Qo'zg'almas vergulli sonlar ustida airmetik amallar - Информатика и ИТ - Рефераты

Qo'zg'almas vergulli sonlar ustida airmetik amallar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

316.5 KB

www.arxiv.uz Qo`zg`almas vergulli sonlar ustida arifmetik amallarining bajarilishi Reja: 1. Qo`zg`almas vergulli sonlar ustida qo`shish va ayrish amallarining bajarilishi. 2. Qo`zg`almas vergulli sonlar ustida ko`paytirish va bo`lish amallarining bajarilishi. 3. Ko`paytirish amalini tezlashtirish.

www.arxiv.uz Bu ikki amalni algebraik jamlash amali deb ko`rish mumkin, chunki ayirish ishorasi o`zgargan ayriluvchini qo`shish demakdir. Qo`zg`almas vergulli sonlarni algebraik qo`shish hisoblash mashinasida quyidagi mashina kodlaridan birida amalga oshirilishi mumkin: to`g`ri, teskari, qo`shimcha va ularning modifikatsiyalangan ko`rinishi. Tabiiyki, yig`indi ham shu kodlarning birida hosil bo`ladi. Ko`pincha teskari yoki qo`shimcha kodlar ishlatiladi. Bunda operandlarning barcha xonalari (ishora va raqam xonalari) qo`shish amalida ishtirok etadi. Yig`indi ishorasi operandlar ishora raqamlarini hamda qo`shni kichik xonadan ko`chirish qiymati raqamini jamlash jarayonida avtomatik tarzda hosil qilinadi. Yig`indi ishora xonasidan ko`chirish qiymatining birlik raqami paydo bo`lsa uni yig`indi kichik xonasiga qo`shish (teskari kodda qo`shganda) yoki tashlab yuborish (qo`shimcha kodda qo`shganda) lozim. Ko`p xonali sonlarni algebraik jamlash odatda n - ta bir xil xonalar bo`yicha qo`shish-ayrish amallardan tashkil topgan muntazam jarayon sifatida amalga oshiriladi (bu yerda n- har bir operanddagi xonalar soni). Qo`shiluvchilarning ishoralariga bog`liq quyidagi to`rtta hol ro`y berishi mumkin: X1 > 0 , X2 > 0 , X3 ( X1 ( X2 > 0; X1 > 0 , X2 < 0 , X3 ( X1 ( X2 > 0; X1 > 0 , X2 < 0 , X3 ( X1 ( X2 < 0; X1 < 0 , X2 < 0 , X3 ( X1 ( X2 < 0. Teskari kodda qo`shish Bu hollarni misollar yordamida batafsil ko`rib chiqamiz. 1) X1 > 0 , X2 > 0 , X3 ( X1 ( X2 > 0 ; Bu holda teskari kodga o`tkazish, amal bajarilishi xususiyatiga ta`sir etmaydi, chunki |X1 >0)|tesk ( |X2 >0|tesk ( X1 ( X2 2) X1 > 0 , X2 < 0 , X3 ( X1 ( X2 > 0 ;

www.arxiv.uz Bu holda, teskari kodda X soni va uning ifodasi o`rtasidagi bog`liklikka asosan quyidagini yozish mumkin : [X1]tesk ( [X2 ]tesk ( X1 ( 2 ( X2 - 2-n Bu natijani dastlabki natija deb ataylik. Haqiqatan ham, shartga binoan natija X1 ( X2 ga teng bo`lishi lozim. Dastlabki natijadan yakuniy natijaga o`tish uchun dastlabki natijaga tuzatish kiritish lozim, ya`ni dastlabki natijadan 2 ni ayirib, unga 2-n ni qo`shish lozim. Misol. [X1]to`g` ( 0,11011; [X2]to`g` ( 1,10011 [X1]tesk ( 0,11011 ( [X2]tesk ( 1,01100 10,00111 - dastlabki natija - 10, (1 - tuzatish [X3]tesk ( 0,01000 - yakuniy natija Tuzatishni bajarish, yuqorida aytib o`tilganidek, teskari kodda qo`shilganda yig`indi ishora xonasidan ko`chirish qiymatining birlik raqami paydo bo`lsa uni yig`indi kichik xonasiga qo`shish lozimligiga mos keladi. 3) X1 > 0, X2 < 0, X1 ( X2 < 0 Bu holda [X1]tesk ([X2]tesk ( X1 ( 2 ( X2 - 2- n . Bu natija yakuniy natijaga mos keladi, chunki shartga binoan X1(X2<0 va [X1(X2<0]tesk(2(X1(X2 - 2 - n Misol. [X1]to`g`(0,10011; [X2]to`g`(1,11011 [X1]tesk( 0,10011 ([X2]tesk( 1,00100 [X3]tesk( 1,10111 ( [X1(X2<0]tesk [1, 10111]tesk(1,01000 o`zgartirish orqali natijaning to`g`ri kodini olamiz .

www.arxiv.uz Ishoralari turli bo`lgan sonlarni qo`shganda X1(X2(0 natija hosil bo`lishi mumkin. Bunda dastlabki sonlarning teskari kodlarini jamlash usuli o`zgarmaydi, natija esa 1,,1...1 ko`rinishda hosil bo`ladi. Misol. [X1]to`g`(0,10111; [X2]to`g`(1,10111 [X1]tesk(0,10111 ( [X2]tesk(1,01000 [X3]tesk(1,11111 ( [X1(X2]tesk Natija manfiy nolning teskari kodini beradi. Haqiqatan ham, [- 0,0 ... 0]tesk(1,1...1. 4) X1<0, X2<0, (X1(X2(<0. Jamlash natijasi [X1]tesk([X2]tesk(2(X1- 2 -n(2(X2 - 2 -n dastlabki natijani beradi. Yakuniy natija esa ((X1(X2)<0 (tesk (2(X1(X2 - 2 -n . Demak, yakuniy natija dastlabki natijadan 2 - 2 -n ga farq qiladi: Bu 2-holdagi kabi dastlabki natijaga tuzatish kiritish lozimligini ko`rsatadi. Misol. [X1]to`g`(1,01011, [X2]to`g`(1,01111. [X1]tesk( 1,10100 ([X2]tesk( 1,10000 11,00100 - dastlabki natija - 10 (1 - tuzatish [X3]tesk ( 1,00101 ( [X1(X2<0]tesk -yakuniy natija Natijaning to`g`ri kodi [1,00101]tesk ( 1,11010 Qo`shimcha kodda qo`shish

