Modulli dasturlash. Amaliy dasturlardan masala echishda foydalanish - Информатика и ИТ - Рефераты

Modulli dasturlash. Amaliy dasturlardan masala echishda foydalanish

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

2025 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Moduli dasturlash tushunchasi. 2. Excel elektron jadvali yordamida masala echish. 3. Matcad dasturiy vositasi va undan turli masalalarni echishda foydalanish. 4. Ishchi algoritmlar bo`yicha dastur tuzish.

www.arxiv.uz MODULI DASTURLASH TUSHUNCHASI Modulli dasturlashning asosiy tamoyili «Bo`l va hukmronlik qil». Modulli dasturlash dasturni modul deb ataluvchi, tarkibi va ishlatilishi ma`lum qoidalarga bo`ysunuvchi, o`zaro bog`liq bo`lmagan, kattamas bo`laklarga bo`lib hosil qilishni bildiradi. «Modul» so`zini dasturlash tillarining sintaksis konstruktsiyasi (Turbo Paskalda unit) va katta dasturni alohida bo`laklarga bo`lish birligi (protsedura yoki funktsiyalar ko`rinishida amalga oshirish nazarda tutilayapti) nazarda tutilgandagi ishlatilishlar o`rtasidagi farqlanishlarni ajrata bilish kerak. Modulli dasturlashdan foydalanish dasturni testdan o`tkazish va xatolarni topishni engillashtiradi. U, yoki bu dasturlash tili asosida u ishlatilayotgan dasturlar xususiyatiga sezilarli ta`sir etuvchi qandaydir rahbar g`oya yotadi. Dasturlarni protsedurali tasniflash g`oyasi tarixan birinchi shunday g`oya bo`ldi, unga ko`ra dasturchi o`z dasturiga qanday protseduralarni kiritishni hal qilishi va shundan keyin bu protseduralarni hal qilish uchun eng yaxshi algoritmlarni tanlab olishi kerak edi. Bu g`oyaning paydo bo`lishi hisoblash jarayonlarining algoritmik tomonlarini etarli darajada o`rganmaslik natijasi bo`ldi. G`oya kamchiliklari – qirqinchi- elliginchi yillarda ishlab chiqilgan dastlabki dastur mahsulotlariga xos. Fortran-protsedurali-yo`naltirilgan birinchi tilga tipik misol bo`la oladi (bu til hali ham keng ishlatiladigan tillardan biri). Dasturlarni protsedurali tasniflash g`oyasining keyingi ishlatilishlari, dastur «binosi» ni qurishda gisht vazifasini o`tovchi,

www.arxiv.uz nisbatan katta bo`lmagan protseduralar to`plamiga ega bo`lgan keng dasturlash kutubxonasini yaratishga olib keldi. Hisoblash matematikasi sohasidagi yutuqlar natijasida, dasturlashda urgu protseduralardan ma`lumotlarni tashkil qilishga berila boshlandi. Murakkab dasturlarni samarali ishlab chiqish ma`lumotlarni to`g`ri ishlatishning nazorat usullariga muhtoj ekanligi ma`lum bo`ldi. Nazorat kompilyatsiya bosqichida ham, dasturni o`tkazish bosqichida ham o`tkazilishi kerak, aks holda, amaliyotda isbot qilingani kabi, yirik dastur loyihalarini yaratishda qiyinchiliklar keskin oshadi. Bu muammoning oydinlashuvi ma`lumot tiplarining ozmi-ko`pmi rivojlangan tasnifiga ega, Algol 60, keyinchalik Paskal, Modula, Si va boshqa ko`plab tillarning yaratilishiga olib keldi. Ma`lumotlarni va protseduralarni modul ichiga «yashirish»ga intilish bilan strukturali dasturlar ishlab chiqishga modulli yondoshish, bu yo`nalish rivojlanishining mantiqiy natijasi bo`ldi. 1. EXCEL ELEKTRON JADVALI YORDAMIDA MASALA ECHISH Microsoft Excel – universal jadval muxarriri bo`lib, unda jadvallar kiritish, ular bilan ishlash uchun qulay imkoniyatlar yaratib berilgan. Bu jadval muxarririda boshqa formatda yaratilgan fayllarni import qilish imkoni berilishi bilan bir katorda o`zida yaratilgan jadvallarni Office ning boshqa muxarrirlariga, Web saxifa ko`rinishida va boshqa ko`rinishlarga eksport qilish imkoni ham berilgan. Jadvallar tayyorlashda qulayliklari juda katta bo`lgan zamonaviy dasturlardan biri Microsoft Excelda tayyorlanadigan jadvalda rasm, formula, grafiklar, ovoz yozilgan fayllar, video-klipplar va xokazolarni kuyish imkonini berilishi bilan birga ko`pgina tayyor formulalar orqali kerakli hisob-kitoblarni amalga oshirish qulaylik lari berilgan.

