Bank tavakkalchiligi va uni boshqarish - Экономика - Рефераты

Bank tavakkalchiligi va uni boshqarish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

82 KB

Bank tavakkalchiligi va uni boshqarish Reja: 1. Bank tavakkalchiligi klassifikatsiyasi va tavsifi 2. Kredit riski va unga ta’sir qiluvchi omillar 3. Bank balansi tahlili va uni bank risklarini pasaytirishga ta'siri 4. O'zbekiston Respublikasi tijorat banklarida risklami boshqarish muammolari va istiqbollari 5. Valyuta risklari va ularni xedjinglash

Bank tavakkalchiligi klassifikatsiyasi va tavsifi Risk - bu malum maqsadni kuzlagan holda olib borilaetgan faoliyat natijasiga bo‘lgan ishonchsizlik, ba'zan qoniqarsiz tugashi natijasidagi yuqotishlardan iboratdir. Risklar bank faoliyatida o'lchash mumkin bo'lgan ko'rsatgichdir va ular doim bankning bajaractgan operatsiyalardan olgan zarariga, yo'qotgan daromadiga teng bo'ladi. Risk va foydalilik o'rtasidagi bog'liqlikga etibor beradigan bo'lsak, bank operatsiyalarining risklilik darajasi ortgan sayin uning foydaliligi ham ortib boradi va aksincha riski kam jarayonlar o'z navbatida kam daromad beruvchi operatsiyalar hisoblanadi. Tijorat banklari o'z faoliyatlari bilan bog'liq bo'lgan risklami boshqalaiga nisbatan ko'proq o'rganishlari talab etiladi. Chunki Tijorat banklari o'z faoliyati bilan bir tomondan o'z aksiyadorlari oldida javobgar bo'lsalar, ikkinchi tomondan o'z mablag'larini ishonib topshirgan va bank xizmatlaridan foydalanayotgan mijozlar oldida majburiyatga egadirlar. Quyidagi jadvalda (jadval 5) operatsiyalar o'tkazganda paydo bo'ladigan xavf - xatar nuqtai nazaridan bank mahsulotlari xilma-xilligi ko'rsatilgan. Siyosiy risklar - bo'lar korxonalar va xo'jaliklar faoliyatiga siyosiy ahvoldagi o'zgarishlar ta’siridir, Bunga chegaralaming bekilishi, boshqa davlatlarga mahsulot xom ashyo olib chiqish taqiqlanishi. Boshqa davlatlardan mahsulot, xom ashyo olib kirilishning taqiqlanishi. Siyosiy stabillik natijasida mamlakatimiz bilan bog'liq siyosiy riskni kamaytirmoqda. Natijada bugungi kunga kelib respublikamizda chet el kapitali ishtirokidagi korxonalar soni kundan-kunga ortib bormoqda. Iqtisodiy risklar - bo'lar Mamlakat yoki bankning iqtisodiy ahvolidagi salbiy o'zgarishlar oqibatida yuzaga keladigan risklardir. Eng kup tarqalgan iqtisodiy risk turiga balanslanmagan likvidlik riski kiradi, ya'ni majburiyatlar bo'yicha to'lovlarni o'z vaqtida bajara olmaslik. Tarmoq riski - ma'lum bir tarmoqning iqtisodiy-moliyaviy faoliyatidagi boshqa tarmoqlarga nisbatan o'zgarib turish darajasi bilan to'g'ridan to'g'ri bog'liqdir. Tarmoq riskini boshqarishda quyidagilami etiborga olish kerak bo'ladi:

