Криптосистемаларга кўйиладиган талаблар - Информатика и ИТ - Рефераты

Криптосистемаларга кўйиладиган талаблар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

134 KB

www.arxiv.uz Криптосистемаларга к ўйиладиган талаблар Режа: 1. Симметрик криптосистема асослари. 2. Криптографик системаларнинг назарий ва амалий бордошлилиги. 3. Ўрин алмаштириш усуллари. 4. Алмаштириш усуллари.

www.arxiv.uz Маълумотларни муҳофазалашнинг муҳим масалалари билан бевосита муносабатда бўлмаган кишилар ахборотлар тизимида муҳим маълумотлар муҳофазаси қоидаларининг бузилиши мумкин бўлган сабабларни сон ва сифат жиҳатидан серқирралигини, табиийки, маълум бир қолипда тасаввур қила олмайди. Қуйида келтириладиган жадвалда кўп учрайдиган ва нисбатан яқолроқ ҳис қилиш мумкин бўлган баъзи муҳофазалаш қоидаларининг бузилиш сабаблари келтирилган. Жадвал 1. Маълумотларни муҳофазалаш қоидаларини бузувчининг мақсади ва уни амалга ошириш услублари: 1) Рухсат этилмаган маълумотларни берухсат олиш ва унга эга бўлиш, яъни маълумотларнинг махфий сақланиш қоидаларини бузиш. 2) Махфий ахборотлар тизимида фойдаланувчиларнинг бирор маълумот юзасидан ўзини жавобгарликдан (масъулликдан) халос этиш учун ўзини бошқа фойдаланувчи сифатида ифодалаш ёки бошқа фойдаланувчининг ваколатидан фойдаланиш мақсадида: а) ёлгон маълумотларни ташкиллаштириш; б) ҳақиқий (қонуний) маълумотларии ўзгартириш; в) рухсат этилмаган маълумотни олиш учун ўзинн шу маълумотни олишга ваколати бўлган шахс спфатида ифодалаш; г) ёлғон маълумотларни ахборотлар тизимига тушинишига йўл қўйиб бериш ёки ёлғон маълумотларни тасдиқлаш; 3) Мавжуд бўлган маълумотларни ташкиллаштир ишн и рад этиш. 4) Қоидабузар томонидан ёлгон маьлумотлар ташкиллаштирилиб, шу ёлғон маълумотларни ахборотлар тизимининг бошқа бир фойдаланувчиси томонидан ташкиллаштирилган, деб ифодалаш. 5) Бирор аниқ кўрсатилган вақтда маълумотни олувчига юборилмаган маълумотни юборилган, деб ифодалаш ёки юборилган маълумотни юборилган вақтини ёлғон кўрсатиш.

www.arxiv.uz 6) Ҳақиқатан ҳам, олинган маълумотларни олинганлигини рад этиш ёки маълумотларнинг ҳақиқий олинган вақтини сохталаштириш. 7) Ахборотлар тизимидан фойдаланувчиларнинг ўзларига берилган ваколатларини - маълумотларни ташкиллаштириш, узатиш, тарқатиш ва бошқа йўналишларда рухсат этилмаган ҳолда кенгайтириш. 8) Рухсат этилмаган ҳолда фойдаланувчиларнинг ваколатларини ўзгартириш. 9) Махфий бўлган маълумотни махфий бўлмаган маълумотлар каби ифодалаш. 10) Алоқа тизими фойдаланувчиларининг ўзаро алоқа шахобчаларига рухсат этилмагаи ҳолда боғланиб олиб, шу шахобчадан олинган маълумотларни бошқа алоқа тизимларига доимий равишда тарқатиб туриш. 11) Алоқа каналидаги маълумотлар оқимини таҳлил қилиб, маълумотлар жамғармасининг тузилиш тартибига қараб, программалаш таъминоти ва бошқа хосликларга кўра, фойдаланувчилардан ким қандай маълутмотларни қачон олиш ваколатига эгалигини ўрганиш. 12) Протокол (маълум тартиб ҳамда қоида) бўйича ҳар қандай холда ҳам махфий қолиши керак бўлган маълумотни махфийлигига путур етказган ҳолда ушбу протокол маълумотларнинг софлигини таъминлашига шубҳа билан қараш. 13) Бирор яққол сезилмайдиган йўл (процедура) билан маълумотларни муҳофазалаш алгоритми дастурига ўзгартириш киритиш. 14) Ёлғон маълумотлар асосида бошқа фойдаланувчиларни муҳофаза протоколни бузишга ундаш. 15) Очиқдан очиқ протоколни бузши билаи ушбу муҳофаза протоколига ишончни йўқотишга олиб келадиган ҳатти-ҳаракатлар. 16) Ахборотлар тизимининг бошқа фойдаланувчиларига маълумотларни сифатли узатилишига ҳалақит бериш, хусусан, узатилаётган маълумотга яққол сезилмайдиган техник, дастурий ва бошқа услублар билан

