Агросаноат мажмуаси тармоқлари учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи соҳа - Экономика - Рефераты

Агросаноат мажмуаси тармоқлари учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи соҳа

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Агросаноат мажмуаси тармоқлари учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи соҳанинг таркиби. 2. Агросаноат мажмуаси учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи соҳанинг аҳамияти ва иқтисодиётдаги ўрни. 3. Агросаноат мажмуаси учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи саҳонинг ҳозирги ҳолати ва ривожланиш йўналишлари

www.arxiv.uz Агросаноат мажмуаси тармоқлари учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи соҳанинг таркиби. Агросаноат мажмуаси тармоқлари учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарадиган соҳа унинг 1- соҳаси ҳисобланади. Бу соҳага агросаноат мажмуасига кирадиган барча тармоқлар учун керакли ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи тармоқлар киради. Қишлоқ хўжалиги учун тракторлар, дон ўриш кабайнлари, экинларни экиш, кўп йиллик ўтларни ўришини амалга оширадиган техникалар, махсус юк автомобиллари, куч берувчи машиналарга орган ва ишчи машиналар ишлаб чиқарувчи тармоқ корхоналари агросаноат мажмуасининг 1- соҳаси таркибига киради. Ўзбекистон Республикасида трактор ва қишлоқ хўжалиги машинасозлиги, кимёвий воситалар ва минерал ўғит ишлаб чиқариш корхоналари, микробиология саноати, ихтисослашган қурилиш материаллари саноати етарли даражада яхши ривожланган. Етиштирилган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини тайёрловчи, қайта ишловчи ва сотиш билан шуғунланувчи тармоқларда фойдаланиладиган ишлаб чиқариш воситаларини яратадиган тармоқ ва корхоналар ҳам 1- соҳанинг таркибини ташкил этади. Бундан ташқари чорва моллари учун концентратланган озуқалар (омуҳта ем саноати), қишлоқ хўжалиги учун минерал ўғит ва кимё маҳсулотлари ишлаб чиқариш ҳам 1-соҳага киради. Агросаноат мажмуаси учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи соҳанинг аҳамияти ва иқтисодиётдаги ўрни Мамлакат жами ялпи ички маҳсулотининг 15-16 фоизи саноат тармоқлари улушга тўғри келади. Мамлакат саноатининг асосий қисми агросаноат мажмуаси билан боғлиқ. Агросаноат мажмуаси яхши, самарали ишлашини бу мажмуа 1- соҳасининг ривожланиш даражаси белгилайди. Агарда мамлакатда агросаноат мажмуасининг 1- соҳаси яхши ривожланган бўлмаса, зарур ишлаб чиқариш воситаларини, техникаларни ташқаридан

www.arxiv.uz сотиб олиш зарурати туғилади. Бу эса ҳар йили катта муқдордаги молиявий ресурсларни талаб қилади. Энг ёмони, мамлакат агросаноат мажмуасининг муваффақиятли фаолияти бошқа давлатлардан керакли ишлаб чиқариш воситалри олиб келишга боғлиқ бўлиб қолади. Бундай боғлиқлик, одатда, салбий оқибатларга олиб келади. Албатта, ҳар бир мамлакат ўз иқтисодиёти учун керакли барча ишлаб чиқариш воситаларини ўзи ишлаб чиқаришини ташкил эта олмайди. Ташкил этганда ҳам самараси паст бўлиши мумкин. Лекин имкон борича мамлакатининг имкониятларини ҳисобга олган ҳолда энг самарали тартибда ишлаб чиқариш воситаларини мамлакатда яратиш йўлларни излаб топиш лозим. Сифатли ва бизда яратилганига нисбатан арзон ишлаб чиқарилган воситаларни четдан сотиб олиш мумкин. Бу масала доимий эътиборни талаб қилади. Мамлакатда фан, техника, техналогия ва меҳнат ресурсларининг билим, малака даражаси ошиб борган сари талабга қараб ишлаб чиқариш воситаларини ишлаб чиқаришнинг таркиби ва ҳажми кўпайиб бориши мақсадга мувофиқ. Агросаноат мажмуасининг биринчи соҳасига кирувчи корхоналарни ташкил этиш, ривожлантириш катта иқтисодий ва ижтимоий аҳамият касб этади. Соҳига кирувчи тармоқларнинг ривожлантирилиши иқтисодиётни саноатлаштиради. Саноатнинг ривожланиши мамлакат иқтисодиётини барқарор ривожлантириш имконини кучайтиради. Маълумки қишлоқ хўжалигининг натижалари кўпинча табиий шароитларга, ёғингарчилик даражаси, иссиқлик, сувнинг етарли бўлиши, табиий катаклизмаларнинг бўли-бўлмаслигига боғлиқ. Саноат эса бу омилларга боғлиқлиги минимумлашган соҳадир. Агросаноат мажмуасининг биринчи соҳасига кирувчи тармоқ корхоналарининг ривожланиши мамлакат меҳнат ресурсларини иш билан таъминлашни яхшилайди. Саноатда иш билан таъминланган меҳнат ресурсларининг малакаси юқори бўлади. Натижада меҳнат ресурсларнинг сифати яхшиланади ва рақобатбардошлиги ошади. Қолаверса саноатда юқори малакали, интенсив меҳнат бўлганлиги учун унга