www.arxiv.uz Odatda Microsoft Excel dasturini ishga tushirish uchun Windowsning Pusk tugmasi bosiladi, menyuning Programmi bo`limidan Microsoft Office nomli qismi tarkibidan Microsoft Office Excel ishga tushiriladi. Microsoft Excel ishga tushganda quyidagi oynani hosil bo`ladi (1-rasm). Shu oyna Microsoft Excel dasturi ko`rinishi, u ishga tushgani bilan yangi dokument tayyorlab uni Kniga1 deb nomlab, unda 3ta List1, List2 va List3 lar hosil kilib foydalanuvchi uchun xavola etadi. Excel bizga jadval ko`rinishidagi list berib uning satrlarini 1,2,3,… katorlarini esa A,B,C,D,… kabi nomerlab kuygan. Shu katakchalarni to`ldirib jadvallar hosil kilib, olishimiz mumkin. 1-rasm. Excel oynasi Excelda formulalar va formulalar yordamchisi bilan ishlash. Jadvallarda har xil funktsiya va formulalarni ishlatish mumkin. Ularni yozishdan avval = belgisini kuyishingiz kerak. Funktsiyalarda + (kushish), - (ayirish), * (ko`paytirish), / (bo`lish), ^ (darajaga kutarish) belgilarini ishlatishingiz mumkin. Formulalarda xonalar nomi faqat lotin xarflar bilan berilishi shart. Masalan agar A1 va V12 xonalardagi sonlarni bir biriga kushish kerak bo`lsa u xolda formulamiz yacheykada quyidagicha bo`ladi: =A1+V12 Asosiy funktsiyalar: MIN ( xonalar ) xonalardagi sonlarni minimalini topish MAKS ( xonalar ) xonalardagi sonlarni maksimalini topish

www.arxiv.uz SRZNACH ( xonalar ) xonalardagi sonlarni o`rtachasini topish SUMM ( xonalar ) xonalardagi sonlarni ygindisini topish ESLI ( shart , to`g`ri , noto`g`ri ) shart buyicha amalni bajarish SCHYOTZ ( xonalar ) bush bulmagan xonalar sonini aniqlash SCHYOTESLI ( xonalar, shart ) shartga javob beruvchi xonalar sonini aniqlash SEGODNYA ( ) bugungi kunni kuyish STEPEN` ( son , daraja ) ko`rsatilgan sonni kerakli darajaga kutarish ZNAK ( xona ) ko`rsatilgan xona ichidagi malumatlar ishorasini aniqlash COS ( son ) ko`rsatilgan sonni kosinusini aniqlash SIN ( son ) ko`rsatilgan sonni sinsini aniqlash Formulalarda bir nechta xonalar ko`rsatilgandap ular o`rtasidagi : belgi "dan gacha" ma`noni bildiradi. Shu bilan birga ; belgisi esa "bilan" ma`noni bildiradi. Masalan: =SUMM(A1:F11) bu A1 dan F11 gacha turtburchak soxadadagi ma`lumotlar summasini topish ma`noni bildiradi. =SUMM(A11;C15) bu A11 va C15 xonalardagi sonlar summasini topish ma`noni bildiradi. Xonalarni sichkoncha yordamida kurganimizda SHIFT tugma bilan tanlanganlar "dan gacha", CTRL bilan esa "va" ma`nosini bildiradi. Formulalarda kushtirnok « » ichida yozilgan mantlar o`zgartirilmasdan ekranda chikariladi. Masalan: =ESLI(A1=5, "A`lo", "A`lo emas" ) bu agar A1 xonadagi son 5 ga teng bo`lsa u xolda formula xonasida "a`lo" so`zi yoziladi, aks xolda esa "a`lo emas" so`zi yozilish ma`nosini bildiradi. Formula bor xonani avtoruyxat bilan to`ldirganimizda ichidagi formula o`zgarish satri yoki ustunga qarab o`zgaradi. Masalan: Agar =ESLI(A1=5, "A`lo", "A`lo emas" ) formulasi bor xonani pastka avtoruyxat bilan yuli bilan to`ldirsak, u xolda pastki xonada bu formula =ESLI(A2=5, "A`lo", "A`lo emas" ) ga o`zgaradi. Agar uni ung tomonga

