шакллардаги узвий структура н и ташкил қилиш . Бу деган с ў з корхона таркибига: — венчур ва инновация, яъни "бизнесга таваккалчилик "б ў лимлари — бизнес-марказлар — эксперт гуруҳ л ари — ишчи, бригадалар гуруҳларини ташкил қи л ишни билдиради . В е нчур ва инновация бўлимларидаги тадбиркорлар янги технология учун ўзларининг капиталини ёки олган қарз мабла ғ ларини таваккал

киладилар "Венчур" ибораси тадбиркор, раҳбар ёки менежернинг таваккалчиликдаги: — уддабуронлиги, эпчиллиги — сер ҳ аракатлилигини — қунтли, матонатлилигини — дадиллиги, жасоратлили гини — ж ў ш қин , бизнесга берилиб кетишини билдиради. 4. Конгломерат, модулли ва "атомистик" структурани барпо этиш. "Конгломерат" — бу турли структураларни биргаликда қўшиб олиб борилишини англатади. Бундай структурани йирик к орпорацияларда, яъни чизи қл и, функционал, дастурли м ақсадли структураларнинг биргаликда амал қилишида к ў ришимиз мумкин. Ахборот ин қи лоби бюрократияга болта урувчи модулли структуранинг, т ўғ ридан-т ўғ ри маъмурий буйсунувчанликка чек қўювчи "атомистик" структураларнинг ташкил топишини та қо зо этади 4.4. Бозор муносабатларига ўтиш жара ё нида вужудга ке л ган янги ти п даги кор х она, фир м а л арнинг м оҳияти ва м аз м уни Корхона — бу ҳар қандай иқтисодий тизимда асосий ва бирламчи бўғ и н б ў либ ҳи собланади. Корхона т ўғ рисидаги қо нунда корхона юридик шахс ҳуқуқларига эга бўл г ан х ў жалик субъект и бўлиб, ў зига тегишли ёки т ў лиқ х ў жалик ҳи собидаги мулкдан фойдаланиш асосида маҳсулот ишлаб чи қ аради, сотади ёки алмашади, ишлар бажаради, хизматлар кўрсатади, деб таъкидланган. Улар ўз фаолиятларини амалдаги қо нунчиликка мувофи қ равишда ўзаро рақобат ва мулкчиликнинг барча шакллари ва уларнинг тен г ҳуқуқлилиги шар о итларида амал г а оширади. Ҳар бир айрим корхона юқори бошқарув органлари томонидангина эмас, балки корхонанинг ўзидаги бошқарувчи кичик тизим томонидан ҳам бошқарилади. Корхоналар якках о кимлик тамойили асосида ва айни замонда

уларнинг оператив-х ў жалик жиҳатдан муста қи л иш к ў риши ва ташаббус к ў рсатиши асосида бо ш қарилади. Шу сабабли: Корхона бошқарув тизим и да шунчалик ижрочи сифатидагина эмас, балки бошқарувчи тизимнинг иштирокчиси сифатида м айдонга чиқади. Корхонага давлат вакили ҳисобланган директор (бошлиқ, бошқарувчи) раҳбарлик қилади. Фирма — бу корхонадан фарқли ў ларок, ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш соҳаларида турли-туман тадбиркорлик фаолиятини билдиради. Бундай номни саноат корхонаси, даволаш муассасаси учун ҳам, қ урилиш трест и ва воситачилик ташкилоти учун ҳам, савдо ва консуллик фаолияти учун ҳам, ходимлар тайёрлаш ва малакасини ошириш, сайёҳлик ва бо ш қа ташкилотлар учун ҳам нисбатан ишлатиш мумкин. Бозор муносабатларига ўтиш жараёнида бутунлай янги типда ги фирмалар вужудга келади. Фирмалар турлари : Ли з и нг фирмалар - Б унда салоҳияти қудратли хўжалик тизими е тарлича молиявий воситалари б ў лмаган бошқа бир корхонага машина- ускуналар ва бошқа мулкларни шартнома асосида муайян муд д атга бериб туради. Муддат тугага н дан сўнг ижарачи бу мулкни қо л диқ қи ймати б ў йича сотиб олиш ҳуқуқига эга бўлади . Инжиниринг фирмалари - у лар турли иншоотлар ва тузилмаларни лойи ҳ алаш, қ уриш, фойдаланишга топшириш билан шуғулланади. Экспорт инжиниринг фирмалари бош қ а мамлакатларга хизмат к ў рсатади, чет элдаги илмий ғ оялар ва техник ишланмалар бозорида лицен з иялар сотади. Техник янгиликларни хорижда жорий этади, мураккаб ва улкан лойи ҳ аларни амалга оширади, инжиниринг билан бирга ма шина ва ускуналарни экспорт қ илиб, етка зиб туради. 3. Консалтинг фир малар - у лар ишлаб чи қа ришнинг турли муаммолари юзасидан масла ҳ атлар беради, лойи ҳ алаш билан шу ғ улланади,

