Takrorlash operatorlari - Информатика и ИТ - Рефераты

Takrorlash operatorlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

75 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. For takrorlash operatori 2. While takrorlash operatori 3. Do-while takrorlash operatori

www.arxiv.uz Programma bajarilishini boshqarishning boshqa bir kuchli mexanzmlaridan biri – takrorlash operatorlari hisoblanadi. Takrorlash operatori «takrorlash sharti» deb nomlanuvchi ifodaning rost qiymatida programmaning ma`lum bir qismidagi operatorlarni (takrorlash tanasini) ko`p marta takror ravishda (itarativ jarayon). 1-rasm. Takrorlash operatorining blok sxemasi Takrorlash o`zining kirish va chiqish nuqtalariga ega, lekin chiqish nuqtasining bo`lmasligi mumkin. Bu holda takrorlashga cheksiz takrorlash deyiladi. Cheksiz takrorlash uchun takrorlashni davom ettirish sharti doimo rost bo`ladi. Takrorlash shartini tekshirish takrorlash tanasidagi operatorlarni bajarishdan oldin tekshirilishi mumkin (for, while takrorlashlari) yoki takrorlash tanasidagi operatorlari bir marta bajarilgandan keyin tekshirilishi mumkin (do-while). Takrorlash operatorlari ichma-ich joylashgan bo`lishi mumkin. for takrorlash operatori:[1(119-127), 3(37-41), 4(55-56)] for takrorlash operatorining sintaksisi quyidagi ko`rinishga ega: for (<ifoda1 >; <ifoda 2 >;<ifoda 3 >) <operator yoki blok>;takrorlash shart operator 1 operator 2 (false)

www.arxiv.uz Bu operator o`z ishini <ifoda1 > ifodasini bajarishdan boshlaydi. Keyin takrorlash qadamlari boshlanadi. Har bir qadamda <ifoda 2 > bajariladi, agar natija 0 qiymatidan farqli yoki true bo`lsa, takrorlash tanasi - <operator yoki blok> bajariladi va oxirida <ifoda 3 > bajariladi. Agar <ifoda 2 > qiymati 0 (false) bo`lsa, takrorlash jarayoni to`xtaydi va boshqaruv takrorlash operatoridan keyingi operatorga o`tadi. Shuni qayd qilish kerakki, <ifoda 2 > ifodasi vergul bilan ajratilgan bir nechta ifodalar birlashmasidan iborat bo`lishi mumkin, bu holda oxirgi ifoda qiymati takrorlash sharti hisoblanadi. Takrorlash tanasi sifatida bitta operator, jumladan bo`sh operator bo`lishi yoki operatorlar bloki kelishi mumkin. Misol uchun 10 dan 20 gacha bo`lgan butun sonlar yig`indisini hisoblash masalasini ko`raylik. #include <iostream.h> int main() {int Summa=0; for (int i=10; i<=20; i++) Summa+=i; cout<<``yig`indi=`` <<Summa; return 0;} Programmadagi takrorlash operatori o`z ishini, I takrorlash parametriga (takrorlash sanagichiga) boshlang`ich qiymat – 10 sonini berishdan boshlaydi va har bir takrorlash qadamidan (itaratsiyadan) keyin uning qiymati bittaga oshadi (qavs ichidagi uchinchi operator bajarilishini hisobiga). Har bir takrorlash qadamida takrorlash tanasidagi operator bajariladi, ya`ni Summa o`zgaruvchisiga 1 qiymati qo`shiladi. Takrorlash sanagichi i qiymati 21 bo`lganda “i<=20” takrorlash sharti (0-qiymati) bo`ladi va takrorlash tugaydi. Natijada boshqaruv takrorlash operatoridan keyingi cout operatoriga o`tadi va ekranga yig`indi chop etiladi. Yuqorida keltirilgan misolga qarab takrorlash operatorlarining qavs ichidagi ifodalariga izoh berish mumkin: <ifoda 1 > - takrorlash sanagichi vazifasini bajaruvchi o`zgaruvchisiga boshlang`ich qiymat berishga xizmat qiladi va u takrorlash jarayoni boshida faqat

