Aholi turmush darajasining ko’tarilishi va ijtimoiy rivojlanishni prognozlash - Экономика - Рефераты

Aholi turmush darajasining ko’tarilishi va ijtimoiy rivojlanishni prognozlash

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

43.201171875 KB

Aholi turmush darajasining ko’tarilishi va ijtimoiy rivojlanishni prognozlash Reja: 1. Aholi turmush darajasining ko’tarilishi va ijtimoiy rivojlanishni prognozlash tizimlari. 2.Aholi ehtiyojini va chakana tovar ayirboshlashni prognozlash. 3. Maishiy xizmatlarni prognozlash. 4. Sog‘liqni saqlashni prognozlash. 5. Madaniyatni taraqqiy ettirishni prognozlash .

1. Aholi turmush darajasining ko’tarilishi va ijtimoiy rivojlanishni prognozlash tizimlari. Х alq farovonligini aniqlovchi eng muhim ijtimoiy-iqtisodiy omil – bu, turmush darajasi bo‘lib, u kishilarning jismoniy, ma‘naviy va ijtimoiy talablari darajasini xarakterlaydi. Extiyojlar xarakatini baxolash masalasi ijtimoiyiqtisodiy jamiyat taraqqiyotini prognozlashda salmoqli o‘rin tutadi. Т urmush darajasini aniqlovchi rivojlanish talablarini tahlil qilish, talablar tarkibida ularning taraqqiyotiga ta‘sir etuvchi sezilarli omillarni aniqlash, sababoqibat va ehtiyojlar harakati orasidagi boglanishlarni hamda aks etgan omillarni o‘rnatish, o‘tmishdagi talab-ehtiyojlar o‘zgarishini tahlil qilish, ijtimoiy taraqqiyot va turmush darajasi bilan o‘zaro boglangan prognozlanadigan ko‘rsatkichlarni aniqlash asosida olib boriladi. Bu sohada prognozlashning asosiy masalasi eng avvalo aholining kelajakdagi talab-ehtiyojlarini va ularni qondirish imkoniyatlarini aniqlashdan iborat. Masalan, yuqori sifatli va turli-tuman oziq-ovqat mahsulotlari, xizmat ko‘rsatish, uy-joy va boshqalar. Ijtimoiy turmush tarzini har tomonlama va tubdan prognozlash muammolarini qamrab olish, umumdavlat turmushi darajasini ko‘tarish va ijtimoiy rivojlanish prognozlari tizimini ishlab chiqish sistemaning ijtimoiy turmush darajasini barcha rejalashtirilgan jabhalarda ko‘taruvchi kompleks rejalashtirishni ishlab chiqish bazasidir. Ijtimoiy rivojlantirishni prognozlash va turmush darajasini ko‘tarish tizimi, umumiy boglanishni va aqliy ketma-ketlik bo‘yicha prognozlar ishlab chiqishni ta‘minlovchi kompleks ko‘rsatkichlarga asoslanadi. Ularning eng dolzarblari quyidagicha: - jamiyatning ijtimoiy tuzilishi va aholi tarkibini hamda sonining dinamikasini ifodolovchi (xarakterlovchi) ijtimoiy-demografik ko‘rsatkichlar; - umumlashtiruvchi ko‘rsatkichlar, turmush darajasining ko‘tarilishini qiymat nuqtai nazaridan aniqlashga imkon beruvchi iqtisodiy sharoit, har bir jon

