Optik tolalarning turlari va tavsiflari - Информатика и ИТ - Рефераты

Optik tolalarning turlari va tavsiflari

Загружено в:

02.11.2023

Скачано:

0

Размер:

128.404296875 KB

Optik tolalarning turlari va tavsiflari Reja: 1. Optik aloqa tizimlari ning. Asosiy ta’rif va tushunchalar. Optik aloqa tizimlari ning rivojlanish tarixi . Ochiq optik aloqa (OOA) tizimlari va tolali optik aloqa (TOA) tizimlari. 2. Tolali-optik aloka tizimlariga extiyoj . 3 . Analog va rakamli signaplar. Kanallarni multipleksorlash. Modulyasiya formatlari.

1. Optik aloqa tizimlari ning. Asosiy ta’rif va tushunchalar. Optik aloqa tizimlari ning rivojlanish tarixi . Ochiq optik aloqa (OOA) tizimlari va tolali optik aloqa (TOA) tizimlari. Optik aloqa (OA) bu axborot yorug‘lik nuri ko‘rinishida optik tola bo‘ylab yoki ochiq fazo atmosferada uzatiladigan aloqadir. Optik to‘lqin va signallar yordamida axborotlarni ma’lum masofalarga uzatishga mo‘ljallangan, boshqacha qilib aytganda optik signallarni shakllantirishni, qayta ishlashni, uzatishni ta’minlovchi optik qurilmalar va optik uzatish liniyasi yig‘indisiga optik aloqa tizimi (OAT) deb ataladi. Axborot tolali optik uzatish muxiti orqali uzatilsa, tolali optik aloqa (TOA) tizimi, ochiq atmosferada uzatilsa, ochiq optik aloqa (OOA) tizimi deyiladi. Istalgan aloqa tizimining asosiy vazifasi axborotlarni bir punktdan boshqasiga uzatish hisoblanadi. Odatda axborotlarni uzatish mos keluvchi axborot signallari bilan modulyatsiyalangan elektromagnit tebranishlar yordamida amalga oshiriladi. So‘ng modulyatsiyalangan signal uzatish muhitida tarqaladi va qabul qiluvchi qurilmaga tushadi. Qabul qilgichda signal demodulyatsiyalanadi va axborotlar ajratib olinadi. Aloqa tizimlari ko‘pincha elektromagnit tebranishlar, tashuvchi chastota signallari egallagan diapazon bilan tasniflanadi (1-rasm). Spektral diapazonga mos xolda radiodiapazon, o‘ta yuqori chastota, millimetrli va optik diapazon tizimlari farqlanadi. Optik aloqa tizimlarida tashuvchi chastota tebranishlari spektrning optik diapazonini egallaydi. Optik diapazon 5 TGts (100 mm) dan boshlanib, unga infraqizil, ko‘rinuvchi va ultrabinafsha diapazonlar kiradi. Infraqizil diapazon 3*10 12 dan 4*10 14 Gts doirasida joylashib, 100-0,75 mkm to‘lqin uzunligiga mos keladi. Ko‘rinuvchi spektr 4*10 14 dan 0,75*10 15 Gts (0,75-0,4 mkm) sohani egallaydi. Demak inson ko‘zi 0,4-0,75 mkm spektrdagi nurlarga sezgir. Quyosh spektri 0,3 dan 1,5 mkm diapazonda joylashadi. Tashuvchi chastotaning oshishi aloqa tizimining o‘tkazish polosasini oshiradi.