• Alternativ tarmoqlar faoliyati qay darajada. Tarmoqlar natijalari o'rtasidagifarq va sabablari. • Yaxshi faoliyat ko'rsatib kelayitgan tarmoqda keskin o'zgarishlar bor bo'lsa, sababinimadan iborat. • Bank mablag'idan foydalanmokchi bo'lgan korxonaning moliyaviy natijasi bilan o'ztarmogi ichidagi o'xshash korxonalar moliyaviy natijalari o'rtasidagi farq. Foiz riski. Banklar o'z faoliyatlari davomida doimo operatsiyalar riski bilan bogMiq bo'lgan foiz riskiga duch keladilar. Foiz riski- bu foiz stavkalaridagi uzgarishlaming foyda va operatsion xarajatlar o'rtasidagi farqqa ta'siriga aytiladi. Kredit riski va unga ta’sir qiluvchi omillar Kredit riski yoki qarzning qaytarmaslik xavfi kreditoming kredit kelishuviga asosan kreditni o‘z vaqtida qaytarilishiga va kredit shartlarini bajara olishiga ishonchsizligidan kelib chikadi.Kredit riski bank faoliyatida uchraydigan riskiaming eng yirigidir. Bu holat quyidagilar ta'sirida vujudga kelishi mumkin: a) tadbirkorlikda, iqtisodiy yoki siyosiy muhitda kutilmagan uzgarishlar yuz berishinatijasida qarzdorning pul tushumini kerakli darajada ta'minlay olmasligi; b) kreditga qo'yilgan garovning kelajakdagi qiymati va sifatiga bo'lgan ishonchsizlik (narx o'zgarishi, qo'yilgan mulkning xaridorligi) s) qarz oluvchining tadbirkorlik dunesida obrusiz bo'lib qolishi. Yuqorida qayd etilgan holatlar banklarning risklami boshqarish va ularni rejalashtirish uchun doimiy ishlar olib borishiga majbur etadi. Kredit risklari tarkibiga quyidagi risklami kiritish mumkin: 1. Kreditni o'z vaqtida qaytarmaslik bilan bog'liq risk. 2. Likvidlik riski (tulovlaming muddatida o'tkazmaslik), bu risk kreditni va foizlamimuddatida qaytara olmaslik natijasida bank likvid mablag'larining kamayishiga olib kelishi bilan bog'liq.

3. Kreditni ta'minlash bilan bog'liq risk, bu riskni alohida ko'rib bo'lmaydi, balki bukreditni qaytarmaslik bilan bog'liq bo'lgan risk bilan birgalikda o'rganiladi. 4. Qarz oluvchining ishbilarmonligi bilan bog'liq risklar. 5. Kapitalning tarkibiy qismi bilan bog'liq risklar. Bu risklar passivlaming tarkibiyqismi va ishbilarmonlik riski bilan bog'liq. Bank kredit riskining darajasi quyidagi faktorlarga bog'liq: ■ bank kredit faoliyatining ma'lum bir sohada markazlashuvi darajasi; ■ o'ziga xos ma'lum qiyinchiliklami boshidan kechirayotgan mijozlarga kredit va boshqa bank xizmatlarining qancha to'g'ri kelishi; ■ kam o'rganilgan, yangi, noan’anaviy sohalarda bank faoliyatining markazlashuvi; ■ kredit berish, qimmatli qog'ozlar portfelini shakllantirish bo'yicha bank siyosatiga xususiy va jiddiy o'zgarishlar kiritish; ■ yangi va yaqinda jalb qilingan mijozlaming foizi; ■ qisqa vaqt ichida amaliyotga juda ko'p xizmatlaming kirgizilishi (u vaqtda bankda salbiy talablar ko'payishi mumkin); bozorda sotilishi qiyin bo'lgan qimmatliklami yoki qiymati tez tushadigan narsalami garov sifatida qabul qilib olish; va boshqalar. Kredit risklarini baholashning besh asosiy o'lchovi mavjud: a) Reputatsiya. Mazkur jarayon shaxsiy muomala, ham shaxsiy, ham ish bo'yichatajribasidan iborat bo' lishi kerak. (kreditor, mahsulot yetishtirib beruvchilar va mijoziami tekshirish) b) Imkoniyatlar. Qarz oluvchining o'zining barcha operatsiyalari bo'yicha (o'ziningbutun faoliyati davomida qarz oluvchining olgan pullari) yoki aniq loyiha bo'yicha mablag' olish qobiliyati va pul vositalarini boshqarish qobiliyati (bu awalgi loyihalardan ma'lum bo'lishi kerak). v) Kapital. g) Shart-sharoitlar. Mahalliy, hududiy va umummilliy iqtisodning joriy ahvoli va tavsifi, shuningdek qarz oluvchvi xo'jaligining sohalari. d) Garov. Kreditni garov yoki kafillik shaklida ishonchli ta'minlash boshqa tomondan kuchsizliklarni yuqqa chiqarib qo'yadi. Yaxshi bir qoida bor: faqat garov

