Асосий воситалар ҳисоби - Экономика - Рефераты

Асосий воситалар ҳисоби

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

128.5 KB

Асосий воситалар ҳисоби Режа: 1.Узоқ муддатли активларнинг моҳияти ва турлари 2.Асосий воситаларнинг киримини ҳисобга олиш тартиби. 3.Ерни ҳисобга олиш муаммолари. 4.Асосий воситаларни баҳолаш тартиби. 5.Асосий воситаларга эскириш ҳисоблаш усуллари 6.Асосий воситаларнинг чиқиб кетиш муомалаларини ҳисобга олиш 7.Асосий воситаларни ишчи ҳолатда ушлаб туриш харажатлари ҳисоби 8.Асосий воситаларни қайта баҳолаш муаммолари. 9 .Асосий воситаларнинг харакати тўғрисидаги ҳисобот

1.Узоқ муддатли активларнинг моҳияти ва турлари Узоқ муддатли активларга асосий воситалар ва номоддий активлар киради . Асосий воситалар ва номоддий активлар деб бир йилдан кўпроқ фойдали хизмат қилиш муддатига эга бўлган ишлаб чиқариш, маъмурий мақсадлар учун фойдаланадиган ва қайта сотиш учун мўлжалланган активларга айтилади . Моддий активлар (асосий воситалар ) — жисмоний ,табиий кўринишга эга бўлган ва узоқ муддат фойдаланадиган активлар бўлиб, уларга ер , бинолар , иншоотлар , ва табиий ресурслар киради. Моддий активлар уч гуруҳга бўлинади: амортизация қилинишига тегишли бўлганлари. масалан бинолар, иншоотлар, ускуналар, мебель, кўрилмалар. Емирилишига тегишли бўлганлари : фойдали казилмалар ,урмон бойликлари. Емирилишига тегишли бўлмаганлари ёки амортизацияга тегишли бўлмаганлари бўлиб ер ҳисобланади . Номоддий активлар қуйидаги активлар сифатида аниқланади: компания фаолиятида фаол катнашади. Инвестиция сифатида ёки қайта сотиш мақсадида сакланилмайди . Режа бўйича жорий ҳисобот даври тугашидан сўнг манфаат келтиришим керак. Ҳамма вақт ҳам моддий асосга эга эмас. Узоқ муддатли активларнинг фойдали хизмат қилиш муддати давомида даврий амортизация қилинади. Асосий воситалар ва номоддий активлар ҳисобида иккита масала мавжуд: жорий ҳисобот даврида улар қийматининг қандай қисмини ҳисобдан чиқаришни аниқлаш

Балансда кўрсатилган қийматни копланишини ҳисоблаш Бу масалани ечиш учун 4 та масалага жавоб бериш керак: Асосий воситаларнинг бошланғич қийматини қандай аниқлаш керак Асосий воситаларнинг бир қисмини харажатларга қандай олиб бориш керак Асосий воситаларни таъминлаш , техник хизмат кўрсатиш ва улардан фойдаланиш билан боғлиқ харажатлар ҳисобини қандай олиб бориш керак Ҳисобда асосий воситалар ва номоддий активларнинг чиқиб кетишиниқандай ифодалаш керак 2.Асосий воситаларнинг киримини ҳисобга олиш тартиби Бинолар, иншоотлар, ускуналар, машиналарнинг сотиб олиш қийматига ташиб келиш, монтаж қилиш, ўрнатиш, ва фойдаланишга топшириш билан боғлиқ бўлган харажатлар киради. Асосий воситаларни сотиб олиш ва фойдаланиши билан боғлиқ бўлган харажатлар ёки даромад олиш билан боғлиқ бўлган харажатлар шаклида ҳисобга олинади . Ҳисобот даври тугагандан кейин ҳам капитал қўйилмалар манфаат келтириши кутилади. Шунинг учун бундай харажатлар капиталлаштирилади, улар активларни сотиб олиш деб тавсифланади ва активнинг мос келадиган ҳисобварагининг дебети бўйича ҳисобга олинади. активнинг капиталлаштирилган қиймати жорий ва келгуси даврлар учун харажатлар деб амортизация орқали тан олинади . Сотиб олингандан кейин активни фойдаланишга топширишдан олдин эксплуатацияга таёрлашда қилинган барча харажатлар активнинг қийматига кушилади. Ускуналар ўрнатиш ва реконструкция қилиш харажатлари , бинони модернизация қилиш ва таркибий ўзгартиришлар ва яъни сотиб олинган ёки фойдаланилаётган активлар билан тўғридан — тўғри боғлиқ шунга ўхшаш харажатлар активнинг бошланғич қийматининг қисми сифатида капиталлаштирилади .

