Bog`lik tomonlar o`rtasidagi muomalalar

Bog`lik tomonlar o`rtasidagi muomalalar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

67.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Bog`lik tomonlar hakida tushuncha va uni hisobga olishning zarurati 2. Bog`lik tomonlar o`rtasidagi munosabatlar shakllari 3. Bog`lik tomonlar o`rtasidagi muomalalar hisobining xususiyatlari 4. Bog`lik tomonlar o`rtasidagi muomalalarni yoritishlar

www.arxiv.uz Bog`lik tomonlar hakida tushuncha va uni hisobga olishning zarurati Buxgalteriya hisobining xalkaro standartlarida bog`liq tomonlarga quyi- dagicha ta`rif beriladi, " Agar bir tomon ikkinchi tomonni nazorat qilsa yoki uning moliyaviy yoki xo`jalik qarorlarini qabul qilishga jiddiy ta`sir ko`rsata olsa, bunday tomonlar bog`liq tomonlar hisoblanadi". Berilgan ta`rifdan ko`rinib turibdiki, bog`lik tomonlar quyidagi ikki xislatdan biriga ega bo`lishi kerak: birinchidan, bir tomon ikiinchi tomonni nazorat qilish imkoniyatiga ega bo`lishi kerak. Nazorat qilish deganda nimani tushuniladi? Nazorat q ilish – aktsiyalar nazorat to`plami (yoki aktsionerlar ovozining asosiy qismi)ni va Ustav (yoki shartnoma) shartlariga muvofiq korxonaning moliyaviy yoki xo`jalik siyo-satini belgilash huquqiga bevosita yoki bilvosita (sho``ba korxonalari orqali) egalik qilishdir. Nazorat qilish huquqiga, ulush asosida tashkil qilingan kor-xonalarda ustav jamgarmasini katta qismiga egalik qilishi, aktsiyadorlik korxo-nalarida esa, nazorat to`plamiga egalik qilish orqali erishiladi. ikkinchidan, bir tomon ikkinchi tomonning moliyaviy yoki xo`jalik qarorlarini qabul kilishga jiddiy ta`sir ko`rsata olishi kerak. Jiddiy ta`sir ko`rsata olish deganda nimani tushunish kerak. Jiddiy ta`sir - bu korxona tomonidan qabul qilinadigan xo`jalik va moliyaviy siyosatini belgilashda ishtirok etish imkoniyatidir. Demak, bunda ikkinchi tomon korxonaning xo`jalik yoki moliyaviy siyosatini nazorat qilish emas, balki uni ishlab chiqish jarayonida ishtirok etish imkoniyatiga ega bo`ladi xolos. Jiddiy ta`sir bir qancha usullar bilan amalga oshirilishi mumkin: direktorlar Kengashida vakillik orqali, ishlab chiqarish, moliyaviy va xodimlar siyosatini ishlab chiqish jarayonida qatnashish orqali. Albatta, jiddiy ta`sir ko`rsatish huquqiga ega bo`lish uchun yuqorida aytib o`tilgandek, korxona kapi-talining bir qismiga egalik qilish orqali yoki ustav (yoki shartnoma) holatlari orqali erishishi mumkin. Jiddiy ta`sir, assotsiatsiyalashgan korxonalar orasida ham mavjud

www.arxiv.uz Assotsiatsiyalashgan korxonalar - bu investorning jiddiy ta`siri bo`l-gan, lekin investorning sho``ba va qo`shma korxonasi hisoblanmaydigan korxo-nadir. Bog`liq tomonlar o`rtasidagi munosabatlarni hisobga olishning zarurati shundaki, ular o`rtasida bo`ladigan muomalalar korxonalarning moliyaviy xo`jalik faoliyatlariga katta ta`sir ko`rsatishi mumkin. Bu ta`sir birinchi navbatda ishlab chiqarilgan mahsulotlar (ish va xizmatlar)ni sotish yoki sotib olishda, xom ashyolarni sotib olish yoki sotishda, ko`chmas mulk va boshqa aktivlarni sotib olish yoki sotishda va shunga o`xshash muomalalarda narx-navolarni belgilash, ijara mu-nosabatlari, tadqiqotlar va tajriba-konstruktorlik ishlari natijasini berish, litsenziyali kelishuv, kafolat va garovga quyish, daromadlarni taqsimlash va boshqa shu kabi qator masalalarni hal qilishda o`z aksini topishi mumkin. Bo g` li q tomonlar o` rtasidagi muomalalarning shakllari B o g` li q tomonlar o` rtasidagi muomalalar - bu o`zaro bog`liq tomonlar o`rta-sida aktivlarni olinishi va berilishi, majburiyatlarni yuzaga kelishi va bajari- lishidir. Bog`liq tomonlarni mohiyatiga ko`ra ikki guruhga ajratish mumkin: yuridik va jismoniy shaxslar o`rtasidagi bog`liqlik. Korxonani yuridik shaxslar bilan bo g` li q tomoni ga quyidagilarni kiritish mumkin:  bevosita yoki bilvosita (vositachilar orkali) nazorat qiladigan korxonalar;  nazorat qilinadigan yoki hisobot beruvchi korxona bilan umumiy nazorat ostida bo`lgan korxonalar;  assotsiatsiyalashgan korxonalar, Korxonaning jismoniy shaxslar bilan bo g` li q tomoni ga quyidagilarni kiri- tish mumkin: korxonaga jiddiy ta`sir etish imkoniyatini beradigan, hisobot beruvchi korxona kapitalining qismiga bevosita yoki bilvosita ega-lik qiluvchi shaxslar;