va kafillik asosida hech vaqt kredit bermang. Banklar kredit riskini kamaytirish maqsadida ko'pincha quyidagilardan foydalanadilar: 1. Garov ( ta’minotlar) 2. Kafolat 3. Kafillik Alohida kredit miqyosida risklami boshqarish instrumentlari Kredit portfeli risklarini boshqarish instrumentlari Risklaming vujud ga kelishni oldini olish instrumentlari Kreditga laekatlilikni sifatli baholash va uning obyektivliligini Oshirish Kredit qarorlarini qabul kilish jarayonini information ta ’minlash va kadrlar tanlash erdamida yaxshilash 1.K reditga layoqatliligini tekshirish 2.Kredit monitoringi 1.K reditga layoqatliligini malakali tekshirish 2 Boshqaruv strukturasini mukammal lashtirish 3.Informatsion texnologiyaning ahamiyati 4.Kredit berishni nazorat qilish Vujudga kelgan risk oqibatlarini b a rtara f qilish instrumentlari Yuqotishlami cheklash uchun aktiv instrumenti Zararlarni sug'urtalash usun passiv instrumenti Yo'qotishni cheklash uchun aktiv instrumentlar Zararlarni sug'u rta la sh uchun passiv instrumentlar. Ta’minotlar- bu bank garov sifatida qabul qilishi mumkin bo'lgan va kerak vaqtda realizatsiya qilish uchun huquqga ega bo'lishi mumkin bo'lgan moddiy aktivlar. Lekin bu moddiy aktivlardan qaysi birini garov sifatida qabul qilish mumkin degan sovolga javob berishi uchun bu ta'minotlar uchtaprinsipiaJ talabgajavob berishi kerak. 1. Tez sotilishi uchun o‘z bozoriga ega bo'lishi kerak. 2. Saqlanuvchan bo'lishi kerak. Ya'ni saqlanish davrida buzilmaydigan va o'ziningxususiyatlarini yo'qotmasligi kerak. 3. Boshqa garovdan holi bo'lishi kerak. Kredit risklarming vujudga kelishini oldiniolish va risklar vujudga kelgan hollarda choralar ko'rishda kredit risklarini

