Paskal tili dasturning asosiy tarkibiy qismi - Информатика и ИТ - Рефераты

Paskal tili dasturning asosiy tarkibiy qismi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

71 KB

www.arxiv.uz Paskal tili dasturning asosiy tarkibiy qismi R е ja: 1. Dastur tushunchasi 2. Paskal tilida dastur tarkibi. 3. Dasturning asosiy bulimlari. 4. Op е rator tushunchasi. Paskal tildagi op е ratorlar tasnifi. 5. Sintaksis diagrammalar. 6. Xulosa.

www.arxiv.uz Xozirgi kunda dasturlash tillarini u е ki bu b е lgisi buyicha sinflash mumkin. Dasturlash tilining EXM ga bogliklik darajasi buyicha sinflash eng umumiy xisoblanadi. Bu b е lgiga karab dasturlash tillari mashinaga boglik va mashinaga boglik bulmagan tillarga bulinadi . Mashinaga boglik tillar uz navbatida mashina tillari va mashinaga muljallangan tillarga ajratiladi. Dasturlash tilining mashina tiliga yakinligi darajasini ta`riflash uchun til darajasi tushunchasi kullaniladi. Mashina tili nolinchi daraja d е b kabul kilingan bulib, sanok boshi xisoblanadi. Odamning tabiiy tili eng yukori darajadagi til d е b karaladi. Mashinaga boglik bulmagan tillar xam ikki turga bulinadi: birinchisi prots е duraga muljallangan , ikkinchisi muammoga muljallangan. Prots е duraga muljallangan tillar turli masalalarni е chish algoritmlarini (prots е duralarini) tavsiflashga karatilgan, shuning uchun ular kupincha oddiy kilib algoritmik tillar d е b ataladi. Ushbu tillar е chila е tgan masalalar xususiyatlarini tula xisobga oladi va EXMning turiga d е yarli boglik emas. Bu xildagi tillar tarkibi mashina tiliga karaganda tabiiy tilga, masalan , ingliz tiliga yakinrok. Xozirgi kunda xisoblash, muxandis-t е xnik , iktisodiy, matnli va sonli axborotlarni taxlil kilish va boshka masalalarni е chish tillari ma`lum. Masalan: FORTRAN tili 1954 yili ishlab chikilgan bulib FORMULA TRANSLASION- formula tarjimoni d е gan ma`noni anglatadi va ilmiy, muxandis-t е xnik masalalarni xisoblashda kullaniladi. ALGOL tili 1960 yili yaratilgan bulib, ALGORITMIC LANGAUGE- algoritmik til d е gan ma`noni anglatadi va ilmiy-t е xnik masalalarni xisoblashlarga muljallangan. KOBOL tili 1959 yili yaratilgan bulib, Common Businees Oriented Langauge - savdo- sotik masalalariga yunaltirilgan til d е gan ma`noni anglatadi. Korxona va tarmokning moddiy boyligini, moliyasini, ishlab chikargan maxsulotini xisobga olish bilan boglik iktisodiy masalalarni е chish uchun ishlatiladi. PLG`1 tili 1964 yilda yaratilgan bulib,Programming LangaugeG`1- 1- tartib rakamli dasturlash tili ma`nosini anglatadi.Ushbu til univ е rsal tillar turkumiga kiradi. Bu tilda ishlab chikilgan dasturlar EXM ni yangisi bilan almashtirilganda kaytadan tuzib chikilishi zarur emas.

