Ўқув жараёнида электрон дарсликлардан фойдаланиш ва уларнинг аҳамияти ажратилган вақт - Информатика и ИТ - Рефераты

Ўқув жараёнида электрон дарсликлардан фойдаланиш ва уларнинг аҳамияти ажратилган вақт

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

118 KB

Ўқув жараёнида электрон дарсликлардан фойдаланиш ва уларнинг аҳамияти ажратилган вақт

Машғулотнинг технологик харитаси Т/ р Босқичлар ва бажариладиган иш мазмуни Амалга оширувчи шахс, вақт 1 Тайёрлов босқичи: 1.1. Дарс мақсади: Ўқув жараёнида электрон дарсликлардан фойдаланиш ва уларнинг аҳамияти ҳақида талабаларга тушунчалар бериш. 1.2. Идентив ўқув мақсадлари. 1.2.1. Ўқув жараёнида электрон дарсликлардан фойдаланишнинг имкониятлари ни сўзлаб бера олади. 1.2.2. Ўқув жараёнида электрон дарсликлардан фойдаланиш кўникмасига эга бўла олади. 1.2.3. Ўқув жараёнида электрон дарсликлардан фойдаланишнинг аҳамияти ни изоҳлай олади. 1.2.4. Ўқув жараёнида электрон дарсликлардан фойдаланишнинг аҳамияти мазмунини очиб бера олади . 1.3. Асосий тушунча ва иборалар: электрон дарсликларда таълим бериш, машқлар бажариш ва назорат қилиш, электрон дарсликларнинг имкониятлари, электрон дарсликларнинг аҳамияти . 1.4. Дарс шакли: маъруза. 1.5. Фойдаланиладиган метод ва усуллар: маъруза- ҳикоя, тақдимот, суҳбат, мунозара, муаммоли савол ва вазифалар, ақлий ҳужум, Б*Б*Б. Ўқитувчи

1.6. Керакли жиҳоз ва воситалар: компьютер, тақдимот материаллари, видеопроректор, ўқув адабиётлари, тарқатма материаллар. 2 Ўқув машғулотни ташкил қилиш босқичи: 2.1. Мавзу эълон қилинади. 2.2. Маъруза бошланади, асосий қисмлари баён қилинади. Ўқитувчи, 20 минут 3 Гуруҳда ишлаш босқичи: 3.1. Талабаларга муаммоли савол беради. 3.2. Талабалар фикри эшитилади, барча талабалар баҳсга чақирилади. 3.3. Умумий хулосалар чиқарилади ва тўғрилиги текширилади. 3.4. Умумий хулосага келинади. Ўқитувчи- талаба, 40 минут 4 Мустаҳкамлаш ва баҳолаш босқичи: 4.1. Берилган маълумотни талабалар томонидан ўзлаштирилганини аниқлаш учун қуйидаги саволлар берилади: 1.1. Элекрон дарсликлар неча қисмдан иборат бўлиши талаб этилади? 1.2. Электрон дарсликларларнинг таркибий қисмларини яратишда нималарга этибор берилади? 1.3. Электрон дарсликларни фойдаланиш қандай имкониятларни яратади? 2.1. Электрон дарсликнинг анъанавий дарсликка Ўқитувчи, 10 минут

қараганда қандай имкониятлари мавжуд? 2.2. Электрон дарслик қандай хусусиятларга эга бўлиши керак? 2.3. Электрон дарсликларнининг аҳамияти нималардан иборат? 4.2. Энг фаол талабалар (баҳолаш мезони асосида) баҳоланади. 5 Ўқув машғулотини якунлаш босқичи: 5.1. Талабалар билими таҳлил қилинади. 5.2. Мақсад ва вазифалар бажарилганлиги таҳлил қилинади, тегишли хулосалар чиқарилади. 5.3. Мустақил иш топшириқлари берилади (Электрон дарсликлардан фойдаланишда аудио, видео ва анимацияли материалларнинг ўрни). Ўқитувчи, 10 минут Электрон дарсликнинг таълим беришга мўлжалланган қисмида ўқ ув материалларини та қ дим этганда унинг ўқ увчилар томонидан тушуниш даражаси га ало ҳ ида эътибор бериш керак. Тақдим этилаётган ўқув материаллари та ъ л им олувчилар учун содда, қ улай , кўргазмали ва яхши ў злаштир иш учун изоҳли маълумотлар тавсия этилган б ў лиши , шунингдек, ўқув материаллар и да керакли таърифлар, таянч иборалар, калит с ў зларга мурожа а т қ илиш да қўшимча имкониятлар яратилиши лозим . Мустақил таълим учун яратиладиган электрон дарсликларга қуйидаги талаблар қўйилади: - фан мазмуни давлат таълим стандартлари ва ўқув мақсадларига мос келиши; - мустақил таълим олишни таъминлаши; - фан бўйича етарли миқдорда маълумотларни ўзида жамлаши; - фан бўйича машқ ва масалалар билан таъминлаши;

