Агросаноат мажмуаси тармоқлари маҳсулотларининг нархлари - Экономика - Рефераты

Агросаноат мажмуаси тармоқлари маҳсулотларининг нархлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. “Нарх” тушинчаси, унинг моҳияти ва функциялари 2. Қишлоқ хўжалигида нархлар тизими 1

www.arxiv.uz “Нарх” тушинчаси, унинг моҳияти ва функциялари Иқтисодий категориялар орасида энг мураккаби ва ўзида барча омилларни ифодалашибўйича нархга тенг келадигани кам. Айрим иқтисодий адабиётларда “нарх”, айримларида “баҳо” тушинчаси ишлатилади. Биз бу сўзларнинг моҳиятида бир нарсани кўрамиз. Нарх – маҳсулот қийматининг пулда ифодаланишидир. Бу ерда қиймат қонуни амал қилади. Нархнинг талаб ва таклиф асосида қиймат атрофида ўзгариб туриши қиймат қонунининг мазмунини ифодалайди. Бозорда маҳсулотлар нархларининг қандай бшлиши кўплабомилларга боғлиқ. Шулардан энг асосийси талаб ва таклиф миқдорининг бир – бирига мос келишидир. Албатта, бу умумий қоида узоқ муддатга сақланиб туради. Лекин айрим ҳолларда, маҳлум даврларда талаб ва таклиф бозор иштирокчиларининг таъсирида мос келмаслиги, кўпроқ фойда олиш мақсадида қонуният юзасидан шаклланган нарх ўзгартирилиши ҳам мумкин. Бундай ҳолда шу таварнинг ўрнини босадиган бошқа таварларнинг мавжудлиги, уларнинг нархлари катта омил бўлиб юзага чиқади. Агарда биз истеъмол қилмоқчи бўлган таварнинг нархи кескин ёки қисман оширилса, истеъмолчи сифатида дарҳол унинг ўрнини босадиган бошқа тавар излаймиз. Ўрнини босадиган янги таварнинг нархи пастроқ бўлган ҳолда биз шу янги таварни сотиб оламиз. Натижада, бундай ҳолат маълум вақт ўтгандан кейин дастлабки тавар нархининг ҳам пасайишга олиб келади. Маҳсулотлар нархига таъсир этувчи энг кучли омиллардан бири истеъмолчилар харид қилиш қобилиятларининг юқори ёки паст бўлишидир. Бу омилни ҳам ҳисобга олиш зарурати келиб чиқади. Бозорда шаклланаётган нарх ишлаб чиқаришнинг, хизмат кўрсатиш соҳасининг нима билан шуғулланишини белгилайди. Ишлаб чиқариш ресурсларинингдоимий равишда тармоқлар ўртасида тақсимланиб ва қайта тақсимланиб туришига олиб келади. Шу йўл билан мамлакат иқтисодиёти маълум даражада тартибга солиниб турилади ва талаб бор соҳаларнинг ривожланишини таъминлайди. 2

