Мутлако махфий криптосистемаларнинг калитларига кўйиладиган талаблар - Информатика и ИТ - Рефераты

Мутлако махфий криптосистемаларнинг калитларига кўйиладиган талаблар

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

164.5 KB

www.arxiv.uz М утлако махфий криптосистемаларнинг калитларига кўйиладиган талаблар Режа: 1. Криптографик калитларни бошқариш. 2. Мукаммал бўлмаган шифрларни очиш. 3. Ишончлилик ва алдов. 4. Амалий бардошлилик.

www.arxiv.uz Назарий бордошлилик масалаларига тегишли бўлган саволлар билан шуғулланишда Шенноннинг ахборотлар назариясида аоссий сонли қиймат – «ноаниқлик» (ёки «энтропия») деб аталувчи тушунчадан фойдаланамиз. Ноаниқлик – тасодифий миқдорлар эҳтимоллигига мос келувчи тақсимот функцияси лагорифимининг манфий ишора билан олинган ифодасини математик қутилмасидан иборат. Яъни ) / ( Y X H (бу ифода бирор аниқ миқдорда номаълум миқдорнинг баҳоси ноаниқлиги, деб бўқилади) ноаниқлик ) / ( y Y x X P   (эҳтимоллик қиймати логарифимининг математик қутилмаси тенг: )] / ( log )[ / ( ) / ( y Y x X P y Y x X P Y X H x y         бу ерда йи ғ индилар Х , У - тасодифий миқдорларнинг барча мумкин бўлган қ ийматлари бў йича ҳи с обланади. Н оани қли клар, таб и ий бўлган қуйида ги ) / ( ) ( ) / ( X Y X H Y X H  қоидани қаноантлантиради. Ноаниқликлар тушунчаси орқали берилган ушбу: 0 ) , , / (  R Z Y X H (3) 0 ) , / (  Z Y X H (4) ифодалар мос равишда қуйидагича т у шуни л ади: (3) тенглик ўринли бў лади шунда ва фақат шунда, қачонки, Х, Z , R ми қ дорлар биргал и кда Y миқдорн и бир қ ийматли аниқ ласа ва (4) т е нгл и к ўринли бўлади шунда ва фақат шунда, қачонки, Y ва Z ми қ дорлар б и рга ли кда X миқдорни бир қийматл и ан иқласа . Мутлақо махфийлик таърифини

www.arxiv.uz) ( ) / ( X H Y X H  (5) кўринишида ифодалаш мумкин. Чунки бу охирги тенглик фақат ва фақат X ва Y миқдорлар статистик нуқтаи назардан боғлиқ бўлмагандагина ўринли бўлади. Махфий калитли кр ипт осистемалар учун ушбу тенгсизл ик ) ( ) / ( ) , / ( ) / ( ) / , ( ) / ( Z H Y Z H Z Y X H Y Z H Y Z X H Y X H      (6) ўрин л и бўлади. Бу ерда (4) тенгликдан ва маълум маълумотларнинг ҳажмини қисқариши табиий холда ноаниқлик қийматининг ўсишига олиб келишлигидан фойдаланилган. Агарда кр и п тосистема ахбо ротларни му т ла қ о махф и йликни таъминла с а, у ҳолда (5) ва (6) тенгликлардан ушбу ) ( ) ( X H Z H  (7) тенгсизлик келиб чиқади. Ю қоридаги (6) тен гс из л ик – мутла қ о махф и й системалар учун Шеннон чегарас ини а н и қ лайд и : махф и й калитнинг ноа н и қ лик қи йм ати шу калит била н шифрланадиган мат н нинг ноаниқлик қ ийматидаи кичик бўлма с лиг и керак. Агарда махфий калит элеметлари сони L z бўлган алфавитнинг белгиларидан тузилган бўлиб, унинг ҳажми (узунлиги) К га тенг (яъни калитни ташкил этувчи белиларнинг умумий сони К га тенг) бўлса, у ҳолда махфий калитнинг ноаниқлик қиймати баҳосини ифодаловчи ушбу Z K Z L K L Z H log ) log( ) (   , (8) тенгсизликда тенглик фақат махфий калит мутлақо тасодифий бўлгандагина бажарилади. Худди шу каби очиқ матн элементлари сони L x бўлган