- бошқа фанлар билан ўзаро боғланиши; - ўз-ўзини баҳолаш ва назорат қилиш ва бошқалар. Электрон дарсликлар яратиш мураккаб жараён бўлиб, уларни яратишга бир қанча турли йўналишдаги мутахассислар жалб қилинади. Уларга фан ўқитувчилари, психологлар, дастурчилар, дизайнерлар, компьютер графикаси усталари кабиларни келтириш мумкин. Шунингдек, электрон дарсликлар ўқув материалларини яратишда замонавий педагогик технологияларнинг ютуқларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Электрон дарсликлар таълим олувчиларнинг мустақил тайёргарлик кўникмаларини ривожлантиришга, ўзлаштирилган билимларни амалиёт билан боғлашга, таълим-тарбияни ўзаро боғлашга, ўзлаштирилган билимларни мустаҳкамлашга хизмат қилади. Таълим тизимига ахборот технологияларини қўллашда мавжуд гиперматн, гипермедиа, графика, анимация ва овоз дастурларининг мавжудлиги катта самара бермоқда. Чет эллар ва республикамизда тўпланган тажрибалар таҳлил қилинганда ахборот технологияларининг педагогик дастурий воситалари ўқитишда янги воситалар сифатида ўқув жараёнини жадаллаштириш учун кенг имкониятларга эга бўлиб, анаънавий ўқитиш воситаларидан кескин фарқ қилади. Узлуксиз таълим тизими учун ўқув адабиётларнинг янги авлодини яратиш концепсиясига амал қилган ҳолда ахборот технологиялари асосида ишлаб чиқилаётган электрон дарсликнинг стртуктураси қуйидаги элементларни ўзида ифода этиши лозим: - муқова; - мундарижа; - қисқача аннотацияси; - электрон дарсликнинг тўлиқ баёни; - электрон дарсликнинг қисқача баёни(масалан, схемалар кўринишида); - асосий адабиётлар ва қўшимча адабиётлар рўйҳати;

- билимларни назорат қилиш механизми; - матн фрагменти бўйича излаш амалини бажариш; - муаллифлар рўйҳати ва улар ҳақида маълумот; - атамалар рўйҳати; - электрон дарслик билан ишлаш учун маълумотлар тизими. Электрон дарсликнинг муқоваси имконият даражасида чиройли бўлиши мақсадга мувофиқдир. Бунинг учун уни графика ва мультимедиа, анимация каби элементлар билан уни бойитиш зарур. Электрон дарсликнинг муқовасида дарсликнинг номи, юқори ташкилот ҳақида маълумот (масалан, вазирлик), муаллифлик ҳуқуқи, яратилган вақти, электрон дарсликни яратган ташкилотнинг номи, муаллифлари ҳақида қисқача маълумот олиш имконияти мавжуд бўлиши керак. Бу маълумотларнинг маълум бир қисми (муаллифлар ҳақида маълумот, электрон дарсликни яратган ташкилот, муаллифлик ҳуқуқи кабилар) махсус тугмалар ёрдамида амалга оширилади. Мундарижа электрон дарсликнинг жуда муҳим таркибий элементи ҳисобланади. Мундарижа бир томондан етарли даражада мавзулар кетма- кетлигини сақлаб, керакли мавзуларга тезкор равишда мурожаат қилишни таъминлай оладиган даражада, яъни гипермурожаатлар билан бойитилган бўлиши ва экраннинг бир қисмида жойлашиши керак. Бундан ташқари мундарижада тегишли амалларни бажариш учун имконият яратилган бўлиши керак. Буларга, билимни назорат қилиш механизми, электрон дарсликнинг маълум матни бўйича излаш амалини бажариш, асосий ва қўшимча адабиётлар рўйҳати, дарсликнинг иҳтиёрий қисмига ўтиш, дарслик билан ишлашни тугатиш, дарсликнинг иҳтиёрий бир қисмидан дарсликнинг муқовасига қайтиш имкониятининг бўлиши ундан фойдаланишни осонлаштиради. Билимни назорат қилиш механизмига электрон дарсликда алоҳида ўрин ажратилган. Билимни назорат қилиш механизмида электрон дарсликнинг ҳамма мавзулари бўйича назорат қилишни таъминлаш назарда тутилган. Бунинг учун электрон дарслик маълумотлар базасидаги барча