Модернизация вақтидаги устама харажатлар ,жумладан сугЎрта тўлови, солиқлар, назорат идораларига тўловлар, шунингдек олдин фойдаланишда бўлган активни таъмирлаш билан тўғридан — тўғри боғлиқ бўлган ёрдамчи харажатлар ҳам капиталлаштирилади.Бу харажатлар активнинг қийматини оширади ва компания учун узоқ муддати манфаатларга олиб келади. Олинган активни таъмирлаш билан боғлиқ бўлган шунга ўхшаш харажатлар капитализация қилинмайди . Умуман активнинг умумий кутилаётган фойдалилигини оширмайдиган харажатлар капитализация қилинмайди . Масалан , асосий воситаларни ўрнатишда пайдо бўлган шикастланишларни таъмирлаш харажатлари капитализация қилинмайди. Асосий воситалар бир неча йўллар билан сотиб олинади: Пул маблағлари эвазига . сотиб олувчиқорхона капиталининг акцияларга алмашиши орқали Бошқа субъектлардан хадя сифатида Кредит ҳисобига Қурилиш йўли билан Бошқа активларга алмашиш билан 4.Асосий воситаларни баҳолаш тартиби. Бухгалтерия ҳисобининг халқаро стандартлари (БХХС)га мувофиқ қийматнинг қуйидаги тушунчалари мавжуд : Асосий воситаларни сотиб олиш , кўриш , ишлаб чиқариш ёки ҳолатини яхшилаш билан боғлиқ тўғридан — тўғри харажатларни жумладан, ундан мақсадли фойдаланиш учун зарур бўлган ўрнатиш билан боғлиқ бўлган харажатларни ўз ичига олади. Бошланғич қиймат — бу асосий воситаларни яратиш ( кўриш ва қайта кўриш) ёки сотиб олиш бўйича ҳақиқий амалга оширилган харажатлар қиймати бўлиб , жумладан тўланган ва қайта копланмайдиган солиқлар ва

йигимлар , шунингдек ташиб келтириш ва монтаж қилиш , ўрнатиш ва фойдаланишга топшириш бўйича харажатлар ва активни таерланиши бўйича фойдаланиш учун ишчи ҳолатга келтириш билан бевосита боғлиқ бўйича бошқа харажатларни ўз ичига олади . Асосий воситаларнинг бошланғич қиймати инфляция суъратини ҳисобга олган ҳолда маълум даврда қайта баҳоланади . ( Ўзбекистон республикасида хукумат қарорига мувофиқ қиймати оширилади .). Қайта баҳолаш натижасидан кейинги асосий воситалар қиймати қайта тиклаш қиймати деб аталади . Жорий қиймат — бу маълум санада амал қилаётган бозор баҳолари бўйича асосий воситаларнинг қиймати ёки ўзаро манфаатдорлик томонлар Ўртасида активларни алмаштириш мумкин бўлган суммадир . Қолдиқ қиймат — асосий воситаларнинг бошланғич қиймати ёки жорий қийматидан тупланган амортизация суммасини айирмасидан кейинги ҳисоботда акс эттириладиган қийматдир . Тугатиш қиймати — бу асосий воситаларнинг фойдали хизмат қилиш муддати охирида асосий воситаларни тугатишда пайдо бўладиган қийматдан тахмин қилинаётган чиқиб кетиш харажатларларини айиргандан кейинги тахмин қилинаётган қийматдир . 5.Асосий воситаларга эскириш ҳисоблаш усуллари Амортизация мидорини ҳисоблашга таъсир этувчи омиллар: Бошланғич қиймати Қолдиқ қиймати Амортизация қилинаётган қиймати Тахмин қилинаётган фойдаланиш муддати Амортизацияни ҳисоблаш усуллари Қийматни бир текисда ҳисобдан чиқариш усули Бажарилган ишлар хажмига пропорционал равишда амортизацияни ҳисоблаш усули (ишлаб чиқариш усули)

