Shart va tanlash operatorlari - Информатика и ИТ - Рефераты

Shart va tanlash operatorlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

81.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Operator tushunchasi 2. Shart operatorlari 3. if operatori 4. if-else operatori 5. shart amali 6. switch operatori

www.arxiv.uz Operator tushunchasi:[1(90-93), 2(33-46), 3(28), 4(52-53)] Programmalash tili operatorlari yechilayotgan masala algoritmini amalga oshirish uchun ishlatiladi. Operatorlar chiziqli va boshqaruv operatorlariga bo’linadi. Aksariyat holatlarda operatorlar nuqtali vergul (‘;’) belgisi bilan tugallanadi va u kompilyator tomonidan alohida operator deb qabul qilinadi(for operatorining qavs ichida turgan ifodalari bundan mustasno). Bunday operator ifoda operatori deyiladi. Qiymat berish amallari guruhi, xususan, qiymat berish operatorlari ifoda operatorlari hisoblanadi: i++; --j; k+=I; Programma tuzish amaliyotida bo‘sh operator – ‘;’ ishlatiladi. Garchi bu operator hech nima bajarmasa ham, hisoblash ifodalarini til qurilmalariga mos kelishini ta’minlaydi. Ayrim hollarda yuzaga kelgan «boshi berk» holatlardan chiqib ketish imkonini beradi. O’zgaruvchilarni e’lon qilish ham operator hisoblanadi va ularga e’lon operatori deyiladi. Shart operatorlari:[3(28), 4(52-53)] Oldingi bobda misol tariqasida keltirilgan programmalarda amallar yozilish tartibida ketma-ket va faqat bir marta bajariladigan holatlar, ya’ni chiziqli algoritmlar keltirilgan. Amalda esa kamdan- kam masalalar shu tariqa yechilishi mumkin. Aksariyat masalalar yuzaga keladigan turli holatlarga bog‘liq ravishda mos qaror qabul qilishni (yechimni) talab etadi. C++ tili programmaning alohida bo‘laklarining bajarilish tartibini boshqarishga imkon beruvchi qurilmalarning yetarlicha katta majmuasiga ega. Masalan, programma bajarilishining birorta qadamida qandaydir shartni tekshirish natijasiga ko‘ra boshqaruvni programmaning u yoki bu bo‘lagiga uzatish mumkin (tarmoqlanuvchi algoritm). Tarmoqlanishni amalga oshirish uchun shartli operatordan foydalaniladi. If operatori:[1(93-94), 3(28-30),4(53) ] if operatori qandaydir shartni rostlikka tekshirshi natijasiga ko‘ra programmada tarmoqlanishni amalga oshiradi: if (<shart> )<operator>;

www.arxiv.uz Bu yerda <shart> har qanday ifoda bo‘lishi mumkin odatda u taqqoslash amali bo‘ladi. Agar shart 0 qiymatidan farqli yoki rost (true) bo‘lsa, <operator> bajariladi, aks holda, ya’ni shart 0 yoki yolg‘on (false) bo‘lsa, hech qanday amal bajarilmaydi va boshqaruv if operatoridan keyingi operatorga o’tadi (i (agar u mavjud bo‘lsa). Ushbu holat 4.1 –rasmda ko‘rsatilgan. 1-ras m. if() shart operatorining blok sxemasi C++ tilining qurilmalari operatorlarni blok ko‘rinishida tashkil qilishga imkon beradi.Blok – ‘{‘ va ‘}’ belgi oralig‘iga olingan operatorlar ketma-ketligi bo‘lib, u kompilyator tomonidan yaxlit bir operator deb qabul qilinadi. Blok ichida e’lon operatorlari ham bo’lishi mumkin va ularda e’lon qilingan o‘zgaruvchilar faqat shu blok ichida ko‘rinadi (amal qiladi), blokdan tashqarida ko‘rinmaydi. Blokdan keyin ‘;’ belgisi qo‘yilmasligi mumkin, lekin blok ichidagi har bir ifoda ‘;’ belgisi bilan yakunlanishi shart. Quyida keltirilgan programmada if operatoridan foydalanish ko’rsatilgan. shart-ifoda operator ha (true) yo’q (false)