OOA tizimlarida nurlanish manbalari elektromagnit to‘lqinlarni ochiq fazoga nurlantiradi, bunda nurlanishni tarqalish yo‘nalishi faqatgina antennaning yo‘nalish diagrammasi bilan aniqlanadi. OOA tizimlarining uzatuvchi muhiti o‘z navbatida uch turga bo‘linadi: atmosfera, kosmik va suv osti aloqa muhitlari. Atmosfera OOA tizim larida t o‘ l q inlarni tar q a l ish xarakt e ristikasi yetarli darajada ob- h avo sharoitlariga bo g‘ li q . Atmosfera va suv osti uzatish muhitlarining fizik bir turda emasligi va ularning tarkibidagi begona zarrachalarni uzatilayotgan nurlanish to‘lqini bilan o‘zaro ta’sirda bo‘lishidan elektromagnit to‘lqinlar buziladi. Zarracha o‘lchamlarining to‘lqin uzunligi bilan taqqoslanadigan darajada yoki katta bo‘lishi buzilishlarni oshiradi. Shu sababli atmosfera buzilishlari optik diapazonda turli xarakterga ega. Shu tarzda uzatish muhitlarini taxlil qilish, aloqa tizimlarini loyixalashtirishda yuzaga keladigan eng muhim masala xisoblanadi. To‘lqinlarni tarqalish yo‘nalishiga tushib qoladigan zarrachalar asosan optik nurlanishni yutadi va sochadi. Bu omillarni ta ’ sir darajasi muhit turiga (suv osti, toza h avo, turbulent atmosfera va bosh q alar) bog‘li q . Bu tizimlarda buzilishlarni kamaytirish va talab etiladigan ishonchlilikni ta’minlash uchun retranslyatsiya uchastkasi uzunligini kamaytirish kerak bo‘ladi. 0 10 10 2 10 3 10 4 10 5 10 6 10 7 10 8 10 9 10 10 10 11 10 12 10 13 10 14 10 15 10 16 10 17 10 18 10 19 10 20 f, ГцBECA HECTO Kilo Mega Giga Tera Peta Exa 10 7 10 6 10 5 10 4 10 3 10 2 10 1 10 -1 10 -2 10 -3 10 -4 10 -5 10 -6 10 -7 10 -8 10 -9 10 -10 10 -11 10 -12 λ,м λ,мкм 1,6 1,5 1,4 1,3 1,2 1,1 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 0,75-100 мкм 0,75-0,4 мкм 0,4-0,005 мкм Инфрақизил диапазон Кўринувчи спектр Ультрабинафша диапазон

1- rasm. Elektromagnit to‘lqinlar spektri Kosmik OOA tizimlarida uzatish muhiti bu atmosferadan xoli bo‘lgan ochiq fazodir. Kosmik muhitda atmosfera muhitlariga xos bo‘lgan buzilishlar xosil bo‘lmaydi, ular barqaror bo‘lib, aloqaning yuqori ishonchliligini ta’minlaydi. Kosmik muhitlarda asosiy yo‘qotishlar bu tarqalishda xosil bo‘ladigan yo‘qotishlar xisoblanadi. Bu yo‘qotishlar signal L masofaga tarqalganda nurlanish maydoni quvvatining yo‘qotish koeffitsiyenti bilan baholanadi va quyidagi ifoda orqali aniqlanadi:Ζ р= 1 4 πL 2 (1) Kosmik aloqa tizimlarini loyixalashtirishda asosiy masala bu uzatish va qabul qilish antennalarining o‘lchamlarini mos ravishda to‘g‘ri tanlash orqali yo‘qotishlarni bartaraf etish xisoblanadi. OA tizimining asosiy yo‘nalishi TOA tizimi hisoblanadi. Chunki xozirgi vaqtda yuqori darajadagi uzatish xarakteristikalariga ega bo‘lgan yorug‘lik uzatgichlar ishlab chiqilgan. Ammo axborotlarni ochiq fazoda, atmosferada uzatishga asoslangan OOA tizimlari ham, radioaloqa uchun ajratilgan chastotalarni to‘ldiruvchi vosita sifatida qiziqishlarni namoyon etadi. TOA tizimlari da elektromagnit nurlanishlarni tarqalish yo‘lini tashkil etish uchun maxsus optik yorug‘lik uzat gichlar -optik tolalar qo‘llaniladi. TOA tarmog‘i bu tugunlar orasi optik aloqa liniyalari orqali bog‘langan aloqa tarmog‘idir. Optik diapazonda axborotlarni uzatuvchi chastota polosasi radiodiapazonga qaraganda 10 5 marta katta. Bu optik aloqa tizimining eng muhim afzalligi bo‘lib, katta hajmdagi axborotlarni qisqa vaqt ichida uzatish imkonini beradi. Bundan tashqari uzatgichning xamma quvvatini foydali elektromagnit nurlanishlarni uzatishga qaratish imkoniyati tashuvchi chastota o‘sishi bilan ortadi. Shuningdek, Инфрақизил диапазон Кўринувчи спектр Ультрабинафша диапазон