boshiga to‘gri keladigan milliy daromad, aholi daromadining strukturasi va dinamikasi, resurslarning iste‘moli va ularning milliy daromaddagi hajmi; - asosiy oziq-ovqat mahsulotlari iste‘molining ko‘rsatkichlari; nooziq- ovqat tovarlari (mollari), aholi jon bishiga sotiladigan tovarlar hajmi, madaniymaishiy jihozlar bilan oilaning ta‘minlanganligi; - uy-joy va kommunal qulayliklar bilan ta‘minlanganlik, madaniy va maishiy xizmat ko‘rsatish, bolalar, o‘quv-profilaktik, sanatoriya-dam olish maskanlari, turistik muassasalar ko‘rsatkichlari. 2.Aholi ehtiyojini va chakana tovar ayirboshlashni prognozlash. Ehtiyojni va chakana tovar ayirboshlash prognozlari turmush darajasining ko‘tarilishi va iste‘mol bilan chambarchas bog‗liq. Х alq iste‘moli mollarining prognozlarini ishlab chiqish jarayonida olingan natijalar, alohida shahsiy ehtiyojlarni aniqlashdagi so‘nggi bosqich ishlab chiqarish bo‘lib, bu o‘z navbatida ishlab chiqarishning jadalligi va proporsiyasini boshqarish imkoniyatiga; iqtisodiy sohalar rivojlanishining optimal dasturlarini va uning guruhlarini ishlab chiqishga; chakana tovar ayirboshlashning shakllanishiga imkon beradi. Т alab deganda bozorning tovarlarga bo‘lgan ehtiyoji, taklif deganda esa bozordagi yoki bozorga olib kelishi mumkin bo‘lgan mahsulot tushuniladi. Х alqning moddiy farovonligi ogishmay o‘sishi, jamiyat va shaxsiy ehtiyojlarning o‘sishiga olib keladi va ularni qoniqtirishda chakana tovar ayriboshlash salmoqli o‘rin egallaydi. Т ovar ayriboshlash deganda xalq ehtiyojlari mollarini sotish orqali shaxsiy pul mablaglariga almashinishi tushuniladi. Т alab va chakana tovar ayirboshlashni prognozlashda, prognozlash yo‘nalishi va uning harakteriga ko‘ra turli usullar qo‘llaniladi (me‘yoriy, ekstropolyatsiya, ekspert baholash, korrelyatsion-regression tahlil va boshqalar). Me‘yoriy usul oziq-ovqat mahsulotlari va nooziq-ovqat tavarlarning iste‘moldagi ratsional me‘yorini qo‘llash asosida, shuningdek, uzoq davr qo‘laniladigan tavarlarning me‘yoriy ta‘minlanganligi asosida yotadi.

Modellashtirish usuli chakana tovar ayriboshlashni va ehtimoliy talab tarkibining mikdoriy tavsifsini aniklashda qo‘llaniladigan usullardir. Regression tahlil usulida oziq-ovqat tavarlarining chakana tavar ayriboshlashdagi prognoz uchun qo‘llanilishini ko‘rib chiqamiz. Boshlangich proporsiyasi sifatida ….. – aholining real daromadini olamiz. Х 2 - 1000 yashovchi uchun do‘konlarning savdo maydoni; Х 3 - oziq - ovqat tavarlari uchun narxlar indekisi. Т alab va chakana tovar ayriboshlashni prognozlashda chiziqli va bosqichli modellar qo‘llaniladi. Bizning misolda modellarning umumiy ko‘rinishi quyidagicha: Yqa0+a1x1+a2x2+a3x3 ye 0 a 0 x 1 a 1 x 2 a 2 x 3 a 3 Misolni EHM yechib, quyidagi modelni olamiz: Y=47,016+1,27x 1 - 0,194x 2 +0,396x 3 2,027 x 1 1,23 x 2 0.193 x 3 0,399 Ikki model ham adekvat Fras>Ftab. Bundan tanlab olingan omillar tovar ayriboshlashga nisbatan adekvat ekanligi kurinadi. Prognozlash uchun eng qulay modelni tanlash korrelyatsiya va determinant R=0886R+0,894 bilan amalga oshiriladi. Bosqichli modellashda ular nisbatan katta. Shuning uchun u chakana tovar ayirboshlashni prognozlash uchun tanlangan. Х isoblash uchun ko‘proq yaroqli ko‘rinish quyidagicha: L n Y=2.027+1.23Lnx 1 -0.193Lnx 2 +0.399Lnx 3 rognozlash qiymatlarining omillarini bilgan xolda x 1 ,x 2 ,x 3 lar chakana tovar ayriboshlash prognozini aniqlaydi. Masalan, prognozlash davri so‘ngida (yil) x 1 kattaligi 116,5 % ni tashkil etadi, x 2 q113,6%, x 3 q102%. Bu qiymatlarni modelga qo‘yib , Ln u =4,819 yoki u =23,3%ni olamiz, shunigdek, prognozlash davrining oxiriga kelib, oziq-ovqat maxsulotlarining chakana tovar ayriboshlashi 23,5%ga ortadi, bundan uning so‘mdagi qiymatini aniqlash mumkin. eY

