Қайишқоқ тескари боғланиш - Экономика - Рефераты

Қайишқоқ тескари боғланиш

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.0419921875 KB

Қайишқоқ тескари боғланиш Режа: 1. Аралаш тескари боғланиш 2. Узгарувчан токни коррекцияловчи қурилмалар 3. Коррекцияловчи қурилмаларни улаш усуллари

Қайишқоқ тескари боғланиш Киришидаги ўзгарувчи сигнал устидан фақатгина дифференциаллаш амалини бажарувчи тескари боғланишлар қайишқоқ тескари боғланишлар (ҚТБ) деб аталади. Бундай ТБ ларда бошқариш қонуниятига қандайдир ўзгарувчидан олинган ҳосила киритилади. Оддий ҳолларда ҚТБ бўғини К тб (р) тузилиш схемаларида дифференциалловчи идеал ёки реал бўғин (биринчи ҳосила бўйича) кўринишида бўлади. К тб (р)=Т тб (р) (7.2) К тб (р)=Т тб ’ р(1+Т тб ’’ р) -1 (7.3) Баъзи ҳолларда бирмунча мураккаб дифференциалловчи тескари боғланишлар киритилади. Мисол тариқасида оддий идеал қайишқоқ тескари боғланишни биринчи ҳосиласи таъсирини куриб чиқайлик. Фараз қилайлик, қайишқоқ тескари боғланиш инерциясиз бўғинни қамраб олган бўлсин. Бўғинни қамраб олиш натижасида узатиш функциясини ўзгариши қоидасига ва ( 7.2 ) га кўра эквивалент бўғиннинг узатиш функцияси К экв (р)= k /(1  КТ тб р)= k /(1+Т экв р) (7.4) кўринишида бўлиб, бу ерда k Т тб -эквивалент вақт доимийсидир. Бу ҳолда, демак биринчи даражали эквивалент инерцион бўғинга эга бўлинар экан. Иккинчи мисолимизда ҚТБ биринчи даражали инерцияли бўғинни қамраб олган бўлсин. Худди аввалгиларга асосан эквивалент бўғиннинг узатиш функцияси К экв (р)= k /[1+(Т  k Т тб )]= k /0(1+Т экв р) (7.5) бу ерда Т экв =Т k Т т.б - эквивалент вақт доимийси. Бу ҳолда, кўриниб турибдики, идеал қайишқоқ тескари боғланиш, бўғиннинг кучайтириш коэффициентини ўзгартирмай туриб, вақт доимийси қийматини ўзгартириш имкониятини яратиб бериши билан тизимнинг турғунлигини таъминлайди. Аммо, мусбат ишорали тескари боғланишда,

агар Т k Т тб бўлса, нотурғун бўғинга эга бўлинади ва агар Т= k Т тб бўлса, инерциясиз бўғинга эга бўлинади. Шуни таъкидлаб ўтиш жоизки, ҚТБ ларни қўллаганда кучайтириш коэффициентини ўзгартирмай туриб вақт доимийсини ҳамда бўғин тузилишсини ўзгартириш мумкин. Аралаш тескари боғланиш Амалда учрайдиган автоматик бошқариш тизимларида, ба o зи ҳолларда, бир пайтнинг ўзида ҳам дағал ва ҳам қайишқоқ тескари боғланишларни учратиш мумкин. Бундай тескари боғланишларни узатиш функцияси К тб (р)= k тб (1±Т тб ’ р)(1+Т тб ’’ р) -1 (7.5) кўринишида бўлган статизмли дифференциалловчи бўғинлар каби ифодаланади. Аралаш учрайдиган тескари боғланишлар ўз ичига олган бўғинларнинг вақт доимийси, кучайтириш коэффициенти каби параметларини ўзгартиради; аммо уларнинг стуктура схемалари бирмунча мураккаблашади. Нотурғун тизимларини барқарорлаштиришда, аралаш тескари боғланишлардан фойдаланганилганда, дағал ёки қайишқоқ таскари боғланишларни қўллагандан кўра кўпроқ яхши натижаларни беради. Бундай ҳолатларда олинган эквивалент бўғинлар дастлабки берилган бўғинларга нисбатан юқори даражали тенгламаларга эга бўлади. Узгарувчан токни коррекцияловчи қурилмалар Автоматик бошқариш тизимларида, агар асосий сигнал ўтаётган занжирда демодуляторлар (1) ва модуляторлар (2)дан фойдаланилган бўлса ( 7.8 -расм) бошқариш қонуниятига ҳосилани киритиш ўзгармас ток дифференциалловчи қурилмалари ёрдамида амалга оширилади. а)