www.arxiv.uz yaqin oila a`zolariga jiddiy ta`sir ko`rsatuvchi (yaqin oila a`zolari - bu korxona bilan bo`lgan bitimlarda shaxsga ta`sir qilishi mumkin bo`lgan yoki bu shaxs ta`sirida bo`lgan) shaxslar; bosh boshqaruvchi xodimlar, hisobot beruvchi korxonani rejalash-tirish, boshqarish va nazorat qilish vakolatga ega bo`lgan va mas`uliyat sezadigan, jumladan, korxona rahbarlari, direktorlari va shunday shaxslarning yaqin oila a`zolari; “a” va “c” bandlarida sanab o`tilgan korxonalarning ovoz berish hu-quqida ancha ulushiga bevosita yoki bilvosita egalik qiluvchi har qanday shaxslar yoki bunday shaxslar jiddiy ta`sir etishi mumkin bo`lgan korxonalar. Bog`liq tomonlar o`rtasidagi munosabatlar o`rganilar ekan, bunda e`tiborni faqat ular o`rtasidagi munosabatlarni huquqiy shaklllarga emas, balki munosabat- lar mazmuniga va amalga oshirilgan muomalalarni umumiy hajmiga ham qaratish lozim. Arim hollarda xo`jalik yurituvchi shaxslar orasida ma`lum bog`liqliklar bo`lishi mumkin, lekin bu bog`liqliklarga asoslanib ularni bog`liq tomonlar deb turkumlab bo`lmaydi. Jumladan, buxgalteriya hisobining xalkaro standartlariga ko`ra quyidagi hollar bog`liq tomonlar deb hisoblanmaydi: umumiy direktorga ega bo`lgan ikki korxonalar, qachonki bu direktor o`zaro ish munosabatlarida ikki korxonaning siyosatiga ta`sir etish imkoniyati bo`lmasa; moliyalashtiradigan kompaniyalar; kasaba uyushmalari; davlat kommunal xizmatlari; korxona bilan odatdagi ish munosabatlarida bo`lgan davlat departamentlari agentliklari va muassasalari; korxona faqat mos keladigan iqtisodiy bog`liqlik asosida muomalalarni oshiradigan, mol etkazib beruvchilar, xaridorlar, savdo agentlari va boshqalar kabi sub`ektlar.

www.arxiv.uz Bo g` li q tomonlar o` rtasidagi muomalalar h isobining xususiyatlari Bog`liq tomonlar orasidagi munosabatlarni hisobga olishning zarurati, yuqorida aytib o`tilgandek, bog`liq tomonlar o`rtasidagi muomalalarni moliyaviy hisobotlarda to`g`ri va odilona yoritilganligini nazorat qilishdir. Х o`jalik muo- malalarini hisobotda tan olish, odatda tomonlar o`zaro kelishgan baholar – narxlarga asoslanadi. O`z-o`zidan ma`lumki, bog`liq tomonlar baholarni o`zgar- tirishi mumkin, bu esa bog`liq bo`lmagan tomonlar o`rtasidagi muomalalarda mum-kin emas. Bog`liq tomonlar o`rtasidagi muomalalarni baholashning turli usullari mavjud: a) taqqoslanadigan nazorat qilinmaydigan baho usuli - bunda baho so- tuvchiga xech qanday bog`liq bo`lmagan xaridorlarga sotilayotgan tovarlarni taq- qoslashga tayanib o`rnatiladi. Bu usul bog`liq tomonlar o`rtasidagi muomalalar odatdagi tovar muomalalari sharoitlari bilan bir xil bo`lganda qo`llaniladi. b) qayta sotish bahosi usuli -tovarlar mustaqil tomonga sotishdan oldin bog`liq tomonlar o`rtasida berilganda qo`llaniladi. Qayta sotish bahosi usulida baholar o`rtasidagi farq (marja) kamayadi, bunda sub`ekt qayta sotish fao-liyatidan olingan summa hisobiga xarajatlarini koplaydi va foyda oladi; v) ustama usuli - bunda mol etkazib beruvchilarga tulangan summaga qo`lla- nishi mumkin bo`lgan qo`shimcha qo`shiladi.