www.arxiv.uz алфавитнииг белгиларидан тузилган бўлиб, уни ташкил этувчи белгиларнинг умумий сони бўлса, у ҳолда очиқ матннинг қуйидаги ноаниқлик қиймати баҳосидаX M X H log ) (  , (9) тенглик фақат очиқ матн бутунлай (мутлақо) тасодифий бўлгандагина бажарилади. Шундай қилиб, агарда L x қ L z бўлиб, очиқ матн бутунлай тасодифий бўлса, охирги (8) ва (9) муносабатлардан Шеннон чегарасини аниқловчи (7) муносабатдан К  М тенгсизликка эга бўламиз. Бу муносабат эса калитнинг ҳажми (узунлига) очиқ матн ҳажмидан кам бўлмаслиги кераклигини кўрсатади. Калит узунлигининг қуйи чегарасига Вернам шифрлаш криптосистемасидан фойдаланилганда эришилади ва бунда К қ М бўлиб, калит узунлиги очиқ матн узуллигига тенг бўлади. Мукаммал бўлмаган шифрларни очиш Мукаммал бўлмаган шифрларни очиш деганда, бирор берилган (эга бўлинган) криптограммага асосан криптоанализ услубларидан фойдаланиб, шу берилган криптограммага мос келувчи очиқ матнни тиклаб, шифрлаш алгоритимини топиш жараёни тушунилади. Шеннон, криптоаналитик томонидан мукаммал бўлмаган шифрларнинг очилиши назарий жиҳатдан мумкинлиги масалаларини кўриб чиқди. Бунинг учун, у калитнинг ишончсизлиги (бардошсизлиги) функциясини ) , ..., , / ( ) ( 2 1 nY Y Y Z H n f  криптограмманинг дастлабки п та бе л ги сиг а асосан анализ (та ҳ лил) қ илинаётган ши фрма т н (криптограм ма ) учун калитнинг ноан иқлик ўлчов и

www.arxiv.uz сифат и да кир и тди. Бундан ташқари, Шеннон анализ қилинаётган крип- тограмманинг Z калитни бирқийматли аниқловчи дастлабки п та белгисидан иборат (Y 1 ,У г ,...,Y п ) белгилар тўпламининг энг кичик ҳажмда бўлганининг элеметлари сонини яъниƒ(n) қ 0 тенгликни қаноатлантирувчи энг кичик п сонини ягоналик масофаси сифатида аниқлади. Агарда шифрланган матнинг (u тадан ҳам бўлмаган миқдордаги белгилари ҳам маълум бўлса (анализ қилинаётган шифрматн и та ҳар-хил белгиларнинг комбинацияларидан иборат бўлса ), у ҳолда Y 1 ,У г ,...,Y п белгиларга асосан махфий калитнинг фақат битта қийматини топиш мумкин, яъни етарли даражада вақт ва бошқа керакли воситалар билан таъминланган криптоаналитик шу тахлил қилинаётган криптограмманинг махфий калитини топиб шифрни оча олади. Бирор берилган "тасодифий шифр" учун Шеннон yL r Z H u log ) (  (12) муносабат ўринли эканлигини кўрсатди. Бу ерда yL N X H r log ) ( 1  (13) тенглик билан аниқланувчи сон r - белгилари сони L y бўлган алфавитда тузилган, ҳажми N бўлган (яъни криптограммани ташкил этувчи белги- ларнинг умумий сони N бўлган) криптограмма матнида алфавитнииг барча белгиларини такрорланишини (даврларининг ўртача қийматини) аниқлайди. Кўплаб криптосистемаларда NқМ ва L x қL y бундай ҳолда инглиз тилидаги очиқ текстлар учун rқ3Ғ4. Агарда L x қL y бўлса ва калитнинг ягоналик масофаси мутлақо тасодифий бўлса, у ҳолда (8) ифодани ҳисобга олиб (12) ифодага кўра ушбу