б) 7.8-расм 7.8- расмда кўрсатилган ҳолатда ўзгарувчан ток сигнали катталиги амплитудага пропорционал бўлган, ўзгармас кучланишга айлантириб беради. Щзгармас кучланиш қутблари ўзгарувчан ток сигналининг фазасига боғлиқдир. Бошқача қилиб айтганда, фаза сезгир қурилмалардан фойдаланилади. Бундай вариантларда тизим бирмунча яхшироқ тавсифига эга бўлади, оғишлар камаяди, аммо техник жиҳатдан мураккаблашади. Бу вазият, қўшимча олдига кучайтиргичлар ( 3 ) киритилганда, яна ҳам сезирларли бўлади ( 7.8 б -расм). Кўпчилик ҳолларда ўзгарувчан токда ишлайдиган дифференциалловчи қурилмалардан фойдаланилувчи сигналларни оралиқда тўғрилаш зарурати бартараф қилинади. Узгарувчан ток контурлари сигналнинг ўзгариш частотасига сезгир бўлади. Агар ўзгарувчан ток дифференциалловчи қурилмалари киришига частотаси w 0 бўлган ўзгарувчан синусоидал қонуният бўйича  частота билан тусланадиган бўлса, у ҳолда кириш сигналининг лаҳзалик қиймати u кир (t)=U кир (t)sin w0t (7.6) ёки u кир (t)=Asin  tsin w0t (7.7) га тенг бўлади; бу ерда А -ўзгармас коэффициент. Қурилма дифференциалловчи бўлиши учун кириш сигнали ҳосиласига пропорционал бўлган чиқиш сигнали даркор бўлади. Бу лаҳзалик чиқиш сигнали частота ўзгариши бўйича қуйидагига тенгдир: U чиқ (t)=dU чиқ /dt=A  c о sQtsin w0t =U чиқ (t)sin w0t (7.8) Шундай қилиб, агар чиқишда амплитуда бўйича  частота модуляциясига эга бўлган, худди шундай w 0 частотали ўзгарувчан

кучланишни ифодаласа, контур кириш сигналини ўзгартирувчисига нисбатан дифференциалловчи хусусиятга эгадир. Бунда чиқишдаги кучланишнинг эгри чизиғидан киришдаги кучланишнинг ўзгарувчан эгри чизиғи ўзгараётган сигнал тебранишининг чорак даврига ўзиб кетади. Чиқиш сигналининг амплитуда қиймати ўзгариш частотаси  га чизиқли боғлиқ бўлиши керак. Узгарувчан ток дифференциалловчи қурилмаларининг тузатиш ва частота функцияларини аниқлаш учун кириш ва чиқишдаги сигналларни Фур p е ўзгартириши орқали тасвирлай (ифодалай) олиш усулини кўриб чиқиш лозим бўлади. Агар амплитуданинг ўзгариш частотаси  орқали белгиланган бўлса, у ҳолда узатиш функцияси К(р) бўлган бўғиннинг кириш ва чиқишдаги ўзгарувчи сигналларга нисбатан қуйидаги эквивалент частота функциясига эга бўлади. К экв ( jQ )= K [ j ( Q + w0 )+ K ( j (  - w0 )]/2 (7.9) Демак, шундай қилиб, ўзгарувчан токнинг модулланган сигналларидан бўғиннинг, эквивалент частота функциясини К экв ( jw ) олиш учун узатиш функцияси К(р) даги р ни jw га алмаштирилади. Кейин эса w ни ( Q + w 0 ) га алмаштириб К[ j ( Q - w 0 )] ташкил этувчини, w = Q - w 0 -да эса K [ j ( Q - w 0 )] ташкил этувчилар аниқланади. Шундай сўнг (7.9) дан фойдаланиб К экв ( jQ ) ни топилади. Агар К экв ( jQ ) ифодадаги jQ ни S га айрим ўзгартиришлардан сўнг ( Q / w 0 <<1 деб қабул қилиб олган ҳолда) алмаштирсак, у ҳолда ўзгарувчан ток бўғиннинг узатиш функциясини К( S ) ни модуллашган сигналга нисбатан аниқлаймиз. Агар ўзгарувчан ток бўғини w0 частотага нисбатан тебранишда бўлса, унда эквивалент частота функцияси К экв ( j  )=K[j(  + w0 )] (7.10) бўлади ва К( S ) ни олиш масаласи енгиллашади. Агар, бордию, айрим бўғинлар ўзларини тутиб турувчи частоталарда ишлайдиган бўлсалар ва бу частотада резонанс бўлмай эквивалент частота