www.arxiv.uz тўланадиган ҳақ ҳам юқори. Бу бир томондан аҳолининг турмуш даражасини оширади, унинг маҳсулот ва хизматларни сотиб олиш қобилияти ошади. Иккинчи томондан эса давлат бюджетига тўлайдиган даромад солиқлари ҳам юқори бўлади. Бу давлат бюджетининг мустаҳкамланишига, иқтисодий – ижтимоий масалалар ечимининг яхшиланишига олиб келади. Агросаноат мажмуаси учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи саҳонинг ҳозирги ҳолати ва ривожланиш йўналишлари Ўзбекистон Республикаси агросаноат мажмуаси 1- соҳасининг айрим тармоқлари яхши ривожланган. Жумладан, кимё саноати агросаноат мажмуаси 1- саҳосининг асосий тармоқларидан бўлиб, унда жами саноат маҳсулотнинг 5,5 фоизи ишлаб чиқарилади. Минерал ўғитлар ва кимёвий дорилар, перператлар ишлаб чиқариш соҳаси ривожланган соҳа ҳисобланади. Мамлакатда азотли, фосфорли минерал ўғитлар қишлоқ хўжалигининг талабини тўла қондирадиган миқдорда ишлаб чиқарилади. Бундан ташқари мамлакатда ишлаб чиқарилаётган азотли ва фосфорли минерал ўғитларнинг бир қисми хорижий давлатларга экспорт қилинади. Минерал ўғитларни ишлаб чиқаришни кўпайтириш борасида катта ресурсларга эгамиз. Мустақилликнинг даслабки йилларида флсфорли минерал ўғитлар ишлаб чиқаришда катта муаммолар юзага келди. Чунки фосфорли минерал ўғитнинг асосий компоненти, хомашёси ҳисобланган фосфор уни асосан қўшни Қозоқистон Республикасидан келтирилар эди. Собиқ иттифоқ даврида ўрнатилган иқтисодий алоқаларнинг бузулиши оқибатида фосфорли унни импорт қилиш имкони камайди. Натижада 1994- 1998 йилларда фосфорли ўғитлар ишлаб чиқарадиган қатор заводлар тўхтаб қолди. Бундан малакат катта иқтисодий ва ижтимоий зарар кўрди. Республика минерал ўғитлар ишлаб чиқарадиган заводларни хомашё билан узуксиз таъминлаш чоралари кўрилди. Натижада Навоий вилоятида фосфор