yuqori tashuvchi chastotani qo‘llash foydali signalning katta zichligiga olib keladi, o‘z navbatida aloqa tizimining samaradorligi oshadi. Bu ikki xususiyat mutaxassislarning optik aloqa tizimlariga qiziqishlarini aniqlaydi. Axborotni TOA liniyalari orqali uzatish mis kabellar va boshqa uzatish muhitlariga qaraganda bir qancha afzalliklarga ega. Shu afzalliklari tufayli TOA tizimidan nafaqat telefon aloqasini tashkil etishda, balki televideniyeda, ovoz eshittirishlarini uzatishda, hisoblash texnikasida, transport vositalarida va boshqa sohalarda keng foydalanilmoqda. Tolali optik aloqaning afzalliklari quyida keltirilgan. O‘tkazish oralig‘ining kengligi. Bu tashuvchi chastotasining juda yuqoriligi 10 14 _ 10 15 Gts bilan tushuntiriladi. Bitta optik tola bo‘ylab sekundiga bir necha terabit axborotlar oqimini uzatish imkoniyati mavjud. O‘tkazish oralig‘ining kengligi tolali optik aloqaning mis va boshqa axborot uzatish muhitlaridan ustun turuvchi eng muhim afzalligidir. Optik tolada yorug‘lik signallarining kam so‘nishi. Xozirgi kunda ko‘plab kompaniyalar tomonidan ishlab chiqarilayotgan optik tolalar 1 kanal kilometr hisobida 1,55 mkm to‘lqin uzunligida 0,2-0,3 dB/km so‘nishga ega. So‘nish va dispersiya qiymatlarining kichikligi optik signallarni TOA liniyalari bo‘ylab retranslyatsiyasiz 100 km va undan uzoq masofalarga uzatish imkonini beradi. Shovqin sathini kichikligi optik tolaning o‘tkazish qobiliyatini oshiradi. Shovqindan yuqori darajada himoyalanganligi. Optik tola dielektrik materiallar – kvars, ko‘p tarkibli shisha, polimerlardan tayyorlanganligi uchun u elektromagnit nurlanishni induksiyalash xususiyatiga ega atrofidagi mis kabelli tizim va elektr qurilmalarning (elektr uzatish liniyalari, elektrodvigatelli uskuna va boshqalar) tashqi elektromagnit shovqinlariga ta’sirchan emas. Shuningdek ko‘p tolali optik kabellarda ko‘p juftli mis kabellarga xos elektromagnit nurlanishlarning o‘zaro ta’siri kabi muammolar yuzaga kelmaydi [1]. Bu afzalligi tufayli optik kabellardan ishlab chiqarish korxonalarida, boshqaruv markazlarida, samolyot va kema kabi transport vositalarida foydalangan

maquldir. Chunki shu kabi kichik joylarda ham energetik qurilmalar, ham avtomatika va teleboshqaruv tizimlari, ham ko‘p sonli abonent qurilmalaridan iborat tarmoqlangan aloqa tarmoqlari joylashgan bo‘ladi [2]. Bunday xolatda elektromagnit va o‘zaro shovqinlar yuzaga keladi. Optik kabellarning esa bunday shovqinlarga ta’sirchan emasligini aytib o‘tdik. Yengilligi, xajmi va o‘lchamlarining kichikligi. Optik kabellar mis kabellar bilan solishtirilganda ancha yengil va xajmi kichik. Masalan, 900 juftli 7,5 sm diametrli mis telefon kabeli 0,1sm diametrli bitta optik tola bilan almashtirilishi mumkin. Agar optik tola bir necha himoya qobiqlaridan iborat va bron po‘lat lenta bilan qoplangan bo‘lsa, bunday tola diametri 1,5 sm ga teng bo‘ladi, bu esa ko‘rilayotgan mis kabel diametridan bir necha marta kichik. Optik tolaning bu afzalligi optik kabelli liniya traktlarini qurishda ancha yengilliklar yaratadi. Yengilligi va o‘lchamining kichikligi tufayli optik tolaning samolyot, vertolyot va boshqa transport vositalarida ishlatilishi tolali optik aloqaning juda muhim yutug‘idir. Masalan, axborotlarni yig‘ish va boshqarish vazifalarini bajarish uchun maxsus jihozlangan samolyotlarda bog‘lovchi kabellar og‘irligini 1 tonnadan oshiqqa kamaytiradi [2]. Aloqaning maxfiyligi . Tolali optik kabellar radio tÿlqin diapazonida umuman nur uzatmasligi sababli, undan uzatilayotgan axborotni uzatib-qabul qilishni buzmasdan ruxsatsiz tashqi ulanishlarda eshitish juda qiyin. Optik aloqa liniyasining monitoring tizimi (uzluksiz nazorat) tolaning yuqori sezgirlik xususiyatini qo‘llab, darxol ruhsatsiz tashqaridan eshitilayotgan aloqa kanalini o‘chirishi va xavf (trevoga) signalini uzatishi mumkin. Tarqaluvchi optik signallarning interferensiya effektini qo‘llovchi tizimlar tebranishlarga, bosimni ozgina og‘ishlariga sezuvchanligi juda yuqori. Xukumat, bank va ma’lumotlar himoyasiga yuqori talablar qo‘yiladigan boshqa maxsus xizmatlarning aloqa liniyalarini tashkil etishda bunday tizimlar ayniqsa zarurdir [1].