функциясини ( 7.9 ) бўйича аниқлаш мумкин бўлмаса, у ҳолда бир неча бўғиннинг натижавий узатиш функциясини олиш керак бўлади ва кейин ( 7.9 ) бўйича оғдирувчи сигналга нисбатан эквивалент частота функциясини топилади. Энди ўзгарувчан ток сигналини оғдирувчиси дифференциалловчи статизмли идеал дифференциалловчи бўғиннинг частота тавсифисини кўриб чиқайлик. Оғдирувчи бўйича узатиш функцияси К экв ( S )= k (1+Т s ) (7.11) (7.10) ҳисобга олган ҳолда берилган бўғиннинг частота функцияси К[ j (  + w 0 )]= k (1+ j  T ) (7.12) Эквивалент частота учун wэкв =  + w0 белгилашни киритиб қуйидагини ёзиш мумкин К( jw экв )=k[1+( wэкв - w0 )Т] (7.13) (7.13) ифода частоталар фарқи ( w экв - w 0 ) орқали ифодаланган, оғиш бўйича статизмли идеал дифференциалловчи қурилманинг эквивалент частота функциясини билдиради. Шунинг учун А=  К( jw экв )  = k (7.14) Охирги ифода орқали эквивалент частота w экв ўзгарган ток сигналининг оғдирувчиси бўйича статизмли идеал дифференциалловчи бўғиннинг амплитуда ( а -расм) ва фаза ( б -расм) тавсифиларни қуриш мумкин. w0 =c о nst бўлганлиги учун тавсифининг кўриниши оғдирувчининг частотаси  га боғлиқ бўлади . Частота тавсифиларининг кўриниши тутиб турувчи частота w0 учун дифференциалловчи қурилманинг титратувчи хусусиятларини кўрсатади . √1+T2(wэкв−w0)2¿}¿¿¿

Оғдирувчининг частотаси  абцисса ўқидаги w0 қийматга мос келувчи нуқтадан бошлаб ҳисобланади . w экв = w0 бўлганда  =0 бўлади , w экв > w0 да частота  >0 , w экв < w0 да частота  <0 қийматларга эга бўлади . Шундай қилиб , бундай тавсифиларга ўзгарувчан ток сигналини оғдирувчиси бўйича дифференциалловчи қурилмалар эга бўлишлари керак . ( 7.14 ) тенглама , тутиб турувчи частотани силжиш даражасини ҳисобга олган ҳолда , кўриб чиқилган дифференциалловчи бўғиннинг тавсифисини ўзгарувчан ва ўзгармас токда ишлайдиганлари ўртасидаги ўхшашликларни аниқлаш имконятини беради . Бошқача қилиб айтганда , координата бошини ўнгга тутиб турувчи частотанинг қийматларига тенг миқдорга кўчириб ўтиш йўли билан оғдирувчига нисбатан олинган , ўзгарувчан токда ишлайдиган , қўриб чиқилаётган бўғиннинг амплитуда ва фаза частота тавсифиси ўзгармас ток бўғинининг амплитуда фаза тавсифисидан олиниши мумкин . Юқорида айтиб ўтилган талабларга , тутиб турувчи частотага созланган Т - симон ; кўприксимон ва бошқа ўзгарувчан ток резонанс контурлари жавоб беради . Коррекцияловчи қурилмаларни улаш усуллари Автоматик тизимларини лойиҳалаш ишларини бажарилганда коррекцияловчи қурилмаларни қаерга ва қандай усулда улаш жуда муҳим аҳамиятга эгадир . Коррекцияловчи жиҳозларини тизим элементлари билан кетма - кет уланганда бўғинларнинг қувватларини , параллел уланганда эса ма o лум бир сондаги бўғинларни қамраб олишини ҳисобга олиш зарур бўлади . АБТ таркабида бўлган бўлган элементнинг чиқишида кучланиш қиймати катта бўлмаса , бундай ўлчагичлардан кейин электр барқорорлаштирувчи қурилмани улаш мақсадга мувофиқ бўлмайди . Чунки бундай уланиш кам турғунликка эга бўлган ўзгармас ток сезгир кучайтиргичларидан фойдаланишни тақазо этади . Энг яхшиси турғунлаштирувчи қурилма олдига кучайтиргич улангани ма o қул ; негаки шу