boshqarish instrumenlarining ishlash mexanizmi yuqoridagi keltirilgan 5-jadvalda tasvirlangan. Yuqorida keltirilgan tahlil natijalari asosida shuni ta’kidlash lozimki, kredit risklarini boshqarishda uchta asosiy prinsi pga e’tibor berish kerak. 1.Kredit risklarini boshqarishda bankning umumiy risklarini ham e’tiborga olishi kerak. 2. Bankning o'z zimmasiga risklami olishi va boshqarishi alohida operatsiyabo'yicha emas, balki bankning umumiy faoliyati miqyosida bo'ladi. 3. Kredit risklarini boshqarishning yo'naltirilgan va aniq ishlab chiqilgan bankmetologiyasi bank kredit faoliyatining muammoli bug‘inlarini aniqlashga va ulaming oldini olishga imkon yaratishi kerak. Hoziigi kunda kredit portfeli sifat jihatidan quyidagicha klasifikasiya qilinadi: Yaxshi. Yaxshi kreditlar o'z vaqtida qaytarilishiga shubha bo'lmagan kreditlardir, qarzdor moliyaviy holati turg'un, yuqori rentabellikga ega, xususiy kapital darajasi yuqori, debitorlik qarzlarining aylanish muddati qisqa. Qonikarli. Bu kreditlar tulik ta'minotga ega bo'lgan holda vaqtincha qaytarilmagan kreditlar hisobida 30 kundan 60 kungacha bo'lgan kreditlar hamda etarli darajada ta’minlanmagan va to'lov muddatidan 30 kungacha o'tgan kreditlar. Substandard Bu sifatsiz kreditlar bo'lib ulami qaytarishda ma’lum darajada muammolar paydo bo'lishi mumkin. Yaxshi taminotga ega bo'lgan holda to'lov muddatidan 60 kundan 180 kungacha o'tkazilgan, yetarli darajada taminlanmagan holda 30 kundan 60 kungacha o'tkazilgan kreditlarhamda taminlanmagan holda 30 kungacha bo'lgan kreditlar. Shubxali. Bu kredit yuqorida yozilgan jami kamchiliklarga ega bo'lgan holda qushimcha ravishda emon taminlangan kreditlar. Etarli taminotga ega bo'lgan holda qarz asosiy summasining to'lov muddati 180 kundan o'tgan, etarli taminotga ega bo'lmagan holda 60 kundan 180 kungacha hamda taminotsiz holda 30 kundan 60 kungacha bo'lgan kreditlar Yuqotilgan. Qaytarilishiga ishonch bo'lmagan kreditlar Ulaming qiymati minimal darajada hisoblangan holda ulami bank balansida ushlab turish maqsadga muvofiq emas deb sanaladi.

Etarli darajada ta’minlanmagan holda asosiy summa bo'yicha to'lovlar 180 kun va undan ortiq davr ichida amalga oshirilmagan bo'lsa hamda ta’minlanmagan holda 60 180 kunlik davr ichida to'lanmagan kreditlar. Muammoli kreditlarga yo'l quymaslikning asosiy omillaridan biri to'g'ri ishlab chiqilgan kredit siyosatidir. Bazan banklar qarz oluvchilarga keragidan ortiq talablarni qo'yishi natijasida mijozlar bajaraolmaydigan holatlar paydo bo'lishiga ham zamin yaratmoqda. Muammoli kreditlaming paydo bo'lishi o'z navbatida bankga qarz summasi va foizining qaytarilishini dargumon qilish bilan bir qatorda boshqa zararlaiga ham sabab bo'ladi. Bank balansi tahlili va uni bank risklarini pasaytirishga ta'siri Risk darajasini bank faoliyatida ulchash mumkin degan nuqtai- nazardan kelib chiqqan holda risklarga qarshi ko'rilgan chora-tadbirlar natijasini ham o'lchash mukin bo'ladi va u olingan daromad hamda mijozlar ishonchidan iborat bo'ladi deyish mumkin. Chunki mijozlar bank tanlash xuquqiga ega bo'lganliklari sababli ular faqat ishonchli banklarga murojat etadilar. Bank faoliyatidagi operatsiyalarning risklilik darajasini o'rganishga bo'lgan harakatlar natijasida 1988 yilda Bazclu konventsiyasida qabul qilingan va bu ko'rsatgichlar asosida respublika banklari tomonidan o'tkazilaetgan aktiv operatsiyalar faoliyatini risklilik darajasi bo'yicha Markaziy bank tomonidan maxsus qabul qilingan qo‘llanma asosida tahlil o‘tkazishimish mumkin. Quyidagi A va banklarining operatsiyalarining riskliligini tahlil qilish mumkin. Quyidagi jadvaldan ko'rinib turibdiki ikala bankda ham aktiv operatsiyalar diversifikatsiyasi konikarli emas Bundan tashqari mablag'laming juda katta qismi riskli iaravonlarea yuborilgan. A bank bo'yicha bu ko'sateich 90 foizdan vuaori. bank bo'yicha esa 93 foiz atrofida bo'lib bu bankning risklilik darajasi A bankdan ko'ra yuqoriroqdir. Ikkala bank ham yuqori foyda olishga intilganligi operatsiyalar risklilik darajasidan ko'rinib turibdi. Bundan tashqari bu banklarda boshqa bank operatsiyalari bo'yicha tajribaning yuqligi ham bo'lishi mumkin. Tijorat banklari faoliyatidagi risklar darajasining ko'tarilishi o'z navbatida quyidagilarga bog'liq bo'ladi:

• muammolaming favqulotda paydo bo'lishi va ularga qarshi chora ko'rishningimkoni bo'lmasligi. (bo'lar qatoriga tabiy ofatlami ham kiritish mumkin.); • Qo'yilgan vazifaning uzgarishi, oldingi davr tajribasiga mos kelmasligi (Utishdavridagi tijorat banklariga ayniqsa muhimdir.); • bank rahbariyati tomonidan zarur chora - tadbirlar qabul qilinmasligi oqibatidamoliyaviy zararlar ko'rish; Tijorat banklari faoliyati eng avvalo foyda olishga qaratilganidek barcha foyda beruvchi operatsiyalar o'z navbatida har xil darajaga ega bo'lgan holda riskka tobedir. (3-jadvalga karalsin) Respublikamiz sharoitida ya’ni utish davrida tijorat banklari risklami urganishlarida kuyidagilarga etibor berishlari talab etiladi. O'zbekiston Respublikasi tijorat banklarida risklami boshqarish muammolari va istiqbollari Rivojlangan mamlakatlar banklariga nisbatan MDH davlatlari va shu jumladan respublikamiz banklari faoliyati yanada kuproq riskka ega bulmoqda. Buning asosiy sababi rejali iktisod davridagi bank faoliyati bilan bugungi davr banklari faoliyatining tubdan farq qilishidir. Bugungi kunda banklar o'z faoliyatini davr talabiga javob beradigan holda qayta tashkil etishlari va yangi turdagi bank operatsiyalami amalga oshirishlarida etarli tajribaning yo'qligi ular faoliyatidagi risk darajasini yanada oshirmoqda. Risk darajasini baholashda hamda uni kamaytirishga qaratilgan eng kadimiy choralardan biri bu risklami sug'urta qilish usulidir. Bugungi kungda Respublikamiz tijorat banklari bu usuldan foydalanishlari bir muncha qiyinrok bulmoqda, chunld utish davrida barcha MDH davlatlaridagj kabi bizning respublikamizda ham sug'urta faoliyati yangi davr talablari ostida qayta tashkillashtirilmoqda va u yangi uzlashtirilaetgaii sohalar qatoriga kirmoqda. Bank risklarini paydo kiluvchi foktorlar asosida eng awolo Iktisodiy hamda siyosiy faktorlar etadi. Bank risklarini boshqarish jarayonining vazifalarini belgilovchi 4 asosiy bosqichni ajratib ko'rsatish mumkin:

1. Bank risklarini tahlil qilish va baholash. Bank axborot manbalaridan kreditrisklarini va ular o'rtasidagi bog'liqliklami urganib chiqishi hamda ulami nazorat qilinadigan va boshqariladigan risklarga ajratishi kerak. 2. Risk mikdorini aniqlash. Riskning mikdoriy ko'rsatkichini aniqlash ehtimoliyyuqotishlar miqdorini aniqlashga va aktiv boshqarish instrumentlari vositasida risk darajasini shakllantirishga imkoniyat yaratadi. 3.Bank risklarini boshqarish. Boshqariladigan risklar va ulaming mikdori aniqlanganidan keyin, kredit risklarini boshqarish metodologiyasi va strategiyasi ishlab chiqilishi zarur. 4. Bank risklarini samarali boshqarish ustidan nazorat. Risklami boshqarish bo'yicha tadbirlar natijalari nazorat ostida bo'lishi lozim. Tamiok riskini boshqarishda ishlatiladigan tushuncha bu sistematik risk deb yuritiladi. U orqali tarmoqlarda yuz berayotgan tebranishlar darajasi butun iktisodda yuz beraetgan tebranishlar darajasiga nisbatan solishtiriladi. Foiz riskini boshqarish usullaridan biri aktiv va majburiyatlarni boshqarish bilan bog'liqdir. Bunda aktiv va majburiyatlar o‘rtasida muddatga foiz stavkalarining qatiy yoki bozor asosida o‘zgaruvchanligini muvofiqlashtirish kerak boMadi. Lekin bunga erishish har doim ham mumkin bo'lavermaydi. • Umuman olganda bank faoliyatidagi risklami kamaytirish maqsadida riskni diversifikatsiya qilish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Bank risklarini boshqarish instrumentlari banklar tomonidan risklarini kelib chiqishi va ular bilan bog'liq salbiy hollaming oldini olish maqsadida alohida kredit mikesida ishlatilishi bilan birga bank kredit portfeli mikesida ham ishlatiladi. Risklar nazorati esa,ya'ni ularini rejalashtirish,boshqarish va nazorat qilish bankka kredit riski hajmi va xarakteri to'g'risida aniq axborotlarda ega bo'lishga va shu asosda vujudga kelgan risk miqdorining rejalashtirilgan ko'rsatkichlardan chetlanishini aniqlashga yordam beradi: bu esa o'z navbatida bank tomonidan tegishli choralar ko'rishga erdam beradi.

Valyuta risklari va ulami xedjinglash Valyuta riski. Tashqi risklar qatoriga kiruvchi valuta riski eki kurs uzgarishi natijasida paydo bo'ladigan risk. Uz navbatida bank operatsiyalarining xalkorolashuvi bilan bog'liq. Bu risk banklar bilan bir qatorda Chet el valutasida shartnomalami amalga oshirayotgan Iktisod subektlarining barchasiga o'z ta’sirini utkazishi mumkin. 1970- yillardan keyin katiy valuta kursining bekor qilinishi va uning umiga suzub yuruvchi kurs umatilgandan boshlab valuta riskini boshqarish bo'yicha harakatlar boshlangan. Valyuta riski o'z navbatida ikkiga bulinadi: 1. Tijoriy - qarzdor o'z majburiyatlari bo'yicha to'lovni amalga oshira olmasligi bilanbog'liq risklar. 2. Konversion- Aniq operatsiyalar bo'yicha olinadigan valuta zararlari riski Bu risknioldini olish bo'yicha kullaniladigan eng kup tarqalgan usul bu "xcdjerlash" va "svop" operatsiyalaridir. Xedjerlash - har qanday valuta riskiga ega bo'lgan shartnomalami kompensatsiya qiluvchi valuta pozitsiyasi yaratishga qaratilgan. Valyuta svopini paralel kreditlashga uxshatish mumkin, bunda ikki mamlakat hududida joylashgan ikki bank o'z mamlakatlari valutasida teng hisoblarda kredit beradi. Xalqoro operatsiyalami amalga oshirayotgan banklar valuta riskini boshqarish bo'yicha ulami diversifikatsiyalashdan foydalanadilar va bu maqsadda forvard, fyuchers, valuta opsionlari kabi operatsiyalardan foydalanadilar.

Adabiyotlar ro`yxati : 1. O’zbekiston Respublikasi moliyaviy qonunlari. - T.: 1998, 1999. 2. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining Šarori. Bank tizimini islohqilish chora tadbirlari tug`risida. T.: 1999 yil 15 yanvar. 3. O’zbekiston Respublikasining Markaziy banki tug`risidagi Qonuni. - T.: Sharq,1997. - 47 b. 4. Banklar va bank faoliyati tug`risida. Uzbekiston Respublikasining Qonuni. T. Sharq, 1997. 48b. 5. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Maxkamasining Bank tizimini erkinlashtirishbuyicha 21 mart 2000 yil karori.

Похожие

Bank majburiyatlarini boshqarish

Tadbirkorlik tavakkalchiligi

Bank majburiyatlarini boshqarish usullari

Bank likvidligi va uni ta’minlash omillari

Bank risklarini boshqarish tizimi va uning tuzilishi