Paskal tilining asosiy tiplari va strukturasi - Информатика и ИТ - Рефераты

Paskal tilining asosiy tiplari va strukturasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

114 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Butun sonli tiplar 2. Haqiyqiy sonli tiplar 3. Belgili va qatorli tiplar 4. Mantiqiy tiplar 5. Yangi tiplarni loyixalash 6. Programmaning umumiy ko‘rinishi 7. Metka(tamg‘a)lar bo‘limi 8. O‘zgarmaslar bo‘limi 9. Tiplarni aniqlash bo‘limi

www.arxiv.uz Odatda, programmada ishlatiluvchi ma’lumotlar quyidagi tiplarning birortasiga tegishli bo‘ladi: butun qiymatli tiplar, haqiqiy qiymatli tiplar, belgili va satrli tiplar, mantiqiy qiymatli va ko‘rsatkichli tiplar. Umuman olganda, tiplarni ikkita guruhga ajratish mumkin: asosiy (yoki oddiy) va hosilaviy. Yuqorida sanab o‘tilgan tiplar asosiy guruhga tegishli bo‘lgan tiplardir. Hosilaviy tiplar esa, asosiy yoki hosilaviy guruhga tegishli tiplardan hosil qilinadi. Butun qiymatli tipga tegishli songa misollar: -1501, 0, 9999. Butun qiymat qabul qiluvchi o‘zgaruvchilarni ehlon qilish uchun Integer , ShortInt , Byte , LongInt va Word xizmatchi so‘zlaridan foydalanish mumkin. Haqiqiy qiymatli tipga tegishli sonlarga misollar: 25.0956, 6.75, -321.936, 1.2E  02, -3.57E-01 Haqiqiy (kasr) qiymatli tipga tegishli o‘zgaruvchilarni ehlon qilish uchun Real , Single , Double , Extended va Com’ xizmatchi so‘zlaridan foydalanish mumkin. Hamma harflar, belgi va raqamlar, masalan A , b , ", !, $, S belgili tipga tegishlidir. Belgili tipni qabul qiluvchi o‘zgaruvchilarni ehlon qilish uchun Char xizmatchi so‘zidan foydalanish mumkin. Belgilarning ixtiyoriy yig‘ilmasi (ketma-ketligi) qatorlar deb ataladi. Misol 'Axmad', '$25', '_START'. +ator xatto bo‘sh ham bo‘lishi mumkin (' '). Bu tipdagi o‘zgaruvchilarni ehlon qilish uchun String xizmatchi so‘zidan foydalaniladi. Mantiqiy o‘zgaruvchilar faqat True (rost) va False (yolg‘on) qiymatlarining bittasinigina qabul qilishi mumkin. Bu tip o‘zgaruvchilarini ehlon qilish uchun Boolean hizmatchi so‘zi ishlatiladi.

www.arxiv.uz Ko‘rsatgichlar ma’lumotlarning kompg‘yuter xotirasidagi turar joyi (adresi)ni aniqlab beradi va ularni ehlon qilish uchun ‘ointer xizmatchi so‘zidan foydalaniladi. Hosilaviy tiplarni hosil qilish va ularni ehlon qilish yo‘llarini kelgusi bo‘limlarda to‘liq tushuntirib o‘tiladi. Yuqorida sanab o‘tilgan tiplar haqida to‘liqroq ma’lumotlar keltirib o‘tamiz. 1 . B u t u n s o n l a r Butun qiymatli tiplarning barchasi quyidagi jadvalda keltirilgan: Tip ko‘rinishi Mazkur tipli o‘zgaruvchining qabul qiladigan qiymatlar oralig‘i O‘zgaruvchining kompg‘yuter xotirasidan egallaydigan joyi ShortInt -128..127 8 bit Integer -32768..32767 16 bit LongInt -2147483648.. 2147483647 32 bit Byte 0..255 8 bit Word 0..65535 16 bit Bu sanab o‘tilgan tiplar o‘zlarining qiymatlar qabul qilish oralig‘i va xotiradan egallagan joyining katta yoki kichikligi bilan farqlanadi. SHuning uchun, o‘zgaruvchilarning qabul qiladigan qiymatlarini katta yoki kichikligiga qarab, yuqoridagi tiplardan mosini tanlash maqsadga muvofiqdir. Endi shu tipdan foydalanishga doir quyidagi misolni ko‘rib chiqaylik: Berilgan m va n butun sonlari ustida quyidagi arifmetik amallar bajarish dasturini tuzing: m  n,m-n,m*n. Umuman Paskal tilida dastur tuzish unchalik murakkab emas, hozir shuni amalda ko‘rsatamiz. Sistemali qavs (  ,  )lar ichiga turli izoh va tushuntirishlar yozib, ular bilan programmani jixozlaymiz.  Programma sarlavhasini yozamiz  ‘rogram Sonlar ;

