Чет мамлакатларда суғурта ишининг ўзига хос хусусиятлари - Экономика - Рефераты

Чет мамлакатларда суғурта ишининг ўзига хос хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

85 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Халқаро суғурта бозорида Америка Қўшма Штатларининг тутган ўрни. 2. Америка Қўшма Штатларида суғурта фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш. 3. Америка Қўшма Штатларидаги йирик суғурта компанияларига умумий тавсифнома.

www.arxiv.uz 1. Иқтисоди ривожланган мамлакатларнинг молия - кредит тизи - мида суғурта компаниялари энг муҳим бўғи н лардан бири ҳисобланади. Айрим маълумотларга кўра, 2004 йилда жаҳон миқёсида с уғурта компаниялари томонидан йиғиб олинган жами суғурта мукофотлари миқдори, тахминан 1, 1 трл.доллардан ошиб кетди. Бунинг асосий сабаби шундаки, ишлаб чиқаришнинг гуркираб ривожланиши, барқарор иқтисодий ўсиш, пировардида бу мамлакатларда оддий аҳоли турмуш даражасининг фаров о нлиги суғурта ишини тараққий этиши учун замин яратди. Буни биз биргина бугунги кунда жаҳ о ннинг энг ривожланган мамлакатларидан бири бўлган - Америка Қўшма Штатлари мисолида кўришимиз мум к ин. 200 4 йил статистик маълумотларига кўра, Америка Қўшма Штатларида ҳосил қилинган ялпи ички маҳсулотнинг 9,4 фоизини суғурта мукофотлари ташкил этган. Бу кўрсаткич Франция, Канада, Италия каби тараққий этган мамлакатларнинг тегишли кўрсаткичидан сезиларли даражада юқоридир. Америка диёрида суғурта ишини нечоғли ривожланганлигини нафақат юқорида қайд этилган макроиқтисодий кўрсаткич орқали эмас , балки бошқа кўрсаткич орқали ҳам билиб олишимиз мумкин. Жумладан, 200 4 йилда йиғиб олинган суғурта мукофотларини аҳоли жон бошига тақсимлаганда, бир АҚШ фуқароси ўзини ва ўзига қарашли мол-мулкларни суғурталашга бир йилда 3790,2 доллар сарфлаган. Юқорида кўрсатилган маблағнинг 2072,1 доллари умумий суғурта, 1718,1 доллари эса ҳаётни суғуртасига тўғри келади. ХХ асрнинг сўнгги ўн йили мобайнида суғурта фаолияти Япония, Жанубий Корея, Сингапур ва Германия каби давлатларда жадал ривожланиб боришига қарамасдан, Америка суғурта компаниялари жаҳонда ўзининг етакчилик мавқеини йўқотган эмас. 2004 йилда Америка Қўшма Штатлари Канада билан биргаликда ер шарида йиғиб олинадиган суғурта мукофотларининг қарийб 36,2 фоизини тўпладилар. Кўриниб турибдики, бу

www.arxiv.uz жуда юқори кўрсаткич ва бу мамлакатларда суғурта иши кундалик ҳаётнинг ажралмас элементи эканлигидан дарак беради. 2004 йил маълумотларига мурожаат қиладиган бўлсак, Америкада 6000 мингга яқин суғурта компаниялари мавжуд бўлиб, уларда 2,6 млн.га яқин ходимлар ишлашяпти. 2000 йиллар бошида америкалик фуқаролар умумий суммаси 6,6 трл. доллардан ортиқ бўлган 450 млн. суғурта полисига эга бўлишган. АҚШда суғурта бизнеси ривожланишининг энг муҳим йўналишларидан бири, унинг янада байналминаллашувидир. Америкалик экспертларга кўра, бу жараён келгуси 10 йилликда янада кучаяди. Буни биз Ўзбекистон мисолида ҳам кўришимиз мумкин. 1991 йилда Ўзбекистон ўз мустакиллигини кўлга киритиши ва бозор муносабатларига босқичма-босқич ўтиши муносабати билан, Ўзбекистонга ривожланган давлатларнинг, шу жумладан Америка Қўшма Штатларининг қизиқиши ошди. 1994 йилда мамлакатимизда Американинг энг йирик суғурта компанияси бўлмиш - “Америкэн Интернейшнл Групп” суғурта корпорацияси Ташқи иқтисодий фаолият миллий банки билан ҳамкорликда “УзАИГ” ўзбек-америка суғурта компаниясини ташкил этди. Бу қўшма суғурта компаниясининг Устав капиталида америкалик компания си нинг улуши 51 фоизни, яъни 1,1 млн.долл.ни ташкил этади. Аммо, халкаро бозорларда Америка суғурта компаниялари жиддий рақобатга дуч келишмоқда. Америка суғурта компанияларининг халкаро бозорларда фаол фаолият кўрсатишининг асосий саба б ларидан бири шундаки, А мерика савдо- саноат монополиялари, транснационал корпорациялари тобора жаҳон бозорини ишғол қилмоқда. Табиийки, бу монополия ва корпорациялар чет мамлакатлар иқтисодиётидаги ўз иштирокларини таркибий тузилмаларидан бири бўлган суғурта компанияларисиз амалга оширишмайди. 2. Барча давлатларда бўлгани каби Америка Қўшма Штатларида ҳам суғурта компаниялари фаолияти устидан давлат назорати мавжуд.