мавзуларга оид саволларнинг ҳаммаси талабаларга қулай кўринишда тақдим этилиши зарур. Электрон дарсликда берилган матн бўйича уни излаб топиш функциясининг бўлиши электрон дарсликнинг имкониятларини янада кенгайтиради. Бу функцияга қўйиладиган қўшимча талаблардан бири унинг сатрига етарли даражада узун матнни киритиш имкониятининг бўлишини таъминлашдан иборат. Электрон дарсликда атамалар луғатининг бўлиши ундан самарали фойдаланиш даражасини оширади. Шунинг учун атамалар ва улар билан боғлиқ таърифларни алоҳида рўйҳат билан бериб, уларни гипермурожатлар билан боғлаш қулайдир. Бу ерда атамалар луғатидан асосий матнга қайтиш тугмалари бўлиши керак. Электрон дарслик билан ишлашни бошқариш тизимида матн билан ишлашни таъминлайдиган ва экранга қўйилган бир қатор тугмалар мавжудки, улар мундарижадан мавзуга ўтиш, саҳифадан-саҳифага, олдинга, орқага силжитиш, мундарижага қайтиш, ёрдам олиш, экранга расмларни, анимацияларни ва ҳар хил кўринишдаги жадвал, графикларни чақирадиган гипермурожаат тугмаларидан иборатдир. Ўқитишнинг интерактивлигини таъминлаш, ўқув фанларини ўқитишнинг ўзига хос томонларини инобатга олган ҳолда, маълум бир тартибда бажарилиши керак. Электрон дарслик ўрганувчига такрорий ўқув- машқ амалларини бажариш ва назорат қилишнинг турли хил имкониятларини яратиши лозим. Фаол ўқув мулоқоти асосларини ташкил этиш, бунда мулоқот иштирокчилари ўртасидаги ўзаро бевосита алоқани, боғлиқликни ҳисобга олган ҳолда, дарслик тайёрланиши мақсадга мувофиқ. Интерактив ўқув мулоқотнинг асосий ташкил қилувчиси ўқитиш таъсири, унга мос ҳолда, ўрганувчи фаолиятининг тури, мазкур фаолият бажарилишининг назорати ва унинг натижасига кўра ўқитиш жараёнига тегишли ўзгартиришлар киритиш-акс таъсирини амалга ошириш керак бўлади.

Электрон дарслик ёрдамида амалга ошириладиган электрон мулоқотни ташкил этиш тадбирларига асосан амалий машғулотлар шаклида ўқитиш жараёнини шакллантириш, ўрганувчининг ўқиш фаолиятини шакллантириш, назорат қилиш, танланган жавобларнинг маъқуллигини текшириш, математик ҳисоб-китобларнинг тўғрилигини текшириш, график маълумотларнинг киритилишини назорат қилиш, чекланмаган шаклда аналитик ифода киритилишининг назорати кабилар киради. Электрон дарслик яратишни қуйидагича тамойилларга ажратиш мумкин: - электрон дарслик яратишнинг яхлит-илмий услубий асослари ва техникавий талабларни ишлаб чиқиш; - электрон дарслик яратилиши зарур бўлган биринчи галдаги устивор фанларни аниқлаш; - таълим муассасаларини замонавий компьютер техникаси билан жиҳозлаш, уларни интернет  интранет компьютер тармоғига киритиш; - таълим муассасаларида электрон дарсликлар яратиш бўйича жамоалар ташкил этиш; - электрон дарсликлар яратувчиларнинг муаллифлик ҳуқуқларини муҳофазалаш механизмини ишлаб чиқиш; - электрон дарсликлар муаллифлари, электрон дарсликларни ўқув жараёнига тадбиқ қилувчи профессор-ўқитувчилар, мутахассис-ходимларни моддий рағбатлантириш механизмларини яратиш; - электрон дарсликни стандартлаш ва сертификациялашнинг ташкилий-ҳуқуқий асосларини барпо этиш; - энг яхши электрон дарсликларни яратиш ва қўллаш бўйича танловлар уюштириш, мавжуд муаммолар бўйича илмий-амалий семинар, конференция ва бошқа анжуманлар уюштириш; - олий ўқув юртларида ва олий ўқув юртлариаро электрон дарсликлар жамғарма-кутубхонасини барпо қилиш;