Тезлаштирилган ҳисобдан чиқариш усули : Сонлар йигиндиси бўйича қийматни ҳисобдан чиқариш усули Қолдиқни камайтириш усули 1.Қийматни бир текисда ҳисобдан чиқариш усули Бу усулга мувофиқ объектнинг амортизацияланадиган қиймати унинг хизмат қилиш муддати даври мобайнида бир текисда ҳисобдан чиқарилади . Ушбу усул амортизация хизмат муддатининг узоқ давом этишига боғлиқлигига асосланади .Харажатлар бир давр учун амортизацион чегирмалар суммаси амортизацияланадиган қиймати (объектнинг бошланғич қийматидан унинг қолдиқ қийматини айирмаси) объектни эксплуатация қилишнинг ҳисобот даври сонига бўлиш орқали ҳисобланади . Масалан : юк машинасининг бошланғич қиймати сум 10 000 , унинг беш йил муддатли эксплуатацияси охиридаги қолдиқ қиймати сум 1 000 . Бу ҳолда ҳар йиллик амортизация суммаси амортизацияланадиган қийматнинг 20 % ни ташкил қилади ёки тўғри чизикли ҳисобдан чиқариш усулига биноан сум 1 800 ни ташкил этади . Бу ҳисоблар қуйидагича бажарилади : Бошланғич қиймат — Қолдиқ қиймат 10 000 — 1 000 -------------------------------------------------- = ------------------------= 1 800 Хизмат қилиш муддати 5 2.Бажарилган ишлар хажмига пропорционал равишда амортизацияни ҳисоблаш усули (ишлаб чиқариш усули ) Бу усул амортизация (эскириш) фақат эксплуатация натижасидир ва уни ҳисоблаш жараёнида вақт даврлари рол ў йнамайди деган фикрга асосланади . Фараз қилайлик , юқорида сўз юритилган юк машинаси , маълум миқдорда операциялар бажара оладиган бўлсин, унинг юриш хажми 90 000 км. ҳисобланган. Амортизация харажатлари ҳар бир к илометрлик учун қуйидагича аниқланади :

Бошланғич қиймат — Қолдиқ қиймат 10 000 — 1 000 -------------------------------------------------------= --------------------= 0.1с ў м ҳар км Тахмин қилинаётган ишлар сони 90 000 Агарда фараз қилсак , эксплуатациянинг биринчи йилда юк машинаси 20 000 км. юрган бўлсин , иккинчи йил — 30 000 км. , учинчи йил —-10 000 км. , т ў ртинчи йил — 20 000 км. ва бешинчи йил — 10 000 км., унда амортизация ҳисоби жадвали қуйидаги кўринишда бўлади : Бошлан- гич қиймат Юриши км. Йиллик амортиза- ция суммаси Жамғарил - ган амор- тизация Баланс қиймати Харид санаси 10 000 — — — 10 000 1-йил охири 10 000 20 000 20 000 2 000 8 000 2-йил охири 10 000 30 000 30 000 5 000 5 000 3-йил охири 10 000 10 000 10 000 6 000 4 000 4-йил охири 10 000 20 000 20 000 8 000 2 000 5-йил охири 10 000 10 000 10 000 9 000 1 000 Бу усулга мувофиқ харажатлар бир объектни тахмин қилинаётган фойдали хизмат муддатини аниқлашда қўлланиладиган иш ёки фойдаланиш бирлиги маълум активларга мос келиши керак.

