Bank sirini himoyalashni tashkil etish - Экономика - Рефераты

Bank sirini himoyalashni tashkil etish

Загружено в:

13.03.2024

Скачано:

0

Размер:

53 KB

Bank sirini himoyalashni tashkil etish Reja: 1. Bank sirini tashkil qiluvchi ma`lumotlar. 2. Bank sirini tashkil qiluvchi ma`lumotlarni noqonuniy olish usullari. 3. Bankning kompyuter sohasi bilan bog‘liq ma`lumotlarni olishga urinishda jinoiy harakatning o‘ziga xos tomonlari .

Tayanch iboralar: Bank siri, bank sirini tashkil qiluvchi ma`lumotlar, bank sirini oluvchi shaxslar, bank sirini axborot tizimi, zarar, risk, operatsiya, bank amaliyoti, boshqaruv. Bank sirini tashkil qiluvchi ma`lumotlar. Xususiy mulk, kichik biznes va tadbirkorlik subyektlarining faoliyati va rivojlanishi tijorat banklari bilan chambarchas bog‘liq. Bankka oid ma`lumotlarning sir saqlanishi mazkur subyektlarning manfaatlariga xizmat qiluvchi konstitutsiyaviy kafolat hisoblanadi. Banklar bank hisobvarag‘i va bank omonati, hisobvaraq bo‘yicha operatsiyalar hamda mijoz haqidagi ma`lumotlar sir saqlanishini kafolatlaydi. Bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlar faqat mijozlarning o‘zlariga yoki ularning vakillariga berilishi mumkin. Davlat organlariga va ularning mansabdor shaxslariga bunday ma`lumotlar qonunda nazarda tutilgan hollarda va tartibda berilishi mumkin. Bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlar bank tomonidan oshkor qilingan taqdirda, huquqlari buzilgan mijoz keltirilgan zararning o‘rnini qoplashni bankdan talab qilishga haqli. Bank siriga oid milliy qonunchilikni yaratish va uni takomillashtirishga mustaqilligimizning dastlabki yillaridanoq alohida e`tibor qaratib kelinmoqda. Xususan, Konstitutsiyamizda bank siriga oid qonunchilikning tamal toshi qo‘yilgan bo‘lsa, 1996 yil 25 apreldagi «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi qonun bilan mazkur norma keng qamrovda huquqiy tartibga solindi. Mazkur norma 1997 yil 1 martdan amalga kirgan Fuqarolik kodeksida ham nazarda tutildi. 2003 yil 30 avgustda esa ushbu masala bo‘yicha alohida normativ -huquqiy hujjat — «Bank siri to‘g‘risida»gi qonun qabul qilindi. Konstitutsiyamizning 36-moddasida bankka qo‘yilgan omonatlar sir tutilishi, Fuqarolik kodeksining 786-moddasida banklar tomonidan bank hisobvarag‘i bo‘yicha operatsiyalar hamda mijoz haqidagi ma`lumotlar sir saqlanishi