www.arxiv.uz унини бойитувчи завод 2002 йилда ишга тушурилди ва бу борада катта ривожланишга асос яратилди. Албатта минерал ўғитларни ишлаб чиқаришни ривожлантириш, унинг янада самрали турларини ишлаб чиқариш устида ишлар олиб борилмоқда. Айниқса минерал ўғитлар таркибини бойитиш (соф таъсир қилувчи модда салмоғини кўпайтириш) катта иқтисодий самара беради. Минерал ўғитлар таркибида азот, фосфор ва калийнинг миқдорини 1 фоизга ошириш минг – минг тонналаб юкни ортиқча ташишдан халос этади. Бу эса жуда катта тежамкорликка олиб келади. Республикамизда асосан азотли ва фосфорли минерал ўғитлар ишлаб чиқарилади. Калийли ўғитлар ишлаб чиқариш учун хомашёнинг етишмаслиги, махсус заводланинг йўқлиги туфайли бу турдаги ўғитларни асосан импорт қиламиз. Импорт қилинаётган калийли ўғитларнинг қимматлилиги уни талаб даражасида етарлича олиб келишга имкон бермапди. Албатта бу қишлоқ хўжали экинларидан юқори ҳосил олишда салбий таъсир этмоқда. Масала шундаки қишлоқ хўжалиги экинларига солинадиган минерал ўғитлар турли омилларни ҳисобга олган ҳолда маълум нисбатларда берилиши керак. Азот, фосфор, калийни илмий белгиланган нисбатларда экинларга бермаслик уларнинг ҳосилдорлигини пасайишига сабаб бўлади. Мамлакат агросаноат мажмуасининг 1- соҳасига кирувчи тракторсозлик, пахта териш машиналари ишлаб чиқариш тармоқлари яхши ривожланган. Ўзбекистон Республикаси пахта териш машиналарини комплес ҳолда ишлаб чиқарадиган икки давлатнинг бири ҳисобланади. Пахта териш машиналарини АҚШ ва Ўзбекистон Республикаси ишлаб чиқаради. Албатта Исроил ҳам АҚШнинг пахта териш машиналари ишлаб чиқарадиган корхоналари билан биргаликда ушбу соҳани ташкил этган. Аммо у асосан ўзи учун ишлаб чиқаради. Республикада қишлоқ хўжалиги машинасозлиги мамлакат саноатининг асосий тармоқларидан бири ҳисобланади. Мамлакатда 300 дан ортиқ қишлоқ

www.arxiv.uz хўжалиги машиналар ва уларнинг буталовчи қисмларини ишлаб чиқарувчи саноат корхоналари бор. Айниқса, пахта териш машиналари ва агрегатлари ишлаб чиқариш тизими яхши ривожланган. Пахта териш машиналари билан боғлиқ барча механизмлар Ўзбекистонда ишлаб чиқарилади. Мамлакатда ишчи машиналар – плуглар, экиш агрегатлари, чизеллар, бороналар ва кўплаб турдаги иш қуроллари ишлаб чиқариш ҳам йўлга қўйилган. Албатта, уларнинг сифатини яхшилаш талаб қилинади. Республикада дон ўриш камбайнлари, махсус афтомобиллар каби жуда зарур воситалар ишлаб чиқариш тармоқлари ҳали ташкил этилмаган. Улар бошқа давлатлардан импорт қилинади. Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш ва сақлаш соҳаси учун ишлаб чиқариш воситаларини ишлаб чиқариш ҳам республикада яхши ривожламаган. Бу мамлакат агросаноати мажмуасида етиштирилаётган маҳсулотларни қайта ишлаш тармоқлари техник жиҳозланишини импортга боғлаб қўймоқда. Натижада, мамлакатда ишлаб чиқарилаётган қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини сифатли қайта ишлаш жараёнида айрим қийинчиликлар юзага келмоқда. Ҳозирча қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини қайта ишлаш ва сақлаш тармоқларига асосий воситалар ва техналогиялар асосан четдан олиб келинмоқда. Мамлакатда фақатгина енгил тўқмачилик тармоғи учун зарур айрим техникалар ишлаб чиқариш йўлга қўйилган. Агросаноат мажмуаси тармоқларида мавжуд техникаларга бутловчи қисмлар ишлаб чиқариш аста – секинлик билан йўлга қўйилмоқда. Республикада мавжуд ҳолатни чуқур ўрганиб ҳамда агросаноат мажмуаси тармоқларининг талабларидан келиб чиқиб, асосий воситалар лизинги ривожлантирилмоқда. Лизинг йўли билан четдан энг зарур асосий воситалар келтирилмоқда. Масаланинг бу тариқа ҳал этилиши ҳам малакат иқтисодиёти айниқса, қишлоқ хўжалиги учун муҳим аҳамиятга эга. Хулоса қилиб айтганда, агросаноат мажмуаси 1- соҳасининг ривожланиш даражаси юқори эмас. Демак, бу соҳани ривожлантириш