www.arxiv.uz to`ldirsak u xolda ung tomondagi xona formulasi =ESLI(B1=5, "A`lo", "A`lo emas" ) ga o`zgaradi. Agar sizga avtoto`ldirish yoki nusxa olish natijasida hosil bo`lgan formulada biror bir xona nomi o`zgarmas bo`lishi kerak bo`lsa, u xolda uning nomi oldida $ belgisini kuyishingiz kerak. Masalan: =ESLI($A$2=5, "A`lo", "A`lo emas" ) formulada A2 xona nomi o`zgarmas. Agar $A$2 o`rniga $A2 u xolda faqat satr nomeri o`zgaruvchan, agar esa $A$2 o`rniga A$2 bo`lsa u xolda faqat ustun nomi o`zgaruvchan bo`ladi. Formulalar bilan ishlashda bizga yordam beruvchi va qulayliklar yaratuvchi Excel formulalar masterini (yordamchisini) ishga tushirish uchun yordamchi asboblar (tugmalar) satrida joylashgan tugmani bosishimiz kerak. Natijada quyidagi dialog oynasi hosil qilinadi. Ushbu oynada formula yaratishning birinchi kadamda biz formula yoki funktsiyani tanlashimiz kerak. KATEGORIYA nomli berk ruyxatda kerakli formulalar guruxini tanlaymiz: 1) 10 nedavno ispol`zovavshixsya - 10 oxirgi ishlatilgan formulalar 2) polniy alfavitniy perechen` - alfavit buyicha formulalarning tulik ruyxati 3) finansovie - iktisodiy formulalar ruyxati 4) data i vremya - vart va sana bilan ishlash formulalar 5) matematicheskie - matematik formulalar 6) statisticheskie - statistik formulalar

www.arxiv.uz 7) ssilki i masivi - giperyullanmalar va massivlar bilan ishlash formulalar. 8) rabota s bazoy dannix - ma`lumotlar ombori bilan ishlash formulalar 9) tekstovie - matn bilan ishlash formulalar 10) logicheskie - mantikiy formulalar 11) proverka svoystv i znacheniy - xonalar ichidagi ma`lumotlarni tekshiruvchi formulalar. Bu oynaning Kategoriya punktidan kerakli tema tanlanadi, Funktsiya punktidan esa kerakli funtsiyani tanlab OK tugmasi bosiladi. Masalan Kategoriya punktidan Matemachiteskie qismi tanlanib, Funktsiya punktidan esa COS funtsiyasi tanlanib Ok tugmasi bosilsa quyidagi oyna hosil bo`ladi. Bu oynaning chislo qismiga xoxlasak kaysi sonning kosinusini hisoblash kerakligini yozamiz yoki tugmachani bosib kaysi katakda yozilgan son kosinusi hisoblanishi kerakligini ko`rsatamiz. Joriy (kursor urnatilgan) katakda yuqoridagi funktsiya javobi hisoblab yoziladi. Katakda funktsiya javobi kurinidi.

www.arxiv.uz Rasmda strelka orqali ko`rsatilgan katorda esa funktsiyaning formula shaklidagi ko`rinishi kurinadi. Funktsiyani kuygan paytimizda ko`rsatilgan katak masalan V2 bo`lsan, uni o`zgartirish uchun yuqoridagi katordan V2 ni o`zgartirsak etarli. Hisoblash usullari fanida keltirilgan masalalarni echish uchun Excel dasturidan foydalanamiz. Jadval kataklariga ma`lum qiymatlarni kiritib berilgan formulalar asosida natija olamiz. Masalan, chiziqli tenglamalar sistemasini echishda Gauus usuli qo`llanilsa u Excelda quyidagicha bo`ladi: 1. Noma`lumlar oldidagi koeffitsientlar (sonlar) kiritiladi. 2. Ma`lum formulalar asosida keyingi katakda hisoblash bajariladi. 3. Hisoblashni bajarishda formulada katakning nomi ko`rsatiladi. Masalan, = B 5/ B1 4. Agar hisoblash jarayoni bir-biriga o`xshash bo`lsa, keyingi kataklar avtomatik to`ldiriladi. 5. Qiymat o`zgartirilsa, hisoblash natijasi avtomatik o`zgaradi. 2. MATCAD DASTURIY VOSITASI VA UNDAN TURLI MASALALARNI ECHISHDA FOYDALANISH Hozirgi vaktda komp`yuterlarda ilmiy-texnikaviy hisoblashlarni bajarishda odatdagi dasturlash tillaridan va elektron jadvallardan emas, balki Mathematica,