kafolatlangan. Ushbu kafolatlar mijozlarning banklarga bo‘lgan ishonchini oshirishga hamda banklarning barqaror o‘sishiga sabab bo‘ldi. «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi, «Bank siri to‘g‘risida»gi qonun talablariga asosan banklar o‘z mijozlari va vakillari operatsiyalari, hisobvaraqlari hamda jamg‘armalariga doir ma`lumotlarning sir saqlanishini kafolatlaydi. «Bank siri to‘g‘risida»gi qonunda esa bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlarni uchinchi shaxslarga taqdim etishning qat`iy asoslari va shartlari belgilab qo‘yilgan. Mazkur qonunning 3-moddasida bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlar doirasi keltirilgan bo‘lib, unda bank siri sifatida nafaqat mijozlarga bank hisobvarag‘i ochish orqali ko‘rsatilgan xizmatlar, balki hisobvaraq ochmasdan ko‘rsatilgan xizmatlar (valyuta ayirboshlash operatsiyalari, kommunal to‘lovlarni o‘tkazish, xalqaro pul o‘tkazmalari va boshqalar) ham nazarda tutilishi lozim. YA`ni bank siri bank tomonidan o‘z mijozlariga xizmat ko‘rsatishi bilan bog‘liq qonun asosida muhofaza qilinishi lozim bo‘lgan ma`lumotlardir . Ta`kidlash joizki, ushbu qonunning 4-moddasiga ko‘ra bank, uning mijozi (vakili) va O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankidan tashqari boshqa barcha shaxslar uchinchi shaxslar hisoblanadi. Qonunning 9-moddasiga asosan bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlar prokuratura, tergov va surishtiruv organlariga mazkur bank mijoziga (vakiliga) nisbatan qo‘zg‘atilgan jinoyat ishi mavjud bo‘lgan taqdirda, yetkazilgan zararning undirib olinishini yoki uning mol-mulki xatlanishini ta`minlash maqsadida tergovchi yoxud surishtiruvchining asoslantirilgan qaroriga binoan prokuror sanksiyasi bilan taqdim etiladi. Amaliyotda esa tergov va surishtiruv organlaridan kelayotgan bank siriga oid ma`lumotlarni berish haqidagi so‘rovlar tergovchi yoki tergov va surishtiruv organlari rahbar xodimlari tomonidan imzolangan oddiy xat ko‘rinishida berilayotganini uchratish mumkin. Bu holatda bank mijozlarining qonuniy manfaatlarini ta`minlash maqsadida qonunning 9-moddasida ko‘rsatilgan subyekt- lar tomonidan bank siriga oid ma`lumotlar so‘ralganda, prokuror sanksiyasining gerbli muhri bilan tasdiqlangan qarorning asl nusxasi hamda talab qilinayotgan

bank siriga oid hujjatlar ro‘yxati, ma`lumotlarning davriyligi ko‘rsatilgan so‘rov mavjud bo‘lgan taqdirda, taqdim etilishiga ahamiyat qaratish lozim. Bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlar qonunning 10-moddasiga ko‘ra sudga uning yozma so‘rovi asosida, mazkur bank mijoziga (vakiliga) nisbatan sudning ish yurituvidagi ishlar bo‘yicha taqdim etiladi. Qonunga binoan sud ijrochisiga bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlar uning yozma so‘rovi asosida sudning undiruvni mazkur bank mijozining (vakilining) mol-mulkiga qaratish haqidagi qonuniy kuchga kirgan qarori bo‘lgan taqdirda, taqdim etiladi. Shuningdek, «Sud hujjatlari va boshqa organlar hujjatlarini ijro etish to‘g‘risida»gi qonunning 21- moddasida sud ijrochilarining kredit tashkilotlari bilan hamkorligi ko‘rsatilgan bo‘lib, sud ijrochisining undiruvni muayyan bank mijozining (vakilining) pul mablag‘lari va o‘zga mol-mulkiga qaratish yoki ularni xatlash haqidagi sudning qonuniy kuchga kirgan hal qiluv qarori asosida bergan yozma so‘roviga ko‘ra bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlar taqdim etiladi. Bank sirini tashkil qiluvchi ma`lumotlarni noqonuniy olish usullari. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 9 yanvardagi «O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora- tadbirlari to‘g‘risida»gi Farmoniga asosan jismoniy va yuridik shaxslarning murojaatlari bilan ishlash departamenti negizida Markaziy bankning Bank xizmatlari iste`molchilarining huquqlarini himoya qilish xizmati tashkil etildi. Xizmatning asosiy vazifasi bank xizmatlari iste`molchilarining huquq va qonuniy manfaatlarini himoyalash, moliyaviy xizmatlar qulayligini oshirish, aholi va tadbirkorlik subyektlarining moliyaviy savodxonlik darajasini oshirish hisoblanadi. Bunda bank xizmatlari deganda tijorat banklari, mikrokredit tashkilotlari va lombardlar tomonidan ko‘rsatilayotgan xizmatlar tushuniladi. Bank xizmatlari iste`molchilari deganda esa kredit tashkilotlaridan bank xizmatlarini olmoqchi bo‘lgan, olayotgan yoki olib bo‘lgan jismoniy shaxslar (ro‘yxatdan o‘tgan yakka tartibdagi tadbirkorlar ham) va yuridik shaxslar kiradi.