www.arxiv.uz ҳалақит бериб, узатилган маълумотнинг ҳақиқийлигини (аутентификациясини) рад этишга олиб келадиган ҳатти-ҳаракатлар. Бу юқорида келтирилган жадвални ихтиёрий муносабат (айниқса келишмовчилик) муаммоларини сабабларини мантиқан таҳлил қилишда ҳам асос қилиб олиш мумкин. Месси ўзининг "Ҳозирга замон криптология фанига кириш", деб номланган илмий мақоласида қанчалик ишончли криптобардошли услуб яратилмасин бари-бир ўз ечимини кутаётган бошқа криптографик масалалар келиб чиқиши мумкинлигини таъкидлаб; фойдаланўвчиларга протокол бўйича ўз вазифаларини бажаришлари учун махфий калитни қандан узатиш ва олинган маълумотларни ҳақиқийлигига ишонч ҳосил қилиш масалалари тўғрисида тўхталади. Мана шундай масаланинг қўйилиши, хусусан, калитларни ахборотлар тизими фойдаланувчиларига тақсимлашда келиб чиқадиган муаммоларни ҳал этувчи, очиқ калитли криптография йўналишининг вужудга келишига сабаб бўлди. Бундан ташқари, тизим фойдаланувчиларининг ҳар бири бутун тизим протоколи ичида ўзларининг қисм протоколи бўйича фаолият кўрсатаётганлигига ҳамда бошқа фойдаланувчиларнинг ҳам умумий тизим протоколини бузмаган ҳолда фаолият кўрсатаётганлигига ишонч ҳосил қилиниши, яъни умумий тизим протоколининг бардошлилик даражасига ишонч масалалари ҳам муҳим аҳамият касб этади. Содда қилиб ифодалаганда, ахборотлар тизимидаги ҳар бир фойдаланувчининг шахсий калитнинг муҳофазасини таъминлаш долзарб масаладир. Криптографик алгоритмнинг бардошлилик даражаси канчалик мустаҳкам бўлишидан қатьий назар, ахборотлар тнзимининг фаолият жараёнларини бузиш усуллари мавжуд бўлиб, бу усуллар криптографик алгоритмнинг бардошлилик даражасига боғлиқ эмас. Масалан, калитларни тақсимлаш услубининг протоколини камчилиги билан, бнр нечта фойдаланувчиларнинг ўз калитларини бир-бирига ошкор қилингани ҳолда, криптографик алгоритимнинг махфийлигига зарар етказилиши мумкин.

www.arxiv.uz Умуман олганда, ахборотлар тизимининг протокол бўйича ишлаш жараёни камчилиги криптоалгоритмнинг бардошлилик даражасини суньий равшида пасайишига олиб келади. Бундан камчиликларни олдини олишда протоколнинг бир қисми иккинчи қолган қисми туғрисидаги маълумотни муҳофазаланган ҳолда ахборотлар тизими бўйича очиқ (махфий бўлмаган) алоқа тармоғи орқали узатилишини таъминлаш имконини бериши керак. Маълумотларни криптографик услублар билан муҳофазалаш жараёнлари алгоритмик тиллар билан махсус криптобардошли алгоритмларни дастурлаш (программалаштириш) орқали ёки махсус техник аппаратлар ёрдамида амалга оширилади. Бунда дастурлаш услублари ўзининг кўлланиш жиҳатидан қулайлиги билан ажралиб туради. Техник аппаратлардан фойдаланувчи услублар катта қийматдаги моддий маблағ талаб қилсада, ўзининг самарадорлиги, қулайлиги, ишончлилиги ва шу каби бошқа томонлари билан фарқланади. Ахборотлар тизими муҳофазасининг замонавий криптографик услубларига қуйидаги умумий талаблар қўйилади: -шифрланган маълумотни ўқиш имконияти фақат дешифрлаш калити маълум бўлгандагина мумкин бўлсин; -фойдаланилган шифрлаш калатини шифрматннинг бирор маълум қисми бўйича ёки унга мос келувчи очиқ текст бўйича аниқлаш учун, бажарилиши зарур бўлган амаллар сони калитни аниқ топиш учун бажарилиши керак бўлган барча амаллар сонидан кам бўлмаслиги керак, яъни калитни танлаб олиниши керак бўлган тўплам элементларининг сонидан кам бўлмаслиги керак; -шифрлаш алгоритмининг маълумлиги шифрлаш алгоритмининг бардошлилигига салбий таъсир кўрсатмаслиги керак: -калитнинг ҳар қандай даражадаги (озми, кўпми) ўзгариши шифрланган маълумотнинг жиддий ўзгаришига олиб келиши керак; -шифрлаш алгоритмининг таркибидаги элементлар ўзгармас бўлиши керак;