- электрон дарсликлар яратишда ривожланган мамлакатлар тажрибаларидан фойдаланиш; - бутун дунё вертуал университетларига кириб бориш ва биргаликда фаолият кўрсатиш. Юқоридаги фикр ва мулоҳазалардан шу нарса маълум бўлмоқдаки, электрон дарслик яратиш қуйидаги 3 блок орқали амалга оширилади. Биринчи блок – Ахборот блоки Иккинчи блок – Вазифалар блоки Учинчи блок - Назорат блоки. Биринчи блокда дарсликка доир барча маълумотларни гиперматн кўринишида жойлаштирилади. Уни схематик тарзда қуйидагича тасвирлашимиз мумкин. Демак, вербал кўринишдаги электрон дарсликда энг аввало дарслик номи, шу номдан сўнг эса, мундарижа, муаллифлар ва адабиётлар бўлими бўлиши кўзда тутилган. Ҳ ар бир параграф б ў йича матн, формула, чизмалар, анимациялар.

Мундарижада дарсликка доир барча маълумотлар- мавзулар, дарсликка оид формулалар, чизмалар ва ҳар хил анимациялар киритилиши керак. Муаллифлар бўлимида шу дарслик муаллифлари ҳақида тўлиқроқ маълумот бериш керакки, бу бўлимга кирганда фойдаланувчи дарслик муаллифлари тўғрисида аниқ маълумотларга эга бўлсин. Адабиётлар бўлимида эса дарсликка доир адабиётлар билан танишиш имконияти мавжуд бўлиши керак. Бу талабанинг бўш вақтида ўша адабиётлар билан ишлаш имкониятини яратади. Иккинчи блокда-вазифалар блокида ҳар бир мавзуга доир алоҳида- алоҳида бир неча вазифалар берилиши кўзда тутилган. Бу талабанинг мавзунини ўқиш, тинглаш билан бирга мавзуга доир бир қанча топшириқлар олишига ва мустақил ишлашига катта ёрдам беради. Учинчи блоки-назорат блокида ҳар бир мавзуга доир бир неча тестлар бўлиши керак. Берилаётган тест саволлари айнан шу мавзуга оид бўлиши каттта аҳамиятга эга. Талаба мавзунини ўзлаштириб бўлгач, ўзининг мавзуни қандай ўзлаштирганини шу учинчи блок орқали билиб олиш мумкин. Шу билан бирга ҳар бир тестдан кейин ўзлаштириш рейтинги берилиб борилса талабанинг ўз-ўзини баҳолаш имконияти ҳосил бўлади. Бу таълимда ўқитувчи-ўқувчи муносабатини эмас, ўқувчи-компьютер муносабатини келтириб чиқаради. Бундан ташқари, ҳар бир мавзу бўйича эмас, ҳар бир бўлим ёки бутун дарслик бўйича ҳам тест саволларини киритиш мумкин. Бу билан талаба бутун дарсликни ўзлаштириб бўлгач ўз билимини синаб кўриши ҳам мукин. Назорат блокини шундай яратиш мумкинки, талаба мавзуни талаб даражасида ўзлаштиролмаса, кейинги мавзуга ўтиб бўлмаслиги мумкин бўлсин. Бунда талабанинг ҳар бир мавзуни мукаммал ўзлаштириши талаб қилинади ва шубҳасизки, дарсликни ўзлаштириш самарадорлигини оширади. Электрон дарсликнинг ўқув жараёнида ўқув материалларидан фойдаланиш учун кенг имкониятлар яратадиган ўқув воситаси сифатида алоҳида ўрни бор.