www.arxiv.uz Programma bajarilishi jarayonida butun turdagi b o‘zgaruvchi e’lon qilinadi va uning qiymati klaviaturadan o‘qiladi. Keyin b qiymatini 0 sonidan kattaligi tekshiriladi, agar shart bajarilsa(true) , u holda ‘{‘ va ‘}’ belgilar ichidagi operatorlar bajariladi va ekranga “b – musbat son” xabari chiqadi. Agar shart bajarilmasa, bu| operatorlar cheklab o‘tiladi. Navbatdagi shart operatori b o‘zgaruvchi qiymati manfiylikka tekshiradi, agar shart bajarilsa, yagona cout ko‘rsatmasi bajariladi va ekranga “b – manfiy son” xabari chiqadi. If – else operatori:[1(94-99)3(30-33)] Shart operatorining if – else ko‘rinishi quyidagicha: if (<shart-ifoda>) <operator2 >; else <operator 2 >; Bu yerda <shart-ifoda> 0 qiymatidan farqli yoki true bo‘lsa <operator 1 >, aks holda <operator2> bajariladi. If-else shart operator mazmuniga ko‘ra algoritmning tarmoqlanuvchi blokini ifodalaydi: <shart-ifoda> - shart bloki (romb) va <operator 1 > blokning «ha» shoxiga, <operator 2 > esa blokning «yo‘q» shoxiga mos keluvchi amallar bloklari deb qarash mumkin . shart-ifoda operator 1ha (true) yo’q (false) operator 2

www.arxiv.uz 2-rasm. if(), else shart operatorining blok sxemasi Misol tariqasida diskriminantni hisoblash usuli yordamida ax2 +bx+c=0 ko‘rinishidagi kvadrat tenglama ildizlarini topish masalasini ko‘raylik: #in Programma bajarilganda, birinchi navbatda tenglama koeffitsientlari – a, b, s o‘zgaruvchilar qiymatlari kiritiladi, keyin diskriminant – D o‘zgaruvchi qiymati hisoblanadi. Keyin D qiymatining manfiy ekanligi tekshiriladi. Agar shart o‘rinli bo‘lsa, yaxlit operator sifatida keluvchi ‘{‘ va ‘}’ belgilari orasidagi operatorlar bajariladi va ekranga “Tenglama haqiqiy ildizlarga ega emas” xabari chiqadi va programma o‘z ishini tugatadi (“return 0;” operatorini bajarish orqali). Diskriminant noldan kichik bo‘lmasa, navbatdagi shart operatori uni nolga tengligini tekshiradi. Agar shart o‘rinli bo’lsa, keyingi qatorlardagi operatorlar bloki bajariladi – ekranga “ Tenglama yagona ildizga ega:” xabari, hamda x1 o‘zgaruvchi qiymati chop qilinadi va programma shu yerda o‘z ishini tugatadi, aks holda, ya’ni D qiymatni noldan katta holati uchun else kalit so‘zidan keyingi operatorlar bloki bajariladi va ekranga “Tenglama ikkita ildizga ega: “ xabari, hamda x1 va x2 o‘zgaruvchilar qiymatlari chop etiladi. Shu bilan shart operatoridan chiqiladi va asosiy funksiyaning return ko’rsatmasini bajarish orqali programma o‘z ishini tugatadi. O‘z navbatida <operator 1 > va <operator 2 > ham shartli operator bo’lishi mumkin. Ifodadagi har bir else kalit so‘zi, oldindagi eng yaqin if kalit so‘ziga tegishli hisoblanadi (xuddi ochiluvchi va yopiluvchi qavslardek). Buni inobatga olmaslik mazmunan xatoliklarga olib kelishi mumkin. Programma ishorasiz butun son kiritishni taklif qiladi. Agar kiritilgan son 4 xonali bo‘lmasa (n<1000 yoki n>9999), bu haqda xabar beriladi va programma o‘z ishini tugatadi. Aks holda n sonining raqamlari ajratib olinadi, hamda boshidagi ikkita raqamning yig’indisi – (a3+a2) qolgan ikkita raqamlar yig‘indisi – (a1+a0) bilan solishtiriladi va ularning teng yoki yo‘qligiga qarab mos javob chop qilinadi.