www.arxiv.uz Иқтисодий жиҳтдан асосланган маҳсулот қийматидан паст, лекин уни ишлаб чиқариш ва сотишга кетадиган харажатлардан, бошқача қилиб айтганда, маҳсулот таннархидан юқори бўлиши керак. Ана шу қонуният таъминланган ҳолда маҳсулот ва хизмат турларини ишлаб чиқариш ривожланиб боради. Бу зарурият қишлоқ хўжавлигида доимо ҳам ижобий юзага чиқмайди. Гап шундаки, қишлоқ хўжалигида маҳсулотлар ишлаб чиқаришдаяхши, ўрта ва ёмон имкониятлардан ҳам фойдалинади. Чунончи, ҳалқнинг қишлоқ хўжалиги маҳсулотларига бўлган талабини қондириш қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари ишлаб чиқариш учун ёмон шороитга эга ерлардан ҳам фойдаланиш зарурлигини келтириб чиқаради. Натижада яхши, унимдор ерда деҳқончилик қиладиганларнинголадиган маҳсулоти кшп ва харажатлари кам бўлади. Ёмон, унимсиз ерларда деҳқончилик қилганлар эса кўп харажат қиладилар ва кам маҳсулот етиштирадилар. Бозорда эса нарх бу шароитларни ҳисобга олмайди. Шу сабабли қишлоқ хўжалигида нарх сиёсатига, ишлаб чиқарувчилар даромадларининг камайиб кетишига йўл қўймаслик учун давлатнинг аралашуви зарурати келиб чиқади. Нархлар қуйидаги функцияларни бажарадилар:  ҳисобга олиш ёки ҳисоблаш функцияси. Нархлар ҳар бир маҳсулот ва хизмат тури қанчага тушаётганини билдиради. Нархлар орқали барча иқтисодий кўрсаткичлар аниқланади. Уларнинг ёрдамида мамлакатнинг ялпи ички маҳсулоти, ишлаб чиқариш ресурслардан фойдаланишнинг самарадорлиги ва бошқалар аниқланади;  рағбатлантирувчилик функцияси. Нархлар иқтисодиётни тартибга олиб туришда ва зарур бўлинмаларни тезда ривожлантиришда катта дастак ҳисобланади. Нархларнинг маҳсулот таннархидан юқори бўлиши ишлаб чиқарувчилар фойда қилишини таъминлайди. Нарх қанча баланд бўлса, харажатлар ўзгармаган ҳолда корхона шунча кўп фойда олади. Албатта, бу ишлаб чиқаришни янада кенгайтиришни рағбатлантиради. Аксинча, нарх маҳсулот таннархидан паст бўлган ҳолда ривожланиш ҳақида гап бориши 3

www.arxiv.uz мумкин эмас. Маҳсулотлар сифатининг ошишида ҳам нархнинг рағбатлантирувчилик функцияси катта аҳамият касб этади;  тақсимлаш ва қайта тақсимлаш функцияси. Нарх мамлакат иқтисодиёти тармоқлари ўртасида яратилган даромадни тақсимлайди ва қайта тақсимлайди. Бундан ташқари у мамлакатда яратилган даромад истеъмол ва жамғарма фондларига тақсимланишини таъминлайди. Қишлоқ хўжалигида нархлар тизими Қишлоқ хўжалигида нархларнинг қуйидаги тизими ва турларидан кенг фойдаланилади:  қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини давлат томонидан харид қилиш нархлари. Ҳозирда асосанпахта ва дон маҳсулотлари учун харид нархлари ўрнатилган;  деҳқон бозори нархлари. Деҳқон бозорида қишлоқ хўжалик маҳсулотларига асосан улгуржи ва чакана нархлар ишлатилади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини йирик миқдорда харид қилувчилар улгуржи нархлардан фойдаланадилар. Одатда, улгуржи нархлар чакана нархлардан анча паст бўлади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари пишиб етилган пайтда ишлаб чиқарувчилар ўз маҳсулотларини тезроқ сотиш маҳсадида улгуржи нархларда сотадилар. Чакана нархларда асосан оила эҳтиёжлари учун маҳсулотлар сотиб олинади. Ихтисослашган дўконларда ҳам асосан чакана нархларда қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари сотилади;  қишлоқ зшжалигида ички ҳисоб-китобларни олиб бориш учун ҳисоб нархларидан кенг фойдаланилади. Ҳисоб нархлари асосан ширкат билан шартнома асосида фаолият кўрсатаётган оила пудрати ўртасидаги ҳисоб-китобларни олиб боришда ишлатилади;  қишлоқ хўжалигида хизматлар учун асосан тариф нархларидан фойдаланилади. Ҳозирда қишлоқ хўжалиги корхоналарига хизмат 4