www.arxiv.uz X1>0, X2>0, X1(X2>0. Bu holda teskari kodda qo`shilganidek, jamlash qo`shish amali bajarilishi xususiyatiga ta`sir etmaydi. X1>0, X2<0, X1(X2>0. Bu holda qo`shimcha kodda X soni va uning ifodasi o`rtasidagi bog`lanishga asosan quyidagini yozish mumkin : [X1]qo`sh([X2]qo`sh(X1(2 ( X2. Olingan natija yakuniy natijadan 2 ga farq qiladi. Demak, tuzatish kiritish zarur, ya`ni natijani 21 salmoqli 1 ga kamaytirish lozim. Misol. [X1]to`g`(0,10011, [X2]to`g`(1,00011. [X1]qo`sh(0,10011 ( [X2]qo`sh(1,11101 10,10000 - dastlabki natija -10, - tuzatish [X3]qo`sh (0,10000 - yakuniy natija [X1]qo`sh([X2]qo`sh(0 bo`lgan hol qo`shimcha kodda qo`shish amali xususiyatiga ta`sir etmaydi. Misol. [X1]to`g`(0,11001, [X2]to`g`(1.11001. [X1]qo`sh( 0,11001 ([X2]qo`sh( 1.00111 [X2]qo`sh ( 0,00000 X1>0, X2<0, X1(X2<0 . Bu yerda [X1]qo`sh ( [X2]qo`sh ( X1 ( 2 ( X2 teskari kodda ko`rganimizdek, tuzatishsiz yakuniy natija hisoblanadi . Misol. [X1]to`g`(0,10011, [X2]to`g`(1,11011 [X1]qo`sh( 0,10011 ( [X2]qo`sh( 1,00101 [X2]qo`sh ( 1,11000 ( [X1(X2<0]qo`sh

www.arxiv.uz natijaning to`g`ri kodi 1,01000 ga teng. X1<0, X2<0, X1(X2<0 . Bu yerda [X1]qo`sh([X2]qo`sh(2(X1(2(X2 natija dastlabki natijani beradi. Dastlabki natija yakuniy [X1+X2<0]qo`sh=2+X1+X2 natijadan 2 ga farq qiladi. Demak, bu yerda 2-holdagidek tuzatish kiritish lozim. Misol. [X1]to`g`(1,01011, [X2]to`g`(1,01111. [X1]qo`sh( 0,10101 ([X2]qo`sh( 1,10001 11,00110 -dastlabki natija - 10 -tuzatish [X2]qo`sh (1,00110 = [X1+X2<0]qo`sh -yakuniy natija Natijaning to`g`ri kodi 1,11010 ga teng. Teskari va qo`shimcha kodlarda qo`shish amallarining umumiy kamchiligi sifatida ularning xonalar to`rining to`lib toshishini qayd etishga imkon bermasligini ko`rsatish mumkin: Misol. [X1]to`g`(1,11011, [X2]to`g`(1,10101. [X1]qo`sh ( 1,00101 ([X2]qo`sh ( 1,01011 [X2]qo`sh (10,10000 Tuzatishdan so`ng 0,10000 ni olamiz, ya`ni ikkita manfiy sonni qo`shish natijasi musbat sonni berdi. Bu, albatta, noto`g`ri. Bu kamchilikni modifikatsiyalangan teskari va qo`shimcha kodlardan foydalanib bartaraf etish mumkin.

www.arxiv.uz Qo`zg`almas vergulli sonlar ustida ko`paytirish amalining bajarilishi Qo`zg`almas vergulli sonlar ustida ko`paytirish ikkita bosqichda amalga oshiriladi. Birinchi bosqichda operandlar ishora xonalari raqamlarini ikkining moduli bo`yicha qo`shish orqali ko`paytmaning ishorasi aniqlanadi. Ikkinchi bosqichda operandlar modullari bir-biriga ko`paytirilib, zaruriyat tug`ilganda olingan ko`paytma moduli yaxlitlanadi. Ikki son modullarining ko`paytmasi [X3[( [X1] . [X2] askariyat holda qismiy ko`paytmalar yig`indisi sifatida hisoblanadi: n [X3] ( (|X1| 2i (2-i, i+1 bu yerda 2i.2-i -ko`paytiruvchining i-xonasi Mashinada ko`paytirishning asosiy to`rtta usuli mavjud. 1-usulda (4.1-rasm «a») ko`paytirish ko`paytiruvchining kichik xonasidan boshlanadi. Ko`paytiruvchining navbatdagi raqami ko`paytiruvchining o`ng tarafga bir xonaga siljitish yuli bilan olinadi. Ko`paytiruvchining har bir xonasiga ko`paytirishdan so`ng qismiy ko`paytmalar yig`indisi o`ng tarafga bir xonaga siljitiladi. Ko`payuvchining holati o`zgarmaydi. Ko`paytiruvchi xonalarini o`ng tarafga siljitishlar natijasida u saqlanuvchi registrning katta xonalari bushaydi. Bu xonalar ko`paytirish amali bajarilishi jarayonida qismiy ko`paytmalar jamlagichining kichik xonasidan uzatiluvchi ko`paytmaning kichik xonalarini saqlashga ishlatilishi mumkin. Buning uchun qismiy ko`paytma jamlagichining kichik xonasi ko`paytiruvchi registrining katta xonasiga ulanadi. Ko`paytirish amali tugaganidan so`ng ko`paytmaning katta xonalari qismiy ko`paytmalar jamlagichida, kichik xonalari ko`paytiruvchi registrida saqlanadi. Bu usulda ko`payuvchi va ko`paytiruvchi registrlari hamda qismiy ko`paytmalar jamlagichi operandlar xonaliligiga teng bo`lgan bir xil uzunlikka ega.