www.arxiv.uz Var  programmada foydalanish mumkin bo‘lgan barcha o‘zgaruvchilar shu var so‘zidan so‘ng ehlon qilinadi  m , n : integer ;  m va n o‘zgaruvchilar o‘rtacha kattalikdagi butun sonlar  k 1, k 2, k 3: integer ;  k 1  m  n , k 2  m - n , k 3  m * n – bajarilgan arifmetik amallar natijasini xotirada saqlash uchun tanlangan butun tipli o‘zgaruvchilar  begin  Paskal dasturi begin (boshlanmoq) so‘zi bilan boshlanib, end .(tamom) so‘zi bilan tamomlanadi  Readln ( m , n );  m va n butun sonlarini kiritish so‘ralyapti, agar kiritilayotgan son butun bo‘lmasa “ Error 106: Invalid numeric format .” xatosi habar qilinadi va programma ishini to‘xtatadi  k 1:  m  n ; k 2:  m - n ; k 3:  m * n ;  so‘ralgan amallar bajarildi  writeln ( k 1, k 2, k 3);  hisoblangan k 1  m  n , k 2  m - n , k 3  m * n natijaviy qiymatlarni chop etish tashkil etildi  end .  Programma tamom bo‘ldi  Bundan tashqari, Turbo-Paskalda o‘n oltilik sanoq sistemasida yozilgan butun sonlardan foydalanishga ham ruhsat beriladi. O‘n oltilik sanoq sistemasidagi butun sonni aniqlashda uning oldiga “$” (dollar) belgisi qo‘yiladi. Misol, $11 o‘nli sanoq sistemasidagi 17 ga, $12 soni esa 18 ga teng. Endi shu holatga doir quyidagi sodda programmani keltiramiz: ‘rogram Sanoq_sistema; Var N:integer; Begin

www.arxiv.uz N: 12;  N butun qiymatli o‘zgaruvchiga o‘nlik sanoq sistemasidagi 12 soni o‘zlashtirilyapti  N:  $12;  N butun qiymatli o‘zgaruvchiga o‘n oltilik sanoq sistemasidagi 12 soni o‘zlashtirilyapti. Bu son amaldagi o‘nli sanoq sistemasida 18 ga teng  End. 2 . H a q i q i y s o n l a r Haqiqiy sonlar matematika kursidan ma’lum bo‘lgan oddiy o‘nlik kasr sonlardir . Agar kompg‘yuteringiz matematik soprotsessorli b o‘ lsa q uyidagi jadvalda sanab o‘ tilgan barcha tiplar o‘ rinli b o‘ ladi: Tip ko‘rinishi Mazkur tipli o‘zgaruvchining qabul qiladigan qiymat oralig‘i O‘zgaruvchining kompg‘yuter xotirasidan egallaydigan joyi Real 2.9E-39..1.7E38 6 bayt Single 1.5E-45..3.4E38 4 bayt Double 5.0E-324..1.7E308 8 bayt Extended 3.4E-4932..1.1E4932 10 bayt Com’ -9.2E18..9.2E18 8 bayt Agar kompg‘yuterda matematik soprotsessor bo‘lmasa, faqat Real tipinigina ishlatish mumkin. Haqiqiy sonlarga doir quyidagi misolni ko‘raylik: Berilgan m va n haqiqiy sonlari ustida to‘rt matematik amalni bajarish programmasini tuzing. ‘rogram arifmetika ; Var m , n : real ;  m va n o‘zgaruvchilarni haqiqiy sonlar tipiga tegishli deb ehlon qildik 