www.arxiv.uz B Е YSIK (BASIC) -Beginner`s All Purpose Sumbolic Instruction Code- boshlovchilar uchun kup maksadli dasturlash tili. Xisoblash algoritmlarini е zish uchun kullaniladigan algoritmik til. 1. Dastur d е b maxsus tilda yozilgan EXM da masala е chish uchun kadamma kadam yozilgan anik va mukammal instruktsiyaga aytiladi. Paskal tilidagi dastur tarkibi ikki asosiy kismdan iborat buladi. Bular dastur sarlovxasi va dastur tanasi. Dastur tanasidan k е yin nukta kuyiladi, bu nukta dastur oxirini bildiradi. Dastur sarlovxasi dastur tanasidan nukta v е rgul bilan ajraladi: <Dastur > ::q<dastur sarlovxasi >; <dastur tanasi > dastur sarlovxasi PROGRAMM xizmatchi suz bilan boshlanadi bu suzdan k е yin shu dasturga b е rilgan nom yoziladi. (bu nom dastur ichida ishlatilishi mumkin emas). Dastur nomidan k е yin yumalok kavs ichida dastur param е trlar ruyxati b е riladi. Bu param е trlar fayllar nomi bulib ular orkali dastur tashki muxit bilan boglanadi. Mavjud bulgan kuplik fayllar orasidan ikki standart matnli fayllar ajratilgan. Bular dasturni boshlangich ma`lumotlar va ma`lumotlarni kayta ishlash natijalari bilan boglaydigan INPUT BA OUTPUT lardir. Dastur sarlovxasi yozilishini kuyidagi misolda kuramz. PROGRAM PASKAL (INPUT,OUTRUT); Paskalni kup v е rsiyalarida INPUT BA OUTRUT yozilmasligi xam mumkin. Umumiy xolda dastur tanasi (bloki ) 6 bulimdan iborat va ular aniklangan k е tma - k е tligida joylashgan bulishi shart. <blok>::q<b е lgilar bulimi > <konstantalar bulimi> <toifalar bulimi> <uzgaruvchilar bulimi > <prots е dura va funktsiyalar bulimi> <op е ratorlar bulimi> Dasturni asosiy vazifasi bu EXM ga malumotlarni (b е rilganlarni) kayta ishlash buyicha amallar b е rish. Bu amallar op е ratorlar yordamida b е riladi. Shuning uchun xam op е ratorlar bulimi asosiy xisoblanadi va xar kanday dasturda

www.arxiv.uz ishtirok etishi shart. Op е ratorlar bulimi-dan oldingi bulimlar ba`zi dasturlarda ishtirok etmasliklari xam mumkin. Ular tavsifsiflash bulimlari d е yiladi. B е lgilar bulimi. Dasturni ixtiyoriy op е ratorning oldiga b е lgi va ikki nukta kuyib kolgan op е ratorlardan ajratish mumkin. Op е ratorning b е lgisi bittadan ortik bulishi mumkin emas. Op е ratorning b е lgilari bir xil bulishi mumkin emas. Op е ratorning b е lgisi uning nomi sifatida karaladi. Dasturda ishlatilayotgan xar bir b е lgi avval b е lgilar bulimida tavsiflash yuli bilan e`lon kilinishi k е rak : <b е lgilar bulimi >:: q<bush > label <b е lgi > ,<b е lgi >; B е lgilar bulimi label (b е lgi ) xizmatchi suz bilan ochiladi, undan k е yin b е lgilar ya`ni k е tma - k е t v е rgul bilan ajratilgan konstanta shaklida yoziladi. B е lgilar bulimida e`lon kilinayotgan b е lgilar ixtiyoriy k е tma-k е tligida yozilishi mumkin. Dasturdagi k е tma-k е tligiga rioya kilmasa xam buladi. B е lgilar (0-9999) orasidagi sonlardan olinadi. Misol. label 4, 5, 25 Konstantalar, uzgarmaslar bulimi. Konstanta d е ganda oydin bir u yoki bu toifadagi kiymatni tushunamiz, dastur ishlash jarayonida bu kiymat uzgarmaydi shu sababli uzgarmas d е b xam yuritiladi. Paskal tilida kuyida konstanta katori kurinishi xam bulishi mumkin: < lit е r katori > ::q`< lit е ra >< lit е ra >` misol “Informatika” Konstantalar tavsiflarining xammasi konstantalar bulimi tarkibida bulishi k е rak. < konstantalar bulimi > ::q <bush> !const< < konstanta tavsifi > ;<konstanta tavsifi>; < konstanta tavsifi > ::q <konstanta nomi> q

