Ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ўзига хос хусусиятлари - Экономика - Рефераты

Ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ўзига хос хусусиятлари

Загружено в:

12.02.2024

Скачано:

0

Размер:

161.5 KB

Ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ўзига хос хусусиятлари Режа : 1. Хизматлар бозори ва унинг хавфсизлигини таъминлаш 2. Ахборот хавфсизлигининг моҳияти ва унга таҳдидлар 3. Ахборот хавфсизлигини таъминлаш механизми 4. Ўзбекистонда ахборотни ҳимоялаш давлат тизими

Хизматлар бозорида хизматларни айирбошлаш жараёнидаги бозор муносабатлари моддий неъматлар шаклидаги товарлар айирбошлашдан фарқ қилади. Ушбу фарқли хусусиятлар қуйидагилардан иборат: - хизматлар юқори капитал ҳажмкорликка эга ва илмталаб бўлиб, саноат ёки шахсий эҳтиёжни қондиришга йўналтирилади; - хизматлар бир вақтнинг ўзида ишлаб чиқарилади ва кўрсатилади (яъни истеъмол қилинади), шу билан бирга, уларни сақлаб бўлмайди; - товарлар билан бўладиган операциялардан фарқли ўлароқ хизматларни божхона назоратидан ўтказиб бўлмайди; - баъзи, шу жумладан, уй-жой коммунал ва маиший хизмат турларини халқаро савдо муомаласига киритиб бўлмайди; - хизматлар соҳаси моддий ишлаб чиқариш соҳаларига нисбатан кўпроқ давлат томонидан хорижий рақобатдан ҳимоя қилинади. Бозор иқтисодиёти шароитида хизмат кўрсатиш тадбиркорлиги фаолиятига таҳдидлар иқтисодий, ижтимоий, ахборот, сиёсий, криминал, ҳуқуқий, коррупция ва бошқа таснифларга эга бўлади. Хизмат кўрсатиш соҳасидаги хавфсизликни таъминлашнинг асосий йўналишлари ҳуқуқий, ташкилий, техник-муҳандислик ҳимоя чора-тадбирларини ўз ичига олади. Ҳимоялаш объектларига қуйидагилар киради: - корхона, ташкилот ходимлари, молиявий маблағлар, валюта, қимматли буюмлар, моддий воситалар (бино-иншоот, техник асбоб-ускуналар); - хизмат ва тижорат сири ҳисобланган ахборот ресурслари, маълумотлар базаси таъминот дастурлари; - ахборотлаштириш воситалари ва тизимлари. Хизматлар соҳасида иқтисодий хавфсизликни таъминлаш бир томонда, соҳадаги тадбиркорлик фаолиятини ҳимоялашни, иккинчи томондан эса, рақобат устунлигини, рақобатдошликни ошириш тақозо этади. Бизнес-разведка қўлланиладиган соҳалар ва унинг афзалликлари қуйидагилардан иборат: - корхона стратегиясини ишлаб чиқиш ва такомиллаштириш. Бошқа

корхона (фирма)ларнинг рақобат стратегияси ва тажрибасини чуқур ўрганиш кам харажатлар сарфлаб янгиликлар яратишга, вазиятларни режалаштиришни тезроқ ўзлаштиришга имкон беради; - иш жараёнлари ва бизнес-тизимларни реинжиниринг қилиш. Бенчмаркинг ташкилий жараён ва тизимларни реструктуризация қилиш (қайта таркиблаш) га, воқелик ва ҳодисаларга турли томондан ёндашишга имкон беради; - иш жараёнларини мунтазам такомиллаштириб бориш; - стратегик режалаштириш ва мақсадни белгилаш. Бу бозор ўзгаришларини прогнозлаштириш ва ушбу ўзгаришларга мос вазифаларни тўғри белгилашга имкон беради; - муаммоларни ҳал қилиш; - таълим ва ғояларни бойитиш. Ҳар бир бенчмаркинг тадқиқоти ўқиш, ўрганиш бўлиб, бунинг натижасида янги ғоялар яратилади ҳамда мавжуд муаммолар ечими топилади; - бозор натижаларини баҳолаш ва таққослаш; - ўзгаришлар катализатори; - хизматлар соҳасида иқтисодий хавфсизликни таъминлашнинг муҳим жабҳаси ахборот хавфсизлиги бўлиб, уни таъминлашда бизнес-разведкадан кенг фойдаланилади. 2. Ахборот хавфсизлигининг моҳияти ва унга таҳдидлар “Ахборот” (арабча, ахбор - хабарлар, маълумотлар) - муайян воқеа- ҳодисалар тўғрисидаги хабар ёки маълумот, уларни тушунтириш, тушуниш ва идрок этишда қадим замонлардан буён к қ лланиб келаётган, кибернетика ва информатиканинг тараққиёти туфайли кейинги ватда янги, кенг маъно касб этаётган тушунча. Оммавий ахборот воситалари орқали эълон қилинадиган кўрсатув ва эшиттиришларнинг номи, журналистика соҳасидаги махсус жанр ҳам шундай аталади. Бирон воқеа ҳақидаги батафсил маълумот, давлатлар ўртасидаги музокаралар натижасида тузилган битим ёки шартномалар тўғрисидаги расмий хабар ҳам ахборот дейилади.