www.arxiv.uz ?: shart amali: [3(33-34), 4(53)] Agar tekshirilayotgan shart nisbatan sodda bo‘lsa, shart amalining <<?:>> ko‘rnishini ishlatish mumkin: <shart ifoda> ? <ifoda1 > : <ifoda 2 >; Shart amali if shart operatoriga o‘xshash holda ishlaydi: agar <shart ifoda> 0 qiymatidan farqli yoki true bo‘lsa, <ifoda 1 >, aks holda <ifoda 2 >bajariladi. Odatda ifodalar qiymatlari birorta o‘zgaruvchiga o’zlashtiriladi. Misol tariqasida ikkita butun son maksimumini topish ko‘raylik. Programmadagi shart operatori qiymat berish operatorining tarkibiga kirgan bo‘lib, a o‘zgaruvchining qiymati b o‘zgaruvchining qiymatidan kattaligi tekshiriladi, agar shart rost bo‘lsa c o‘zgaruvchiga a o‘zgaruvchi qiymatini, aks holda b o‘zgaruvchining qiymatini va c o‘zgaruvchisining qiymati chop etiladi. ?: amalining qiymat qaytarish xossasidan foydalangan holda, uni bevosita cout ko‘rsatmasiga yozish orqali ham qo‘yilgan masalani yechish mumkin: # Bu operator quyidagicha amal qiladi: birinchi navbatda <ifoda> qiymati hisoblanadi, keyin bu qiymat case kalit so‘zi bilan ajratilgan <o‘zgarmas ifoda i > bilan solishtiriladi. Agar ular ustma-ust tushsa, shu qatordagi ‘:’ belgisidan boshlab, toki break kalit so‘zigacha bo‘lgan <operatorlar guruhi i > bajariladi va boshqaruv tarmoqlanuvchi operatordan keyingi joylashgan operatorga o‘tadi. Agar <ifoda> birorta ham <o‘zgarmas ifoda i > bilan mos kelmasa, qurilmaning default qismidagi <operatorlar guruhi 1n > bajariladi. Shuni qayd etish kerakki, qurilmada default kalit so‘zi faqat bir marta uchrashi mumkin. Misol uchun, kirish oqimidan “Jarayon davom etilsinmi?” so‘roviga foydalanuvchi tomonidan javob olinadi. Agar ijobiy javob olinsa, ekranga “Jarayon davom etadi!” xabari chop etiladi va programma o‘z ishini tarmoqlanuvchi operatordan keyingi operatorlarni bajarish bilan davom ettriladi, aks holda “Jarayon tugadi!” javobi beriladi va programma o‘z ishini tugatadi. Bunda, foydalanuvchining ‘y’ yoki ‘Y’ javoblari jarayonni davom ettirishni bildiradi, boshqa belgilar esa tugatishni anglatadi.

www.arxiv.uz Umuman olganda, tarmoqlanuvchi operatorda break va default kalit ishlatish shart emas. Lekin bu holda operatorning mazmuni mumkin. Masalan, default qismi bo‘lmagan holda, agar <ifoda> birorta <o‘zgarmas ifodai > bilan ustma-ust tushmasa, operator hech qanday amal bajarmasdan boshqaruv tarmoqdanuvchi operatordan keyingi operatorga o‘tadi. Agar break bo‘lmasa, <ifoda> birorta <o’zgarmas ifoda i > bilan ustma-ust tushgan holda, unga mos keluvchi operatorlar guruhini bajaradi va «to‘xtamasdan» keyingi qatordagi operatorlar guruhini bajarishga o‘tib ketadi. Masalan, yuqoridagi misolda break operatori bo‘lmasa va jarayonni davom ettirishni tasdiqlovchi (‘Y’) javob bo‘lgan taqdirda ekranga Jarayon davom etadi! Jarayon tugadi! Xabarlari chiqadi va programma o‘z ishini tugatadi (return operatorining bajarilishi natijasida). Tarmoqlanuvchi operator sanab o‘tiluvchi turdagi o‘zgarmaslar bilan birgalikda ishlatilganda samara beradi. Quyidagi programmada ranglar gammasini toifalash masalasi yechilgan. Programma bajarilishida boshqaruv tarmoqlanuvchi operatorga kelganda, rang qiymati qizil yoki tuq_sariq yoki sariq bo‘lsa, “Issiq gamma tanlandi’’ xabari, agar rang qiymati yashil yoki kuk yoki zangori yoki binafsha bo‘lsa, ekranga “Sovuq gamma tanlandi” xabari, agar rang qiymati sanab o‘tilgan qiymatlardan farqli bo‘lsa, ekranga “Kamalak bunday rangga ega emas “ xabari chop etiladi va programma o‘z ishini tugatadi. Switch operatorida e’lon operatorlari ham uchrashi mumkin. Lekin switch operatori bajarilishida «sakrab o‘tish» holatlari bo‘lishi hisobiga blok ichidagi ayrim e’lonlar bajarilmasligi va buning oqibatida programma ishida xatolik ro‘y berishi mumkin:

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Харви Дейтел, Пол Дейтел. КАК ПРОГРАММИРОВАТЬ НА С++. М-2001, 1037 c 2. Джефф Элджер. БИБЛИОТЕКА ПРОГРАММИСТА С++. М -2004, 300 с . 3. Madraximov Sh. F., Gaynazarov S. M. “C++ tilida programmalash asoslari” Toshkent-2009.-183 bet. 4. Елена Кондратюк. ТРЮКИ И ЭФФЕКТЫ С++. Москва – Санкт – Петербург -…-2006. 400 с. 5. Учебник по языку С++ в задачах и примерах. Электронный учебник. 6.www.tuit.uz

Похожие

Ko’p tarmoqlanishlar va variant tanlash operatorlari

Takrorlash operatorlari

Paskal tilining operatorlari

Tizimli platani tanlash va o‘rnatish

Break, continue hamda goto operatorlari