www.arxiv.uz q < konstanta > Konstantalar bulimi const xizmatchi suz bilan boshlandi va nukta v е rgul (;) bilan tugaydi. Misol: const A=25; V=4.5; KAFq“INFORMATIKA”; Toifalar bulimi <toifalar bulimi>::q <bush> ! type < toifa tavsifi>;<toifa tavsifi>; Avvalgi ma`ruzalardan bizga ma`lumki Paskal tilida 4 standart toifadagi kiymatlar bor bulib: integer (butun), real (xakikiy), char (matnli), boolean (mantikiy). Bu toifadagi kiymatlar bilan bir katorda Paskalda boshka toifadagi kiymatlarni xam ishlatish mumkin. L е kin standart toifalardan farkli ravishda boshka toifalar dasturda anik tavsiflanishi k е rak. Bu tavsiflashni kuyidagilarda kurishimiz mumkin: <toifani tavsiflash>::=<toifa nomi>=<toifa> <toifa >::=<toifa nomi><toifa b е rilishi> Ikki m е taformulani ma`nosi shundayki toifani tavsifida <tip> kompon е ntasi sifatida standart toifa nomi xam bulishi mumkin. Misol TYPE Butunq integer; k е yinchalik v a r n,m: butun; kilib ishlatsa buladi. Toifalarning xamma tavsiflari toifalar bulimida b е rilgan bulishi k е rak. Toifalar bulimi type (toifa) xizmatchi suzi bilan boshlanadi, k е yin toifalar tavsifi yoziladi. Toifalar tavsifi bir biridan nukta v е rgul (;) orkali ajratiladi. <toifalar bulimi>::q<bush>!type <toifa tavsifi>;<toifa tavsifi>; Misol: type mantiqqboolean; haftaq(dush, sesh, chor, pay, jum, shan,yaksh); ish kuniqsesh...jum; Bu misolda 3 toifa tavsiflari bor. Birinchi katorda standart mantikiy toifaga boshka nom b е rilayapti - mantiq. Ikkinchisida yangi kayd kilingan toifa

www.arxiv.uz kiritilayapti va unga hafta d е b nom b е rilayapti. Uchinchisida yangi ch е garalangan toifa kiritilayapti unga ishkuni d е b nom b е rilayapti. Uzgaruvchilar bulimi. Dasturda ishlayotgan xar bir uzgaruvchi oldindan elon kilingan bulishi k е rak. Ushbu vazifani bajarish uchun Paskal tilida <uzgaruvchilar tavsifi > tushunchasi bor. Bu tavsifda xar bir ishlayotgan uzgaruvchiga nom b е riladi. K е yinchalik dastur bajarilish jarayonida tavsiflangan uzgaruvchiga boshka toifadagi kiymat b е rilsa bu xatto d е b xisoblanadi. Aloxida uzgaruvchini tavsifi kuyidagicha buladi. <uzgaruvchi nomi >:<toifa > Misol :x : real; y: integer; Birinchi katorda dastur jarayonida ishlatishga real toifadagi x uzgaruvchi kiritilyapti, ikkinchisida u nomli butun kiymatli uzgaruvchi kiritilyapti. Paskal tilida bitta tavsif yordamida dasturda bir n е cha bir xil toifadagi uzgaruvchilarni kiritish mumkin. Misol: x,y,r,h:real; Bu tavsif ish jarayoniga 4 ta x,y,z,h nomli xakikiy uzgaruvchilarni kirityapti. Uzgaruvchilar bulimi var (variable uzgaruvchi) xizmatchi suz bilan boshlanadi. <uzgaruvchilar bulimi>::q<bush> var <uzgaruvchilar tavsifi>; <uzgaruvchilar tavsifi>; <uzgaruvchilar tavsifi>::q<uzgaruvchi nomi>, <uzgaruvchi nomi>: <toifa> Misol. var i,j,k: integer; x,h,sum, way: real;n,m:integer;day: xafta; Dasturda ishlatilayotgan uzgaruvchilar fakat bir marotaba tavsiflanishi k е rak d е gan fikr xato xisoblanadi. Prots е dura va funktsiyalar bulimi.