www.arxiv.uz Begin Readln ( m );  m sonini kiritish so‘ralyapti  Readln ( n );  n sonini kiritish so‘ralyapti  Writeln (‘sonlar yig‘indisi  ’, m  n ); Writeln (‘sonlar ayirmasi  ’, m - n ); Writeln (‘sonlar ko‘paytmasi  ’, m * n ); If n<>0 then Writeln (‘ sonlar bo‘linmasi  ’,m  n);  Agar n soni n o lga teng bo‘lmasa m  n amalining natijasi mos izoh bilan chop etiladi  end. 3 . B e l g i l a r v a q a t o r l a r Belgili tipli o‘ zgaruvchilar Char xizmatchi s o‘ zi bilan ehlon qilinib, bu tipning qiymatlari xotiradan 1 bayt joy egallaydi. Paskal tilining barcha belgilari bu tipning qiymatlar sohasiga tegishlidir. Belgili qiymatni  (apostrof) belgisi ichiga olib, yoki # belgisidan keyin uning ASCII kodini yozib aniqlash mumkin. Misol : ‘ A ‘ , yoki #60. Q ator – bu  ( apostrof ) belgisi ichiga olib yozilgan belgilarning oddiy ketma - ketligidir : 'Ab21#9!cd', 'Toshbayev Dilmurod'. Q ator bo‘sh yoki bitta belgili bo‘lishi ham mumkin. q atorli o‘zgaruvchi uzunligi 255 gacha bo‘lgan belgili qiymatlarni qabul qilishi mumkin. Umuman olganda , har bir qatorli o‘zgaruvchiga xotiradan 256 bayt joy ajratiladi . Xotirani tejash uchun , qatorning tipini quyidagicha ko‘rsatish maqsadga muvofiqdir : String [N], N - qatordagi belgilar soni . Bu h olda belgili o‘ zgaruvchi uchun N bayt joy ajratiladi. Belgilar va qatorlar ustida bir qancha amallar bajarish mumkin, yahni qatordan kerakli bo‘lakni kesib olish, qatorlarni bir-biriga qo‘shish va natijada yangi qatorlar hosil qilish. +atorlar h a q idagi t o‘ li q ma’lumotni kerakli b o‘ limdan olish mumkin. Belgilar va q atorlarga doir q uyidagi sodda programmani keltiramiz:

www.arxiv.uz ‘rogram String; Var ch: char;  ch o‘zgaruvchi belgili qiymat qabul qiladi  qator1,qator2:String;  qator1 va qator2 o‘zgaruvchilar uzunligi 255 dan ortmagan qatorlarni o‘zlashtirishi mumkin  N : String [5];  N o‘zgaruvchisi 5 ta belgidan tashkil topgan qatorlarni o‘zlashtiradi  Begin ch :  ’ A ’;  ch o‘zgaruvchisi A belgini o‘zlashtirdi  N :  ’ Ascar ’;  N o‘zgaruvchisi 5 ta harfli Ascar so‘zini o‘zlashtirdi  qator 1:  ch  ’li ’  N ;  qator 1 o‘zgaruvchisi natijaviy Ali Ascar so‘zini o‘zlashtirdi  qator 2:  ’’;  qator 2 o‘zgaruvchisi bo‘sh qatorni ifodalayapti lekin, bu o‘zgaruvchi uchun xotiradan 256 bayt joy ajratilgan  end . 4 . M a n t i q i y t i p l a r i Paskal tilida mantiqiy tip boolean standart nomi bilan aniqlanadi. Mantiqiy tipli o‘zgaruvchilar faqat ikki xil qiymat: True (rost) va False (yolg‘on) larnigina qabul qilishi mumkin. Mantiqiy tipli qiymatlar ham tartiblangan, yahni False < True . Paskal tilida asosan quyidagi uchta mantiqiy amaldan ko‘proq foydalaniladi : not - rad etmoq, and - mantiqiy ko‘paytirish, or - mantiqiy qo‘shish. Bu amallarni faqat mantiqiy o‘zgarmaslar ustidagina ishlatish mumkin va natijada yana mantiqiy o‘zgarmas hosil bo‘ladi. +uyida mantiqiy o‘zgarmaslar ustida amallar jadvali ko‘rsatilgan: Manti q iy k o‘ paytirish Manti q iy qo‘ shish Manti q iy rad etmo q True and true = true true or true = true not true = false True and false= false true or false= true not false= true