www.arxiv.uz Бу бежиз эмас, албатта. Негаки, қайси давлатда ва иқтисодий тарақ иё т қай даражада ривожланмасин, барибир, суғурта компаниялари миллионлаб мижозлари олдида олган мажбуриятларини ҳалол ва виждонан бажаришлари учун масъулиятга эгадирлар. Шуниси диққатга сазоварки, АҚШда суғурта компаниялари фаолиятини давлат томонидан тартибга солиш марказлашган шаклда ягона Федерал бошқарув органи томонидан назорат қилинмасдан, балки штат даражасида назорат қилинади. Ҳар бир штатда суғурта операцияларини назорат қилиш бўйича махсус бўлимлар мавжуд бўлиб, улар суперинтендант ёки комиссарлар томонидан бошкарилади. Бу шахслар штат губернаторлари томонидан тайинланади ва одатда, раҳбарлик муддати губернаторлар сайлов муддатига тенг. Айрим штатларда суғурта операциялари ҳажмининг ниҳоятда катталиги махсус бўлимда етарли миқдорда ходимлар ишлашини талаб этади. Аммо, шундай бўлишига қарамасдан бу назорат бўлимлари доимо малакали мутахасислар ва зарур даражадаги маблағлар етишмаслигидан азият чекишади. Шуниси ажабланарлики, ҳар бир штатда суғурта компанияларини назорат қилиш ва рўйхатдан ўтказиш тартиби бир- биридан фарқ қилади. Суғурта операцияларини назорат қилиш бўлимининг асосий функцияси мазкур штатда рўйхатдан ўтган барча суғурта компанияларининг тўлов қобилияти ва амалга оширилган суғурта операциялари устидан мунтазам назорат ўрнатишдан иборат. Фақат бугина эмас. Суғурта операцияларини назорат қилиш махсус бўлими, амалда ҳар бир суғурталовчининг молиявий аҳволини кузатиб боради ва йиллик ҳисоботларни таҳлил этади. АҚШдаги ҳар бир штат ўз ҳудудида фаолият кўрсатаётган ҳамма суғурта компаниялари учун муайян талаблар ва чекловлар қўйишда мутлақ о эркиндир. Ҳар бир штатда суғурта фаолиятини тартибга солиш юзасидан алоҳида қонун-қоидаларни мавжудлиги бу йўналишда маълум бир қийинчиликларни келтириб чиқармокда. Хусусан, Арканзас штатида рўйхатдан ўтган суғурта компанияси ўз полисини Техас штатида сотса, демак у мазкур штатнинг