www.arxiv.uz bir marta hisoblanadi. Ifodada o`zgaruvchi e`loni uchrash mumkin va bu o`zgaruvchi takrorlash operatori tanasida amal qiladi va takrorlash operatoridan tashqarida «ko`rinmaydi» (C++ Builder kopiilyatori uchun); <ifoda2 > - takrorlashni bajarish yoki yo`qligini aniqlab beruvchi mantiqiy ifoda, agar shart rost bo`lsa, takrorlash davom etadi, aks holda yo`q. Agar bu ifoda bo`sh bo`lsa, shart doimo rost deb hisoblanadi; <ifoda 3 > - odatda takrorlash sanagichning qiymatini oshirish (kamaytirish) uchun xizmat qiladi yoki unda takrorlash shartiga ta`sir boshqa amallar bo`lishi mumkin. Takrorlash operatorida qavs ichidagi ifodalar bo`lmasligi mumkin, lekin sintaksis `;` bo`lmasligiga ruxsat bermaydi. Shu sababli sodda ko`rinishdagi takrorlash operatori quyidagicha bo`ladi: for(;;) cout <<”Cheksiz takrorlash…``; Agar takrorlash jarayonida bir nechta o`zgaruvchilarning qiymati sinxron ravishda o`zgarishi kerak bo`lsa, <ifoda 1 > va <ifoda 3 > ifodalarida zarur operatorlarni `,` bilan yozish orqali bunga erishish mumkin: Takrorlash operatorining har bir qadamida j va I o`zgaruvchi qiymatlari mos ravishda o`zgarib boradi. For operatorida takrorlash tanasi bo`lmasligi ham mumkin. Masalan, programma bajarilishini ma`lum bir muddatga «to`xtab» turish zarur bo`lsa, bunga takrorlashni hech qanday qo`shimcha ishlarni bajarmasdan amal qilishi orqali erishish mumkin: Yuqorida keltirilgan 10 dan 20 gacha bo`lgan sonlar yig`indisini bo`sh tanali (bo`sh operatorli) takrorlash operatori orqali hisoblash mumkin: Takrorlash operatori tanasi sifatida operatorlar bloki ishlatishini faktorialni hisoblash misolida ko`rsatish mumkin: Programma foydalanuvchi tomonidan 0 dan 33 gacha oraliqdagi son kiritilganda amal qiladi, chunki 34! Qiymati unsigned long uchun ajratilgan razryadlarga sig`maydi.

www.arxiv.uz Masala. Takrorlash operatorining ichma-ich joylashuviga misol sifatida raqamlari bir-biriga o`zaro teng bo`lmagan uch xonali natural sonlarni o`sish tartibida chop qilish masalasini ko`rishimiz mumkin: Programmada uch xonali sonning har bir raqami takrorlash operatorlari yordamida hosil qilinadi. Birinchi, tashqi takrorlash operatori bilan 2- xonadagi raqam (a2 takrorlash parametri) hosil qilinadi. Ikkinchi, ichki takrorlash operatorida (a1 takrorlash parametri) son ko`rinishining 1-xonasidagi raqam va nihoyat, unga nisbatan ichki bo`gan a0 parametrli takrorlash operatorida 0- xonadagi raqamlar hosil qilinadi. Har bir tashqi takrorlashning bir qadamiga ichki takrorlash operatorining to`liq bajarilishi to`g`ri keladi. While takrorlash operatori:[1(99-100), 3(41-43), 4(56)] while takrorlash operatori, operator yoki blokni takrorlash sharti yolg`on (false yoki 0) bo`lguncha takror bajaradi. U quyidagi sintaksisga ega: while (<ifoda>) <operator yoki blok>; Agar <ifoda> rost qiymatli o`zgarmas ifoda bo`lsa, takrorlash cheksiz bo`ladi. Xuddi shunday, <ifoda> takrorlash boshlanishida rost bo`lib, uning qiymatiga takrorlash tanasidagi hisoblash ta`sir etmasa, ya`ni uning qiymati o`zgarmasa, takrorlash cheksiz bo`ladi. While takrorlash shartini oldindan tekshiruvchi takrorlash operatori hisoblanadi. Agar takrorlash boshida <ifoda> yolg`on bo`lsa, while operatori tarkibidagi <operator yoki blok> qismi bajarilmasdan cheklab o`tiladi. Ayrim hollarda <ifoda> qiymat berish operatori ko`rinishida kelishi mumkin. Bunda qiymat berish amali bajariladi va natija 0 solishtiriladi. Natija noldan farqli bo`lsa, takrorlash davom ettiriladi. Agar rost ifodaning qiymati noldan farqli o`zgarmas bo`lsa, cheksiz takrorlash ro`y beradi. Masalan: While(1); // cheksiz takrorlash Xuddi for operatoridek, `,` yordamida <ifoda> da bir nechta amallar sinxron ravishda bajarish mumkin. Masalan, son va uning kvadratlarini chop qiladigan programmada ushbu holat ko`rsatilgan:

www.arxiv.uz Programmadagi takrorlash operatori bajarilishida n soni 1 gacha kamayib boradi. Har bir qadamda n va uning kvadrati chop qilinadi. Shunga e`tibor berish kerakki, shart ifodasida operatorlarni yozilish ketma-ketligining ahamiyati bor, chunki, eng oxirgi operator takrorlash sharti sifatida qaraladi va n qiymati 0 bo`lganda takrorlash tugaydi. Keyingi programmada berilgan o`nlik sonning ikkilik ko`rinishini chop qilish masalasini yechishda yechishda while operatorini qo`llash ko`rsatilgan. `Programmada ichma-ich joylashgan takrorlash operatorlari ishlatilgan. Birinchisi, sonning ikkilik ko`rinishini chop qilish jarayonini davom ettirish sharti bo`yicha amal qiladi. Ichki joylashgan, ikkinchi takrorlash operatoridagi amallar har qanday, 0 dan 15 gacha bo`lgan sonlar to`rtta razryadli ikkilik son ko`rinishida bo`lishiga asoslangan. Unda kiritilgan sonning ichki, ikkilik ko`rinishida uchinchi razryadida 0 yoki 1 turganligi aniqlanadi (``son10& 8``). Shart natijasi natija 1 (rost) bo`lsa, ekranga `1`, aks holda `0` belgisi chop etiladi. Keyingi qadamda son razryadlari chapga bittaga suriladi va yana uchinchi razryaddagi raqam chop etiladi. Takrorlash sanagich qiymati 0 bo`lguncha davom etadi (to`rt marta) va boshqaruv ichki takrorlash operatoridan chiqadi. While takrorlash operatori yordamida samarali programma kodi yozishga bir misol bu – ikkita natural sonlarning eng katta umumiy bo`luvchisi (EKUB) Evklid algoritmi bilan topish masalasini ko`rishimiz mumkin: Butun turdagi a va b qiymatlari oqimdan o`qilgandan keyin ular qiymatlari toki o`zaro teng bo`lmaguncha takrorlash jarayoni ro`y beradi. Takrorlashning har bir qadamida a va b sonlarining kattasidan- kichigi ayriladi va ular tengligi tekshiriladi. Takrorlashdan keyingi ko`rsatma vositasida a o`zgaruvchisining qiymati natija sifatida chop etiladi. Do-while takrorlash operatori:[1(133-135), 3(43-45), 4(56-57)] do-while takrorlash operatori while operatoridan farqli ravishda oldin operator yoki blokni bajaradi, keyin takrorlash shartini tekshiradi. Bu qurilma takrorlash tanasini kamida bir marta bajarilishini ta`minlaydi. Do-while takrorlash operatori quyidagi sintaksisga ega:

www.arxiv.uz do <operator yoki blok>; while (<ifoda>); Bunday takrorlash operatorining keng qo`llaniladigan holatlari bu takrorlashni boshlamasdan turib, takrorlash shartini tekshirishning iloji bo`lmagan holatlar hisoblanadi. Masalan, birorta jarayonni davom ettirish yoki to`xtatish haqidagi so`rovga javob olish va uni tekshirish zarur bo`lsin. Ko`rinib turibdiki, jarayonni boshlamasdan oldin bu so`rovni berishning ma`nosi yo`q. Hech bo`lmaganda takrorlash jarayonining bitta qadami amalga oshirilgan bo`lishi kerak: Programma toki “ jarayonni to`xtashish (N):_``so`roviga (N) javobi kiritilmaguncha davom etadi. Bu operator ham cheksiz takrorlanishi mumkin: do; while (1); Masala. Har qanday 7 katta butun sondagi pul miqdorini 3 va 5 so`mliklarda berish mumkinligi isbotlansin. Qo`yilgan masala p=3n+5m tenglamasi qanotlantiruvchi m,n sonlar juftliklarini topish masalasidir (p-pul miqdori). Bu shartning bajarilishini m va n o`zgaruvchilarining mumkin bo`lgan qiymatlarining barcha kombinatsiyalarida tekshirish zarur bo`ladi. unsigned int pul; //pu1- kiritiladigan pul miqdori unsigned n3,m5; //n-3 so`mliklar , m-5 so`mliklar soni bool xato=fa1se; //pu1 qiymatini kiritilgandagi xatolik Programma pul qiymatini kiritishni so`raydi (pu1 o`zgaruvchiga).Agar pul qiymati 7 sonidan kichik bo`lsa, bu haqda xabar beriladi va takror ravishda qiymat kiritish talab qilinadi. Pul qiymati 7 dan katta bo`lganda, 3 va 5 so`mliklarning mumkin bo`lgan to`la kombinatsiyasini amalga oshirish uchun ichma-ich takrorlashlar amalga oshiriladi. Tashqi takrorlash n3 (3 so`mliklar miqdori) bo`yicha, ichki takrorlash esa m5 (5 so`mliklar miqdori) bo`yicha, toki bu miqdordagi pullar qiymati pul qiymatidan oshib ketmaguncha davom etadi. Ichki takrorlashda m5 o`zgaruvchisining har bir qiymatida «3*n3+5*m5==pu1» sharti tekshiriladi, agar u o`rinli bo`lsa, yechim varianti sifatida n3 va m5 o`zgaruvchilar qiymatlari chop etiladi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Харви Дейтел, Пол Дейтел. Как программировать на с++. м-2001, 1037 c 2. Джефф Элджер. Библиотека программиста с++. М -2004, 300 с . 3. Madraximov Sh. F., Gaynazarov S. M. “C++ tilida programmalash asoslari” Toshkent-2009.-183 bet. 4. Елена Кондратюк. Трюки и эффекты с++. Москва – Санкт – Петербург - …-2006. 400 с. 5. Учебник по языку С++ в задачах и примерах. Электронный учебник. 6. www . ziyonet . uz 7.www.tuit.uz

Похожие

Paskal tilining operatorlari

Shart va tanlash operatorlari

Break, continue hamda goto operatorlari

Binary fayllar bilan ishlash operatorlari

Mantli fayllar bilan ishlash operatorlari