www.arxiv.uz False and true = false False or true = true False and false = false False or false = false Ixtiyoriy, qiymatlarni solishtirish amali ham mantiqiy qiymatni beradi: Misol: 3>2 natijasi true 0<-1 natijasi false . 5 . Y a n g i t i p l a r n i l o y i h a l a s h Paskal tilida tilning standart tiplaridan yoki oldin hosil qilingan yangi tiplardan foydalanib yana yangi tiplar yaratish mumkin. Programmada yangi tiplarni kiritish uchun maxsus tip aniqlash bo‘limi mavjud. Bu bo‘lim ty’e xizmatchi so‘zidan keyin boshlanadi. Har bir yangi tipni ehlon qilishdan oldin uning nomi (tipning identifikatori), so‘ng esa tipni nimadan tashkil topganligi ko‘rsatiladi. Yangi tip yozuv ham bo‘lishi mumkin, uning maydoni esa standart tipdan yoki oldingi kiritilgan tiplardan tashkil topishi mumkin. O‘z o‘rnida kiritilgan yangi tip programmani yozishda juda qo‘l keladi va programmaning sifatini keskin oshiradi. 6 . P r o g r a m m a n i n g u m u m i y k o ‘ r i n i s h i Paskal - programmasi – programma sarlavhasi va nuqta bilan tugovchi programma tanasidan tashkil topgan. Programma sarlavhasi va programma tanasini ; (nuqta vergul) belgisi bilan ajratiladi: <Paskal programmasi>::=< dastur sarlavhasi>;< dastur tanasi>. Programma sarlavhasi program xizmatchi so‘zidan boshlanadi va undan so‘ng programmaga foydalanuvchi bergan nom yoziladi:

www.arxiv.uz <dastur sarlavhasi>::= program < dastur ismi>; Programmaning asosiy qismi uning tanasi hisoblanadi. Programmaning tanasini qisqacha qilib blok ham deb atash mumkin. Umuman olganda, blok qathiy ketma-ketlikda yoziluvchi oltita bo‘limdan tashkil topgan: <blok>::=<metkalar bo‘limi> < o‘ zgarmaslar bo‘limi> <yangi tiplar bo‘limi> < o‘ zgaruvchilar bo‘limi> <protsedura (qism programma) va funktsiyalar bo‘limi> <operatorlar bo‘limi> Programma tanasining asosiy qismi bu operatorlar bo‘limidir. Har qanday programmada bu bo‘lim albatta bo‘lishi kerak. Programmaga qo‘yilgan masalani yechish shu bo‘limda amalga oshiriladi. Boshqa bo‘limlar esa yordamchi bo‘limlar bo‘lib, tiplarni ehlon qilish bo‘limlari deb ataladi. Bu yordamchi bo‘limlar programmada qatnashishi yoki qatnashmasligi ham mumkin, lekin ularning yozilish ketma-ketligi saqlanib qolinishi zarur. Paskal - programmaning umumiy ko‘rinishini quyidagi ko‘rinishda yozib olaylikda, so‘ng har bir bo‘limni to‘laroq tahlil qilib chiqamiz: ‘rogram < i smi>; label <metkalar ro‘yxati>; const < o‘ zgarmaslar va ularning qiymatlari>; ty’e <ma’lumotlarning yangi, nostandart tiplarini aniqlash>; var