www.arxiv.uz MatLab, Maple, Mathcad, Gauss, Reduse, Eureka va boshqa turdagi maxsus matematik dasturlar keng qo`llanilayapti. Matematik paketlar, ayniksa Mathcad - yuqorida sanab utilgan ruyxat ichida eng mashxur paket bo`lib, ilmiy-texnikaviy soxa mutaxassislariga dasturlashning nozik elementlariga e`tibor berilmasdan (masalan: fortran, C, Pascal, BASIC va boshqalar kabi) komp`yuterda matematik modellashtirishni amalga oshirishga katta yordam beradi. Quyida Mathcad matematik dasturlash muxitida ishlashning yaqqol ajralib turadigan imkoniyatlarini sanab o`tmoqchimiz:  Mathcad muxitida matematik ifoda, qabul kilingan ko`rinishda ifodalanadi. Masalan, daraja yuqorida, indeks pastda, integralning yuqori va kuyi chegaralari esa an`anaviy joyida turadi.  Mathcad muxitida «dasturlarning» tuzish va bajarilishi jarayoni parallel kechadi. Foydalanuvchi Mathcad -hujjatida yangi ifoda kiritar ekan, uning qiymatini birdaniga hisoblash va ifodani kiritishda yo`l qo`yilgan yashiringan xatoliklarni grafigini kurish imkoniyati ham mavjud.  Mathcad paketi etarli darajada kudratli matematik apparat bilan kurollanganki, ular orqali tashki protseduralarni chakirmasdan turib paydo bo`ladigan muammolarni hal qilishimiz mumkin.  Mathcad muxitiga xos bo`lgan ayrim hisoblovchi qurilmalarni sanab utmokchimiz:  (CHiziqli va chiziqli bulmagan) algebraik tenglama va sistemalarni echish;  Oddiy differentsial tenglama va sistemalarni (Koshi masalasi va chegaraviy masala) echish;  xususiy hosilali differentsial tenglamalarni echish;  Berilganlarni statik kayta ishlov berish (interpolyatsiya, ekstrapolyatsiya, approksimatsiya va ko`pgina boshqa amallar);  Vektor va matritsalar bilan ishlash (CHiziqli algebra va boshqalar);  Funktsional bog`liqlikning maksimum va minimumini izlash.

www.arxiv.uz  Mathcad paketi matematik va fizik-kimyoviy formulalarga, hamda o`zgarmaslarga asoslangan yordamchi qo`llanmalar bilan boyitilgan.  Mathcad paketida turli soxalar buyicha elektron darsliklar yaratish mumkin. Masalan: oddiy differentsial tenglamalarni echish, statistika, termodinamika, boshqaruv nazariyasi, materiallar karshiligi va boshqalar bunga misol bulaoladi.  Foydalanuvchi o`z oldiga qo`yilgan masalani echish bilan cheklanibgina qolmay, fizikaviy masalalarni echishda o`lchovni hisobga olish imkoniyatiga ega. Bunda foydalanuvchi birliklar sistemasini ham tanlashi mumkin.  Bundan tashqari Mathcad muxiti animatsiya vositasi bilan qurollangan, bunda tuzilgan modellarni nafaqat statik (o`zgarmas), balki dinamik (animatsion kliplar) holda yaratish mumkin.  Mathcad muxiti belgili matematika elementlari bilan boyitilgan bo`lib, bunda masalani nafaqat sonli echish, balki analitik usulda ham echishga imkoniyat yaratilgan.  Mathcad muxitidan chikmagan xolda boshqa serverdagi hujjatlarni ishlatish va Internet tavsiya kiladigan yuqori informatsion texnologiya imkoniyatlaridan foydalanish mumkin. Mathcad dasturini ishga tushirish Mathcad ishga tushganda quyidagi oynani ko`ramiz:

www.arxiv.uz Bu oyna Mathcad programmasi interfeysining ko`rinishi bo`lib, u ishga tushgani bilan yangi hujjat tayyorlab uni Untitled :1 deb nomlab foydalanuvchiga xavola etadi. e`tibor bersangiz, Mathcad ekranining yuqori qismida «kushish» ko`rinishdagi kursorni ko`rasiz. Klaviaturadan kiritiladigan ma`lumotlar, ushbu kursor joylashgan joydan boshlab, yoziladi. Ekranning yuqori qismida asosiy menyu joylashgan bo`lib, unda hujjat bilan ishlashda kerak bo`ladigan barcha buyruklar jamlangan: Kiritilgan hujjat ustida ishlash (uni komp`yuter xotirasiga yozib kuyish, kerakli paytda chakirib olish, printerdan chiqarish va xokazolar) uchun Standard panelida joylashgan quyidagi tugmalar bosiladi: Yuqorida aytilgan tugmalar Mathcad Standart panelida joylashgan. Hujjat formatini o`zgartirish. Mathcad da katta-kichik, kalin, kursiv, tagi chizilgan va xokazo formatlarda matn yozishimiz mumkin. Shu maqsadda, yozadigan matnimiz yoki belgilangan