х ў жалик юритишнинг янги шаклларига ў тиш, бошқарув тизимларини такомиллаштириш ва шун г а ў хшаш фаолият турларига кўмаклашади. 4. В е нчур фирмалари - Б у фирмаларни таваккалчилик фирмалари деб ҳам аташади. Улар кичик бизнеснинг бир тури бўлиб: илмий-муҳандислик ишлари; янги техника, технология, товар намуналарини яратиш; тижорат ишини ташкил этиш усулларини ишлаб чиқиш ва амалиётга жорий этиш; йирик фирмалар ва давлат ижара контракти буюртмаларини бажариш; ишлаб чиқариш н и бош қ ариш билан шу ғ ул ланади. 6. Селенг фирмалари - у лар жисмоний ва юридик шахсларнинг мулкларини жалб этиш ва бу мулклардан ўз э ҳ тиёжлари бўйича эркин фойдаланиш масалалари билан шу ғ улланадилар. Бу мулкларга ер майдонлари, бинолар, машина-ускуналар, пул, қи м матли қоғозлар киради . Траст фирмалари - Б у хусусий шахслар ва ташкилотлар учун сир сақланадиган (ишончли) хизматларни бажаради Улар ишончли вакил сифатида фаолият к ў рсатади. Траст фирмалар шартнома шартларига биноан ишончли вакил сифатида қуйидаги хизматларни бажаради: - корхона банкротликка учраган пайтда мулкни сотиш; - номли акциялардан фойдаланиш ҳуқуқ л арини бошқа шахсга бериш; молиявий мабла ғ лар, хусусийлаштириш чеклари, қ имматли қоғозлар ва ҳоказолардан фой даланиш. Қисқа хулосалар Бо ш қариш органлари тизими, қ уйи органларнинг юқори органларга б ў йсуниши ва улар ў ртасидаги ўзаро алоқа бо ш қариш структураси тушунчасини ташкил қилади. Бошқариш структураси и шлаб ч и қариш структураси билан ҳ ам ифодаланади. Бунда бошқаришни ташкил этишнинг дастлабки ва белгиловчи омили ишлаб чиқариш жараёни бўлиб ҳ исобланади. У ў заро боғланган асосий, ёрдамчи ва хизма т к ў рсатувчи жараёнлардан иборат бўлиб, бу

жараёнлар бўлимлар ва ходимлар ў ртасида ме ҳн ат тақсимотини талаб қилади. Бошқариш структурас и бошқариш аппаратининг оператив иш л ашини таъмин л аш и лозим. Бу фаолият жорий вазифаларни ў з вақтида ва моҳ и рлик билан тез ҳал этишда намоён б ў лади. Бун г а ишлаб чиқаришнинг миқёси, мураккабли г и, бошқариш объектларининг жойлашуви ҳам таъсир к ў рсатади. Шундай килиб, бошқариш структураси канчалик мукаммал бўлса, ишлаб чиқариш жараёнига таъсир ўтказиш шунчалик самарали амалга оширилади.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. Йўлдошев Н.Қ., Умаржонов А.М. Иқтисодиёт ва менежмент. - Т.: ТДИУ, 2005 2. Ш.Н.Зайнутдинов, Н.Р.Қодирходжаева. “Менежмент” фани бўйича ўқув- услубий мажмуа. “Иқтисодий таълимдаги ўқитиш технологияси” сериясидан. Т.: ТДИУ, 2006, 156 б 3. Ш.Н.Зайнутдинов, Н.Р.Қодирходжаева. “ Менежмент” фани бўйича ўқув услубий таълим технологияси. Услубий қўлланма. “Иқтисодий таълимдаги ўқитиш технологияси” сериясидан. Т.: ТДИУ, 2006, 185 б 4. Йўлдошев Н.Қ., Қозоқов О.С. Менежмент. Дарслик . - Т.: Фан, 2004. 5. Герчикова В.И. Менеджмент. Учебник. – М.; 2003 6. Галкович Р.С., Набоков А. М. Менеджмент. Учебник. – Перм ь , 2000 7. Виханский О. С. , Наумов А. И. Менежмент. Учебник . – М.: Экономика , 2003 (61-125) . 8. Дятлов А. Н. Общий менеджмент: Концепции и комментарии: Учебник. - М.: Альпина Бизнес Букс, 2007. - 400 б . 9. Загородников С.В. Краткий курс по менеджменту: учеб. пособ. –М.: “ Окей – книга ” , 2007.-160 б . 10. Иваньков А.Е., Иванькова М.А. Менеджмент: учебный минимум. –М.: “ Юриспруденция ” , 2008. -32 б . 11. Ивашковский С. II . Экономика для менеджеров: Микро и макроуровень: Учеб. пособ. - М.: Дело, 2007. - 440 б. 12. Ильин Е.П. Мотивация и мотивы. – СПб. Питер, 2008.-512 б . 13. www. morozov. ru – Россия Менежмент ва бозор академиясининг расмий сайти. 14. www.edu.ru 15. www.som.pu.ru 16. www . cfin . ru – Корпоративный менеджмент . 17. www . salesmanagment . ru – Управление продажами .

Похожие

Менежментнинг ташкилий структуралари.

Менежментнинг ташкилий структуралари.

Иқтисодий ислохотларни чуқурлаштириш шароитида янгиликларни бошқаришнинг ташкилий усуллари

Лойиҳаларни бошқаришнинг моҳияти

Бошқаришнинг бозор қонунлари ва тамойиллари