Тажрибадан маълумки, инсон эшитиш аъзоларига нисбатан кўриш аъзолари ёрдамида олинган маълумотларни 5 маротаба ортиқ эслаб қолиши мумкин. Эшитиш аъзоларидан фарқли равишда кўриш аъзоларидан олинаётган маълумотлар қайта «код»лаштирилмай, тўғридан-тўғри хотирага ўтади ва узоқ сақланади. Э лектрон дарсликда анъанавий дарсликка қараганда ўқув материалларини намойиш қилиш учун кенг имкониятлар яратилган. Электрон дарслик ўқувчиларнинг кўпроқ мустақил ишлашлари учун мўлжалланган дидактик функцияларни бажариш билан бир қаторда, ўқув жараёнига қўйилган барча талабларга жавоб беради. Шундай қилиб, электрон дарсликларни таълим жараёнига тадбиқ этишда уларнинг педагогик томонларидан ташқари, психологик ва гигиеник томонларини ҳам эътиборга олиш, ўқувчиларнинг интеллектуал қобилиятларини ва уларнинг бу жараёнда фаол иштирок этишини таъминлайди. Электрон дарсликдан фойдаланиш жараёнида мультимедиа воситаларидан тўлиқ фойдаланилган. Демак, электрон дарсликни электрон мультимедиали қўлланма деб аташ ҳам мумкин. Электрон мультимедиали қўлланма ўзида анъанавий ахборот турлари - матн, жадвал, турли хил безаклар ҳамда оригинал ахборот турлари - нутқ, мусиқа, телекадрлар, видео филмлардан парчалар, лавҳалар ва анимация кўринишидаги ахборотларни мужассамлаштирган бўлади. Бу усулда дарс ўтиш амалиётидан шуни кўриш мумкинки, мультимедиа воситалари ёрдамида ўқитиш икки баробар самарали бўлмоқда. Маълумки, эшитилган материалнинг тўртдан бир қисми хотирада қоладиган бўлса, тингловчиларга берилаётган материалларни видео орқали амалга оширсак, ахборотни хотирада сақлаб қолиш ва тасаввур қилиш имконияти 35-70 фоизга ошади. Шунингдек, мазкур ўқув дастурлар аудио, видео ва график кўринишда мужассамлаштирилган ҳолатда тингловчиларга етказилса, материални хотирада сақлаб қолиш 70-95 фоизга ошиши кузатилмоқда.

Э лектрон мультимедиали қўлланмалар педагог ходимлар ва ўқувчи талабалар учун кенг миқёсда имкониятлар яратади. Электрон мультимедиали қўлланмалар асосида ўқув жараёнини ташкил қилиш ўқув материалларини фаннинг сўнгги ютуқлари асосида тезкор тарзда янгилаб бориш ва шунга ўхшаш бир қатор афзалликлар туғдиради. Ҳозирги кунда Республикамизнинг ҳамма таълим муассасалари ахборот технологиянинг энг сўнгги ускунавий воситалари, шу жумладан, компьютерлар билан жиҳозланмоқда. Бундан кўзланган мақсад эса компьютерлардан дарс жараёнида унумли фойдаланган ҳолда дарс самарадорлигини ошириш, униннг сифатини яхшилаш, ўрганилаётган мавзунинг тўлақонли ёритилишини таъминлашдан иборатдир. Бу ишларни амалга ошириш учун эса, компьютерлар ёрдамида ўқув жараёнини автоматлаштириш ишлари амалга оширилмоқда. Биринчи навбатда ўқув адабиётларининг электрон вариантларини яратиш ишлари йўлга қўйилмоқда. Ҳаммамизга маълумки ўқувчининг билим олиши учун ўқув адабиёти муҳим рол ўйнайди. Компьютерларнинг таълим жараёнига кириб келиши натижасида талабаларга компьютерлардан дарсда, ўқув-амалиётда ва мустақил равишда фойдаланиш имконияти яратилди. Талабалар компьютерлар ёрдамида билим олиш, олган билимларини текшириш, ўзларини қизиқтирган саволларга жавоб олиш имкониятларига эга бўлдилар. Бу имкониятларни эса бизга компьютерлар орқали дарс ўтиш тизимлари-масофадан туриб таьлим бериш ва электрон дарсликлар яратиб беради. Электрон дарслик - биринчи навбатда талабаларга янги маълумотларни тақдим этиш, маълумотларни босмага чиқариш, мустақил, якка тартибда (индивидуал) таълим олиш, олинган билимларни текшириш ва шу каби ишларни амалга ошириш учун мўлжалланган компьютерда яратилган педагогик дастур бўлиб, бу дастурни ишлатиш жараёнида мультимедиа воситаларидан унумли фойдаланилади.