www.arxiv.uz 2-usulda (4.1-rasm «b») ko`paytirish ko`paytiruvchining kichik xonasidan boshlanadi. Ko`paytiruvchining navbatdagi raqami ko`paytiruvchini o`ng tarafga bir xonaga siljitish yo`li bilan olinadi. Ko`paytiruvchining har bir xonasiga ko`paytirishdan so`ng ko`payuvchi chap tarafga bir xonaga siljitiladi. Qismiy ko`paytmalar yig`indisining holati o`zgarmaydi. Ushbu usulda ko`payuvchi registri va qismiy ko`paytmalar jamlagichi operandlar xonaligiga nisbatan ikkilangan uzunlikka ega bo`lishi shart, ya`ni uskuna harajatlari ortadi. 3-usulda (4.1-rasm «v») ko`paytirish ko`paytiruvchining katta xonasidan boshlanadi. Ko`paytiruvchining navbatdagi raqami ko`paytiruvchini chap tarafga bir xonaga siljitish yo`li bilan olinadi. Ko`paytiruvchining har bir xonasiga ko`paytirishdan so`ng qismiy ko`paytmalar yig`indisi chap tarafga bir xonaga siljitiladi. Ko`payuvchining holati o`zgarmaydi. Bu usulda ko`paytiruvchi xonalarini chap tarafga siljitish natijasida bo`shagan xonalarida ko`paytirish amali bajarilishi jarayonida qismiy ko`paytmalar jamlagichining katta xonasidan uzatiluvchi ko`paytmaning katta xonalarini saqlash mumkin. Buning uchun qismiy ko`paytma jamlagichining katta xonasi ko`paytiruvchi registrining kichik xonasiga ulanadi. Ko`paytirish amali tugagandan so`ng ko`paytmaning katta xonalari ko`paytiruvchi registrida, kichik xonalari qismiy ko`paytma jamlagichida saqlanadi. Demak, bu usulda ham birinchi usuldagidek ko`payuvchi va ko`paytiruvchi registrlari hamda qismiy ko`paytmalar jamlagichi operandlar xonaligiga teng bo`lgan bir xil uzunlikka ega. 4-usulda (4.1-rasm «g») ko`paytirish ko`paytiruvchining katta xonasidan boshlanadi. Ko`paytiruvchining navbatdagi raqami ko`paytiruvchini chap tarafga bir xonaga siljitish yo`li bilan olinadi. Ko`paytiruvchining har bir xonasiga ko`paytirishdan so`ng ko`payuvchi o`ng tarafga bir xonaga siljitiladi. Qismiy ko`paytmalar yig`indisining holati o`zgarmaydi. Ushbu usulda ko`payuvchi registri va qismiy ko`paytmalar jamlagichi ikkilangan uzunlikka ega bo`lishlari shart. Bu usul ham qo`shimcha uskuna harajatlarini talab qiladi.

www.arxiv.uz Yuqorida keltirilgan usullardan 1- va 3- usullar keng ishlatilishi sababli ularni misollar yordamida ko`rib chiqamiz: Misol. [X1]to`g`(0,10101, [X2]to`g`(1,11011 sonlarni ko`paytirish talab qilinsin. Yechish. 1- bosqich - ko`paytmaning ishorasi aniqlanadi: 0 ( 1 ( 1 2 - bosqich - operand modullari bir - biriga ko`paytiriladi

www.arxiv.uz 1-усул 0, 1 0 1 0 1 -кўпаювчи х 0, 1 1 0 1 1 -кўпайтирувчи 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 -қисмий кўпайтмалар 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0, 1 0 0 0 1 1 0 1 1 1 -кўпайтма 3-усул 0, 1 0 1 0 1 -кўпаювчи х 0, 1 1 0 1 1 -кўпайтирувчи 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0 0 0 0 0 -қисмий кўпайтмалар 1 0 1 0 1 1 0 1 0 1 0, 1 0 0 0 1 1 0 1 1 1 -кўпайтма Birinchi bosqichda aniqlangan ko`paytmaning ishorasi hisobga olinadi va natija yaxlitlanadi. Javob: [Xz ]tug ( 1,1000110111(1,10010 Yuqorida keltirilgan usullarning tahlili shuni ko`rsatadiki, ko`paytirish jarayonining davomiyligi barcha usullarda quyidagi ifoda orqali aniqlanadi: Tko`p ( n (q bu yerda: n - operandlardagi raqamlar soni; (q - ko`paytirish qadamining davomiyligi. Ko`paytirish qadami umumiy holda ikkita: (ko`sh va (silj davomiyliklarga ega bo`lgan qo`shish va siljitish mikroamallaridan iborat. Ammo turli usullarda ko`paytirish qadamining davomiyligi turlicha. 2- va 4-usullarda (4.1- rasm «b» va «g»ga qaralsin) siljitish va qismiy ko`paytmalarini qo`shish taktlarini bir vaktda bajarish mumkin, ya`ni (q(2,4)((ko`sh. Haqiqatan, to`planayotgan yig`indiga navbatdagi qismiy ko`paytmani qo`shish uchun ko`payuvchidagi raqamlar jamlagichga uzatiladi va jamlagichda yangi yig`indining raqamlari shakllanadi. Keyingi qismiy yig`indini shakllantirish (siljitish) esa bu raqamlarni ko`payuvchi