jijAholi talabini aniqlashning boshqa bir usuli modellashtirish usuli hisoblanadi. a x в i j a ij -mahsulot iste‘molining miqdori ij- to‘liq o‘suvchi (polovozrastnoy) guruhi; x j -to‘liq o‘suvchan (polovozrastnoy) guruhining j- qiymati; v i - I mahsulotga bo‘lgan talab. 3. Maishiy xizmatlarni prognozlash. Ihlab chiqarishga bogliq bo‘lmagan eng muxim soxalardan biri axoliga maishiy xizmat ko‘rsatishdir. Aholi xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash, xizmat turlari va hajmlarining orttirish, buyurtmalarning muddatlarini qisqartirish bo‘yicha zaruriy tadbirlarni ishlab chiqishda aholi talab etayotgan u yoki bu prognozlar muhim rol o‘ynaydi. Maishiy xizmatlar uchun prognozlarni ishlab chiqish uslubiyotida aholi talabini aniqlovchi omillar doirasini aniqlash murakkab masaladir. Т alabga ta‘sir etuvchi omillar aniq xizmat ko‘rsatish guruhlariga qarab qator sabablarga bogliq. Bu yerda, oilaning maishiy asboblar, poyabzallar va kiyim-kechaklar, shuningdek, ular tayyorlangan materiallar va boshqalar bilan ta‘minlanganligi bo‘lishi mumkin. Maishiy xizmat ko‘rsatishni prognozlashtirishda turli usullarining qo‘llanilishi ma‘lum. Eng ko‘p tarqalganlari me‘yoriy, ekstropolyatsion, iqtisodiy matematik modellash usullaridan. Me‘yoriy usul asosida ilmiy asoslangan me‘yorlar tizimi yotadi va u aniq bir xizmat turlariga kelajakda bo‘ladigan talabalarni aniqlashga imkon beradi. Yanada keng tarqalgan maishiy xizmatga bo‘lgan talabni prognozlaydigan usul korrelyatsion-regression tahlil usuli bo‘lib, u o‘ta ahamiyatli qiymat omillariga ega bo‘lgan talablarni shakillantiradi. Bir omilli modellar nisbatan sodda modellar hisoblanadi. Masalan, kimyoviy tozalash xizmatiga bo‘lgan talabning daromad turi darajasiga boglanishi:

Y = a 0 ka 1 x 1 Bu yerda: u - aholi jon boshiga yillik kimyoviy tozalash hajmi; a 0 a 1 – tenglama parametirlari; X 1 – aholi jon boshiga yillik daromad, ming so‘mda. Jon boshiga yillik daromdni va model parametri prognozini bilish orqali prognozlash davridagi izlanayotgan xizmat ko‘rsatish hajmini aniqlash mumkin. Ko‘p omilli modellar yanada murakkabroqdir. Ikki omilli modelni misol keltiramiz. Faraz qilaylik, kimyoviy tozalash xizmatiga bo‘lgan talab hajmining o‘sishini Х 1 ko‘rsatkich orqali, jon boshiga kiyim-kechak, trikotaj mahsulotlarining tovar ayriboshlashini (so‘mlarda) va aholining umumiy soniga nisbatan ma‘lum yoshdagi yashovchilar nisbiy vaznining (x 2 ) o‘sish prognozini aniqlash lozim bo‘lsin. Avvalo x 1 va x 2 lardagi bogliqliqni aniqlash, mezonlar aosida tanlashning haqqoniyligini baholash, ko‘rib chiqilayotgan kattaliklarning o‘zaro bogliqligi darajasini aniqlagan holda prognozini olish lozim. Chiziqli boglanishlar koeffitsiyentlari qiymatlarini e‘tiborda tutib tenglamani eng kichik kvadratlar usulida aniqlaymiz. Natijada model quyidagi ko‘rinishga keladi. U=6,18-0,23x 1 +0,64x 2 So‘ngra chizikli boglanishlar va modelning adekvatligi mavjudligini ma‘lum me‘zonlar orqali aniqlaymiz. Т ahlil chiziqli bo‘lmagan boglanish mavjudligini ko‘rsatadi. Faraz qilamiz boglanish bosqichli xarakterga ega: Уеа 0 х 1 а 1 х 2 а 2 Olingan modelni yanada qulay ko‘rinishga o‘zgartirib, U=- 1,045+2,073x 1 +2,671x 2 tengligini olamiz. 4. Sog‘liqni saqlashni prognozlash.

Sog‗liqni saqlash prognozini ishlab chiqishda normativ turdagi modelni qo‘llash maqsadga muvofiq. Sogliqni saqlashni prognozlash uchun asosiy daraja hududdagi aholi sonini va aholiga tibbiy xizmat ko‘rsatish me‘yorlari prognozini aniqlovchi tenglama hisoblanadi. Т ibbiy xizmat ko‘rsatish darajasini xarakterlovchi asosiy ko‘rsatkichlar quyidagicha: kasalxonalardagi o‘rinlar soni; vrachlik lavozimlari soni, aholi orasida tibbiy muasssasalarga tashrif buyuruvchilari soni, dorixonalar soni, dam olish muassasalarining rivojlanganligi. Masalan, aholining tibbiyot kadrlari bilan ta‘minlanganligi prognoz qiymatini aniqlash kerak bo‘lsin. Buni murakkab bo‘lmagan yo‘l bilan hal etish mumkin. 1.Aholi sonining prognozini va 1 ming yoki 10 ming kishiga me‘yorlar asosida to‘gri keladigan vrachlar soni (shuningdek, yillar va mutahassislar bo‘yicha) prognozini aniqlash. 2.Mavjud iqtisodiy-matematik modellarni qo‘llash orqali. Dorixonalarning soni amaldagi me‘yorlar asosida mamlakat miqyosida 9 ming kishiga 1 dorixona, shaharlarda 7 ming kishiga 1 dorixona, qishloq joylarida va aholi yashash punktlarida ham shaharlarda 10-50 ming aholiga 1-10 ming kishi 50-100 ming aholiga 1-12 ming kishi 100500 ming aholiga 1-13 ming kishi 1mln. va undan ortiq 1-20 ming kishi Shuningdek, bu yerda me‘yorlarni bilishimiz ham zaruriydir. 5. Madaniyatni taraqqiy ettirishni prognozlash. Madaniyatni taraqqiy ettirish prognozlari va dasturlarida madaniy-ma‘rifiy muassasalarni (klublar, kutubxonalar, madaniyat uylari va boshqalar) rivojlantirish masalasi qo‘yiladi. Boshlangich qiymatlar quyidagicha:

madaniy muassasalar bilan aholining ta‘minlanganligi; shahar va qishloq aholisining o‘sish soni; shaharlar sonining o‘sishi; madaniy muassasalarning moddiy bazasi holati va ulardan foydalanish darajasi. Т a‘minlanganlik me‘yorlari, ya‘ni saqlanayotgan har ming bog yoki 1 kutubxonaga 700 kishi, 1 klub uchun 1000 kishi, shuningdek, shahar aholisi soniga nisbatan hiyobonlar (boglar) va boshqalar hisobiga ko‘ra prognoz amalga oshiriladi. Nashr mahsulotlarining chiqarilishi soni, o‘quv yurtlari, kutubxonalar talablariga va boshqalarga ko‘ra, qogoz resurslari hamda nashriyotlarning quvvatini hisobga olgan holda amalga oshiriladi. Bu yerda ishlab chiqarish harajatlarini kamaytiruvchi va ayni vaqtda aholining nashr mahsulotlariga bo‘lgan talabini qoniqtiruvchi modelni qo‘llash mumkin: P i -maksimal mahsulotdagi tayyor harajatlar; X i -i turdagi mahsulotning ishlab chiqarish hajmi; a ij - turdagi qogozning har bir mahsulot uchun sarf; B-i mahsulotga bo‘lgan talab x i 0 Qisqacha xulosalar. Ijtimoiy rivojlanish va turmush darajasini ko‘tarishni prognozlashning asosiy masalasi eng avvalo axolining kelajakdagi talab extiyojlarini aniqlash va ularni qondirish imkoniyatlarini xisoblashdir. Bu soha prognozlari tizimini umumiy boglanishni va mantiqiy ketma ketlik bo‘yicha prognozlar ishlab chiqishni ta‘minlovchi kompleks ko‘rsatkichlarga asoslanadi. Ehtiyojni va chakana toovar ayirboshlash prognozlari turmush darajasining ko‘tarilishi va iste‘mol bilan chambarchas bogliq. Т alab va chakana tovar ayirboshlashni prognozlashda asosan korrelatsion regression tahlil usulidan foydalaniladi.

Maishiy xizmatni prognozlarini ishlab chiqishda murakkab muammo bo‘lib aholini talabini aniqlovchi omillar hisoblanadi. Т ibbiyotni prognozlarini tuzishda normativ turdagi modellardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Adabiyotlar ruyhati 1. Фарейчева Г.В. Система обхественнух потребностей и ее макрорегулирование в условиях глобализации М. МГУ. ТЕИС. 2004. 456с 6. Ершова И.В. Предпринимательство и право М. 2003. 258с. 7. Воркуев Б.Л. Модели макроэкономика М.ТЕИС. 2004. 230с. 8. Т.А.Агапова, С.Ф.Серегина Макроэкономика тесту Учебное пособие изд «АСА» 2003. 357с. 9. Irmatov M.M., Хaydarov M.Т. «Iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishni prognozlashtirish» O‘quv qo‘llanma Т.: ТDIU 2004 yil. 10. Липшиц И.В. Экономика. Учебник для курсов ОМЕГА-Л М 2004 656с. 11. Н.Л.Шагас, Е.А.Туманова Макроэкономика – 2. Учебное пособие Выпуск новый Долгосрочный аспект М.ТЕИС 2004. Экономический факультет им М.В. Ломоносова МГУ 122с. 12. Тарассвич Л.С., П.И.Гребенников, А.И.Леусский Макроэкономика Учебник 5-е издание М. Юраѐт 2004г. 654с. 13. Г.А.Куторшевский «Экономика» основу теория Учебное пособие изд. «Экономика» 2004. 382с. 14. Под. Редакций К.А.Хубиева Экономический рост и фактор развития современной России М. ТЕИС 2004. 726с. 15. Р.С. Вечканов, Г.Р. Вечканова Макроэкономика 2-изд. М. 2004. 376с. 16. Ефимова М.Р. и др. Практикум по обхей теории статистика М. 2004.

Похожие

Aholi turmush darajasi statistikasi

Iqtisodiy va ijtimoiy prognozlash usullari

Iqtisodiy-ijtimoiy prognozlash modellari

Iqtisodiy va ijtimoiy prognozlash nazariyasining predmeti

Mintaqalarni iqtisodiy va ijtimoiy rivojlanishini prognozlash