Yong‘indan himoyalanganligi . Optik tolada uchqun hosil bo‘lmasligi kimyoviy, neftni qayta ishlovchi korxonalarda, portlash va yong‘in xavfi mavjud bo‘lgan binolarda xavfsizlikni oshiradi. Iqtisodiy jihatdan samaradorligi. Optik tola kvarsdan ishlab chiqariladi. Uning asosini tabiatda keng tarqalgan kremniy ikki oksidi SiO 2 tashkil etadi. Demak tolali optik kabellarni ishlab chiqarish uchun noyob rangli metal sarflanmaydi. Mis va qo‘rg‘oshinning dunyoviy zahiralari chegaralangan xozirgi vaqtda noyob bo‘lmagan maxsulotga o‘tish kabelli aloqa texnikasining kelgusi rivojlanishi uchun muhim omil hisoblanadi. Natijada optik kabellarning narxi mis kabellarga nisbatan arzonlashadi. Tolali optik kabellar signallarni uzoq masofalarga retranslyatsiyasiz uzatish imkonini beradi. Uzoq masofali TOA liniyalarida optik kabellarning qo‘llanilishi retranslyatorlar sonini qisqarishiga olib keladi. Buning natijasida ham sarf harajatlar kamayadi. Foydalanish muddatining uzoqligi. Tola vaqt o‘tgan sari eskiradi, ya’ni yotkazilgan kabellarda so‘nish asta sekin oshib boradi. Biroq, optik tola ishlab chiqarishning zamonaviy texnologiyalarining mukammallashuvi bu jarayonni sekinlashtiradi va foydalanish muddatini uzaytiradi. Tolali optik kabellardan foydalanish muddati taxminan 25 yilni tashkil etadi. Masofaviy elektr ta’minotga ega ekanligi. Ba’zi xollarda tarmoq tugunlarining masofaviy elektr ta’minoti talab etiladi. Buni optik tola orqali amalga oshirib bo‘lmaydi. Bu xolda optik tola bilan birgalikda mis o‘tkazish elementi bilan jihozlangan aralash kabellardan foydalanish mumkin. Bunday kabellar ko‘pgina mamlakatlarda keng qo‘llaniladi [1]. Xozirgi kunda turli vazifali va tuzilishli optik tola va kabellar ishlab chiqarilmoqda. Keng polosali uzoq aloqa tizimlari, jumladan magistral aloqa uchun toladan faqatgina asosiy to‘lqin tarqaladigan bir modali kabellarning yangi turlari ishlab chiqarilmoqda. Magistral aloqa liniyalarida signal uzatishda tolaning so‘nish va dispersiya parametrlariga ham yuqori talablar qo‘yiladi. Bundan

tashqari optik nurlanish qutblanishini saqlanishini ta’minlovchi tolalar ham ishlab chiqarilmoqda. Magistral aloqada qo‘llaniladigan bunday kabellarni ishlab chiqish murakkab va qimmat. Bunday kabellar qo‘llanilganda lazer nurlanish manbalaridan foydalaniladi. Lazer manbalariga ham nurlanish spektrining tozaligiga, nurlanish xarakteristikalarining barqarorligiga yuqori talablar qo‘yiladi. Tezligi 100 Mbit/s gacha bo‘lgan va aloqa masofasi chegaralangan (tahminan 10 km gacha) tizimlarda nisbatan arzon va oxirgi qurilmalar bilan oson moslashadigan ko‘p modali kabellardan foydalangan maqqul. Bunda nurlanish manbai sifatida ko‘p modalarni nurlantiruvchi oddiy turdagi yarim o‘tkazgich yorug‘lik diodlarini ishlatish mumkin. Yangi turdagi optik tolalarning (siljigan dispersiyasi nolga teng bo‘lmagan), keng polosali kvant optik kuchaytirgichlarning yaratilishi to‘liq optik tizim va optik traktlarni qurish imkoniyatini yaratmoqda. Bunday texnologiyalardan 100 va 1000 Gbit/s o‘tkazish oraliqli tizimlarni yaratishda foydalaniladi. TOA ko‘plab bir qancha afzalliklarga ega bo‘lishiga qaramay kamchiliklarga ham ega. Bu TOA qurilmalarining qimmatligi va ba’zi optik texnologiyalarning mukammal darajaga yetmaganligi bilan tushuntiriladi. Bunga bog‘liq holda quyidagi kamchiliklarni aytish mumkin: - elementbazasiningqimmatligi . Optik uzatgich va qabul qilgichlarning narxi qimmat. Ayniqsa lazer nurlanish manbalarining narxi qimmat va xizmat qilish muddati chegaralangan. Shuningdek passiv optik qurilmalarni (multipleksor, kommutator, attenyuator va boshqalar) ishlab chiqarish ham katta sarf-harajatlarga olib keladi; - tolalioptikaloqaliniyalarinimontajqilishvaxizmatko‘rsatishningmurakkabligi . Elektrik kabelli tizimlarga nisbatan optik kabelli tizimlarni qurish, undan texnik foydalanish, o‘lchov va montaj ishlari murakkab bo‘lib, juda yuqori malakani talab etadi;