www.arxiv.uz суғурта фаолиятини амалга оширишга доир қонун ҳужжатлари талабларига жавоб бериши зарур. Бу эса, ўз-ўзидан ортиқча расмиятчиликни ва ҳужжатларни тўлдиришни вужудга келтиради. Мана шунга ўхшаш масалаларни ҳал этиш ва суғурта соҳасини Федерал даражада ўзаро мувофиқлаштириб бориш мақсадида, барча штатларнинг суғурта операцияларини назорат қилиш махсус бўлимлари бўлим бошлиқларининг кўнгилли Миллий ассоциациясига бирлашдилар. Ассоциациянинг мажлислари бир йилда 2-4 бўлиб ўтсада, афсуски, унинг қабул қилган қарорлари штатдаги қонун чиқарувчи органлар учун тавсиявий характерга эга. Ажабланарли томони шундаки, суғурта компанияларининг ўзи эмас, балки улар фаолиятининг айрим томонлари Федерал ҳукумат томонидан назорат қилинади. Масалан, суғурта компанияларининг қимматли қоғозларни олди-сотдиси билан боғлиқ операциялари қимматли қоғозларни савдоси бўйича Комиссия ўрнатган талабларга жавоб бериши зарур. Биринчи навбатда, суғурталанувчини манфаатини ҳимоя қилади. Европада амалда бўлган тартибдан фарқли ўлароқ, Америка Қўшма Штатларида суғурта компанияси раҳбарлари учун уларнинг малакаси, иш тажрибасига талаблар қўйилмайди. Аксинча, амалга оширилган суғурта операциялари бўйича қаттиқ ҳисобот талаб этилади. Ҳар бир штатда депозит ва кафолат фондлари мавжудки, бу фондлар суғурта компаниялари банкрот деб эълон қилинган тақдирда, олинган мажбуриятларни бажариш учун ишлатилади. Кафолат фондига ажратилаётган маблағлар миқдори суғурта компаниясининг активига нисбатан 2-5 фоизни ташкил этади. Мобод о , суғурта компанияси банкрот деб эълон қилинса, бу ҳолда суғурта назорати қандай чора-тадбирларни амалга оширади деган ўринли савол туғилиши мумкин. Дастлаб, штатдаги суғурта операцияларини назорат қилувчи махсус бўлим, банкрот деб эълон қилинган компаниянинг жами қарзларини баҳолайди. Шундан сўнг, банкрот бўлган компаниянинг мижозларини қабул

www.arxiv.uz қилиб олган бошқа компания кафолат фондидан тегишли маблағлар олади. Айрим штатларда, суғурта компанияларининг штат бюджетига тўлайдиган ажратмалар миқдори кафолат фондидан олинадиган маблағлар суммасига камайиши ҳам мумкин. Юқоридагилардан кўриниб турибдики, Америка Қўшма Штатларида суғурта фаолиятини давлат томонидан назорат этиш ўзига хос характерга эга. Ҳар бир штатда суғурта фаолиятини назорат қилишга қ аратилган қонунчилик ҳужжатлари айтарли бир-биридан фарқ қилади. Аммо, ҳар қандай шароитда суғурта операцияларини назорат қилувчи махсус бўлимларнинг асосий вазифаси суғурталанувчиларнинг тўла манфаатини ҳимоя қилишга қаратилган. Энг асосий гап ҳам мана шундадир. 3. Америка Қўшма Штатларида фаолият кўрсатаётган суғурта компанияларини учта йирик гуруҳга бўлиш мумкин: - ҳ аётни суғурта қилишга ихтисослашган компаниялар ; - умумий суғурта операцияларини (ҳаётни суғурта қилишдан ташқари) амалга оширувчи компаниялар. - ўзаро суғурталаш жамиятлари. Ҳаётни суғурталашга ихтисослашган Американи энг йирик компанияларининг ўзига хос хусусияти шундаки, улар бугунги кунда кўп минг сонли пенсия фондларига тегишли юз миллиардлаб маблағларни бошқарадилар. Айрим компаниялар активининг 30-40 фоизини, айнан Пенсия фондларига тегишли маблағлар ташкил этади. Бунда суғурта монополияларининг асосий вазифаси Пенсия фондлари томонидан ишончли бошқарувга топширилган маблағларни оқилона инвестицион сиёсат юритиш орқали кўпайтиришдан ва ишончли сақлашдан иборат. Суғурта компаниялари бундай хизматлари учун Пенсия фондларидан тегишли воситачилик ҳақини оладилар. Бу хизмат ҳақи суғурта компанияларига миллионлаб даромад келтирадилар. Аммо, бу асосийси эмас. Гап шундаки, суғурта компаниялари ихтиёридаги катта миқдордаги инвестицион