www.arxiv.uz r K u  (14) муносабатга эга бўламиз. Шундай қилиб, агарда инглиз тилидаги матнни шифрлаш криптосис- темасида L x қL y қL z муносабатлар ўринли бўлса, у ҳолда бундай криптог- раммани шифрматннинг Nқ(4Ғ3 )К га бўлган (ёки uқ(4Ғ3)К тадан кам бўлмаган) белгиларидан фойдаланиб очиш мумкин. Мисол учун ҳажми 56 битдан (АSСII кодида саккизта 7 битли белгилардан) иборат бўлган махфий калитни шифрматннинг дастлабки 11 та 7 битли белгисини анализ қилиш билан тиклаш мумкии. Криптосистемаларнинг махфий калитларини ягоналик масофаларини- бахолашда Шеннон кўрсатган (12) тенглик билан аиқланувчи ифодадан кенг фойдаланилади. Ҳақли равишда,r қ0 бўлган ҳолда (12) ва (14) ифодаларнинг мазмуни қандай бўлиши тўғрисида савол туғлади, яъни N қ M , L x қL y бўлиб, очиқ матн мутлақо тасодифий: Н(Х)қМ log L к қN log L у , бўлган ҳолда. Амалда мана шундай ҳолатга кўпроқ дуч келинади. Юқорида қўйилган саволга қуйидагича жавоб берилади: бир томондан r  0 бўлса (14) тенгликда и   бўлиб, калитнинг узунли очиқ матн узунлиги М га нисбатан жуда кичик бўлганда ҳам, яъни К<М Ғ бўлганда ҳам криптоаналитик ҳеч қачон криптосистемага асосини ташкил этувчи алгоритмни оча олмайди; иккинчи томондан эса К < М бўлиши (10) тенгсизликка зид бўлиб, бундай крипосистема мутлақо махфийликни таъминлай олмайди. Бундай па радоксни (юзаки қараганда зиддиятли ҳолатни): мутлақо махфий криптосис- темаларда криптограмма (шифрланган матн). У очиқ матн ҳақида ҳеч қандай маълумотни ўз ичига олмаслиги, яъни Y ва X миқдорларнинг статистик нуқтаи назардан боғлиқ эмаслиги ҳамда X миқдорни У миқдор бир қийматли аниқлаши учун Y миқдорнинг X миқдорга нисбатан боғлиқлиги ҳақида мумкин қадар кўпроқ маълумот бўлиши талаб этилиши билан тушунтирилади. Ҳақиқатан ҳам, мутлақо тасодифий бўлган X-очиқ матннинг