Элекртрон дарслик янги типдаги дарслик сифатида кейинчалик қўшимчалар ва ўзгартиришлар киритиш учун очиқ ёки ярим очиқ тизим бўлиши керак. Чунки, вақт ўтиши билан фанда ҳам янгиликлар кашф этиб борилади ва бу кашфиётларни дарсликка киритиб бориш мақсадга мувофиқдир. Албатта, бу ерда муаллифлик ҳуқуқи сақланиб қолади, бунда дарсликни беруҳсат ўзгартиришнинг олдини олиш учун унга маҳфий ном (парол) қўйилади. Агар ўзгартириш киритиладиган бўлса, бу ишлар малакали мутахассис томонидан амалга оширилиши талаб қилинади. Бунда дарсликдаги маълумотлар бойиб боради ва дарсликнинг самарадорлик даражаси ошади ҳамда дарслик ҳеч қачон «эскириб» қолмайди. Бундан ташқари, электрон дарсликда фақатгина матнли маълумотлар билангина чекланиб қолмасдан, ахборотли технологиянинг ҳамма имкониятларидан фойдаланилади. Энди, электрон дарсликнинг оддий дарсликдан фарқли томонлари билан танишиб ўтсак: - Электрон дарсликда матнли маълумотлар камроқ берилиши керак. Чунки, матн қанчалик кўп бўлса, уни ўқиш ва тушуниб олиш мураккаблашади ва ўқувчини зериктириб қўяди. - Бундай дарсликларда жуда кўп тасвирий, кўргазмали (иллюстратив) материаллардан фойдаланиш керак. Чунки, дарсда қанчалик кўп кўргазмалардан фойдаланилса бу дарснинг самарадорлиги шунчалик кўп бўлиши ҳаммамизга аён. - Дарсликда ҳар хил видеокўринишлардан фойдаланилса, дарсликка талабанинг эътибори ва қизиқиши ортади ва дарс сифати янада кўтарилади. - Электрон дарслик нафақат матнли ва кўргазмали балки, овозли ҳам бўлиши керак. Бунда талаба дарсни фақатгина кўриш эмас, кўриш билан биргаликда овозини эшитиш орқали ўзлаштиради. Тажрибалардан маълумки, матнни ўқиш орқали талаба 12%, кўргазмали бўлса 25% атрофида, матнли, кўргазмали ва овозли бўлса 65% ва ундан юқори даражада ўзлаштиради.

- Электрон дарсликда дарсликдаги маълумотлар ўртасида гипералоқалар ўрнатилса мақсадга мувофиқ бўлади. Бунда дарсликка тегишли бўлган маълумотлар билан танишиш ва фойдаланиш қулай ва осон кечади. - Электрон дарсликда фойдаланилган адабиётлар ва тавсия этиладиган адабиётлар рўйҳати келтирилиши керак. Булардан ташқари тармоқдаги ёки Internet даги маълумотларга мурожатномалар бўлса, бу дарсликнинг самарадорлик даражасини орттиради. - Электрон дарсликда шу фанга ўз ҳиссасини қўшган буюк олимлар ҳаёти ва ижоди ҳақида маълумотлар киритилиши мумкин. Дарслик билан танишаётган ўқувчи фанни ўзлаштириш билан биргаликда, маънавий онгини шакллантириб боради. Дарслик нафақат, матнли ва графикли маълумотларни яна қўшимча равишда, овозли ва видеокўринишли маълумотларни ўзида жамлар экан, у таълим бериш жараёнини мустақиллаштиради. Электрон дарслик орқали дарс беришда ўқитувчи-ўқувчи муносабати эмас балки, ўқувчи–компьютер муносабати ўрнатилади ва талаба билан компьютер ўртасида интерактив алоқа ўрнатилади. Талаба дарсни мустақил ўзи ўзлаштиради, ўқитувчи эса назоратчи вазифасини бажаради. Замонавий педагогик технологиянинг мақсади ҳам шу. Электрон дарсликка қуйидагича талаблар қўйиш мумкин: Анаънавий дарсликдан электрон дарсликнинг афзаллиги унинг «интеллектуал» кучга эга бўлиши билан бир қаторда, маълумотларни ўз вақтида ва керакли жойда тақдим этиш имкониятига эга эканлигидадир. Электрон дарслик маълум бир предмет бўйича барча тегишли ўқув материалларини ўзида ифода этган бўлиши керак. Унинг интеллектуал даражада бўлиши эса ўз навбатида оддий дарсликка нисбатан бир қатор афзалликларни туғдиради. Масалан, маълумотларни тез излаб топиш, мавзуларни ўзлаштириш даражасини мультимедиа ва графика элементлари ёрдамида амалга ошириш ва ҳаказо.