- tolanimaxsushimoyalashzaruriyati . Mikroyoriqlarda signallarni yo‘qolmasligi uchun tolani ortiqcha yuklash va bukilishlardan himoyalash kerak. Maxsus himoyalashni tashkil etish, ishonchlilikni oshirish maqsadida optik tolani ishlab chiqarish jarayonida tola epoksiakrilad asosidagi maxsus lak bilan qoplanadi. Bundan tashqari kabel maxsus po‘lat tross va shisha plastik sterjenlar hisobiga yanada mustahkamlanishi mumkin [1]. Bularning barchasi tolali optik kabel narxini oshiradi. Bu kamchiliklar TOA texnologiyasining kelgusi rivojlanishida qisman yoki to‘lik bartaraf etiladi. 2 Tolali-optik aloka tizimlariga extiyoj . OA tizimlari da axborotlarni yorug‘lik yoki optik signallar ko‘rinishida uzatish va qayta ishlash amalga oshiriladi. OA tizimlari uchun yorug‘lik nurlanishi va to‘lqin uzunligi turini tanlash uzatilayotgan axborot xarakteriga, shuningdek nurlanish hosil qilish imkoniyalariga, undan signal shakllanishiga, yorug‘lik to‘lqinini uzatish va qayta ishlashga va nihoyat, axborotga ega signalni qabul qilishga bog‘liq. OA tizimi ning umumlashgan tuzilish sxemasi 2 – rasmda keltirilgan. a) OA tizim i uzatish traktining tuzilish sxemasiКҲҚУ МвҚ. . .1 2 N ОНМ МҚ УзОМ ОУз ОУМ ОР ОУМ КҲҚУ МвҚ . . . 1 2 NОНҚҚ МҚ ҚқОМ ОҚқ ОУМ

b) OA tizim i qabul qilish traktining tuzilish sxemasi 2 – rasm. OA tizimining umumlashgan tuzilish sxemasi Sxema OA tizimining turlari TOA va OOA tizimlariga xos standart qurilmalardan (elementlardan) tashkil topgan. OAtizim i ning umumlashgan tuzilish sxemasi tarkibiga quyidagi texnik vositalar kiradi : 1) uzatish traktining kanal hosil qiluvchi uskuna (KHQU), u standart o‘tkazish polosali yoki uzatish tezlikli aniq tipli kanal yoki tipli guruhli traktlar sonini shakllanishini ta’minlaydi; 2) traktning muvofiqlashtiruvchiqurilmasi (MvQ), u KHQU chiqishidagi ko‘p kanalli signal parametrlarini optik uzatgich parametrlari bilan muvofiqlashtirishuchun zarur; 3) optik uzatgich (OUz), elektr signalini optik signalga aylantirishni ta’minlaydi; OUz tarkibiga quyidagilar kiradi: - optik nurlanish manbai (ONM), u optik tashuvchiga ega bo‘lib, optik tashuvchining bir yoki bir necha parametrlari MvQ dan tushgan ko‘p kanalli elektr signali bilan modulyatsiyalanadi; - moslashtiruvchi qurilma (MQ), u optik nurlanishni optik uzatish muhitiga minimal mumkin bo‘lgan yo‘qotishlar bilan kiritish vazifasini bajaradi; Optik nurlanish manbai va moslashtiruvchi qurilma uzatuvchi optik modul (UzOM) deb ataladigan bitta blokka kiradi;