Xizmat o‘z faoliyati davomida tijorat banklari, mikrokredit tashkilotlari va lombardlar tomonidan huquq buzilishlari holatlari bilan bog‘liq murojaatlarni ko‘rib chiqib, mazkur huquqbuzarliklarni bartaraf etish va iste`molchilarning huquqlarini tiklash bo‘yicha ishlar olib boradi. Bank xizmatlari iste`molchilarining huquqlarini himoya qilish tizimini takomillashtirish va kuchaytirish maqsadida Jamoat qabulxonalarini tashkil etish rejalashtirilgan. Mazkur Jamoat qabulxonalariga iste`molchilar bank xizmatlari sohasidagi amaldagi qonunchilik normalari yuzasidan maslahat va tushuntirishlar olish maqsadida murojaat etishlari mumkin. Shuningdek, moliyaviy xizmatlarning ommabopligini oshirish maqsadida, kredit tashkilotlariga bank xizmatlari iste`molchilarining manfaatlarini himoya etish standartlariga nisbatan qo‘yiladigan minimal talablarni belgilash, aholining bank tizimiga bo‘lgan ishonchini mustahkamlash yuzasidan moliya-kredit tizimida tegishli chora-tadbirlarni amalga oshirish, bank xizmatlarini ko‘rsatish madaniyatini oshirish, mijozlarning talablarini qondirish imkonini beruvchi innovatsion bank xizmatlarini ko‘rsatish ko‘zda tutilgan. Iste`molchilarning bank filiallari ofislariga hech qanday to‘siqsiz kirishi uchun ma`murlar bilan ta`minlangan mijozlarni dastlab qabul qiluvchi va axborot- maslahat beruvchi tizim va shart-sharoitlar yaratiladi. Shuningdek, iste`molchilarning xizmatlar bo‘yicha haqqoniy va batafsil axborot olishdagi huquqlarini amalga oshirish maqsadida kredit muassasalari tomonidan mijozlarga kredit shartnomasi tuzilishidan oldin kredit (zayom)ning haqiqiy qiymatini bilish imkonini beradigan “kreditning to‘liq qiymati” to‘g‘risida axborot taqdim etilishini ta`minlash choralari ko‘riladi. Joriy yilning mart oyida Markaziy bankning internet-resursida (http://www.cbu.uz) Xizmatning alohida bo‘limi ochiladi. Ushbu bo‘limda bank xizmatlari iste`molchilari uchun batafsil ma`lumotlar joylashtirib boriladi.

Bankning kompyuter sohasi bilan bog‘liq ma`lumotlarni olishga urinishda jinoiy harakatning o‘ziga xos tomonlari. Bugun bank siriga oid ma`lumotlarni olish haqidagi sud ijrochilari to monidan berilayotgan so‘rovlarda korxona, tashkilotlarning nomlari yoki fuqa-rolarning ismi, familiyasi ko‘rsatilgan bo‘lib, undiruvni bank mijozining (vakilining) pul mablag‘lari va o‘zga mol-mulkiga qaratish yoki ularni xatlash haqidagi qaysi sudning qaroriga asoslangani ko‘rsatilmasdan yoki sudning qarori ilova qilinmasdan talab qilinmoqda. Mijozning hisobvaraqda turgan pul mablag‘larini tasarruf qilish huquqlarini cheklashga yo‘l qo‘yilmaydi, hisobvaraqda turgan pul mablag‘larini xatlash yoki qonunda nazarda tutilgan hollarda hisobvaraq bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatib qo‘yish hollari bundan mustasno. Bank hisobvarag‘i shartnomasi mijozning arizasiga muvofiq istalgan vaqtda bekor qilinadi. Bankning talabiga ko‘ra bank hisobvarag‘i shartnomasi quyidagi hollarda sud tomonidan bekor qilinishi mumkin: mijozning hisobvarag‘ida saqlanayotgan pul mablag‘lari summasi bank qoidalarida yoki shartnomada ko‘zda tutilgan eng kam miqdordan oz bo‘lsa, agar bunday summa bank bu haqda ogohlantirgan kundan boshlab bir oyda tiklanmasa; agar shartnomada boshqa muddat nazarda tutilgan bo‘lmasa, ushbu hisobvaraq bo‘yicha bir yil davomida operatsiyalar qilinmagan bo‘lsa. Hisobvaraqdagi pul mablag‘larining qoldig‘i mijozning tegishli yozma arizasi olinganidan keyin kechi bilan yetti kun ichida mijozga beriladi yoki uning ko‘rsatmasiga muvofiq boshqa hisobvaraqqa o‘tkaziladi. Bank hisobvarag‘i shartnomasining bekor qilinishi mijoz hisobvarag‘ini yopish uchun asos bo‘ladi. Bu kabi holatlarni bartaraf etish borasida Prezidentimizning 2007 yil 12 yanvardagi «Aholining va xo‘jalik yurituvchi subyektlarning bank tizimiga ishonchini mustahkamlashga oid keyingi chora-tadbirlar to‘g‘risida»gi qarori bilan Bosh prokuraturaga banklar va boshqa kredit tashkilotlarining faoliyatiga