3.Тезлаштирилган ҳисобдан чиқариш усули : Сонлар йигиндиси бўйича қийматни ҳисобдан чиқариш усули Бу усул қандайдир объектни хизмат қилиш йиллари суммаси орқали аниқланади ва бу сумма ҳисоблаш коэффициентида махраж бўлиб хизмат қилади . Бу коэффициентнинг суъратида объектнинг хизмат муддати охиригача колган йиллар сони туради .( тескари тартибда ). Масалан, юк машинасининг тахмин қилинаётган фойдали хизмат муддати 5 йил . Фойдаланиш йиллари суммаси — 15 йил(кумулятив сон): 1+2+3+4+5=15 Сўнгра , ҳар бир касрни 9 000 га ( 10 000 — 1 000 )тенг бўлган амортизацияланадиган қийматга кўпайтириш йўли орқали ҳар йиллик амортизация суммаси аниқланади : 5/15, 4/15, 3/15, 2/15, 1/15 Бу ҳолда амортизация чегирмалари суммаси қуйидаги кўринишда бўлади : Бошланғич қиймат Йиллик амортизация суммаси Жамланган амортизация Баланс қиймати Харид санаси 10 000 — — 10 000 1-йил охири 10 000 (5/15х9 000)к3 000 3 000 7 000 2-йил охири 10 000 (4/15х9 000)к2 400 5 400 4 600 3-йил охири 10 000 (3/15х9 000)к1 800 7 200 2 800 4-йил охири 10 000 (2/15х9 000)к1 200 8 400 1 600 5-йил охири 10 000 (1/15х9 000)к 600 9 000 1 000 Жадвалдан кўриниб турибдики ,энг катта амортизация суммаси 1 йилда ҳисобланади . кейин йилма-йил камаяди. Жамланган амортизация кам-кам ортиб боради , баланс қиймати қолдиқ қийматга етиб бормагунча ҳар йили амортизация суммасига камайиб боради.

Камайиб борувчи қолдиқ усули Бу усул сонлар йигиндиси усули тамойилларига асосланган. Бу усулда ҳар кардай қатъий ставка қўлланилиши мумкин бўлса ҳам ,аммо кўпинча тўғри чизикли усулда фойдаланган нормал ставкага нисбатан икки карра кўпайтирилган меъёр қўлланилади. Бу жараён икқиланган амортизацияда камайиб борувчи қолдиқ усули деб аталади Олдинги мисолда юк машинасининг фойдали хизмат муддати 5 йилга тенг эди. Тўғри чизикли амортизациялаш усулида ҳар йилги меъёр мос равишда 20% ( 100% /5)ни ташкил қилади. Камайиб борувчи қолдиқ усулида ҳисобдан чиқаришнинг икқиланган меъёрида амортизация меъёри 40% (20% х2)га тенг бўлади. Кайдқилинган ушбу 40% ҳар йил охирида баланс қийматига кўпайтирилади . Амортизацияни ҳисоблашда тахмин қилинаётган қолдиқ қиймати, охириги йилдагисидан ташқари ҳисобга олинмайди.Бу усулни ифодаловчи жадвал пастда келтирилган : Бошланғич қиймат Йиллик амортизация суммаси Жамланган амортизация Баланс қиймати Харид санаси 10 000 — 10 000 1-йил охири 10 000 (40%х10 000)=4 000 4 000 6 000 2-йил охири 10 000 (40%х6 000)= 400 6 400 3 600 3-йил охири 10 000 (40%х3 600)=1 440 7 800 2 160 4-йил охири 10 000 (40%х2 160)= 864 8 704 1 296 5-йил охири 10 000 1 296 — 1 000= 296 9 000 1 000 6.Асосий воситаларнинг чиқиб кетиш муомалаларини ҳисобга олиш Асосий воситалар қуйидаги йўллар билан чиқиб кетиши мумкин : Тугатиш Сотиш Алмаштириш Қайтармаслик шарти билан бериш