www.arxiv.uz registrining qo`shni katta xonalariga uzatishdan iboratdir. Demak, bu ikki jarayonni birlashtirish imkoniyati mavjud. Mashinada doimo (qo`sh>(silj bo`lishini hisobga olgan holda quyidagini yozishimiz mumkin: Tko`p(2,4) ( n((qo`sh. 1- va 3- usullarda (4.1- rasm «a», «v»ga qaralsin) jamlagichda bir vaktda qo`shish va siljitish jarayonlarini bajarib bo`lmaydi. Shuning uchun, bu usullarda qadam davomiyligi (k( (qo`sh ( (silj va Tko`p(1,3) ( n((qo`sh ( (silj ). 2- va 4- usullarda 1- va 3-usullarga nisbatan tezkorlik bo`yicha afzalliklarini quyidagi munosabat orqali aniqlashimiz mumkin: Agar (qo`sh(4(silj deb qabul qilsak, quyidagini olamiz: Ko`paytirishning yuqorida keltirilgan har bir usuli uchun uskuna xarajatlarini 4.1-rasmda keltirilgan struktura sxemalari yordamida taqriban hisoblash mumkin. 2- va 4- usullarda 5n, 1- va 3- usullarda esa 4n xotirlovchi elementlar ishlatiladi. Agarda, 1- va 3- usullarda jamlagich xonaliligi n-gacha kamaytirilsa, ko`paytmaning qolgan xonalari ko`paytiruvchi registrining bo`shagan xonalariga o`tkazilsa (2.3-rasm «a» va «v» dagi punktir strelkalarga e`tibor berilsin), xotirlovchi elementlar soni 3n ga keltiriladi. 1- va 3-usullarning 2- va 4-usullariga nisbatan uskuna xarajatlari bo`yicha afzalliklarini quyidagi munosabat orqali aniqlashimiz mumkin: bu yerda n(1,3) va n(2,4) - ìîñ îëäà 1- âà 3- hàìda 2- âà 4- óñóëëàðäà èøëàòèëóâ÷è óñêóíà ìèqdori. Demak, mashina loyixalashda asosiy e`tibor tezkorlikka qaratilsa, ko`paytiruvchi qurilmani 2- yoki 4-usullar asosida qurish lozim. Oddiy, tejamli va narxi qimmat bo`lmagan mashina loyixalashda ko`paytiruvchi qurilmalarini 1- yoki 3-usullardan foydalanib qurish maqsadga muvofiq sanaladi. Aksariyat hollarda sonlar mashina xotirasida qo`shimcha kodda saqlanadi. Bu esa qo`shish amali bajarilganda manfiy qo`shiluvchilar va yig`indi kodlarini

www.arxiv.uz o`zgartirish zaruriyatining yuqolishiga olib keladi. Tabiiyki, ko`paytirish amalini ham qo`shimcha kodda bajarish qulay hisoblanadi. Ko`paytmaning ishorasi, operandlar qanday kodlanganligidan qat`iy nazar, ular ishora raqamlarini ikkining moduli bo`yicha qo`shish orqali aniqlanadi. Musbat operandning qo`shimcha kodi shu sonning o`zini berishini, ya`ni [X1]qo`sh(X1 hamda manfiy operand qo`shimcha kodining qiymatli raqamlari ([X1](qo`sh ( 1 - (X1( kattalikni tashkil etishligini yuqorida ko`rgan edik. Ko`paytirish amali bajarilishida sodir bo`lishi mumkin bo`lgan hollarni tahlil etamiz. X1 > 0, X2 > 0. Bu holda [X>0]qo`ø ( X áœëãàíëèãè ñàáàáëè ìóñáàò íàòèæàíèíg haqiqiy qiymati birdaniga qo`shimcha kodda olinadi va tuzatish kiritish talab etilmaydi. X1 > 0, X2 < 0. Bu holda kodlarning (soxta) modullarini bir-biriga ko`paytirishdan so`ng quyidagi natija olinadi: ([X1]qo`sh(([X2]qo`sh(( (X1((1-(X2() ( (X1(-(X1((X2(. Bu natija haqiqiy ko`paytma (X1X2<0(qo`sh(1-X1X2 dan aytarlicha farqlanishi sababli, u soxta ko`paytma deb yuritiladi. Haqiqiy ko`paytmani hosil qilish uchun tuzatish kiritish lozim, ya`ni 1 ni qo`shib (X1( ni ayirish lozim. Qo`zg`almas vergulli sonlar ustida bo`lish amalining bajarilishi Qo`zg`almas vergulli sonlar ustida bo`lish amali ko`paytirish amalidagidek, to`g`ri kodda eng oson bajariladi. Ammo ko`paytirish amalidan farqli o`laroq, bo`lish amali bajarilganda xona to`rining to`lib-toshishi sodir bo`lishi mumkin. Shuning uchun, bo`lish amali mavjud bo`lgan masalalarda bo`linuvchining bo`luvchidan absolyut qiymati bo`yicha kichik bo`lishi doimo ta`minlanishi zarur. Ikkili sanoq tizimsida bo`lish jarayonining o`ziga xos xususiyati shundan iboratki, bo`luvchining tizimning ixtiyoriy raqamiga (0 yoki 1 ga) ko`paytmasi bo`luvchining o`ziga yoki 0 ga teng. Mashinada ayirish qo`shish bilan almashtirilishi sababli ikkili sanoq tizimsida bo`lish (ko`paytirish kabi) ikkita