www.arxiv.uz ресурслар, уларни саноат корхоналари устидан назорат ўрнатишлари учун имконият яратади. Статистик маълумотларга қараганда, А мериканинг энг йирик 100 та саноат корпорацияларидан 27 тасида суғурта компанияларининг вакиллари Директорлар кенгашини бошқарган. Бу кўрсаткич бўйича суғурта компаниялари фақат тижорат банклари ва инвестиция компанияларидан кейинги ўринда туради. Умумий суғурта операцияларини амалга оширувчи компаниялар, айтарли барча кўрсаткичлар бўйича ҳаётни суғурталашга ихтисослашган компаниялардан кейин туради. Аммо, йиғиб олинадиган суғурта мукофотлари миқдори ва активининг ўсиши бўйича умумий суғурта операцияларини амалга оширувчи компаниялар бироз илгари ҳаракат қилишмоқда. Бунинг асосий сабаби шундаки, кейинги йилларда бу суғурта турларига бўлган талаб сезиларли равишда кучайди. Мазкур тоифага мансуб суғурталовчилар мижозлар сонини ошириш мақсадида мунтазам янги суғурта хизматларини таклиф этмоқдалар. Жумладан, адвокатларнинг, шифокор ларнинг ва меъм орларнинг учинчи шахсга зарар келтириш бўйича касбий жавобгарлигини суғурта қилиш юқоридаги фикримизнинг яққол исботидир. Ҳозирги пайтда, биргина “Сан Паул компани” суғурта компаниясида 65 мингдан ортиқ шифокор ўз жавобгарлигини суғурта қилишган. Ушбу суғурта тури бўйича тўпланган суғурта мукофотлари миқдори ялпи тушумларнинг 15 фоизига яқинини ташкил этмоқда. Америка Қўшма Штатларининг суғурта тизимида “мъючуэлс” деб аталувчи ўзаро суғурталаш жамиятлари ўзига хос ўринни эгаллайди. Агар, акциядорлик суғурта компаниясининг эгалари акциядорлар бўлса, “мъючуэлс” типидаги ўзаро суғурталаш жамиятининг эгалари - бу шу жамиятда ўз ҳаёти ёки мол-мулкини ёхуд жавобгарлигини суғурта қилган жисмоний ва юридик шахслардир. Бундай суғурта жамиятларининг бутун пул маблағлари суғурта мукофотлари ва фойдадан ажратмалар ҳисобидан шаклланади. Шунинг учун суғурта мукофоти бир вақтнинг ўзида

www.arxiv.uz суғурталанувчининг жамиятга кириш ҳиссаси бўлиб ҳам хизмат қилади. Суғурталанувчи ўзаро суғурталаш жамиятидан суғурта полисини сотиб олар экан, у нафақат суғурта қопламасини олишга даъвогарлик қилади, балки суғурталовчи фаолиятининг натижалари бўйича олинган фойдани бир қисмини олишга ҳам ҳақлидир. Дастлабки, “ М ъючуэлс” типидаги суғурта жамиятлари акциядорлик суғурта компанияларига қарама-қарши равишда ташкил этилдики, бунда суғурталовчи нафақат суғуртани даромад олишни бир манбаи сифатида қараши, балки ўзининг ҳиссадорларини энг қулай шароитларда суғурталаши зарур эди. Мавжуд маълумотларга кўра, АҚШда 2000 дан ортиқ ўзаро суғурта қилиш жамиятлари фаолият кўрсатишмоқдаки, бу кўрсаткич Буюк Британия, Франция ва Данияда 100 тадан ортиқни ташкил этади. Бу шаклдаги суғурта жамиятларининг умумий даромади АҚШда 482 , 1 мл рд .долл.ни ташкил эт а ди. Бу бошқа давлатларнинг кўрсаткичларидан жуда кўпдир. Шу ерда таъкидлаш зарурки, Японияда бор-йўғи 20 та ўзаро суғурталаш жамияти мавжуд бўлишига қарамасдан, улар томонидан тўпланган суғурта мукофотлари 278 , 3 мл рд . долл. ни ташкил этган. Америка суғурта тизимида суғурта брокерлари ўз мавқеларига кўра муҳим аҳамиятга эга. Кўп суғурта шартномалари амалда суғурталовчи билан суғурталанувчи ўртасида бевосита тузилмасдан, балки брокерлар воситасида тузилади. Жумладан, А мериканинг энг йирик компанияларидан бири- “Пруденшиал” 22 минга яқин агентларнинг хизматидан фойдаланишади. Юқорида қайд этганимиздек, Америка Қўшма Штатларида суғурта бизнеси ривожланишининг асосий йўналишларидан бири, уни янада интернационаллашувидир. Чет элдаги бўлим ва ваколатхоналар сони бўйича АҚШ бугунги кунда дунёда иккинчи ўринни эгаллаб турибди. Америка суғурта компанияларининг халқаро миқёсда фаол иштирок этишларининг асосий сабаби шундаки, А мерика транснационал корпорациялари жаҳон бозорида тобора кучли позицияларни эгаллашмоқда. Бу корпорацияларга