Пай бадали кўринишида бериш Ҳисобдан чиқариш керак бўлган активнинг ҳолатига объектнинг бошланғич қиймати ва унинг хизмат муддатида ҳисобланган амортизация мос бўлган бухгалтерия ҳисобварагида ҳисобдан чиқарилади. Объектнинг баланс қиймати ва унинг сотилишидан тушган тушумнинг фарқи молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисоботда фойда ва зарар моддасида ифодаланади. Мисол :Агар асосий воситанинг бошланғич қиймати 6500* ,эскириши 46508 бўлса, учун сотилаётганда Ўртадаги фарқ суммасига пул келиб тушганда қуйидагича бухгалтерия ёзуви ёзилади: Дт пул маблағи 1850 Дт жамланган амортизация 4650 Кт ускуна 6500 Агар асосий восита 1000 га сотилган бўлса, учун ҳолда кўрилган зарарга қуйидагича бухгалтерия ёзуви берилади : Дт Пул маблағи 1000 Дт Жамланган амортизация 4650 Кт ҳисобдан чиқаришдан зарар 850 Кт ускуна 6500 Агар асосий восита 2000 га сотилган бўлса, учун ҳолда қуйидагича бухгалтерия ёзуви берилади : Дт Пул маблағлари 2 000 Дт Жамланган амортизация 4650 Кт ҳисобдан чиқарилган фойда 150 Кт ускуна 6500 7.Асосий воситаларни ишчи ҳолатда ушлаб туриш харажатлари ҳисоби Асосий воситаларни сотиб олингандан кейин уни саклаб туриш

учун харажатлар қилинади . Бу харажатлар 4 асосий категорияларга бўлинади : 1. Ишчи ҳолатида саклаб туриш ва жорий таъмирлаш 2. Яхшилаш 3. Қўшимчалар киритиш 4. Қайта кўриш ва бошқариш Саклаб туриш ва жорий таъмирлашларни харажатларини ҳисоблашда 2 усулдан фойдаланилади : — Пайдо бўлиши бўйича ҳисобга олиш усули — бу бўйича харажатларни уларга зарурат пайдо бўлганда ҳисобга олишни ва харажатларни бутун давр давомида тақсимлашни назарда тутади. — Тақсимлаш усули — бу усулдан фойдаланиб жорий таъмирлаш систематик ҳарактерга эга бўлган ва хажм бўйича учун аҳамиятли бўлганда тавсия қилинади . Бу усулдан фойдаланилганда жорий йилда кутилаётган таъмирлаш учун тахмин қилинаётган харажатларнинг умумий хажми баҳолари сўнгра вақт ёки ишлаб чиқариш хажми асосида вазиятдан келиб чиққан ҳолда таксчимланади. Асос бўлиб вақт хизмат қилган ҳолда харажатлар бир оралик давр учун таъмирлаш ва саклаб туриш суммаси аниқланади . Тахмин қилинаётган сумма учун асосий воситалар ҳисобварагида контур ҳисобвараги очилади . Жорий таъмирлаш ва саклаб туришнинг ҳақиқий харажатлари контур ҳисобварагида акс эттирилади . КЕЙИНГИ КАПИТАЛ ҚЎЙИЛМАЛАР. Асосий воситаларларга қилинган капитал қўйилмалар активнинг баланс қийматига кушилади, качонки капитал қўйилмалар активнинг ҳолатини бошланғич баҳоланган норматив кўрсаткичларидан юқорирок даражада яхшилаб келгусида иқтисодий манфаатни ошишига олиб келадиган эҳтимоли мавжуд бўлса . Яхшиланиши натижасида иқтисодий манфаатдорликни ошишига олиб келувчи мисоллар бўлиб , қуйидагилар хизмат қилади :