www.arxiv.uz mikroamal - qo`shish va siljitishga keltiriladi. Demak, umumiy holda mashinada alohida bo`lish qurilmasi o`rniga jamlagich va siljituvchiga ega bo`lish kifoya. Bo`lish amali ikki bosqichda bajariladi: 1-bosqichda bo`linuvchi va bo`luvchi ishora xonalari raqamlarini ikkining moduli bo`yicha qo`shish orqali bo`linma ishorasi aniqlanadi. 2-bosqichda dastlabki sonlarning modullari bir-biriga bo`linadi va bo`linma yaxlitlanadi. Ko`pincha bo`lish amali ikkita usul bo`yicha bajariladi: qoldiqni tiklash bilan bo`lish va qoldiqni tiklamasdan bo`lish. Qoldiqni tiklash bilan bo`lish quyidagicha amalga oshiriladi. Avval bo`linuvchi modulidan (uni keyingi mulohazalarning umumiyligini ta`minlash maqsadida dastlabki qoldiq R0 deb yuritamiz) bo`luvchining moduli ayiriladi, natijada birinchi qoldiq R1 olinadi. Birinchi qoldiqning noldan katta yoki nolga teng bo`lishi natijaning absolyut qiymati bo`yicha birdan katta yoki birga tengligini bildiradi; bo`lish amali to`xtatiladi va xona to`rining to`lib-toshishi shakllanadi. Agar birinchi qoldiq R1 noldan kichik bo`lsa, bo`linmaning katta xonasi (butun qismi) nolga teng bo`ladi va bo`linmaning verguldan keyingi raqamlarini aniqlash jarayoni boshlanadi. Bo`linmaning verguldan keyingi birinchi raqamini olish uchun birinchi qoldiqni bo`luvchiga qo`shish yo`li bilan dastlabki qoldiq R0 tiklanadi va tiklangan qoldiq chap tarafga bir xonaga siljitiladi (ya`ni ikkilanadi) va undan bo`luvchining moduli ayiriladi. Natijada ikkinchi qoldiq R2 olinadi. Bu qoldiq noldan kata yoki nolga teng bo`lsa bo`linmaning verguldan keyingi birinchi raqami birga teng bo`ladi, agar noldan kichik bo`lsa - nolga teng bo`ladi. Bo`linmaning verguldan keyingi ikkinchi raqamini olish uchun ikkinchi qoldiq R2 tahlil etiladi. Ikkinchi qoldiq noldan katta yoki nolga teng bo`lsa, u chap tarafga bir xonaga siljitiladi va undan bo`luvchining moduli ayiriladi. Natijada uchinchi qoldiq R3 olinadi. Agar ikkinchi qoldiq noldan kichik bo`lsa avval oldingi musbat (siljitilgan) qoldiq tiklanadi. Buning uchun ikkinchi qoldiqqa bo`luvchining moduli qo`shiladi. So`ngra tiklangan qoldiq chap tarafga bir xonaga siljitiladi va undan bo`luvchining moduli ayiriladi. Natijada uchinchi qoldiq R3 olinadi. Uchinchi qoldiq R3 noldan katta yoki nolga teng bo`lsa bo`linmaning

www.arxiv.uz verguldan keyingi ikkinchi raqami birga teng bo`ladi, agar noldan kichik bo`lsa - nolga teng bo`ladi. Shu tariqa bo`linmaning verguldan keyingi 3,4,...,(n(1) xonalari aniqlanadi. Umumiy holda bo`linma raqamlarini aniqlash quyidagi qoida bo`yicha bajariladi: bo`linmaning k-xonasini aniqlash uchun Rk qoldiq tahlil etiladi. Agar Rk qoldiq noldan katta yoki nolga teng bo`lsa, u chap tarafga bir xonaga siljitiladi va undan bo`luvchining moduli ayiriladi. Natijada Rk(1 qoldiq hosil bo`ladi, agar Rk noldan kichik bo`lsa, avval bu qoldiqqa bo`linmaning modulini qo`shish orqali oldingi musbat (siljitilgan) qoldiq tiklanadi. So`ngra tiklangan qoldiq chap tarafga bir xonaga siljitiladi va undan bo`luvchining moduli ayiriladi. Natijada Rk(1 qoldiq hosil bo`ladi. Rk(1 qoldiq nolga teng yoki noldan katta bo`lsa, bo`linmaning k-raqami birga teng, agar noldan kichik bo`lsa - nolga teng bo`ladi. Misol. X1( (0.10110 sonini X2( –0.11011 soniga qoldiqni tiklash usuli bo`yicha bo`lish talab etilsin. Yechish. 1-bosqich. Bo`linma ishorasi aniqlanadi: 0(1(1. 2-bosqich. Operandlar molullari bir-biriga bo`linadi (4.1–jadvalga qaralsin). Qoldiqni tiklash bilan bo`lish usulining kamchiligi sifatida bo`lishning har bir qadamida bajariladigan amallarning bir xil emasligini ko`rsatish mumkin. Qoldiqni tiklash zaruriyati esa tiklash qadamlarida qo`shimcha qo`shish taktlarining bajarilishini taqozo etadi va, demak, umumiy bo`lish vaqti oshadi hamda bo`lish amalining bajarilishini ta`minlovchi boshqarish qurilmasi murakkablashadi. Qoldiqni tiklamasdan bo`lish quyidagicha amalga oshiriladi. Agar bo`lish jarayonining biror-bir qadamida qoldiq noldan kichik bo`lsa, oldingi qoldiq tiklanmaydi; bo`linmaning navbatdagi raqamini olish uchun noldan kichik qoldiq chapga bir xonaga siljitiladi va unga bo`luvchining moduli qo`shiladi. Umumiy holda, bo`linmaning verguldan keyingi k-xonasini aniqlash quyidagi qoida bo`yicha bajariladi: Rk qoldiq noldan kichik bo`lsa, u chap tarafga bir xonaga siljitiladi va unga bo`linuvchi moduli qo`shiladi; agar Rk qoldiq noldan katta bo`lsa, u chap tarafga bir xonaga siljitiladi va undan bo`linuvchi moduli ayiriladi. Natijada Rk(1 qoldiq

www.arxiv.uz olinadi va bu qoldiq bo`yicha bo`linmaning k-raqami aniqlanadi (oxirgi muolaja qoldiqni tiklash bilan bo`lishdagidek amalga oshiriladi).