Ахборот воситаларининг жадал ривожланиши XXI асрнинг ахборот асри деб аталишига сабаб бўлди. Ахборот технологиялари ахборотлашган жамиятнинг интеллектуал салоҳиятини шакллантиришда муҳим аҳамият касб этмоқда. Ахборотлашган жамият ижтимоий-иқтисодий ривожланиш, энг аввало, ахборотни ишлаб чиқариш, унга ишлов бериш, сақлаш ва жамият аъзоларига етказишга боғлиқ эканини англатадиган тушунчадир . Ахборот ресурсларига таҳдидлар қуйидагиларда ўз ифодасини топади: - турли йўллар орқали махфий ахборотлар билан танишишга интилиш; - бузғунчилик мақсадида ахборотларни ўзгартириш; - ахборот тизимини ишдан чиқариш, бузиш ва бошқалар. Ахборот хавфсизлигининг яхлитлиги, бошқарувчанлиги, моҳияти таснифларининг барқарорлигини, шунингдек, объектнинг потенциали, ресурсларининг рейтингини ички ва ташқи таҳдидлар, хавф-хатарлар ҳамда нохуш ахборот омиллари таъсиридан сақланишига имкон берадиган холати ва ривожланиш йўналишларини ифодалайдиган хусусият ва сифатлари йиғиндисини англатади. Умуман, ахборот хавфсизлиги - шахс, жамият ва давлатнинг ҳаётий зарур манфаатларининг ҳимояланганлик ҳолатидир. Ҳар бир шахс ахборот олиш эркинлигига эга. Ахборот олиш кафолатлари ва эркинлиги - ҳар бир шахснинг ўзи исталган ахборотни излаш, олиш ва тарқатишга ҳақли эканлигидир. Ахборот хавфсизлиги объектларини давлат, ташкилот (корхона) ва алоҳида шахс даражасида туркумлаш мумкин (1-чизма).

Ахборот хавфсизлигига таҳдидлар ичида ахборот хуружи муҳим роль ўйнайди. Ахборот хуружи иқтисодий жиҳатдан миллий иқтисодиёт беқарорлигини келтириб чиқариш корхона фаолиятини издан чиқаришга, рақобат курашида мағлуб бўлиш, унинг бозорининг касод бўлиши, банкрот бўлиш, шахс иқтисодий хавфсизлигига путур етказишга қаратилган ва ахборот усуллари ёрдамида давлат монополистик бирлашмалари, трансмиллий корпорациялар таъсир доирасини кенгайтиришга интилишдир. 3. Ахборот хавфсизлигини таъминлаш механизми Ахборот хавфсизлигини таъминлаш моддий ва интеллектуал харажатлар қилишни тақозо қилади. Шунингдек, давлат ўзининг миллий манфаатлари доирасида оммавий ахборот воситалари фаолиятини тартибга солувчи демократик ҳуқуқий таъсир воситаларининг шакл ҳамда усулларини ишлаб чиқади ва амалга оширади. Ахборот хавфсизлигини таъминлаш вазифалари қуйидагилардан иборат: - ахборот жараёнларининг глобаллашуви шароитида ахборот тармоқларининг шаклланишида миллий манфаатларни ҳимоя қилиш; - давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари, ташкилот, корхона ва фуқароларни ҳаққоний, тўлақ маълумотлар билан ўз вақтида таъминлаш. Бу эса улар учун қарор қабул қилишга асос бўлиб хизмат қилади; - давлат, жамият, шахс ахборот хавфсизлигига зиён келтирадиган даражада ахборот ресурслари бутунлигининг бузулиши олдини олиш; - фуқаро, ташкилот ва корхоналарнинг ахборот фаолияти соҳасидаги ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш ва амалга ошириш; - мамлакат ахборот инфратузилмасини ҳимоя қилиш ва такомиллаштириш; - халқаро ахборот муҳитига, майдонига қўшилишини таъминлаш; - ахборот соҳасидаги таҳдидлар ва хавф-хатарларга қарши харакат қилиш. Мамлакатда ахборот хавфсизлигини иқтисодиёт соҳасида таъминлашнинг асосий чора-тадбирлари қуйидагилардан иборат: - статистик, молиявий, биржа, солиқ, бошхона маълумотларини яратиш,