Активнинг фойдали фаолияти муддатини у зайтириш билан бирга қ увватини ошириш мақсадида реконсрукция қилиш . Ускунада ишлаб чиқарилган махсулотнинг сифатини яхшилаш мақсадида, ушбу ишлаб чиқариш ускунасининг қисмларининг сифатини ошириш асосий фаолиятнинг дастлаб баҳоланган харажатлари камайтиришга олиб келадиган янги ишлаб чиқариш жараёнларини қўллаш. Бошқа барча капитал қўйилмалар , улар амалга оширилган даврда харажатлар сифатида тан олиниши керак . Мисол учун : Асосий воситаларни таъмирлаш ёки техник хизмат кўрсатиш , корхона кўтаётган дастлабки баҳоланган меъёрий кўрсаткичлар бошланғич даражасидаги иқтисодий манфаатларни ушлаб туриш ёки қайта тиклаш учун амалга оширилади . Капитал харажатлар ёки капитал қўйилмалар деб — асосий воситаларни ва бошқа узоқ муддатда фойдаланиладиган активларни сотиб олиш ва яратиш билан боғлиқ бўлган харажатларга айтилади . Ускуналарни таъмирлаш ёки хизмат кўрсатиш ёқилги сотиб олиш харажатлари , яъни корхона фаолияти учун зарур бўлган барча харажатлар капитал харажатларга ёки чиқимга киритилади , чунки улар ушбу ҳисобот даврида даромад олиш учун қилинган харажатларни ифодалайди. Капитал қўйилмалар — бу баланснинг активлар қисмида акс эттирилган харажатлардир ва бухгалтерия балансининг актив қисмида акс эттирилади, шу сабабли бухгалтерия ахборотлари нуктаи назаридан харажатлар ҳисобланмайди. Харажатлар эса — бу чиқим деб тан олинади ва таннархга олиб борилади ҳамда молиявий натижаларни аниқлашда асос бўлиб хтзмат қилади.. Асосий воситаларни , табиий ресурсларни ,номоддий активларни сотиб олишдан ташқари капитал қўйилмалар ўз ичига асосий воситаларнинг ўсиши ва яхшиланишини олади. Асосий воситаларнинг ошиши деб — ишлаб чиқариш кувватларининг

жисмоний кенгайиши ҳисобланади. агарда бинога янги канот кўрилса ва бир неча йилдан сўнг , бу харажатлардан даромад олиш кўтилса , бу канотларни кўришга кетган харажатлар “бино” ҳисобварақ дебетида акс эттирилади . Одатдаги харажатларга жорий таъмирлаш , хизмат кўрсатиш , мойлаш , тозалаш, караб туриш тўловлари яъни ускунани ишчи ҳолатида ушлаб туриш учун зарур бўлган харажатлар киради.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 1. И.А.Каримов. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т., Ўзбекистон, 1995. 2. И.А.Каримов. Ўзбекистон - бозор муносабатларига ўтшнинг ўзига хос йўли. Т., Ўзбекистон, 1995. 3. И.А.Каримов. Ўзбекистоннинг сиёсий-ижтимоий ва иқтисодий истиқболининг тамойиллари. Т., Ўзбекистон, 1995. 4. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонун. 1990 йил 31 октябр. - Ўзбекистон ССР Олий Советининг Ведомостлари, 1990 йил №31- 33. 5. Ўзбекистон Республикасида Мулкчилик тўғрисидаги қонунга ўзгартириш ва қўшимчалар киритиш ҳақида Ўзбекистон Республикасининг 1993 йил 7 май қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг ахборотномаси, 1993 йил, 5-сон. 6. Ўзбекистон Республикасидаги корхоналар тўғрисидаги қонун. 1991 йил 15 феврал - Ўзбекистон Республикаси қонун ва фармонлари. Т. “Ўзбекистон” - 1992. 7. Ўзбекистон Республикасининг Кооперация тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1991 йил 8-сон. 8. Ўзбекистон Республикасининг ташқи иқтисодий фаолият тўғрисидаги 1991 йил 14 июн қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1991 йил 8-сон. 9. Давлат тасарруфидан чиқариш ва хусусийлаштириш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1991 йил 19 ноябр қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 йил, 1-сон.

10. Монополистик фаолиятни чеклаш тўғрисида Ўзбекистон Республикасининг 1992 йил 2 июл қонуни. - Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси. 1992 йил, 10-сон. 11. www.ziyonet.uz 12. www.nur.uz

Похожие

Асосий воситалар ҳисоби

Асосий воситалар xисоби

Асосий хужалик жараёнлари ҳисоби

Асосий воситалар ва номоддий активлар аудити

Асосий воситалар ва номоддий активлар хисоби