www.arxiv.uz Bog`liq tomonlar o`rtasidagi muomalalarni yoritishlar Bog`liq tomonlar o`rtasidagi muomalalarni yoritish moliyaviy hisobotga tushuntirish xatida ko`rsatilishi kerak. Hisobot davrida hisobot beruvchi korxona tomonidan ko`rsatilishi kerak bo`lgan bog`liq tomonlar muomalalariga misollar: a) tovarlar sotib olish yoki sotish; b) ko`chmas mulk va boshqa aktivlarni sotib olish va sotish; v) xizmat ko`rsatish yoki olish; g) sodir bo`lgan muomala huquqini berish to`grisidagi shartnoma; d) ijara bo`yicha kelishuv; e) izlanish va tajriba-konstruktorlik ishlari natijasini berish; j) litsenziyali kelishuv; z) pul mablag`lari va uning ekvivalentlari shaklidagi qarzlar va hissali qo`yilmalar; i) kafolat va garovga qo`yish; k) boshqarish bo`yicha kontraktlar. Agar bog`liq tomonlar o`rtasidagi muomalalar sodir bo`lsa, moliyaviy hiso- botlarni tushunish uchun, muomala turlari va uning elementlarini yoritish kerak: a) muomalalarning qiymat yoki boshqa ifodadagi hajmini; b) to`lanmagan moddalardagi tegishli nisbat yoki summalar; v) baho o`rnatish siyosatini.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyo t lar : 1. O`zbekiston Respublikasi Buxgalteriya hisobining milliy standartlari Т oshkent, O`zbekiston Buxgalterlar va Auditorlar Milliy Assotsia-tsiasi, 2003 yil. 2. 21-sonli Buxgalteriya hisobining milliy standarti. Т oshkent, O`zbekiston Buxgalterlar va Auditorlar Milliy Assotsiyatsiyasi, 2004 yil. 3. Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to`g`risida Nizom, Т oshkent, O`zbekiston Buxgalterlar va Auditorlar Milliy Asso-tsiatsiyasi 2002 yil. 4. Bakaev A.S. Uchetnaya politika predpriyatiya, Moskva, Izdatel ь stvo Bux.uchet, 1994 g. 5. Beloborodova V.A i dr. Kal ь kulyatsiya sebestoimosti produktsii v promo`sh-lennosti, Moskva, FiS,1989 g. 6. Blank I.A. Osnova finansovogo menedjmenta, v 2 tomax, Kiev, «Nika- TSentr» «El ь ga», 2002 g. 7. Druri K. «Vvedenie v upravlencheskiy i proizvodstvenno`y uchet», Moskva, Audit, 1998 g. 8. Medvedov A.N. «Kak izbejat ь buxgalterskix oshibok» Moskva, Infra-M 1997 g. 9. Mejdunarodno`e standarto` finansovoy otchetnosti, Moskva, Askeri,1999 g 10. Myuller G. i drugie «Uchet: mejdunarodnaya perspektiva» Moskva, Finanso` i statistika, 1993. 11. Nayt K, Prakticheskie problemo` v oblasti finansovogo menejmenta i upravlencheskogo ucheta v Uzbekistane, Т ashkent,1999 g. 12. Nidlz B, Anderson Х , Kolduell D «Printsipo` buxgalterskogo ucheta», Moskva Finanso` i statistika, 2000 g.

Похожие

Pul oqimlari to`g`risidagi hisobot

Pul mablag’lari harakati bilan bog’liq muomalalar auditining uslubi

Nomoddiy aktivlar harakati bilan bog’liq muomalalar auditi uslubiy muammolari

Asosiy vositalar harakati bilan bog’liq muomalalar auditi uslubiy muammolari

Hisob-kitob, kredit muomalalari va boshqa qarzlar auditi