www.arxiv.uz -шифрлаш жараёни давомида маълумотларга киритиладиган қўшимча битлар шифрланган текстда тўла ва шнончли ҳолда қўлланилган бўлиши керак; -шифрлаш жараёнида қўлланиладиган калитлар орасида содда ва осонлик билан ўрнатиладиган боғлиқлар бўлмаслиги керак; -калитлар таркиби тўпламидан олинган ихтиёрий калит ахборотларнинг ишончли муҳофазасини таъминлаши керак; -крипалгоритм дастурий ҳамда техник жиҳатдан амалий қўлланишга қулай бўлиб, калит узунлигининг ўзгариши шифрлаш алгоритмининг сифатсизлигига олиб келмаслига керак. Маълумот Х Шифратор Y Дешифратор Х Маълумотни манбаи олувчи Рақиб криптоаналитиги X~ Рандомизатор R Z Z~ Z Муҳофазаланган канал Калит манбаи Расм 1.

www.arxiv.uz Ю қ ор и да келт ирилган расмда ги схема Шен ноннинг 1949 й и лдаг и илмий ишл арида [4,5] келт и лрилган "У мумий махф и й а ло қа т и з и ми схемаси"дан ши фрлаш жараёнига рандом и затор кир и тилга н л и г и била н фар қ ла н ади. Рандомизация аутентификация масалаларида муҳим ўрин тутади. Рандомизатор ва рандомизация жараёнларини маъносини тушунтириб ўтамиз. Инглиз тилидаги матн сўзларида "е" ҳарфи бошқа ҳарфларга нисбатан кўпроқ такрорланади. Инглиз тилидаги матнларининг ҳарфларини инглиз тили алфатини белгиларидан кенг бўлган белгили (ҳарфли) алфавит белгиларига эга бўлган алфавитдаги матн билан алмаштириб ва бунда, хусусан, "е" ҳарфи ва шу каби бошқа кўп такрорланувчи ҳарфларни кенг бўлган алфавитнинг тасодифий белгилари (ҳарфлари) билан алмаштирилиб, кенг алфавит белгилари бир хил (текис) тақсимланган (бир хил частота билан такрорланадиган) шифрматн олиш жараёни рандомизациялаш деб аталади. Бундай рандомизация қилинган шифрматнлар, бирор аниқ тил алфавитида ёзилган текстлардаги сўзларда алоҳида олинган ҳарфларнинг такрорланиш частотасига асосланган ҳолда дешифрлаш услубларига бардошли бўлади. Яъни, рандомизация қилинган шифрматнларни алфавит ҳарфларининг матн сўзларида такрорланиш частотасига асосланган ҳолда дешифрлаш имкониятлари йўқ. Аммо маълумотни хақиқий олиши керак бўлган эгаси олинган шифрматнни калит билан очиб очиқ матнни олгандан сўнг рандомизация жараёнида қўлланилган тасодифий белгиларни кенг такрорланувчи ҳарфлар билан алмаштириб, ҳақиқий очиқ матнни олади. Рандомизация қилинган шифрматнлар "кўпкаррали алмаштиришли шифрматнлар" ёки "тенг частотали шифрматнлар" дейилади. Буюк математик Гаусс кўп каррали алмаштиришли шифрлаш услубидан фойдаланиш дешифрлаш мумкин бўлмаган шифрматнларни беради, деб хатога йўл қўйган. Чунки расм 1. да кетирилган рандомизаторли схема Шенноннинг "Умумий махфий алоқа тизими схемаси"га фақатгина (вазифаси