Ҳар бир электрон дарслик алоҳида кўринишда бўлиши ва маълум бир стандарт талабига жавоб бериши лозим. Электрон дарслик компьютерли ўқув услубини қўллашга ва фанга оид ўқув материалининг ҳар томонлама самарадор ўзлаштирилишига асосланган ўқув адабиёти бўлиб, тўрт тоифага бўлинади. 1-тоифа: ўқув материалини фақат вербал (матн) кўринишида тақдим этадиган; 2-тоифа: ўқув материалининг вербал (матн) икки ўлчамли график шаклида тақдим этадиган; 3-тоифа: «мультимедиа» ( multimedia -кўп услубли) дарслиги, яъни маълумот уч ўлчамли график кўринишда, овозли, видео, анимация ва қисман вербал шаклида тақдим этиладиган мультимедиали электрон дарслик; 4-тоифа: материал овозли ва уч ўлчамли фазовий кўринишда бўлиб қолмасдан, тактик (ҳис қилинувчи, сезиладиган) хусусиятли маълумотлар асосида баён қилиниб, ўрганувчини «экран оламида» стерео нусхаси тасвирланган реал оламга кириш ва ундаги объектларга нисбатан ҳаракатланиш тасаввурини яратадиган электрон дарслик. Барча тоифадаги электрон дарсликлар ўқув жараёнининг самарадорлигини оширишда ва талабаларнинг мустақил билим олишлари ҳамда масофадан ўқитишни ташкил қилиш учун катта имкониятлар яратади. Электрон дарсликдан фойдаланишдан асосий мақсад янги ахборот- таълим услубини шакллантириш, замонавий ахборот-педагогик, ахборот ва компьютер технологияларини қўллаш орқали таълим жараёнининг самарадорлиги, сифати ва унумдорлигини ошириш, узлуксиз таълим тизимида замонавий ўқув манблари – электрон ўқув дарсликларини кенг қўллаш, уларнинг маълум маънода кутубхоналарини ташкил этиш, таълимнинг масофадан ўқитиш усулларини амалда жорий этиш ва умумжаҳон электрон ўқув тизимига киришдан иборат.

Электрон дарслик қуйидаги хусусиятларга эга бўлади: - ўқув материалини мультимедиа, яъни маълумот беришнинг визуал, гиперматн ва овоз каби шаклларидан фойдаланган ҳолда тақдим этилиши; - турли ўқув адабиётлари-дарслик, луғат, масалалар тўплами ва амалий-лаборатория машғулотлари учун тегишли барча ўқув қўлланмаларининг бир жойда жамланиши; - ўрганувчи ва ўргатувчи ўртасида ўзаро бевосита алоқа ўрнатилиши; - ўқитувчининг ўқув жараёнини бошқариш ва назорат қилиш вазифаларининг маълум қисмини керакли ўқув воситалари зиммасига юклаш имконияти; - ўқувчи томонидан қабул қилинадиган-маслаҳат, тушинтириш, маълумотни излаш бўйича савол-жавоб ва билимни ўзлаштириш даражасини назорат қилишни тезкор услубига ўтиш имконияти; - компьютер визуализацияси орқали ўрганилаётган объектнинг компьютердаги имитация моделларидан фойдаланиш; - ўқув материалига нисбатан енгил ўзгартиришлар киритилиши ва такомиллаштириш имкониятларининг яратилиши; - ўқув материали яратиш ва ададлашнинг арзонлиги; - ўқувчи фаоллигининг оширилиши; - таълимда масофадан ўқитиш услубини ташкил қилиш имконияти; - анаънавий ўқув адабиётлари билан биргаликда комплекс ҳолда фойдаланиш имконияти ва бунинг афзаллиги. Электрон дарслик педагогик дастур сифатида дидактик педагогик ва психологик талабларга ҳам жавоб бериши керак. Дидактик талабларга илмийлик, ўзлаштиришнинг енгиллиги, муаммони қўйиш ва ҳар томонлама асосли тарзда билим олишлик, ўқиш жараёнида ўқувчининг фаол ва онгли иштироки, билим олишнинг тизими ва босқичма-босқич амалга оширилиши, билимнинг мустаҳкам ўзлаштирилишининг таъмин этилиши, таълим тизимида билимни ўзлаштирувчи, ривожлантирувчи, мутахассис ходим ва тарбияловчилар