www.arxiv.uz Y – криптограммасини очиш учун Z – махфий калит мутлақо тасодифий танланади. У ҳолда ҳар бир Y – криптограмма X – очиқ матннинг ва Z – махфий калитнинг K zL тадан мумкин бўлган ифодалари мос келадиган ва бу ифодаларнинг ҳар бири бир хил эҳтимоллик билан Y – криптограммага мос келади. Маълум бўлган Y – криптограммага, ҳақиқатан ҳам мос бўлган очиқ текст X ва махфий калит Z ларни, юқорида айтилган, мумкин бўлган барча тенг эҳтимолли K zL та мос ифодалар ичидан танлаб олиш учун эса криптоаналитик ҳеч қандай қўшимча маълумотга эга эмас. Худди мана шу ҳолатда Шеннон табиий равишда: маълумотларни сиқиш, яъни маълумотларни шифрлашда криптограмманинг узунлиги (ҳажми) очиқ текст узунлигидан (ҳажмидан) кичик бўлиши – криптографияда фойдали восита, деб тўғри хулоса чиқарди. Шундай қилиб, маълумотларнинг ҳажмини сиқишнинг мукаммал алгоритми маълумотлар манбаини мутлақо тасодифий бўлган маълумотлар манбаига айлантиради. Аммо шу пайтгача маълумотлар манбаи учун бир пайтнинг ўзида мукаммал ва амалий жиҳатдан қулай бўлган маълумотларни сиқиш алгоритми яратилган эмас. Шундай бўлсада, маълумотларни сиқишнинг мукаммал бўлмаган алгоритмлари ҳам r миқдорнинг сезиларли камайишига ва бунинг натижасида ягоналик масофаси миқдори u нинг ўсишига олиб келади. Дастлабки, маълумотлар техник воситаларсиз таҳлил қилиниб келинган даврларда ҳам, криптографлар очиқ матндан маълумотни қабул қилувчи томонидан осон тикланиши мумкин бўлган алфавит белгиларини чиқариб ташлаганлар. Мисол учун: СҚШГАМСОЛД. Ягоналик масофасининг (12) ифодасини Шеннон рандомизациялашни ҳисобга олмаган ҳолда келтириб чиқарган. Бу ифода рандомизациялаштирилган шифрматнлар учун ҳам бўлиши учун (13) ифодада ) (X H миқдорни ) , ( R X H миқдор билан алмаштириб қараш лозим.

www.arxiv.uz Бундан эса раномизациялаш ҳам r миқдорни камайишига олиб келиши келиб чиқади. Тажрибалар криптографлар ишида очиқ матнни ташкил этувчи алфавит белгиларининг статистик хоссаларини асли ҳолатини яширишда (ўзгартиришда) берилган матнга қўшимча белгилар киритишни қулай усул эканлигини кўрсатди. Мисол учун: ҚЎШХИМХЧАХКХРИХ ТИШГАХМХИСОЛХ Ишончлилик ва алдов Биз юқорида криптографиянинг мақсади – ахборот ёки маълумотларнинг махфийлигини ва уларнинг ҳақиқийлигини таъминлашдан иборат эканлигини бир неча бор таъкидладик. Аммо ахборот ёки маълумотларнинг махфийлиги ва уларнинг ҳақиқийлиги масалалари алоҳида хоссаларга эга. Ҳақиқатан ҳам криптограммани олиб ва уни дешифрлаб керакли очиқ матнни олгандан сўнг, бу криптограммани махфий калитга ваколатсиз эга бўлган шахс томонидан юборилмаганлигига, яъни махфий калитга эгаликка ваколати бўлган шахс томонидан юборилганлигига қандай тўла ишонч ҳосил қилиш мумкин? Мана шундай йўналишдаги масалаларнинг ечими билан, яъни аутентификация масалалари билан Г.Дж. Симмонс шуғулланиб, Шенноннинг махфий алоқа назарияси каби, ўзининг аутентификация назариясини яратди [12]. Аутентификация системасининг назарий бардошлилиги ҳақидаги масалани Симмонс криптоаналитик расм 1.да бўлган ҳолатидан қулайроқ бўлган расм 2. ҳолатида бўлганда, яъни криптоаналитик сохталаштирилганY - криптограммани маълумотни олиши керак бўлган шахснинг дешифраторига юбориш имкониятига эга бўлган ҳолатдан келиб чиқаб ўрганди. Шифратор Y Рақиб Y~ Дешифратор X~ Маълумотни