4) optik uzatish muhiti (OUM), optik nurlanishni uzatish vazifasini bajaradi; OOA tizim ida bu atmosfera, kosmik va suv osti aloqa muhitlari bo‘lishi mumkin, TOA tizim ida esa optik toladir; 5) optik retranslyator (OR), signalning optik uzatish muhiti bo‘ylab tarqalgandagi so‘nishini kompensatsiya qiladi va turli buzilishlarni korreksiyalaydi; optik retranslyatorlar xizmat ko‘rsatadigan va xizmat ko‘rsatmaydigan bo‘lishi mumkin, ular retranslyatsiya uchastkalari deb ataladigan ma’lum masofalar oralig‘ida o‘rnatiladi; optik retraslyatorlarda optik signalni elektr signalga aylantirish yo‘li bilan elektr signalni qayta ishlash (kuchaytirish, korreksiyalash, regeneratsiyalash va b.q.) amalga oshiriladi, so‘ng bu regeneratsiyalangan elektr signal qaytadan optik signalga aylantiriladi; optik retranslyatorlarda shuningdek optik signallar ham qayta ishlanadi, ya’ni optik kvant kuchaytirgichlar yordamida kuchaytiriladi; 6) optik qabul qilgich (OQq), optik nurlanishni qabul qilish va elektr signalga aylantirishni ta’minlaydi, optik qabul qilgich moslashtiruvchi qurilma (MQ) va optik nurlanish qabul qilgichi (ONQq) dan iborat; moslashtiruvchi qurilma optik nurlanishni uzatuvchi muhitdan minimal yo‘qotishlar bilan qabul qilish uchun kerak; moslashtiruvchi qurilma va optik nurlanish qabul qilgichi qabul qiluvchi optik modul (QqOM) ni tashkil etadi; 7) qabul qilish qurilmasining muvofiqlashtiruvchikurilmasi (MvQ), u QqOM chiqishida signalni KHQUga mos keluvchi ko‘p kanalli signalga aylantiradi; 8) qabul qilish traktining kanal hosil qiluvchi uskunasi (KHQU), teskari aylantirish, ko‘p kanalli signalni alohida tipli kanal va trakt signallariga ajratishni amalga oshiradi. OAtizim i da optik tashuvchini ko‘p kanalli elektr signal bilan modulyatsiyalash uchun chastota modulyatsiyasi (ChM), faza modulyatsiyasi (FM), amplituda modulyatsiyasi (AM), qutblangan modulyatsiya ( Q M), intensivlik bo‘yicha modulyatsiyalash va modulyatsiyaning boshqa turlarini qo‘llash mumkin. Optik nurlanishning intensivlik bo‘yicha modulyatsiyalash turi ko‘pro q qo‘ llaniladi. Bunga sabab, modulyatsiyaning bu turi keng chastota diapazonida oddiy texnik

qurilmalar yarim o‘tkazgich nurlanish manbalari (yorug‘lik diodi, lazer diodlar) uchun bajariladi. Yarim o‘tkazgich manbaning nurlanish intensivligini boshqarish uchun modulyatsiyalaydigan elektr signal bilan mos holda injeksiya tokini o‘zgartirish yetarlidir. Bu tok kuchaytirgich ko‘rinishidagi elektron sxema yordamida oson amalga oshiriladi. Optik nurlanishning intensivlik bo‘yicha modulyatsiyasi teskari jarayon optik signalni elektr signaliga aylanish masalasini yengillashtiradi. Darxaqiqat, fotoqabul qilgich tarkibiga kiruvchi fotodetektor kvadratik asbob hisoblanib, uning chiqish i dagi tok optik maydon amplitudasining kvadratiga proporsional. Intensivlik bo‘yicha modulyatsiyalangan optik signalni bevosita fotodetektorga berib, osongina uni boshlang‘ich signal ko‘rinishini saqlagan elektr signaliga aylantirish mumkin. Optik signallarni qabul qilishning bu usuli to‘g‘ridan-to‘g‘ri fotodetektorlash usuli deyiladi. OOA tizimining uzatuvchi muhitlari yuqorida aytib o‘tilgandek atmosfera, kosmik va suv osti aloqa muhitlari bo‘lishi mumkin. Kosmik aloqa tizimlarini loyihalashtirishda asosiy masala bu uzatish va qabul qilish antennalarining o‘lchamlarini mos ravishda to‘g‘ri tanlash orqali yo‘qotishlarni bartaraf etish hisoblanadi. OOA tizim larining uzatish va qabul qilish antennalarini aniq yo‘naltirishga qaratilgan yuqori talablar, optik nurlanish manbalarining foydali ish koeffitsiyentining kichikligi, qabul qilishda shovqin sathining yuqoriligi, atmosfera xarakteristikalarining aloqa sifatiga ta’siri kabi bir qator kamchiliklari sababli ular telekommunikatsiya tarmoqlarida va umumiy foydalanish tizimlarida keng qo‘llanish topmagan. Tolali optik aloqa tizimining tuzilishi TOA tizimining tuzilish sxemasi (3–rasm) ham OA tizimiga xos standart qurilmalardan iborat. Faqatgina optik signallarni tarqalishini ta’minlash uchun uzatish muhiti sifatida optik kabel tolasi ishlatiladi. TOA tizimi ning tuzilish sxemasi tarkibiga quyidagilar kiradi:

KHQU – kanal hosil qiluvchi uskuna ; MvQ – muvofiqlashtiruvchi qurilma; OUz – optik uzatgich; ONM - optik nurlanish manbai; MQ – moslashtiruvchi qurilma; UzOM – uzatuvchi optik modul; OT – optik tola; OR – optik retranslyator; OQq – optik qabul qilgich; QqOM – qabul qiluvchi optik modul; ONQq – optik nurlanish qabul qilgich. a) TOA tizimi uzatish traktining tuzilish sxemasi b) TOA tizimi qabul qilish traktining tuzilish sxemasi 3–rasm. TOA tizimining tuzilish sxemasi Xozirgi kunda OA ning oxirgi qurilmalari sifatida raqamli uzatish tizimlari (RUT) dan foydalanilmoqda. Chunki RUT analog uzatish tizimlariga qaraganda quyidagi afzalliklarga ega: shovqin bardoshliligi yuqori, signalni uzatish sifati КҲҚУ МвҚ . . . 1 2 NОНҚҚ МҚ ҚқОМОТ КҲҚУ МвҚ. . .1 2 ОНМ МҚ УзОМ ОУз ОР ОТ N ОТ

liniya trakti uzunligiga kam bog‘liq, texnik iqtisodiy ko‘rsatkichlari yuqori va boshqalar. Kanallari chastota bo‘yicha bo‘lingan analog uzatish tizimlarining bir qancha kamchiliklari tufayli, ularning OA da qo‘llanilishi chegaralangan. 3. Analog va rakamli signaplar. Kanallarni multipleksorlash. Modulyasiya formatlari. Ma’lumotlarni uzatish tarmog‘ida raqamli texnologiyalarni qo‘llashning boshlanishi IKM, ya’ni kabelli aloqa tarmoqlari asosidagi raqamli telefon tizimlari bilan bog‘liq. IKM va kanallarni vaqtli ajratishga ega bo‘lgan multipleksorlash usuli qo‘llaniladigan, ovozni uzatuvchi birinchi raqamli tizim, 1962-yilda Chikagoda o‘rnatilgan Bell System (AQSh) kompani yasining tizimi hisoblangan. Bunday tizim mis simli kabellar orqali, Bell System kompaniyasi ofislari orasida 24 ta ovozli kanallarni uzatish imkonini bergan. Har bir ovozli kanal 64 kbit/s tezlikda uzatilgan va barcha kanallarning ikkilik ma’lumotlari 1536 kbit/s tezlikli yagona oqimga multipleksor yordamida birlashtirilgan, xizmat kanali (8 kbit/s)ni nazarda tutgan holda bu oqimning tezligi 1544 kbit/s ga yetdi. U keyingi standartlashga asoslangan holda, oldin AQSh da raqamli telefonlashtirish tizimlari uchun multipleksorlashning birinchi satxi deb qabul qilingan va nomi chiqqan DS1 yokiT1 kanaliga aylandi. Bu raqamli ma’lumotlarni uzatuvchi tijorat kompyuter tizimlarini tashkillashtirish uchun qo‘llaniladigan shuningdek lokal tarmoqlarga kompyuterlarni birlashtirish uchun, rivojlangan kirish/chiqishli multipleksor tizimlariga ega, kirish/chiqishli kanal konsepsiyasini olib keluvchi EHM larning uchinchi avlodining (IBM System 360, 1963 god) paydo bo‘lgan vaqti edi 1971-yilda Intel kompaniyasining birinchi mikroprotsessorlari paydo bo‘lishi bilan, faqatgina mikroprotsessor texnikasi va texnologiyalari rivojlanishiga bo‘lgan intilish, telekommunikatsiya tizimlarida raqamli texnikani yaratish imkonini berdi va keng tarqalishiga olib keldi, shuningdek IKM asosida ma’lumotlarni uzatish tarmoqlarini rivojlantirishda ikkinchi katta turtki bo‘ldi.