усул билан пассив қурилмалар томонидан кучсизлантирилган сигнал қуввати тўлдирилади . Асосий кучайтирувчи сифатида сезгирлиги кам бўлсада , анча барқарор бўлган ўзгармас ток кучайтиргичи ишлатилади . Қўшимча манфий тескари боғланишлардан фойдаланилганда , тизимни бақарорлаштириш учун , шу боғланиш томонидан қамраб олиниши керак бўлган сондаги бўғинларни танлаб олиш ҳам муҳимдир . Коррекцияловчи бўғинларни қаерга , қандай тартибда уланиши кераклиги бўйича ўтказилган тадқиқод ишлари [ А .3.] аниқ талаб ва шартлар мавжуд эканлигини кўрсатади . Бунинг учун эса тескари боғланиш бўғинининг типи ва бутун тизимнинг бўғинларини сони ва узатиш функциялари аниқ бўлиши керак . Автоматик бошқариш тизимларида олинган тузилишси очиқ ситеманинг кучайтириш коэффициентини назарий жиҳатдан чексиз катта қийматларгача турғунликни бузмай туриб олиш имкониятини беради . Бу ҳол шундан келиб чиқадики , амалда ўта юқори аниқлиликдаги автоматик бошқариш тизимларини яратиш зарурати бор ; аммо уларнинг кучайтириш коэффициентлари критик қийматидан катта бўлиб , турғунликнинг одатдаги усуллари тизимда барқарорликни та o минлай олмайди . Айтилганларни тасдиқлаш мақсадида вақт доимийлари Т 1 =0.01 сек ; Т 2 =0.34 сек ; Т 3 =0.1 сек ; ва кучайтириш коэффициентлари k 1 =40 ; k 2 =1 ; k 3 =15 га тенг бўлган биринчи даражали учта бўғиндан ташкил топган автоматик тизимни [ А .4.] кўриб чиқайлик . Одатдаги турғунликка текширувчи усуллар бўйича бу тизим бақарорлаштирувчи қурилмаларсиз нотурғун эканлиги аниқланган . Фараз қилайлик , бу тизимни турғунлигини та o минлаш учун узатиш функцияси К тб ( р )= рТ тб (1+ Т тб р ) -1 (7.15) бўлган қўшимча манфий дифференциалловчи тескари боғланишни қабул қилганмиз . Бунда шу тескари боғланишни қаерга уланишини ва барқарор ишлашини та o минлаш учун нечта бўғинни қамраб олиши зарурлиги аниқланади . Агар барқарорлаштирувчи бўғин иккита ситема бошида жойлашган бўғиннигина ўз ичига олган бўлса , у ҳолда барқарорлаштирувчи