www.arxiv.uz 4 .1–жадвал Бўлинма модулининг рақамлари Амаллар Изоҳ Қадам тартиб рақами 0.110100 0.10110 R 0 - дастлабки қолдиқ  0 1.00101 [- | X 2 | ] қўш - операндларни таққослаш 1.11011 R 1 <0 . Бўлиш мумкин  1.11011 | X 2 | - R 0 ни тиклаш 0.10110 R 0 1 .01100 R 0 ни силжитиш  1.00101 [ - | X 2 | ] қўш 1 0.10001 R 2 >0 1 .00010 R 2 ни силжитиш  1.00101 [ - | X 2 | ] қўш 2 0.00111 R 3 >0 0.01110 R 3 ни силжитиш  1.00101 [ - | X 2 | ] қўш 3 1.10011 R 4 <0  1.11011 | X 2 | - R 3 ни тиклаш 0.01110 Силжитилган R 3 0.11100 R 3 ни силжитиш  1.00101 [ - | X 2 | ] қўш 4 0.00001 R 5 >0 0 .00010 R 5 ни силжитиш 1.00101 [ - | X 2 | ] қўш 5 1.00111 R 6 <0  1.11011 | X 2 | - R 5 ни тиклаш 0.00010 Силжитилган R 5 0 .00100 R 5 ни силжитиш  1.00101 [ - | X 2 | ] қўш 6 1.01001 R 7 <0 Javob: (yaxlitlangandan so`ng) X3(1.11010. Misol: X1((0,10110 sonini X2(–0,11011 soniga qoldiqni tiklamasdan bo`lish talab etilsin. Yechish. 1-bosqich. Bo`linma ishorasi aíiqlanadi: 0(1(1 2-bosqich. Operandlar molullari bir-biriga bo`linadi (2.2–jadvalga qaralsin).

www.arxiv.uz 4 .2–жадвал Бўлинма модулининг рақамлари Амаллар Изоҳ Қадам тартиб рақами 0.110100 0.10110 R 0 - дастлабки қолдиқ  0 1.00101 [- | X 2 | ] қўш - операндларни таққослаш 1.11011 R 1 <0 . Бўлиш мумкин 1.10110 R 1 ни силжитиш 1  1.11011 | X 2 | 0.10001 R 2 >0 1 .00010 R 2 ни силжитиш 2  1.00101 [ - | X 2 | ] қўш 0.00111 R 3 >0 0.01110 R 3 ни силжитиш 3  1.00101 [ - | X 2 | ] қўш 1.10011 R 4 <0 1.00110 R 4 ни силжитиш 4  1.11011 | X 2 | 0.00001 R 5 >0 0.00010  R 5 ни силжитиш 5 1.00101 [- | X 2 | ] қўш 1.00111 R 6 <0 0.01110 R 6 ни силжитиш 6  1.11011 | X 2 | 1.01001 R 7 <0 Javob: (yaxlitlangandan so`ng) X3(1.11010 Misollardan ko`rinib turibdiki, qoldiqni tiklamasdan bo`lishning barcha qadamidagi taktlar soni, ya`ni bajariladigan amallar soni bir xil. Qo`shimcha kodda ifodalangan sonlarni bir-biriga bo`lishda yuqorida keltirilgan usullardan operandlar modullariga o`tmasdan foydalanish mumkin. Qoldiqni tiklamasdan bo`lish usulidan foydalanilganda bo`lishning har bir qadamida bo`linmaning navbatdagi raqamini aniqlash uchun qoldiq va bo`luvchining ishoralari quyidagi qoida bo`yicha tahlil etiladi: qoldiq va bo`luvchi ishoralari har xil bo`lsa, bo`luvchi bo`lishda qanday kodda ishtirok etayotgan bo`lsa, shunday kodda qo`shiladi (agar bo`luvchi musbat bo`lsa - to`g`ri kodda, aks holda - qo`shimcha kodda qo`shiladi); agar qoldiq va bo`luvchi ishoralari bir xil bo`lsa bo`luvchi bo`lishda ishtirok etayotgan kodiga nisbatan qo`shimcha bo`lgan kodda bo`linmaga qo`shiladi;

www.arxiv.uz agar bo`luvchining va olingan qoldiqning ishoralari bir xil bo`lsa, bo`linma ishorasiga bir, aks holda - nol yoziladi. Ko`paytirish amalini tezlashtirish usullari Ma`lumki, ko`paytirish amali bajarilishi uchun sarflanadigan vaqt nuqtai nazaridan davomiyligi katta amallardan biri hisoblanadi. Ko`paytirish amalining tezlashtirilishi mashinaning umumiy tezkorligini va demak, unumdorligini oshishiga olib kelishi tabiiy. To`g`ri kodda ifodalangan ikkita sonni bir-biriga ko`paytirish uchun sarflanadigan vaqtni quyidagicha ifodalash mumkin: bu yerda: - sonni bir xonaga siljitish vaqti; - jamlagichda qo`shish vaqti; - ko`paytiruvchi xonasida birlik raqamining paydo bo`lishlik ehtimoli; n- ko`paytiruvchining xonalari soni. Bu ifodaning tahlili shuni ko`rsatadiki, ko`paytirish amalini tezlashtirishda ikkita yo`l mavjud: 1) operandlarni siljitish va qo`shishga sarf qilinadigan vaqtni kamaytirish; 2) ifodadagi qo`shiluvchilar sonini, ya`ni ko`paytiruvchining qiymatli xonalar sonini kamaytirish. Ko`paytirish amalini tezlashtirishning barcha mavjud usullari ikkita katta guruxga ajratiladi: mantikiy usullar va apparat usullari. Ko`paytirish amalini tezlashtirishning mantiqiy usullarida ko`paytiruvchi qurilma arifmetik zanjirlarining asosiy strukturasi (2.3-rasmga qaralsin) o`zgarmaydi, tezlashtirishga esa faqat boshqarish sxemalarining murakkablashishi evaziga erishiladi. Ko`paytirish amalini tezlashtirishning apparat usullari ko`paytiruvchi qurilma arifmetik zanjirlariga qo`shimcha uskuna kiritilishini talab qiladi. Ko`paytirish amalini tezlashtirishning mantiqiy usullari. 1. Ko`paytiruvchining navbatdagi raqami nol qiymatiga ega bo`lganida jamlash taktlarini o`tkazib yuborish.