йиғиш, қайта ишлаш, сақлаш, узатиш ва ҳимоялаш устидан давлат назоратини ташкил этиш ва амалга ошириш; - ахборотларни ҳимоя қилишнинг сертификатлашган миллий воситаларини ишлаб чиқиш ва уларни статистик, молиявий биржа, солиқ, божхона маълумотларини йиғиш, қайта ишлаш, сақлаш, узатиш тизими ва воситаларига жорий этиш; - электрон савдо ва электрон пуллар ҳамда уларнинг стандартлашган тизимлари базасида ҳимояланган миллий электрон тўловлар тизимини ишлаб чиқиш ва жорий этиш, шунингдек, улардан фойдаланишни тартибга солувчи ҳуқуқий-меъёрий ҳужжатлар базасини ишлаб чиқиш; - иқтисодиётда ахборот муносабатларини тартибга солувчи ҳуқуқий норматив базани мунтазам равишда такомиллаштириб бориш; - иқтисодий ахборотларни йиғиш, қайта ишлаш, сақлаш ва узатиш тизимларида ишлаш учун ходимларни тайёрлаш ва танлаш усулларини такомиллаштириш. Ахборот хавфсизлигини таъминлаш йўналишлари қуйидагилардан иборат: - ахборот хавфсизлигини таъминлашда давлат сиёсати ва тизимини ишлаб чиқиш ҳамда уни амалга ошириш учун ахборот хавфсизлигига таҳдидларни аниқлаш, баҳолаш ва прогнозлаштириш шакллари, усуллари ва воситаларини такомиллаштириб бориш; - ахборот хавфсизлигини таъминлаш тизим ва воситаларининг самарадорлигини баҳолаш тамойиллари, мезонлари ва усулларини ишлаб чиқиш; - ахборот технологиялари хавфсизлигини таъминлаш, ахборотларни ҳимоялашнинг замонавий усул ва воситаларини ишлаб чиқиш; - ахборот хавфсизлигини таъминлаш ва ахборот технологиялари соҳасида кадрларни тайёрлаш, қайта тайёрлаш ва малакасини оширишнинг ягона тизимини яратиш.

Ахборот хавфсизлигини таъминлаш усуллари умумий ва хусусий бурларга бўлинади. Умумий усуллар, ўз навбатида, ҳуқуқий, ташкилий- техник ва иқтисодий усуллардан иборат. 5. Ўзбекистонда ахборотни ҳимоялаш давлат тизими

Ахборот ресурслари ва ахборот тизимларининг хавфсизлиги қуйидаги мақсадларда оширилади: - шахс, жамият ва давлатнинг ахборот хавфсизлигини таъминлаш; - ахборот ресурсларини қалбакилаштириш, ўғирлаш, йўқотиш, бузиш, тўсиб қўйиш ва бошқа рухсат этилмаган фойдаланишларнинг олдини олиш; - ахборотни бузиб кўрсатиш, кўчириш, тўсиб қўйиш бўйича ноқонуний ҳаракатларни ва ахборот ресурслари ҳамда ахборот тизимларига бошқа таъсир шаклларининг олдини олиш; - давлат сирлари ва махфий ахборотлари мавжуд бўлган ахборот ресурсларини сақлаш (11.12.2003й N 560 - II “Ахборотлаштириш тўғрисида”ги Қонуннинг (янги таҳрир) 19-моддаси “Ахборот ресурслари ва ахборот тизимларини ҳимоялаш”). Ротлаштириш тўғрисида”ги Қонуннинг 20-моддасига кўра: - ахборот ресурслари ва ахборот тизимлари муҳофаза қилинишини ташкил этиш тартиби уларнинг мулкдорлари, эгалари томонидан мустақил белгиланади; - давлат сирлари ҳамда махфий сирлар тўғрисидаги ахборотни ўз ичига олган ахборот ресурслари ва ахборот тизимларининг муҳофаза қилинишини ташкил этиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. амалга