www.arxiv.uz matn uchun formatni Formatting panelidagi tugmachalar orqali tanlashimiz kerak. Ushbu tugmalarning vazifalari quyidagi jadvalda keltirilgan. Asosiy menyudan View Toolbars Math tanlanganida paneli paydo bo`ladi (Agar ilgari tanlanmagan bo`lsa). Bu paneldagi tugmasi arifmetik hisob-kitoblarni hal qilishda juda qulay vosita hisob lanadi. Bu tugma bosilganda quyidagi panel hosil bo`ladi: tugma yordamida munosabat va mantikiy amallardan foydalanish mumkin. Bu tugmani bosganda quyidagi panel hosil bo`ladi: tugma orqali ixtiyoriy turdagi grafikni hosil qilish mumkin. Bu tugma bosganda quyidagi panel paydo bo`ladi:

www.arxiv.uz tugma orqali vektorlar va matritsalar ustida amallar bajarish mumkin. Bu tugma bosganda quyidagi panel paydo bo`ladi: bu tugma orqali integral, differentsial, limit, yig`indi va ko`paytmalarni hisoblash mumkin. Bu tugma bosilganda quyidagi panel paydo bo`ladi: tugma orqali grek alifbosidan foydalanish mumkin. Bu tugma bosilganda quyidagi panel paydo bo`ladi: tugma orqali ifodalarni analitik hisoblash mumkin. Bu tugma bosilganda quyidagi panel paydo bo`ladi:

www.arxiv.uz Ekranning kuyi qismida esa x olat satri joylashgan: Dasturlash Mathcad Plus boshqa dasturlash tillari kabi, shartli operatorlar, tsikl operatorlari, qismdasturlar va shu kabi konstruktsiyalardan foydalanish imkoniyatini beradi. Dasturlarning yaratilishi Arifmetik ifodaning oxirida tenglik belgisini tersangiz, ifoda qiymati hisoblanib, natija ekranda paydo bo`ladi. Funktsiyani (qismdasturni) aniqlash uchun funktsiya nomini, so`ng kavs ichiga olingan uzatiladigan va chikariladigan parametrlar ruyxatini keltirish lozim. Bundan keyin belgisini kiritib, funktsiya bajarilishi lozim bo`lgan dasturni tuzish kerak bo`ladi. Quyidagi misol, funktsiyani aniqlab beruvchi dasturni namoyish kiladi:f x w ( ) lo g x w Bu misol oddiy kurinsada, lekin operatorlarni bir-biridan qanday ajratishni va qanday kilib belgisidan foydalanish kerakligini ko`rsatadi. Funktsiyani chap qismini va tenglikni yozing va kiritish maydonchasi hosil bo`lganligiga ishonch hosil kiling. endi, boshqarish panellaridan dasturlash panelini tanlash kerak. Shu paneldan «Add line» tugmasini yoki klaviaturadan ( ] ) klavishani bosish kerak. Dasturni tashkil etuvchi operatorlarni kiritish uchun ikkita maydonchadan iborat, vertikal ustuncha hosil

www.arxiv.uz bo`ladi f x w ( ) x x x x x x . Agar lozim bo`lsa, kushimcha operatorlarni kiritish uchun, yana «Add line» tugmasini tanlash kerak. Yuqori kiritish maydonchasiga [Tab] klavishasi yordamida utish mumkin. Z ni yozib va ni hosil qilish uchun dasturlash panelidagi tugmasini bosish kerak. f x w ( ) zzz Dasturlashning katta ustunligidan biri bu, tsiklda ayrim operatorlar ketma- ketligining ko`p marta bajarilishidir. Mathcad ikki xil tsiklni tavsiya etadi, ular bir-biridan tsiklning tugatish sharti, oldindan aniqlanganligi bilan farq kiladi. Agar tsiklning bajarilish kadami oldindan ma`lum bo`lsa, u xolda «for» tsiklidan foydalaniladi. Agar tsiklning tugallanilishi biror shartga bog`liq bo`lsa (bu xolda kadamlar soni oldindan ma`lum emas), «while» tsiklidan foydalaniladi. «While» tsikli «While» tipidagi tsikl muayyan shartning chin ekanligi bilan boshqariladi. Natijada tsikl bajarilishi kadamini oldindan bilish shart emas. Faqat tsikl ichida yoki boshqa bir bajariladigan qismida, tsikl shartini yolgon natijaga keltiruvchi operator mavjud bo`lishi zarur. Aks xolda tsikl cheksiz bajarilib turiladi. Agar shu xodisa yuz bersa, unda [Esc] klavishasini bosib tsiklni tuxtatish mumkin. Grafik yasash Mathcad da birta grafikaviy soxada yagona koordinata uklari orqali turli boglanishlarni ifodalaydigan bir nechta grafiklarni yasash mumkin. Bundan keyin, grafik qandaydir boglanishni ifodalaydigan nuqtalar to`plami va o`ziga xos formatlash xususiyatlariga ega bo`lgan grafik soxasidan iborat deb tushunamiz. « CHizma» so`zi faqat grafikaviy soxaga daxldor bo`ladi.