www.arxiv.uz Boshqarish sxemalarining biroz murakkablashishi jamlash uchun faqat kerakli bo`lganida vaqt ajratilishini ta`minlaydi va jamlash taktlari soni o`rtacha ikki marta qisqaradi. Boshqacha aytganda, ko`paytiruvchining har bir xonasiga jamlashning o`rtacha 0,5 takti to`g`ri keladi. 2. Ko`paytiruvchi xonalarini guruhlash. Bu usul ko`paytirish amali bajarilishining bir qadami mobaynida ko`paytiruvchining bir necha xonasining ishlanishini ta`minlaydi. Bir vaqtning o`zida tahlil etiladigan ko`paytiruvchi xonalarining soni mantiqiy usuldagi tezlashtirish tartibini belgilaydi. Shunday qilib, tezlashtirish tartibi 1( T( n oraliqdagi kattalikka ega bo`ladi. Ko`paytiruvchining kichik xonalaridan boshlab ikkita xonasi bo`yicha ko`paytirish usulini ko`raylik. Agar ko`paytiruvchining kichik juft xonalarida 00 kombinatsiyasi bo`lsa, ko`paytirishning navbatdagi ikkita qadamida na qo`shish, na ayirish bajariladi; 01 kombinatsiyasida ko`paytirishning navbatdagi ikkita qadamining birinchisida jamlash bajariladi; 10 kombinatsiyasida ko`paytirishning navbatdagi ikkita qadamining ikkinchisida jamlash bajariladi. Bu kombinatsiyalarning barchasida ko`paytiruvchi xonalarini guruhlash usuli samara bermaydi. Haqiqatan ham, bu kombinatsiyalarda jamlash taktlarining soni ko`paytiruvchi xonalari alohida ko`rilib, jamlash amalini o`tkazib yuborish usulini qo`llaganda qancha bo`lsa, shuncha bo`ladi. Asosiy yutuq 11 kombinatsiyasi hisobiga bo`ladi. Bu kombinatsiyada ko`paytirishning navbatdagi ikkita qadamida ikkita jamlashni bajarish o`rniga birinchi qadamida ayirish bajariladi va bir(1) ko`paytiruvchining keyingi juft xonalariga qo`shish uchun esda saqlanadi. Boshqacha aytganda, ..11 kombinatsiyasi (ikki nuqta juft xonalar chegarasini bildiradi) quyidagi ko`rinishga keltiriladi: . . 1 1 ( 1 . .0 0 – . . 1 Demak, ko`paytiruvchi shunday ko`rinishga keltiriladiki, unda 0,1 raqamlari bilan bir qatorda -1 (buni(1 deb belgilaymiz) raqami ham joizdir.

www.arxiv.uz Ko`paytiruvchidagi 0 raqami qo`shish yoki ayirishning yo`qligini, 1 raqami qo`shish amalining bajarilishini,(1 raqami ayirish amalining bajarilishini bildiradi. Misol: Aytaylik, ko`paytiruvchi dastlab quyidagi ko`rinishda bo`lsin: 0,1 0 1 1 1 1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 1 0 1 Ko`paytiruvchini juft xonalari bo`yicha guruhlash usuliga binoan quyidagini olamiz: 1 0 (1 00 0 (1 10 01 10 10 0 (1 01 Ko`paytiruvchining dastlabki ko`rinishida 12 ta bir o`rniga o`zgartirilgan ko`paytiruvchida 9 ta musbat va manfiy birlarga ega bo`ldik, ya`ni ko`paytiruvchidagi 12 ta qiymatli xona 9 taga keltirildi. Ushbu usulning samaradorligi xususida so`z yuritilganda ta`kidlash lozimki, ko`paytirishning juft qadamidagi qo`shiluvchilar raqamining ixtiyoriy kombinatsiyasida bitta qo`shish yoki bitta ayirish bajarilishi mumkin, holos. Jamlash taktlarining o`rtacha sonini hisoblaylik. Ko`paytiruvchining birinchi juft xonasi uchun 00, 01, 10 va 11 kombinatsiyalarining ixtiyoriy bittasining paydo bo`lish ehtimolligi 1(4 ga teng. Ixtiyoriy keyingi xonalar jufti uchun 01, 10, va 11 kombinatsiyalarning har birining paydo bo`lish ehtimolligi 1(4 ga teng. 00 va 1..00 kombinatsiyalari uchun esa ularning paydo bo`lish ehtimolligi birgalikda 1(4 ni tashkil qiladi. Haqiqatan, berilgan juftlikka birni uzatish ehtimolligini r orqali belgilasak, 00 kombinatsiyasining ehtimolligi (1-r) ga, 1.00 kombinatsiyasining ehtimolligi r(1(4 ga teng bo`ladi va ikkalasining yig`indisi (1-r)(1(4(r(1(4(1(4 bo`ladi. Ixtiyoriy boshqa kombinatsiyaning, masalan, 01 ning paydo bo`lish ehtimolligi (1-r)(1(4(r(1(4(1(4 bo`ladi. 01, 10 va 11 kombinatsilarida ko`paytirishning juft qadamida bitta jamlash yoki bitta ayirish takti talab qilinishi, 00 va 1..00 kombinatsiyalarida esa bitta ham qo`shish yoki ayirish taktining talab qilinmasligini hisobga olsak, ko`paytirishning juft qadamiga jamlash-ayirishning o`ratacha 3(4 takti to`g`ri keladi. Shunday qilib, ko`paytiruvchining har bir xonasiga qo`shish-ayirishning o`rtacha 3(8 (yoki 0,375) takti to`g`ri keladi.