www.arxiv.uz < o‘ zgaruvchilarni, protseduralar va funktsiyalarni ehlon qilish>; begin <operatorlar bo‘limi> end . 7 . M e t k a l a r b o ‘ l i m i Programmaning ixtiyoriy operatorini boshqa operatorlar orasida ajratib ko‘rsatish mumkin. Metkalar, programmada o‘tish operatoridan foydalangandagina ishlatiladi. Metka sifatida oddiy identifikatorlardan yoki sonlardan foydalanilsa bo‘laveradi. Programmada ishlatilgan barcha metkalar l a bel xizmatchi so‘zidan keyin boshlanuvchi metkalar bo‘limida ehlon qilinib qo‘yilishi kerak: <metka bo‘limi>::=<bo‘sh>  label <metkalar ro‘yxati>; Metkalarning nomlari original, yahni o‘xshashi yo‘q bo‘lishi kerak. Misol : label L1, L2, A3; Bu yerda L 1, L 2, A 3 lar programmada ishlatiluvchi metkalarning nomlari. Label m10, m20, Sto‘Label, 1; Var I:ShortInt; Begin 1: If i<10 Then Goto m10 Else Goto m20; m10: Writeln(‘i kichik 10 dan ’); Goto Sto‘Label;

www.arxiv.uz M20: i:=i-1; Goto 1; Sto‘Label: End. 8 . O ‘ z g a r m a s l a r b o ‘ l i m i O‘zgarmas - bu programmani ishlashi davomida o‘zgarmay qoladigan miqdordir. Agar miqdor programmada ko‘p marta ishlatilsa, uni programma matnida qayta - qayta yozgandan ko‘ra, bu miqdorni o‘zgarmas deb aniqlab olib, programmadagi miqdorni o‘rniga o‘zgarmasni ismini yozish qulay bo‘ladi. Masalan, hammaga ma’lum  (  =3,1415926535…) soni. Bu sonni bir necha marta takroran programmada yozish noqulay, shuning uchun, uni o‘zgarmas sifatida aniqlab olish maqsadga muvofiqdir. O‘zgarmas const xizmatchi so‘zidan keyin ehlon qilinadi (aniqlanadi): <o‘zgarmasni aniqlash>::=< o‘z garmas ismi>=< o‘ zgarmas>; bu yerda < o‘ zgarmas>::=<skalyar miqdor>  <belgili qator>  <o‘zgarmas ismi>  +<o‘zgarmas ismi>  -<ûzgarmas ismi>; < o‘ zgarmaslar bo‘limi>::=<bo‘sh>  const < o‘ zgarmasni aniqlash>; Misol : ‘rogram L1; const ‘i=3.1415926535; var A,B: real; Begin A:=‘i+Sin(‘i*(‘i-1)); B:=sqrt(a); end.

www.arxiv.uz 9 . T i p l a r i n i a n i q l a s h b o ‘ l i m i Paskal tilida qiymatlarning to‘rtta standart tiplari mavjud: integer (butun), real (haqiqiy), Char (belgili) va boolean (mantiqiy). Bu tiplar bilan bir qatorda, programmaning avtori o‘zi uchun zarur bo‘ladigan tiplarni aniqlab olib, ulardan foydalanishi mumkin. Buning uchun, muomalaga kiritilayotgan har bir yangi tipga o‘ziga xos ism berish kifoya va o‘zgaruvchilarni ehlon qilish bo‘limida bu tipdan bemalol foydalanish mumkin bo‘ladi. Tip ehlon qilish quyidagi metaformula asosida amalga oshiriladi: <tip ehloni>::=<tip ismi>=<tip>; <tip>::=<tip ismi>  <tip vazifasi>; Tiplarni aniqlash bo‘limi esa quyidagicha aniqlanadi: <tip aniqlash bo‘limi>::q<bo‘sh>  ty’e <tip ehloni> Misol : ty’e Mantiq=boolean; b=integer; Hafta=(dush, sesh, chor, ‘ay, ju, shan, yaksh); Ish_Kuni=dush..ju; 1 0 . O ‘ z g a r u v c h i l a r b o ‘ l i m i Har qanday programmada o‘zgaruvchilar deb ataluvchi programma ob’ektlaridan foydalaniladi. O‘zgaruvchi - qiymat qabul qiluvchi ob’ektdir. Ularga qiymat programmani bajarilishi davomida beriladi. Har bir o‘zgaruvchiga uni