www.arxiv.uz Grafik yasash uchun: 1. Grafik yasalishi lozim bo`lgan joyni sichkoncha bilan belgilang. 2. Grafik menyusidan «Dekartov grafik» punktini tanlang yoki @ ni bosing yoki boshqarish panelidan grafik belgisi turgan joydan sichkoncha yordamida ixtiyoriy turdagi grafikni tanlash mumkin. Paydo bo`ladigan shaklning har bir ukidagi bush maydonchalarida argument va funktsiya belgilarini kiritish lozim (1- shakl). 1. Gorizontal ukning o`rtasidagi bush joy grafikning erkli o`zgaruvchisini ko`rsatish uchun ajratilgan. Bu bush joy diskret o`zgaruvchi, indeksli o`zgaruvchi yoki diskret o`zgaruvchili ixtiyoriy ifodani yozish uchun muljallangan. 2. Vertikal ukning o`rtasidagi bush joyga grafigi yasaladigan funktsiyaning nomi yoki ifodasi yoziladi. Bu bush joyga gorizontal ukda ko`rsatilgan diskret o`zgaruvchili, indeksli o`zgaruvchili yoki diskret o`zgaruvchili ixtiyoriy ifodani yozish mumkin. 3. Kolgan turtta bush joy Mathcad da koordinata uklarida o`zgaruvchi chegaralarini avtomatik tanlashni bekor qilish uchun qo`llanishi mumkin. Masalan: Agar i 20 ta qiymat , j esa 30 ta qiymat qabul kiladigan bo`lsa yi ning xj ga boglanishini ifodalashda Mathcad barcha 600 ta nuqtani yasaydi. Bo`sh maydonchalari to`ldirilgan grafik ko`rsatilgan. y i ostida paydo bo`lgan chiziqka e`tiboringizni karating. U traektoriya tipi va egri chiziqni ifodalash uchun qo`llanilgan rangni ko`rsatadi. Agar ifoda kompleks qiymatlarni qabul qilsa,

www.arxiv.uz Mathcad faqat uning haqiqiy qismini ifodalaydi. Bunda grafikda xatoliklar yuzaga keladi. Funktsiya grafigini chizish CHizmada har bir grafik diskret o`zgaruvchiga bog`liq bo`ladi. Bu diskret o`zgaruvchi ham abtsissa, ham ordinatalar uchun ifoda bo`lishi kerak. Mathcad da diskret o`zgaruvchining har bir qiymati bitta nuqtani tasvirlaydi. Dekart koordinatalar sistemasida grafikni yasash Grafikni yasash uchun quyidagi ishlarni bajarish kerak . 1. Argument qiymatining kerakli oraliqdagi qiymatini qabul kiluvchi X diskret o`zgaruvchini aniqlang. 2. Ordinata ukining o`rtadagi bush joyiga grafigi hosil qilinadigan ifodani va abtsissa o`qining o`rtadagi bo`sh joyiga X ni kiriting. 3. Grafik ko`rinishi uchun [F9] ni bosish kerak. f(x) funktsiyani ham xuddi shunday aniqlash mumkin va uni ordinata uklari o`rtasidagi bush joyga joylashtirish mumkin. 2-rasmdagi 2-grafikda ordinatalar o`qining o`rtasida funktsiya ifodasi o`rnida funktsiyaning nomi yozilgan. 2-rasmdan ko`rinib turibdiki, grafiklar bir xil. Xuddi ifoda kabi grafikni siljitish, kirkish, nusxalash va sigdirma (vstavka) qilish mumkin.