www.arxiv.uz юқорида баён қилиб ўтилган) рандомизаторнинг қўшилгани билан фарқ қилади. Шу нарса муҳимки, Х, Y ва Z –миқдорларни тасодифий деб тушунмоқ керак. Бунда очиқ матннинг статистик хоссалари маълумотлар манбаи билан аниқланади, махфий калит Z ва рандомизациялаш кетма-кетлиги R миқдорларнинг статистик хоссалари криптографга маълум. Расм 1. да келтирилган схемага асосан X, Z ва R миқдорлар статистик нуқтаи назардан боғлиқ эмас. Рақиб томон криптоаналитиги фақат узатилаётган маълумотнниг Y-криитограммасига эга бўлган ҳолда X – очиқ матнни тиклашга ҳаракат қилиб, Z - махфий калитнинг бирор Z~ кўринишдаги ҳолатини (баҳосини) олади ва унга кўра очиқ текстнинг бирор X~ кўринишини (баҳосини) олади. Криптографик с ист е м а ларнинг на з арий ва амалий бардошлилиги Шеннон криптографик системаларни нг бардошлилиг и масалас иг а икки хил н уқтаи н азар била н қара ди. Биринчидан, назарий бардошлилик масаласини кўрди: "Рақиб криптоаналитиги криптографик системанинг криптоанализи учун етарли даражадаги техник ва бошқа керакли воситаларга эга бўлса ҳамда криптоанализ муддати чегараланмаган бўлса, ушбу криптографик системанинг бардошлилиги қандай?" ([5], с. 360). Криптографик системанинг назарий бардошлилиги тушунчаси криптографик системаларни баҳолашга аниқлик киритади, лекин бардошлилиги юқори бўлган криптосистемаларнинг яратилиши нуқтаи назардан тушкунликка олиб келади: амалда кўплаб ҳолларда назарий бардошли криптосистемаларнинг яратилиши махфий калитнинг ҳажмини чексиз катта бўлиб кетиши масаласи билан боғлиқ. Шунинг учун Шеннон криптосистемаларнинг амалий бардошлилиги масаласини ҳам кўрди: агарда рақиб криптоаналитиги криптоанализ учун етарли даражадаги воситалар билан таъминланмаган

www.arxiv.uz бўлса ва анализ муддати чегараланмаган бўлса криптосистеманинг бардошлилиги қандай? Шу ерда алоҳида таъкидлаб ўтамизки, очиқ калитли криптосистемалар амалий бардошли бўлиб, назарий бардошли бўлишлари шарт эмас. Мутлақо махфийлик Шеннон криптосистемаларнинг назарий бардошлилик масалаларида қуйидаги коидаларни қабул килди: 1) махфий калитдан фақат бир марта фойдаланилади, яъни X –очиқ матннинг M та белгисини шифрлагандан сўнг Z - махфий шифрлаш калитини ва R - рандомизаторини алмаштириш керак; 2) рақиб криптоаналитиги Y - криптограммага эга ва шунинг учун фақат шифрматнга асосланган ҳолда криптоанализ услубларидан фойдаланиб очиқ матннинг Z~ - баҳосини ҳамда махфий калитнинг X~ - баҳосини олиши мумкин. Шеннон мутлақо махфийлик тушунчасининг таърифини: X - очиқ матн ва Y -криптограмма статистик боғлиқ эмас, яъни ихтиёрий очиқ матн ва криптограмма учун ) ( ) / ( x X P y Y x X P     , деб берди. Яна ҳам бошқача қилиб айтганда мутлақо махфийлик: криптоаналитик очиқ матннинг криптограммасига эга бўлган ҳолда, очиқ матн баҳосини аниқлигини барча дешифрлаш воситалари ва вақти чегаралланмаганлиги имконияти мавжуд бўлганда ҳам тўла ҳолда баҳолай олмайди, деган маънони англатади. Шеннон мутлақо маҳфийликнинг мана шундай аниқ (математик) таърифини бериб, мутлақо махфий криптографик системаларнинг мавжудлигини кўрсатади. Ҳақиқатан ҳам белгилари шартли равишда }1 ...,,1,0{  L тўпламдан (элементлари сони L та бўлган) иборат бўлган, махфий калит узунлиги K ва криптограмма узунлиги N очиқ матн узунлиги M билан тенг бўлган, яъни M N K   бўлган, рандомизация қилинмаган шифрматинни