aralashish, shuningdek, ulardan bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlarni berishni huquqqa zid tarzda talab qilish kabi hollarga yo‘l qo‘ymaslik borasida «Bank siri to‘g‘risida»gi qonunning ijrosi ustidan nazoratni kuchaytirish, ushbu qaror talablarini buzgan aybdor mansabdor shaxslarni belgilangan tartibda javobgarlikka tortish vazifalari yuklatilgan. Sud ijrochilaridan kelayotgan so‘rovlar asosida bank siriga oid ma`lumotlarni berishda sud ijrochisining ish yurituvida nafaqat sudning qonuniy kuchga kirgan qarori, balki Jinoyat-protsessual kodeksining 5391-moddasida, Xo‘jalik protsessual kodeksining 14-moddasida va Fuqarolik protsessual kodeksining 16-moddasida ko‘rsatilgan sud hujjatlari (ajrim va boshqa sud hujjatlari) asosida ish yuritilgani e`tiborga olinishi lozim. Soliq idoralaridan kelayotgan bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlarni taqdim etish haqidagi so‘rov xatlarining aksariyatida Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan kelgan topshiriqlar ijrosini ta`minlash maqsadida shubhali amaliyot qo‘llanilayotgani, mijozda qisqa muddatli tekshirish yoki hujjatli taftish o‘tkazilayotgani asos qilib ko‘rsatilmoqda. Qonunning 11-moddasiga ko‘ra bank siri ni tashkil etuvchi ma`lumotlar davlat soliq xizmati organlariga bank mijoziga (vakiliga) soliq solish masalalariga taalluqli hollarda qonun hujjatlariga muvofiq taqdim etiladi. Ushbu huquq normasini qo‘llashda ortiqcha talqin qilinmay, bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlarni soliq idoralariga faqat bank mijozlariga soliq solish masalalariga taalluqli hollardagina taqdim etilishini nazarda tutish kerak. «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi qonunning 38-moddasida hisobvaraqlar va omonatning egalari vafot etganda, bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlar, ya`ni ushbu hisobvaraqlar hamda omonatga doir ma`lumotnomalar meros ishlarini yuritayotgan davlat notarial idoralarining so‘rovi asosida berilishi ko‘rsatilgan. Mijozning merosxo‘rlari yoki huquqiy vorislariga, agar ularning o‘zi yoki ular vakolat bergan vakillar qonun hujjatlariga muvofiq meros huquqini yoki huquqiy vorislikni tasdiqlovchi barcha zarur hujjatlarni taqdim etsalar, ma`lumotlar bank tomonidan berilishi lozim.