Tarmoqning, umumiy vazifali EHM lar yoki menfreymlar asosida birinchi yaratilgan kompyuter texnologiyalari, mana bir necha yillardan beri shaxsiy kompyuterlar tarmog‘iga birlashish uchun qo‘llanilib kelinmoqda. Aloqa tarmoqlarini boshqarish bo‘yicha yuqori talablarni qondirish uchun mikroprotsessorlarni ishlab chiqish va ularning funksional imkoniyatlari juda oshgan bir paytda tarmoq texnologiyalarini keng qo‘llashga imkon yaratildi. Tarmoqning raqamli texnologiyalari global va lokal tarmoqlar uchun parallel holda oxirgi paytgacha rivojlandi. Global tarmoq texnologiyalari asosan ovozni uzatish uchun qo‘llaniladigan raqamli telefon tarmoqlarini rivojlantirishga yo‘naltirildi. Lokal tarmoq texnologiyalari–uning teskarisi, asosan ma’lumotlarni uzatish uchun qo‘llanildi. Raqamli telefon tarmoqlarining rivojlanishi kanallarni liniya bo‘yicha zichlashtirish bo‘yicha ketdi. Bu T1 past tezlikli birlamchi kanallarni multipleksorlash hisobiga amalga oshgani kabi, anchagina samarali bo‘lgan modulyatsiyalash usullarini qo‘llash hisobiga ham amalga oshdi. Masalan bunday usulga 32, 16 i 8 kbit/s tezlikda ovozni uzatishda qo‘llash imkonini beruvchi differensial IKM va uning modifikatsiyasini qo‘llash kiradi. Multipleksorlash sxemasining rivojlanishi, uzatish tezliklari va kanallari standartlashgan: DS2 yoki T2/Ye2, DS3 yoki TZ/YeZ, DS4 yoki T4/Ye4. turli satxlarga ega (davlatlarning turli guruxlari uchun) uchta raqamli iyerarxiyani yuzaga keltirdi. Pleziaxron (xuddi sinxron kabi) deb atalgan, PDH (PRI) raqamli iyerarxiya keng qo‘llanildi va hozirgacha raqamli telefonlashtirishdagi kabi ma’lumotlarni uzatishda ham qo‘llanilib kelinmoqda. Oxirgi yillarda, PDH asosidagi tezlikli telekommunikatsiya texnolorgiyalarining rivojlanishi, yetarli darajada yangi bo‘lgan ikkita raqamli texnologiyalar: sinxron optik tarmoqlar SONET va sinxron raqamli iyerarxiya SDH ni paydo bo‘lishiga olib keldi, ayrim hollarda bu uzatish tezligining diapazonini 40 Gbit/s gacha kengaytiruvchi, xuddi yagona texnologshiya SONET/SDH kabi qaraladi . Bu texnologiyaning uzatish muhiti sifatida tolali optik kabellarni qo‘llash mo‘ljallangan.

SDH tizimlari shunaqa tez rivojlandiki, oxirgi yillarda ularning nafaqat namenklaturasi, balki tarmoqni himoyalashni tashkillashtirishda bir qator yondashishlar va ularni WDM texnologiyasi asosida optik tarmoqlar bilan o‘zaro bog‘lanishi ham o‘zgardi. To‘lqin uzunligi bo‘yicha multipleksorlovchi tizimlar - WDM tizimlari ham oxirgi yillarda yetarli darajada rivojlandi va to‘lqin uzunligi bo‘yicha kommutatsiyalash va marshrutlashtirish imkoniga ega optik tizimlarda evolyutsiyalanmoqda. Ular nafaqat SDH tizimlari bilan birgalikdagi bog‘lamlarda qo‘llanilmoqda (ma’lumotlarning sinxron oqimlari manbalari kabi), balki alohida o‘zini qo‘llash yoki boshqa texnologiyalar ishlab chiqqan (masalan, ATM, Ethernet, FDDI, IP, Token Ring). ma’lumotlar oqimini shaffof uzatish imkoniyatlarini qo‘llashi mumkin. Vanihoyat oxirgi yillarda SDH/WDM tarmoqlarida optik funksional elementlar: optik kuchaytirgichlar, kirish-chiqishli optik multipleksorlar, optik modulyatorlar, optik kommutatorlar va marshrutizatorlar keng qo‘llanila boshladi. Bunday texnologiyalarni va optik elementlarni qo‘llash nafaqat ishlab chiqaruvchilardan, balki SDH apparaturalaridan foydalanuvchi muxandislardan ham optik texnologiyalar sohasida yetarli bilimni talab qiladi. Yuqorida bayon etilganlardan ko‘rinib turibdiki, raqamli uzatish tizimlarining jadallik bilan rivojlanishi, ularni analog uzatish tizimlariga nisbatan juda ko‘p afzalliklari bilan bog‘liq ekan, masalan: yuqori shovqinbardoshlik, signalni uzatish sifatining aloqa liniyasi uzanligiga kam bog‘liqligi, aloqa kanallarining elektrik parametrlarini mo‘‘tadilligi, diskret xabarlarni uzatishda o‘tkazuvchanlik qobiliyatidan samarali foydalanish va xokazolar.

Похожие

Kuchaytirgichlarni sinflanishi, tavsiflari

Elementlarni xususiyatlari, statik va dinamik tavsiflari

Pezoelektrik, termoelektrik, induktsion, optik datchiklar

Abonent kirish tarmoqlarida optik texnologiyalarga o’tish

Ijro qiluvchi qurilmalarni sinflanishi, umumiy tavsiflari