Ўзбекистон Республикасининг “Ахборотлаштириш тўғрисида”ги Қонунига мувофиқ, юридик ва жисмоний шахслар томонидан ахборот- коммуникация технологиялари ва Интернет тармоғидан фойдаланиш хавфсизлигини таъминлашнинг миллий тизимини янада такомиллаштириш, уларга компьютер хавфсизлигига таҳдидларни ўз вақтида аниқлаш, бартараф этиш ва таъсирини йўқотиш масалаларида кўмаклашиш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2005 йил 5 сентябрдаги «Миллий ахборот-коммуникация тизимларининг компьютер хавфсизлигини таъминлаш бўйича қўшимча чоралар тўғрисида»ги ПҚ-167-сон Қарори асосида “Узинфоком” маркази қошида Компьютер ҳодисаларига қарши чора кўриш хизмати ( UZ - CERT ) ташкил қилинган. Ахборотнинг криптографик ҳимояси воситаларини лойиҳалаштириш, тайёрлаш, ишлаб чиқариш, реализация қилиш, таъмирлаш ва улардан фойдаланиш фаолиятини амалга оширишда лицензия талаблари ва шартларига қуйидагилар киради:

- лицензиат ахборотнинг криптографик ҳимояси соҳасидаги қонун ҳужжатларига мажбурий риоя қилиши; - лицензияланадиган фаолиятнинг аризада кўрсатилган тури бўйича ахборотнинг криптографик ҳимояси соҳасидаги фаолиятни тартибга солувчи техник ва методик ҳужжатларнинг, шу жумладан, ички низомлар, йўриқномалар, методикаларнинг мавжуд бўлиши; - ахборотнинг криптографик ҳимоя воситаларини тайёрлаш ва ишлаб чиқишда Ўзбекистон Республикаси давлат стандартлари ҳисобланадиган криптографик алгоритмларни ёҳуд ахборотнинг криптографик ҳимоя воситалари соҳасидаги ваколатли орган томонидан тавсия қилинадиган стандартларни қўллаш; - мувофиқлик сертификатига эга бўлган ахборотларни криптографик ҳимоя қилиш воситаларидан, шунингдек, ахборотларни криптографик ҳимоя қилиш соҳасидаги ваколатли орган билан келишилган ҳолда фойдаланиладиган криптотизимлардан фойдаланиш; - давлат сирларига тегишли деб топилган маълумотларга эга бўлган ахборотни, шунингдек, ҳимоя қилиниши қонун хужжатларида белгиланган бошқа ахборотни криптографик ҳимоя қилиш соҳасидаги фаолиятни амалга оширишда давлат сирларидан фойдаланиш учун қонун ҳкжжатларида белгиланган тартибда расмийлаштирилган рухсатномага эга бўлган мутахассисларнинг лицензия талабларида мавжуд бўлиши; - норматив талабларга мувофиқ бўлган техник ўлчаш ва назорат қилиш воситалари, асбоблар ва қурилмаларнинг мавжуд бўлиши.

Адабиётлар: 1. Мирзиёев Ш.М.Танқидий таҳлил, қатъий тартиб-интизом ва шахсий жавобгарлик -ҳар бир раҳбар фаолиятининг кундалик қоидаси бўлиши керак: Мамлакатимизни 2016 йилда ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2017йилга мўлжалланган иқтисодий дастурнинг энг муҳим устувор йўналишларига бағишланган Вазирлар Маҳкамасининг кенгайтирилган мажлисидаги маъруза. -Т.:” Ўзбекистон”, 2017. 2. Мирзиёев Ш.М. Эркин ва фаровон, демократик Ўзбекистон давлатини мард ва олижаноб халқимиз билан бирга қурамиз: Ўзбекистон Республикаси Президенти лавозимига киришиш тантанали маросимига бағишланган Олий Мажлис палаталарининг қўшма мажлисидаги нутқи. // Халқ сўзи, 2016 йил 15 декабрь. 3. Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга мурожаатномаси// Халқ сўзи, 2017йил 23 декабрь 4. Абулкасимов Х.П. Давлатнинг иқтисодий хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. - Т.: Akademiya, 2012. 5. Aбулқосимов Ҳ. П., Фармонов Қ. З., Содиқов А.Х. Божхона ва иқтисодий хавфсизлик.Т.:” Iqtisod - Moliya “, 2009. 6. Абулқосимов Ҳ. П., Расулов Т.С. Ўзбекистонда озиқ-овқат хавфсизлигини таъминлаш йўллари. Рисола. - Т., ” Fan va texnologia”, 2015. 7. Абулкасимов Х.П., Саидахмедова Н.И., Абулкасимов М.Х.Экономическая безопасность предпринимательской деятельности. Учебное пособие. -Т.: Ilmiy- TexnikaAxboroti-Press, 2016. - 168 с.

Похожие

Туризмнинг мазмуни ва ўзига хос хусусиятлари

Банк хавфсизлигини таъминлашнинг ҳуқуқий асослари

Меҳмонхона ва ресторан хўжалигининг ўзига хос хусусиятлари

Чет мамлакатларда суғурта ишининг ўзига хос хусусиятлари

Мехмонхона ва ресторан хизматларининг ўзига хос хусусиятлари