www.arxiv.uz кўрайлик. Шифрлаш жараёни L модул бўйича қўшиш амалига асосланган бўлсин, яъни M i Z X Y i i i , ...,2,1 ,    (2) Комбинаторика курсидан маълумки, L та белгидан фойдаланиб узунлиги М та тенг бўлган, яъни белгилари сони М та бўлган барча мумкин бўлган (шартли) сўзлар тўпламининг элементлари сони L M та бўлади. Шунинг учун мумкин бўлган барча калитлар тўпламидан бирор элементнинг (калитнинг) анализ қилинаётган криптограмманинг (юқорида айтиб ўтилган параметрли) калити эканлиги эҳтимоли ML z Z P   ) ( бўлади. Мос равишда i i X x  ва i i Y y  бўлган элементлар учун (2) тенгликни қаноатлантирувчи ягона i i Z z  элемент мавжуд. Шунинг учун X нинг статистик хоссаларига боғлиқ бўлмаган ҳолда ихтиёрий х ва у элементлар учун ML x X y Y P    ) / ( тенглик ўринли бўлади. Шундай қилиб, X ва V статистик боғлиқ эмас ҳамда L модул бўйича қўшиш амалига асосланган Вернам криптосистемаси Шенноннинг мутлақо махфийлик таърифи шартларнинг қаноатлантиради. Всрнам криптосистемаси "шифр-блокнот" номи билан иккинчи жаҳон уруши ва ундан кейинги даврларда ҳам разведка хизмати ва бошқа шу каби хизмат ходимлари томонидан кенг қўлланилган. Разведка ходимларига бирор (тасодифий) махфий калитли, яъни узунлиги шифрланаётган матннинг узунлигига (ёки криптограмма узунлигига) тенг бўлган 0 дан L гача бўлган сонлардан тузилган бирор тасодифий сонли кетма-кетликдан иборат бўлган "шифр-блокнот" берилиб, ундан маълумотни шифрлаш учун фақат бир марта фойдаланиш мумкинлиги таъкидланган. Криптография соҳаси мутахассислари бундай усулнинг мутлақо бардошлилигига тўла ишонч ҳосил қилган бўлсаларда, бу усулнинг, ҳақиқатан ҳам, тўла бардошлилигини, биринчи бўлиб Шеннон назарий жиҳатдан исботлаб берди. Вернам криптосистемасидан фойдаланишда махфий калитнинг битта белгисини, шифрланиши керак бўлган матннинг ҳам фақат битта белгисига боғлиқлиги,

www.arxiv.uz бу криптосистемани махфийлиги юқори даражада таъминланиши керак бўлган кичик ҳажмдаги матнларгагина яроқли бўлиб (мисол учун Тошкент – Вашингтон ҳукумат алоқа тизимида), катта ҳажмдаги матнларга қўлланиш имкониятларини баъзан чегаралаб қўяди. Чунки катта ҳажмдаги матнни муҳофазасида Вернам криптосистемасининг қўлланиши махфий калитнинг ҳам ҳажмини очиқ матн ҳажми даражасида катта бўлишини талаб этади. Асосий адабиёт лар:

www.arxiv.uz 1. Анохин М.И., Варнавский Н.П., Сидельников В.М., Яҳенко В.В. Криптография в банковском деле. М. 1997г. 2. Брюс Шнайер. Прикладная криптография: 2– е издание. М. 2001. 3. Фомичев В.М. Дискретная математика и криптология. М. «Диалог МИФИ» 2003 г. http :║ www . library . mephi . ru – Библиотека МИФИ. 4. Романец Ю.В., Тимофеев П.А., Шаньгин В.Ф. Заҳита информации в компьютернўх системах и сетях. М. «Радио и связь» 2001г. 5. Московский центр непрерўвного математического образования. Материалў 1 – 9 олимпиад по криптографии. М. 2001 – 2003гг. http : ║ www . ibc . ry .Ғ- электронная библиотека Московского Государственного Университета экономики, статистики и информатики. 6. В.А.Хорошко, А.А.Чекатков. Методў и средства заҳитў информации. Издательство «ЮНИОР» К. 2003. 7 . www.ziyonet.uz 8. www.tuit.uz

Похожие

Мутлако махфий криптосистемаларнинг калитларига кўйиладиган талаблар

Электрон дарсликка қўйиладиган дидактик ва психологик талаблар ажратилган вақт

Очик калитли шифрлаш алгоритмлари очик калитли криптосистемалар

Интернетнинг ишлаш тартиби

Электрон дарсликларнинг асосий хоссалари ва категориялари ажратилган вақт