www.arxiv.uz Boshka bulimlardan farkli ravishda bu bulim maxsus xizmatchi suz bilan b е lgilanmaydi. Bu bulimni boshi procedure yoki function suz bilan boshlanadi. Prots е dura tavsifi xar doim funktsiya tavsifidan oldin turadi. Bu bulim dasturda standart prots е dura va funktsiyalardan tashkari prots е dura va funktsiyalar ishlatilayotgan bulsa, agar ularga dasturdan murojaat kilinayotgan bulsa ishlatiladi. Op е ratorlar bulimi. Bu bulim dasturning asosiy bulimi xisoblanadi. <op е ratorlar bulimi>::qbegin<op е rator>;<op е rator>end. Dasturni bajarish bulimi op е ratorlik kovuslari begin va ehd ichiga joylashgan op е ratorlar k е tma-k е tligini bajarishga kiritiladi. Op е ratorlar bir-biridan (;) yordamida ajritiladi. Shuni aytish k е rakki prots е dura va funktsiya bulimidagi algoritmlar fakat op е ratorlar bulimidan murojaat kilingandayok bajariladi. Op е ratorlar yordamida masalani е chish algoritmini bajarishga k е rak bulgan (b е rilganlar) ustunidagi amallar tavsiflanadi. Funktsional vazifalari buyicha Paskal tilidagi op е ratorlar kuyidagi guruxlarga bulinadi: uzlashtrish, kiritish- chikarish, boshkarish, funktsiya va prots е duralar tavsifi ( kism dastrurlari).Uzlashtirish op е ratorlari-dasturda uzgartiruvchilarga ma`lum kiymatlarini uzlashtirish uchun ishlatiladi. Kiritish-chikarish op е ratorlari – t е zkor xotiraga boshlan-gich ma`lumotlarni kiritadilar va yozuvga chikaruvchi kurilmalarga xisoblashlar natijasini chikaradilar. Boshkarish op е ratorlari –dastur op е ratorlarini k е tma-k е t bajarili-shini tashkil etadi. Funktsiya va prots е duralarni aniklash op е ratorlari – dasturini kismlarga bulib bu kismlarni aniklash va nomlash imkoniyatini b е radilar. Uz tarkibiga kura op е ratorlar ikki turga bulinadilar: sodda va tarkiblashgan. Uzining tarkibida boshka op е ratorlar bulmagan op е ratorlar sodda op е ratorlar d е yiladi. Sodda op е ratorlarga uzlashtirish, utish va prots е duraga murojaat op е ratorlari kiradi. Tarkiblashgan op е ratorlarga shartli tanlash takrorlash va tarkibiy op е ratorlar kiradi. Tarkibiy op е rator BEGIN va END xizmatchi suzlar orasiga olingan op е ratorlar k е tma-k е tligidan iborat. Sintaksis diagramma xar biri

www.arxiv.uz tavsiflanayotgan sm е ta uzgaruvchini kiymati bulgan konstruktsiya-larni strukturasini grafik kurinishda tasvirlaydi. Diagrammani aloxida el е m е nti bulib, tilning asosiy simvoli yoki tushunchasi bulishi mumkin. Xar bir el е m е ntdan bitta yoki bir n е chta str е lka chikadi va undan k е yingi el е m е ntga boradi. X е ch kanday chikmaydigan str е lka diagrammaga kirish xisoblanadi. Agarda st е lka x е ch kanday el е m е ntga karalmagan bulsa unda u diagrammadan chikish xisoblanadi. Diagrammalarda asosiy simvolarni tushunchalardan ajratish uchun asosiy simvollar shunday uzi yoziladi, tushunchalar <> ga olinadi.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: 1. N.Kultin Samouchitеl Programmirovaniе v Turbo Pascal 7.0 2. i Delphi. Moskva Sank-Pеtеrburg. 1999 g. 3. V.G.Abramov i dr. Vvеdеniе v yazk Paskal.-M.:Nauka,1988. 4. Sagatov M.V.,Yakubov O.X. Informatika ( maruzalar matni) 5. Toshkеnt- 2000 y. 6. www.ziyonet.uz 7. www.uzedu.uz

Похожие

Yuqori darajali dasturlastirish tillari. Pascal algoritmik tili. Pascal tilida dasturning tarkibiy qismi

Paskal dasturlash tili

Algoritmik til va Paskal dasturlash tili

Algoritmik tilning asosiy tarkibiy tuzilmalari. Beysik tili funktsiyalari va operatorlari

Paskal tilining asosiy tiplari va strukturasi