Banklar o‘z faoliyati xavfsizligini ta`minlash, omonatlarni, kreditlar va boshqa investitsiyalarning qaytarilishini kafolatlash maqsadida bank siriga oid o‘z mijozlari (vakillari) to‘g‘risidagi ma`lumotlarni qonunda belgilangan tartibda va doirada o‘zaro almashib turishlari va bir-birlariga taqdim etishlari mumkin. Shuningdek, bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlar fuqarolarning banklardagi omonatlarini kafolatlash fondiga, shuningdek, omonatchilarga pullarni qaytarish chora-tadbirlarini ko‘rish uchun agent banklarga taqdim etiladi. Boshqa bankning mijozi (vakili) to‘g‘risidagi ma`lumotlarni olgan bank bunday ma`lumotlarni oshkor qilishga va uchinchi shaxslarga taqdim etishga haqli emas. Shuni nazarda tutish kerakki, bank bank siriga oid ma`lumotlarni taqdim etishda qonunga muvofiq faqat o‘z mijoziga (vakiliga) doir bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlarni taqdim etishi lozim, bunda mijozning (vakilning) bankda saqlanayotgan hujjatlarida boshqa shaxslar to‘g‘risidagi ma`lumotlar ko‘rsatilgan bo‘lsa, bunday ma`lumotlar ham mijozga (vakilga) doir ma`lumotlar, deb hisoblanadi. 2016 yil 25 apreldagi «O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjat- lariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi qonun bilan «Bank siri to‘g‘risida»gi qonunning 8-moddasiga o‘zgartish va qo‘shimcha kiritildi. YA`ni Adliya vazirligi nodavlat notijorat tashkilotlari to‘g‘risidagi bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlarni, agar bu ma`lumotlar mazkur tashkilotlar faoliyatida qonun hujjatlariga rioya etilishi yuzasidan nazorat qilish sohasida o‘z zimmasiga yuklatilgan vazifalarni amalga oshirishi uchun zarur bo‘lsa, olishga haqli ekani ko‘rsatildi. «Bank siri to‘g‘risida»gi qonunning 16-moddasiga ko‘ra agar bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlarni taqdim etish to‘g‘risidagi talab bank sirini tashkil etuvchi qonun hujjatlari talablariga muvofiq bo‘lmasa, bank bunday ma`lumotlarni taqdim etishni rad qilishi shart. Shuni ta`kidlash lozimki, davlat hokimiyati va boshqaruvi organlari, shu jumladan, huquqni muhofaza qiluvchi organlar, shuningdek, ularning mansabdor

shaxslari qonun talablariga zid ravishda bank sirini tashkil etuvchi ma`lumotlarni so‘rash va olishga haqli emas. Xulosa qilib aytganda, bank siriga oid ma`lumotlarni muhofaza qilish bilan bog‘liq huquqiy va protsessual tusdagi harakatlarni amalga oshirish mijozlarning huquqlari hamda qonuniy manfaatlarini himoya qiluvchi huquqiy institutdir. Shu bois mazkur institut istiqboli yuzasidan izlanishlar davom ettirilishi kerak.

Adabiyotlar: 1. Астанов Х.З. Пул-кредит орқали мувофиқлаштириш. Ўқув қўлланма. - Т.: “Иқтисодиёт”. 2015 й. 121 б. 2. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик, II нашри. А.Омонов, Т. Қоралиев, ТМИ, -Т.: “Иқтисод-Молия”, 2014. 241 б. 3. Қоралиев Т.М., Абдуллаев Ё.А. “Банк иши” ўқув қўлланма. - Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2009. - 580 4. Наврўзова К., Н.Ғ.Каримов. Банкларда бухгалтерия ҳисоби. Дарслик. - Т.: Молия, 2012. -320 бет. 5. Наврузова К.Н., Ортиков О А. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими -Т.: « ИҚТИСОД-МОЛИЯ » , 2014 й. 6. Тоймухамедов И., Умаров З., Хусаинов Ғ. Нақд пулсиз ҳисоб-китоблар ва тўлов тизими. Ўқув қўлланма. LESSON PRESS , 2018. - 435 бет.

Похожие

Bank xatarlaridan himoyalanishni tashkil etish

Bank muassasalarida moliyaviy nazoratni tashkil etish

Bank kreditlarini tasniflash zaxiralar tashkil etish tartibi

Bank kreditlarini tasniflash zaxiralar tashkil etish tartibi 2

Kreditlashni tashkil etish asoslari