www.arxiv.uz qabul qiladigan qiymati va vazifasiga qarab ismlar beriladi. SHunday qilib, o‘zgaruvchi o‘zining nomi va qabul qiladigan qiymati bilan xarakterlanadi. Programmada ishlatiluvchi har bir o‘zgaruvchi o‘zi qabul qiladigan qiymatlarining tiplariga mos holda o‘zgaruvchilar bo‘limida ehlon qilinib qo‘yilishi kerak: <o‘zgaruvchilar bo‘limi>::=<bo‘sh>  Var <o‘zgaruvchilar ehloni>; <ûzgaruvchilar ehloni>::=< o‘ zgaruvchi ismi>:<tip> Misol : Var n,m,k : integer; d : real; x,y : real; S : boolean; Programmada ishlatilgan o‘zgaruvchilar fa q at bir martagina ehlon q ilinishi kerak . 1 1 . P r o t s e d u r a v a f u n k t s i y a l a r b o ‘ l i m i Boshqa tillardagi kabi, Paskal tilida ham programmani yozuvchi o‘zi uchun qulay va zarur bo‘lgan protsedura va funktsiyalarni muomalaga kiritishi mumkin. Tabiiyki bu protsedura va funktsiyalar ham xuddi o‘zgaruvchilar kabi ehlon qilinib qo‘yilishi kerak. Hamma ishlatiluvchi protsedura va funktsiyalarga ism berilib, shu ismi bilan ular chaqirilib programmaning zarur joyida ishlatiladi. Ularga murojaat xuddi oddiy standart funktsiyalarga murojaat kabi amalga oshiriladi.

www.arxiv.uz Protsedura va funktsiyalar bo‘limi o‘zgaruvchilar bo‘limining davomi bo‘lib ‘rocedure yoki function xizmatchi so‘zlari bilan boshlanib, ixtiyoriy ketma- ketlikda ehlon qilinadi. 1 2 . O p e r a t o r l a r b o ‘ l i m i Bu bo‘lim programmaning eng asosiy bo‘limi bo‘lib, programma bo‘yicha hisoblanuvchi barcha ishlar shu bo‘limda bajariladi. Bo‘limning metaformulasi quyidagicha yoziladi: <operatorlar bo‘limi>::= begin <operatorlar ro‘yxati> end . Programma o‘z ishini shu bo‘limda yozilgan operatorlar ro‘yxati bo‘yicha, qathiy ketma-ketlikda bajaradi. F o y d a l a n i l g a n a d a b i y o t l a r r o ‘ y x a t i : 1. Virt N. Algoritmi strukturi dannix programmi. - M.: Mir, 1985 g.

www.arxiv.uz 2. Abramov V., Trifonov N., Trifonova G. Vvedenie v yazik Paskal. - M.: Nauka, 1988 g. 3. Faysman A. Professionalnoe programmirovanie na Turbo Paskale. - T.: "Infomeks Korporeyshn", 1992 g. 4. Findlay W., Watt D.A., Paskal. An introduction to methodical programmin. Third edition. – London: pitman, 1985 g . 5. Polyakov D. B., Kruglov I. Yu. Programmirovanie v srede Turbo-Paskal (versiya 5.5): Sprav.-metod. posobie. – M.: Izd-vo MAI. 1992 g. 6. Epaneshnikov A., Yepaneshnikov V. Programmirovanie v srede Turbo Paskal 7.0 M., Dialog-nauka, 1993 g. 7. Epaneshnikov A., Yepaneshnikov V. Delhi 5. Yazik Object Pascal. – M .: Dialog - MIFI , 2000 g . 8. Kultin N. Programmirovanie v Turbo Paskal 7.0 i Delhi , 2-e izdanie, S. Peterburg, BXV-S. Peterburg, 1999 g. 9. Milliy istiqlol g‘oyasi: asosiy tushuncha va tamoyillar, T. – Yangi asr avlodi, 2001 y. 10. www.tuit.uz

Похожие

Paskal tilining operatorlari

Bеysik (paskal) tilining grafik imkoniyatlari

Bеysik (paskal) tili Dasturni xotiraga yozish va undan o`qish. Bеysik (paskal) tilining buyruqlari

Paskal tili dasturning asosiy tarkibiy qismi

Turbo Paskal tilning alfaviti va tilning asosiy tushunchalari