тугунга эга бўлган бўлса ҳам , тизим ўзининг берилган параметрларида ва Т тб нинг ҳар қандай қийматларида нотурғун бўлади . Бордию ( 7.15 ) дек узатиш функциясига эга бўлган барқарорлаштирувчи бўғин фақат биттагина дастлабки бўғинни ўз ичига олган бўлса ва у энг юқори k га эга бўлса , у ҳолда Т тб =0.5 сек ва тизимнинг берилган параметларида тизим турғун бўлади . Тескари боғланишларни қаерга уланиши автоматик тизимларини лойиҳалаш ва йиғишда жуда муҳим рол ўйнайди . Бу борада ма o лум бир қоидаларга риоя қилинса мақсадга мувофиқ бўлади . Имконияти борича ҳар қанча бўғинни ҳам ўз ичига олса бўладиган ва ҳар қандай узатиш функциясига эга бўлган бўғинлар билан ҳам барқарорлашган тизим ола билиш маъқул . Умумий ҳолларда турғунлаштирувчи бўғинни қаерга қандай улаш унумли эканлиги ҳақида М . В . Мееров томонидан қуйидаги муҳим қоидалар ишлаб чиқилгандир : 1. Агар тизим фақат тебранувчи бўғинлардан ташкил топган бўлса , у ҳолда (7.15) кўринишдаги турғунлаштирувчи бўғинга эга бўлган тескари боғланиш фақатгина битта тебранувчи бўғинни ўз ичига олиши мумкин . Жадаллаштирилган боғланишларда эса фақат битта тебранувчи бўғин қамраб олинмай қолинади . 2. Агар барқарорлаштирувчи бўғин n та тебранувчи бўғинни қамраб олинган бўлса , у ҳолда мураккаброқ типдагисидан фойдаланиб , унинг узатиш функциясини суратининг даражаси махражидаги қиймати даражасидан камида (2n-2) га юқори бўлиши керак бўлади . 3. Агар тизим n та интегралловчи бўғиндан ташкил топган бўлса , у ҳолда улардан (n-1) таси барқарорлаштирувчи бўғин орқали қамраб олинган бўлиши керак ; бунда ҳар бир (n-1) интегралловчи бўғин манфий ишорали дағал тескари боғланиш билан қамралади . Юқорида айтиб ўтилганларнинг барчаси тузилиш тузилиши жиҳатидан нотурғун ва кечикувчи бўғинларни барқарорлаштиришида қўлланилиши мумкин . Агар барқарорловчи бўғин кечикувчи бўғинларни ўз

ичига олмаса , у ҳолда юқорида кўрсатилган кечикмайдиган бўғинларга тааллуқли хулосалар фақат чегараланмаган миқдордаги кучайтириш коэффициентига эга бўлган тизим учун ўринлидир . Агар барқарорловчи бўғин кечикувчи бўғинларни тўла - тўкис ёки бир қисмини ўз ичига олса , у ҳолда тизимнинг турғунлигини кучайтириш коэффициенти k нинг қийматини чексиз ошириб та o минлаб бўлмайди . Шу кўриб чиқилган мулоҳазалардан кўриниб турибдики , чегараланмаган кучайтириш коэффициентига эга бўлган ҳамда кам статик хатоликка эга бўлган юқори аниқликдаги автоматик тизимга эга бўлиш учун жуда ҳам эҳтиёткорлик билан барқарорликни та o минловчи қурилмани танлаб олиш , уланиш жойини аниқлаш ва қамраб олинадиган бўғинда сонини белгилаш лозим бўлади . Агар фақатгина тизимнинг турғунлигини таъминлаш билан бир параметрнинг ўзгариш оралиғини аниқлаш талаб қилинса , у ҳолда ҳисоблашларда Д - бўлаклаш каби усуллардан фойдаланиш мақсадга мувофиқдар [ А . Ми ]. Тизимни барқарорлаштириш билан бир қаторда ўтиш жараёни сифатига қўйилаган талабларни ҳам қондириш зарур бўлади . Шунинг учун коррекцияловчи қурилмаларни ҳисоблаш ўтиш жараёнининг сифатига қўйилган талабларни қондирувчи масалаларни ечиш билан биргаликда олиб борилади .

Адабиётлар: 1. Терия автоматического управления, под редакцией А.А. Воронова. Москва, «Вусшая школа», 1986 г. 367с. 2. Основ теории автоматического регулирования. Под редакцией В.И. Крутова. Москва “Машиностроение”, 1984 г. 368 с. 3. Д.А. Мирахмедов. Автоматик бошқариш назарияси. Тошкент, “Узбекистон”, 1993 й. 285 б. 4. П.В. Куропаткин. Теория автоматического управления. Основ теории управления. Москва, «Вусшая школа», 1973 г. 527 с. 5. Н.Р. Юсуфбеков, Б.Э. Мухамедов, Ш.М. Гуломов. Автоматика ва ишлаб чиқариш проце cc ларнинг автоматлаштирилиши. Тошкент, “Уқитувчи”, 1982 й. 317 б.

Похожие

Созлаш ва бошқариш қонуниятлари

Чизиқли автоматик бошқариш назариётининг асосий муаммолари

Коррекцияловчи қурилмалар

Регрессион ва корреляцион тахлил

Утиш жараёни сифатини очиқ тизимларининг логарифмик частота тавсифилари бўйича баҳолаш