www.arxiv.uz Ko`paytiruvchi xonalarining ixtiyoriy sonini tahlil etish usulida nollar va birlar ketma-ketligi aniqlanadi, so`ngra ko`paytiruvchi xonalari guruhlanib ishlanadi. Masalan, agar ko`rinishdagi guruh uchrasa, birdaniga k xonaga siljitish amalga oshirilib, qismiy ko`paytmalar yig`indisiga ko`payuvchi qo`shiladi. Agar ko`rinishdagi guruh tahlil etilsa, k xonaga siljitish amalga oshirilib, qismiy ko`paytmalar yig`indisidan ko`payuvchi ayiriladi. ko`rinishdagi guruh tahlil etilganida uni yangi ko`rinishdagi guruhga almashtiriladi, ya`ni avval qismiy ko`paytmalar yig`indisidan ko`payuvchi ayiriladi, so`ngra k xonaga siljitish amalga oshirilib, almashtirish natijasida hosil bo`lgan keyingi xonalar guruhi tahlil etiladi. Bu usul bo`yicha ko`paytirish xonalarning ixtiyoriy soniga siljitish imkoniyatiga ega bo`lgan siljituvchi qurilmaning yaratilishini taqozo etadi. Undan tashqari, bu usul nollar yoki birlar ketma-ketligining yetarli uzun qatoridan tashkil topgan sonlar uchun yuqori samara beradi. Ammo, odatda xonalardagi nollar yoki birlar tez-tez almashinib turadi. Demak, bu usul bu holda hech qanday samara bermaydi. Shuning uchun, bu usul odatdagi ketma-ket ko`paytirish usullari bilan birgalikda ishlatilishi mumkin. Ko`paytirish amalini tezlashtirishning apparat usullari Ko`paytirish amalini tezlashtirishning mantiqiy usullarida faqat ko`paytiruvchining xonalarini guruhlash va ko`paytiruvchining bir qadami mobaynida guruh xonalarini tahlil etish amalga oshirilsa, apparat usullarida ham ko`paytiruvchi, ham ko`payuvchi xonalari guruhlanadi. Natijada bir xonali ko`paytiruvchilar va jamlagichlarda ishlanadigan ikkili Axborot bloklarini yiriklashtirish va demak, uzunligi chegaralangan operandlarni bir-biriga ko`paytirish vaqtini aytarlicha kamaytirish imkoniyati tug`iladi. Mantiqiy usullardagidek apparat usullar ham tezlashtirish tartibiga ega. Tezlashtirishning apparat usulining tartibi bir vaqtda birgalikda har bir xonali ko`paytirgich yoki jamlagichda ishlanadigan ikkili operandlarning juftlari soni

www.arxiv.uz bilan belgilanadi va 1(T(n oraliqdagi kattalik orqali aniqlanadi. T(1 da ko`p xonali ko`paytirish qurilmasi sifatida ikki kirish yo`lli konyunktorlardan foydalanilsa, T(n da ko`p xonali ko`paytirish qurilmasi matritsa prinsipida ishlovchi bir xonali kombinatsion ko`paytirgich ko`rinishida bo`ladi. Misol tariqasida ikkita besh xonali sonni bir-biriga ko`paytirishni ko`raylik. Õ 1 x15 x14 x13 x12 x11 Õ2 x25 x24 x23 x22 x21 ______________________________ _____________________________ ___ x15x21 x14x21 x13x21 x12x21 x11x21 x15x22 x14x22 x13x22 x12x22 x11x22 x15x23 x14x23 x13x23 x12x23 x11x23 x15x24 x14x24 x13x24 x12x24 x11x24 x15x25 x14x25 x13x25 x12x25 x11x25 ________________________________________________________ _______ Õ3x310 x39 x38 x37 x36 x35 x34 x33 x32 x31 Ushbu ko`paytirishni amalga oshiruvchi kombinatsion ko`paytirgichning chizmasi 4.2-rasmda keltirilgan.

www.arxiv.uz Qurilmada ko`paytirish vaqti Tko`p((2n-1)(qo`sh. Bu yerda (qo`sh - bitta kombinatsion jamlagichda qo`shish vaqti. SM 5 SM 4 SM 3 SM 2 SM 1 SM 10 SM 9 SM 8 SM 7 SM 6 SM 20 SM 19 SM 18 SM 17 SM 16 SM 15 SM 14 SM 13 SM 12 SM 11 x 1 3x 23 x 1 2x 23 x 1 1x 23 x 1 3x 24 x 1 2x 24 x15x23 x1 4x 23 x 1 4x 25 x 1 3x 25 x 1 2x 25 x 1 1x 25 x1 5x 24 x 1 4x 24 x 1 1x 24 x 1 5x 25 x310 x39 x34 x33 x35 x36 x37 x38 x32 x31 4.2 -расм Комбинацион кўпайтиргич. кыïàéòèðãè÷ .

www.arxiv.uz Adabiyotlar : 1 . G`aniyev S.K., Karimov M.M., Mambetov N.M. Hisoblash tizimlarining Axborot asoslari. Oliy o`quv yurt.stud. uchun darslik. -Toshkent.: TDTU, 2002. 2. Savelyev A.Y. Osnovi informatiki. Ucheb. Dlya vuzov. –M Izd-vo MGTUim. N.E 3. www.ziyonet.uz

Похожие

Suriluvchi vergulli va ikkili-o`nli sonlar stida arifmetik amallarning bajarilishi

Ifodaning tarkibiy qismlari va ular ustida amallar

Jadval kattaliklar. Massiv. Massivlarni ifodalash va ular ustida amallar bajarish

MS DOS operatsion sistemasida fayl va kataloglar ustida amallar bajarish

Shaxsiy kompyuterda axborotni tasvirlash