www.arxiv.uz мамлакат ҳукумати иқтисодий сиёсатининг устувор йўналишларидан биридир. Қисқача хулосалар Ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқарувчи тармоқлар йиғиндиси агросаноат мажмуасининг биринчи соҳаси ҳисобланади. Бу соҳага кирган саноат тармоқлари агросаноат мажмуаси учун ишлаб чиқариш воситалари ишлаб чиқаради. Бу тармоқларга қишлоқ хўжалиги учун машинасозлик тармоқлари, трактор ва комбайнлар, ишчи машиналар, махсус транспорт техникалар ишлаб чиқарувчи тармоқлар, озиқ-овқат ва енгил саноат учун ишлаб чиқариш воситалари чиқариладиган корхоналар киради. Бундан ташқари қишлоқ хўжалиги учун минерал ўғитлар ва бошқа кимёвий воситалар ишлаб чиқарувчи корхоналар, чорвачилик учун концентрат ем ишлаб чиқарувчи тармоқлар киради. Бу тармоқларнинг асосий қисми Ўзбекистон Республикасида ташкил этилган ва ривожлантирилмоқда. Шу билан биргаликда дон комбайинлари, махсус транспорт воситалари, ишчи машиналарнинг бир қисмини ишлаб чикариш ташкил этилмаган. Умуман айтганда, агросаноат мажсуаси биринчи соҳасини имкон даражада кучли ривожлантириш устувор йўналишлардан бири ҳисобланади.

www.arxiv.uz Фойдаланилган адабиётлар : 1. Ўзбекистон Республикасининг Конститутцияси: -Т.: Ўзбекистон 1999 2. Каримов И. А. Ўзбекистон буюк келажак сари.-Т.: Ўзбекистон, 1999. 3. Каримов И. А. Қишлоқ хўжалиги тарақиёти – тўкин ҳаёт манбаи. – Т.: Ўзбекистон, 1998. 4. Қаюмов Ф. Қ. Эффективность АПК в условиях перехода к рўнку: Обҳие и регионалнўе проблемў. – М.: ИПО «Полигран», 1992. 5. Серова Е. В. Аграрная экономика: Учебник для студентов экономических вузов, факультетов и специальностей. – М.: ГУ ВШЭ, 1999. 6. Узбекистан: десять лет по пути формирования рўночной экономики Колл. Авт.: Р. А. Алимов, А. К. Бедринцев, А. Ф. Расулов и др.ҒҒ Под ред. А.Х. Хикматова. – Т.: Ўзбекистон, 2001. - 352 б. 7. Хакимов Р., Отақулов М., Юсупов Э., Юсупов М.С. Агросаноат мажмуаси иқтисодиёти. – (Ўқув қўлланма) Т., ТДИУ, 2004.-160 б. 8. Салимов Б.Т., Ҳамдамов Қ.С., Беркинов Б.Б., Хакимов Р., Юсупов М.С., Орипов М.А., Ўроқов Н.И. - Деҳқон ва фермер хўжаликлари иқтисоди – (Ўқув қўлланма) –Т.: ТДИУ, 2004. – 176 б. 9. Салимов Б.Т., Ҳамдамов Қ.С., Турсунхўжаев Т.Л., Тўрахўжаев Т.И., Ҳакимов Р.Х., Ўроқов Н.И, Арипов И.М. -Жаҳон қишлоқ хўжалиги. – (Ўқув қўлланма) – Т.: ТДИУ, 2004. – 128 б. 10. Абдуғаниев А., Абдуғаниев А.А. – Қишлоқ хўжалиги иқтисодиёти – (дарслик). – Т.: ТДИУ, 2004. – 304 б. www.ziyonet.uz

Похожие

Агросаноат мажмуаси тармоқлари маҳсулотларининг нархлари

Агросаноат мажмуасини ишлаб чиқариш инфратузилмаси

Агросаноат мажмуасини ишлаб чиқариш инфратузилмаси

Ишлаб чиқариш инфратузилмаси

Ишлаб чиқариш режаси