вазифаларининг яхлитлиги, ўрганувчи учун ўқиш мустақил ҳолда бўлишлигининг таъминланиши, ўқитишнинг интерактивлиги, ўқитишнинг уйғунлигини таъминлаш, ўқув материалини тақдим этишда тизимли ёндашишлар киради. Электрон дарслик ҳақида гапирилганда, уларнинг психологик, эстетик, гигиеник ва тиббий-психологик томонларини ҳам эътиборга олиш лозим бўлади. Бунинг сабаби, инсон организми электрон кўринишдаги маълумотларни қабул қилишнинг ўзига хос хусусиятларини талаб қилади. Аммо шундай психологик тўсиқлар бўлиши мумкинки, ўқувчилар компьютер экранидаги маълумотларни тўғридан-тўғри қабул қила олмасликлари мумкин. Маълумотларни қабул қилишда унинг фақат мазмуни эмас, балки ўлчами, ҳарфларнинг кўриниши, ранги ва тасвирнинг ҳаракати каби факторлар ҳам муҳим роль ўйнаши мумкин. Шунинг учун электрон дарсликнинг матни ўзининг хусусиятларига эга бўлиши керак, ўқувчиларнинг маълумотларни қабул қилиши учун электрон дарсликдаги ўзига хос хусусиятлар, яъни ўчиб-ёниш рангни ажратиб кўрсатиш, тагига чизиб қўйиш, овоз каби воситалар таъсир этиши мумкин. Шу нарсани эсдан чиқармаслик лозимки, бундай воситаларнинг кўп миқдорда бўлиши инсоннинг соғлигига таъсир кўрсатиши мумкин. Электрон дарсликни яратишда яна бир муҳим муаммо-бу фойдаланувчиларга қанча миқдорда маълумот бериш мумкинлиги билан боғлиқдир. Одатда, инсон организми ташқаридан келаётган маълумотларга нисбатан мослашишини талаб этади. Шу сабабли бу соҳадаги изланишлар шуни кўрсатадики, электрон дарсликлар билан ишлашда машқ қилиш режимида ёки кўпроқ мустақил ишлаш соатларида фойдаланиш мақсадга мувофиқ, чунки маълумотларни ортиқ даражада қабул қилиниши ўқувчиларнинг диққатини жалб қилмайди.

Бу муаммоларни ечиш учун берилаётган маълумотларнинг сифатини ошириш ва бундан ташқари, электрон дарсликда бир қатор имкониятлар яратиш лозимки, улар ёрдамида кўпгина параметрларни ўзгартириш мумкин бўлсин. Масалан, овозни ўчириб қўйиш, пасайтириш, кўтариш, рангларни ўзгартириш ва ҳоказо. Электрон дарсликларнинг самарадорлигига эришиш комьпютер билан ўзаро мулоқотнинг психологик томонларини хисобга олиш асосида амалга оширилиб, уларга: - Электрон дарсликлардаги ўқув материалини тақдим этиш, англаш (когнитив) жараёнининг вербал-мантиқий, сенсор-перцептив (ҳис қилиш, сезиш) ва ифодаланиш даражасига мос келиши керак. Шунингдек, англаш билан боғлиқ психологик жараёнларга ахборотни қабул қилиш (асосан, кўриш ҳамда эшитиш, ҳис қилиш), эътибор қилиш (унинг турғунлиги, жамланиши, бир нарсадан иккинчисига ўтиши, тақсимлаш ва эътибор даражаси), фикрлаш (назарий тушунча, амалий-кўргазмали ва амалий- ҳаракатли), тасаввур қилиш, хотира (оний, қисқа ва узоқ муддатли, қисқа муддатли, қисқа муддатли хотирада маълумотни жойлаштириш ҳодисаси) ва бошқалар; - Электрон дарслик ундан фойдаланувчи учун қулай, фанни ўзлаштиришга ижодий ёндашиш ва сиҳат-саломатлиги учун мақбул меҳнат шароитларини яратиш каби асосий талаблар киради.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. Баркамол авлод –Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори.- Тошкент: Шарқ, 1999.-15 б. 2. Узлуксиз таълим тизими учун ўқув адабиётларининг янги авлодини яратиш концепцияси. Тошкент-«Шарк».-2002. 3. А.А.Абдуқодиров, А.Х.Пардаев, Масофали ўқитиш назарияси ва амалиёти, Монография, Тошкент: Фан, 2009. 146 б. 4. М.Арипов ва бошқалар, Ахборот технологиялари, Ўқув қўлланма, Тошкент: Ношир, 2009. 368 б. 5. Д.М.Амиров ва бошқалар, Ахборот – коммуникация технологиялари, Изоҳли луғат, Тошкент, 2010.576 б.

Похожие

Электрон дарсликларнинг хусусиятлари ва афзалликлари ажратилган вақт

Электрон дарсликларнинг асосий хоссалари ва категориялари ажратилган вақт

Электрон дарсликни яратишнинг асосий тамойиллари ажратилган вақт

Электрон дарсликка қўйиладиган дидактик ва психологик талаблар ажратилган вақт

Электрон дарсликлар тузилмаси ва уни яратиш босқичлари ажратилган вақт