www.arxiv.uz кўрсатадиган МТП хизматлари ана шу нархлардан фойдаланилган ҳолда олиб борилади;  қишлоқ хўжалигида амалга оширилаётган қурилиш – монтаж ишларида эса асосан смета қиймати нархлари ишлатилади;  ҳозирги шароитда қишлоқ хўжалигида шартнома нархлари ҳам кенг қўлланилади. Нарх (баҳо) иқтисодий категория ҳисобланиб, унинг иқтисодиётдаги ўрни ва аҳамияти беқиёс. Нарх бозор иқтисодиётининг асосий дастагидир. Маҳсулот қийматининг пулда ифодаланиши, маҳсулот баҳоси, деб юритилади. Унинг даражаси ҳар қандай маҳсулотнинг рақобат шароитида яшаб қолишини белгилайди. Иқтисодий асосланган нархлар қилинган харажатларни тўлиқ қоплаши ва маҳсулотни ишлаб чиқариб сотувчи маълум миқдорда фойда олишни таъминлаши лозим. Лекин маҳсулот нархи унинг қийматидан катта бўлмаслиги талаб қилинади. Албатта, баъзан талаб ва таклиф таъсирида маҳсулотларнинг нархлари уларнинг қийматидан баланд бўлиши, бундай ҳолат қисқа муддат давом этиши мумкин. Маҳсулот нархи унинг қийматидан узоқ муддат баланд бўлиши мумкин эмас. Маҳсулот ва хизматлар нархлари 3 та функцияни бажаради. Биринчи функцияси – ҳисобга олиш функциясидир. Бу функция ёрдамида маҳсулотларни ишлаб чиқариш учун қилинган харажатлар ҳисобга олинади. Иккинчи функцияси – рағбатлантириш функциясидир. Нарх орқали у ёки бу маҳсулот ишлаб чиқариш, тадбиркорлик рағбатлантирилади. Тақсимлаш ва қайта тақсимлаш – нархнинг учунчи функциясидир. Ҳозирда қишлоқ хўжалигида турли нархлар ишлатилади. Бу нархлар, нархлар тизими, деб юритилади. 5

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикасининг «Фермер хўжалиги тўғрисида»ги қонуни. - Т.: «Адолат», 1998. - 19б. 2. Ўзбекистон Республикасининг «Деҳқон хўжалиги тўғрисида»ги қонуни. - Т.: «Адолат», 1998. - 16б. 3. Ўзбекистон Республикасининг «Давлат Ер фондининг кадастри тўғрисида»ги қонуни. - Т.: «Адолат», 1998. - 13б. 4. Ўзбекистон қишлоқ хўжалигида ислоҳотларни чуқурлаштиришга оид қонун, ҳукумат қарорлари ва меъёрий ҳужжатлар тўплами. _ Т.: «Ўзбекистонқитувчи», 1998. - 231 б. 5. “Бозор ислоҳотларини чуқурлаштириш ва иқтисодиётни янада экинлаштириш соҳасидаги устивор йўналишлар амалга оширилишини жадаллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони. “Халқ сўзи” газетаси, 15 июн 2005 йил. 6. “Тадбиркорик субъектларини ҳуқуқий ҳимоя қилиш тизиини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони. “Халқ сўзи” газетаси, 16 июн 2005 йил. 7. “Тадбиркорлик субъектлари томонидан тақдим этиладиган ҳисобот тизимини такомиллаштириш ва уни ноқонуний талаб этганлик учун жавобгарликни кучайтиш тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони. “Халқ сўзи” газетаси, 15 июн 2005 йил. 8. “Микрофирмалар ва кичик корхоналани ривожлантиришни рағбатлантииш борасидаги қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Президентининг Фармони. “Халқ сўзи” газетаси, 20 июн 2005 йил. www.ziyonet.uz 6

Похожие

Агросаноат мажмуаси тармоқлари учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи соҳа

Ўзбекистон агросаноат мажмуаси ва унинг ривожланиши

Узбекистон агросаноат мажмуаси ва унинг ривожланиши

“Агросаноат мажмуаси иқтисодиёти” фанининг предмети вазифалари ва ўрганиш усуллари

Агросаноат мажмуаси иқтисодиёт фанининг предмети вазифалари ва ўрганиш усуллари