www.arxiv.uz Ishchi hujjatidan grafikni yo`qotish uchun: 1. Grafikdan tashqarida sichkoncha knopkasini bosing. 2. Grafikni punktirlangan to`g`ri chiziq orasida joylashtiring. 3. Grafikni yo`qotish uchun [ctrl]+x ni bosing. Xuddi shunday «pravka» menyusidan «virezat`» punktini tanlash mumkin, yoki grafik belgilab olingandan so`ng [Del] klavishasini bosish orqali yo`qotish mumkin. 4. ISHCHI ALGORITMLAR BO`YICHA DASTUR TUZISH Hisoblash usullari fanida ma`lum bir masalani echish uchun dastlab uning algoritmi ishlab chiqiladi. Bu algoritmlarga ishchi algoritm deyiladi. Ishchi algoritmlar qo`yilgan masalani boshidan oxirigacha to`liq echib beruvchi ketma – ketlikdir. Ishchi algoritmlarni turlicha ifodalash mumkin. Masalan, blok sxemalar orqali, sonli ketma – ketlik orqali va boshqa. Ishchi algoritmni tuzishdan maqsad qo`yilgan masala mohiyati va echimini tasavvur qilishdir. Ishchi algoritm tuzishda masala mohiyatini to`liq tushinib olib, ma`lum usullar, formulalar qo`llanimladi. Masalan, tenglamalar sistemasini echishning Gauss usuli ishchi algoritmini va dasturini tuzishda, bu usulda qo`llaniladigan formulalar hamda biror dasturlash tilini bilish talab etiladi.

www.arxiv.uz Kundalik hayotda, ko`pincha, oldindan ko`zda tutilgan amallar qatori ko`rsatilgan turli ko`rsatmalarni uchratishga to`g`ri keladi. Ularni ketma-ket bajarib, kutilgan natijaga erishish mumkin. Ko`rsatmalar ketma-ketligi matematik masalalarni echganda ham to`ziladi. Masala mazmuni turli sohalarga tegishli bo`lishidan qat`iy nazar ularni echishning umumiy tomonlari bor. Echish jarayonlari qisqa ko`rsatmalar ketma-ketligi orqali tasvirlanadi. Bu ketma-ketliklar masalani echish algortmini tashkil qiladi. Ko`rsatilgan amallarni bajara borib, talab etilgan natijaga erishish mumkin. Berilgan ma`lumotlarni qo`llab, talab etilgan natija hosil bo`lishini ta`minlovchi aniq, bir ma`noli ko`rsatmalar ketma- ketligiga algoritm aytiladi. Masalalarni echishda ishtirok etuvchi barcha kattaliklar berilgan ma`lumotlar , algoritmning bajarilishidan oldin ma`lum bo`lgan ma`lumotlar dastlabki ma`lumotlar , masala echimining natijasi - bu so`nggi hosil bo`luvchi ma`lumotlar deyiladi. Algoritmlarni turlicha yozish mumkin. Algoritmni ifodalash shakli, tarkibi va amallar miqdori mazkur algoritmning ijrochisi kim bo`lishiga bog`liq. Agar masala komp`yuterda echilsa, masalani echish algoritmi mashinaga tushunarli shaklda, ya`ni dastur ko`rinishida yozilishi kerak. Komp`yuter - murakkab elektron qurilma, uni mufassal o`rganish uchun ancha vaqt zarur bo`ladi. Biroq, komp`yuterdan foydalanuvchilar – dasturchilar uchun uning ishi haqida eng umumiy ma`lumotlarga ega bo`lish etarlidir. Dasturchini asosan mashina dastur buyruqlarini qanday qilib amalga oshirishi, bunda u qanday amallarni bajarishi qiziqtiradi. Komp`yuter dasturni bajara borib, turli ma`lumotlar (sonlar, mantiqiy qiymatlar, matnlar va h.k.) ustidan amallar bajaradi.