www.arxiv.uz қарашли мол-мулклар ва бошқа манфаатларни суғуртавий ҳимоя этиш, шубҳасиз унинг таркибига кирувчи суғурта компаниялар томонидан амалга оширилади. Американинг машҳур “ИТТ” концерни, ўз суғурта операцияларини жаҳоннинг 80 мамлакатида амалга ошираётган 25 суғурта компанияларини назорат қилади. Америка Қўшма Штатлари суғурта тармоғидаги энг йирик компаниялардан бири - бу “SIGNA” суғурта корпорациясидир. Бу корпорация 1982 йилда “Коннектиут дженерал корп.” ва “ИНА корп.” компаниялари негизида ташкил этилган бўлиб, унинг штаб - квартираси Филадельфияда жойлашган. У амалга оширадиган асосий суғурта операциялари мол-мулкни ва жавобгарликни суғурталашдир. “SIGNA” суғурта корпорациясининг ваколатхоналари жаҳоннинг 160 дан ортиқ мамлакатида фаолият кўрсатяп т и. Уни чет элдаги филиаллари асосан шахсий суғурта ва мол-мулк суғуртаси билан шуғулланишади. 1995 йилда корпорация бўйича келиб тушган суғурта мукофотларининг сал кам 10,0 фоизи чет элдаги филиаллар ҳисобига тўғри келган. Қўшма Штатларнинг энг етакчи компаниялари ҳақида тўхталар эканмиз, “Amerikan International Group (АИГ)” суғурта гуруҳининг ички ва ташқи бозордаги фаолияти алоҳида таҳсинга сазов о рдир. Гуруҳ асосан савдо ва саноат тармоқлари таваккалчиликларини суғурталашга ихтисослашган. “АИГ” ўзининг дастлабки операцияларини 1919 йилда Шанхайда бошлаган бўлиб, кейинчалик штаб-квартираси Нью-Йоркка кўчирилган. Бугунги кунда гуруҳнинг ваколатхоналари ва филиаллари ер юзининг 140 мамлакатида мавжуддир. “АИГ”нинг бир йиллик суғурта операциялари ҳажми қарийб 10,0 млрд.долл.дан ортиқ. Шуни алоҳида таъкидлаш зарурки, 1990 йилларнинг бошида соҳада рақобатни кескинлашуви 1993 йилларга келиб ҳаётни суғурта қилишга ихтисослашган 105 та ва умумий суғурта операцияларини амалга оширувчи 74 компанияни банкрот бўлишига олиб келди. Суғурта фаолиятини назорат қилувчи ҳукумат органлари буни олдини олиш мақсадида суғурта

www.arxiv.uz компанияларининг мавжуд капиталларига бўлган энг кам талабни янада кучайтирди. 1993 йилдан бошлаб, бу талаб 2-3 млн.долл. атрофида белгиланди.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Шеннаев Х.М. Суғурта сизга нима беради. –Т.: “Фан ва технологиялар маркази” нашриёти, 2003 йил.-106 б. 2. Шахов В.В. Страхование.Учебник для вузов.-М.«ЮНИТИ», 2001. 311 с. 3. Страховое дело: Учебник. В 2 т. (пер. с нем. О.И. Крюгер и Т.А. Федоровой). - т.1: Основы страхования / под ред. О.И. Крюгер. - М.: Экономист, 2004. - 447 с. 4. Климова М.А. Страхование: Учеб. пособие. - М.: Издательство РИОР, 2004. - 137 с. 5. Сербиновский Б.Ю., Гарькуша В.Н. Страховое дело: Учебное пособие для вузов. Изд-е 2-е перераб. и доп. - Ростов н/Д.: "Феникс", 2003. - 384 с. - серия "Высшее образование"6. Хван Л.Б. Солиқ ҳуқуқи. - Т.: Консаудитинформ, 2001. 432 б. 7 7 Ахвлед иани Ю.Т. Иму щественное страхование 2001й Рос.Экон. Акад.им:.Г.В.Плеханова 8. Маҳмудова Л. Суғурта иши. Ўқув қўлланма.-Т.: ТАҚИ, 2004 й. 7 7 Собиров Ҳ . Суғурта: 100 савол ва жавоб. - Т.: «Меҳнат», 1998. - 160 б 10. Хўжаев Й. Ташқи иқтисодий фаолиятда суғурта. Ўқув қўлланма.- Т.: Солиқ академияси, 2005.

Похожие

Мажбурий суғурта турлари ва уларни ўзига хос хусусиятлари

Суғурта ишининг иқтисодий асослари

Туризмнинг мазмуни ва ўзига хос хусусиятлари

Ахборот хавфсизлигини таъминлашнинг ўзига хос хусусиятлари

Меҳмонхона ва ресторан хўжалигининг ўзига хос хусусиятлари