www.arxiv.uz Ma`lumotlar ustidagi barcha amallarni mashina protsessori bajaradi. Har qanday komp`yuterning eng asosiy qurilmalaridan biri uning xotirasidir. Mashina o`z xotirasida masalani echish uchun zarur bo`lgan barcha ma`lumotlarni saqlash xususiyatiga ega. Oddiylik uchun mashina xotirasini kataklarga bo`lingan ko`rinishda tasvirlash mumkin. Bu kataklar mashina so`zi yoki yacheykalar deb ataladi. Odatda, ma`lumotlarning har biri alohida yacheykaga joylashtiriladi. Xotiraga yozilgan ma`lumotlarni bir necha marta o`qish va hisoblashlarda foydalanish mumkin. Biroq, xotiraning ma`lum yacheykasiga yangi so`z kiritilsa, shu yacheykadagi oldingi saqlab turilgan ma`lumot o`chadi. Komp`yuter protsessori ma`lumotlarni xotiradan o`qiydi, ular ustida dasturda ko`rsatilgan zarur amallarni bajaradi va hisoblash natijalarini yana komp`yuter xotirasiga yozadi. Mashina masala mazmunini tushunmaydi, chunki komp`yuter dasturda yozilgan ko`rsatmalarni aniq bajaruvchi elektron robotdir. Shu sababli unga bajarish uchun aniq va bir ma`noli tavsiflangan ko`rsatmalar berilishi kerak. Mashina dasturni dastlabki ma`lumotlar kabi dastur ham xotiraga kiritilgan holdagina ishlay oladi. Bunda dasturning har bir buyrug`i ma`lum usul bilan kodlanadi. Mashina protsessori dastur matnini buyruqma-buyruq, ketma-ket o`qiydi, ularning mazmunini yoritadi va ko`rsatilgan amallarni bajaradi. Dasturlash tillari. Hozirgi zamon EHMlari (komp`yuterlari) inson qo`llaydigan rus, o`zbek, ingliz yoki boshqa shu kabi biror bir tilda tuzilgan dasturni tushuna oladigan darajada takomillashgan emas. Shu uchun, mashinaga mo`ljallangan buyruqlar u tushunadigan shaklda yozilishi kerak. Bu maqsadda

www.arxiv.uz algoritmik yoki dasturlash tillari deb ataluvchi sun`iy tillar qo`llaniladi. Dastlab birinchi avlod EHMlari uchun dastur mashina tilida to`zilar edi. Mashina tili aniq amallarni sonli ko`rinishda kodlash qoidalariga olib kelishdan iborat edi. Mashina tili quyi darajadagi dasturlash tili hisoblanib, mashinaga mo`ljallangan tillar sinfiga kiradi. Bu tillarning asosida aniq bir hisoblash mashinasining buyruqlar tizimi yotadi. Quyi darajadagi tillarga assembler, makroassembler va mashina tillari kiradi. Hisoblash texnikasining rivojlanishi masalalarning xususiyatlariga butunlay mo`ljallangan va aniq bir mashinaga bog`liq bo`lmagan yuqori darajadagi dasturlash algoritmik tillari ning paydo bo`lishi va ularning rivojlanishiga olib keldi. Mazkur tillarning alfaviti, so`z boyligi dastur bilan ishlaydigan insonga (dasturchiga) ham, komp`yuterga ham bir xilda qulay qilib tanlanishi kerak. Yuqori darajadagi dasturlash tillariga algol, fortran, PL/1, Paskal, Si, Simula va boshqa juda ko`p tillar misol bo`la oladi. Komp`yuter dasturda beriladigan buyruqlar ketma-ketligini oson talqin qilishi va bajara olishi kerak. Demak, dasturlash tilini inson va mashinaning muloqot vositasi deb hisoblash mumkin. Dasturlash tili quyidagi afzalliklarga ega: - u jonli tilimizga o`xshash bo`lib uni o`rganish oson; - bu tilda yozilgan dastur mashina tilidagidan qisqaroq bo`ladi; - dastur yozishga kamroq vaqt sarflanadi va kam xatolikka yo`l qo`yiladi; - yozilgan dasturni ixtiyoriy dasturchi o`qiy oladi; - dasturlash tili mashinaga bog`liq emas.

www.arxiv.uz Demak, dasturlash (yuqori darajadagi) tilida dastur tuzish qulayroq, osonroq va buning uchun konkret mashina (quyi darajadagi) tilini bilish shart emas ekan. Hozirgi paytda dasturlash tillarining soni juda ko`payib ketmoqda. Lekin, shuni aytish kerakki, har qanday dasturlash tili o`zining darajasi va qo`llash sohasiga ega. Ba`zi bir tillar bir necha xil soha masalalarini echishda ishlatiladi. Bunday tillar universal tillar deb ham ataladi.

Похожие

Pascalda modulli dasturlash

Modulli dasturlash. Turli modullardan foydalanish. Modullarni yaratish

Dastur vositasining tashki tavsifi. Dasturlash usullari. Strukturali, modulli ob`ektga yunaltirilan dasturlash

Masalani komputerda yechishga tayyorlash va yechish bosqichlari

Amaliy vazifalarni xal qilishda tizimli tahlildan foydalanish