www.arxiv.uz X криптоанал. олувчи Расм 2. Бундай сохталаштирилган криптограмманинг сохталиги аниқланиб маълумотни олувчи шахсга жўнатилмайди. Шунинг учун расм 2.да шифратор билан маълумотни олувчи шахс орасидаги алоқа узлукли чизиқ билан белгиланган. Симмонс, Шеннон каби махфий калит Z (ҳақиқий бўлган) криптограммани яратишда фақат бир марта фойдаланилади, деб қабул қилди. Шундай бўлганда ҳам криптоаналитик қуйидаги муҳим имкониятларга эга эканлигини, Симмонс назардан қочирмади: 1. Рақиб криптоаналитиги ҳақиқий бўлган Y – криптограмманинг келишини кутмай соҳта Y - криптограммани ҳақиқий криптограмма юборилиши керак бўлган шахсга етказиши мумкин (бундай ҳолат иммитация қилиш ҳолати дейилади) ва шунинг учун расм 2.да маълумот манбаи шифратори билан криптоаналитик орасидаги алоқа узлукли чизиқ билан кўрсатилган. Иммитация қилиш муваффақиятли кечган ҳисобланади, агарда ҳақиқий криптограммани олиши керак бўлган шахснинг дешифратори сохта Y - криптограммани ҳақиқий криптограмма Y сифатида қабул қилса (хаттоки, бунда кейинроқ сохта Y - криптограмма билан ҳақиқий Y - криптограмма мос тушса ҳам). 2. Рақиб криптоаналитиги сохта Y - криптограммани ҳақиқий Y - криптограммадан кейин ҳам етказиши мумкин (бундай ҳолат алмаштириш дейилади) ва алмаштириш жараёни муваффақиятли кечган ҳисобланади, агарда сохта криптограмма Y дешифратор томонидан ҳақиқий криптограмма Y сифатида қабул қилиниб, Y га мос келувчи дешифрланган очиқ матн X ҳақиқий криптограмма Y дешифрлангандаги очиқ матнга мос келмаса, яъни X X  бўлса, иммитация ва алмаштириш жараёнларини муваффақиятли кечиши эҳтимолликларининг энг юқори қийматларини мос равишда IP ва SP деб белгилаймиз. Симмонс d S I P P P ) , max( миқдорни

www.arxiv.uz алдов эҳтимоллиги миқдори сифатида киритди, яъни криптоаналитик Рақиб томонни мана шундай эҳтимоллик билан алдай олади. Аутентификация назариясининг масалалари кўп қиррали ва ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, алоҳида илмий изланишларни талаб этади. Амалий бардошлилик Юқорида кўриб ўтганимиздек, бирор аниқ чекли ҳажмдаги калит билан шифрлаш криптосистемалари (яъни ) (X H K  бўлган) ягоналик масофаси миқдори чексиз катта қийматга эга бўлиши мумкин ва натижада бундай криптосистемалар мутлақо махфийликни таъминлайди. Шеннон шундай шундай системаларни идеал шифрлаш криптосистемалари деб атади ва бундай системаларни яратишда ҳал қилиб бўлмайдиган табиий тўсиқлар келиб чиқишини ҳам таъкидлади. Амалдаги кўплаб криптосистемаларнинг бардошлилиги уларнинг шифрлаш алгоритмнинг калитини назарий жиҳатдан топиш масаласининг ечиб бўлмаслигига эмас, балки алгоритм калитини топиш масаласининг амалий жиҳатдан мураккаблигига асосланган бўлиши керак. Ҳақиқатан ҳам, Шеннон шифрматн ва унинг ташкил этувчи белгиларига асосан махфий шифрлаш калитини топиш учун энг замонавий воситалардан фойдаланган ҳолда сарф бўладиган ўртача вақтни (яъни шу шифраш криптосистемаси алгоритмининг) иш характеристикаси деб атади. Ҳажми n бўлган шифрнинг иш характеристикасини W(n) деб белгилаймиз. W(n) катталикни   n бўлгандаги қиймати муҳим бўлиб, бу қийматни чексиз ҳажмдаги шифрматнни очиш учун бажарилиши зарур бўладиган ўртача ишни (ёки иш вақтини) ифодалайди. Шундай қилиб, бирор криптосистема учун W(n) миқдорни аниқлашда қуйидаги алоҳида мураккабликка эга бўлган масала келиб чиқади: шифрни очишнинг энг яхши услубини топиш, яъни оптимал (самарали) таҳлил билан W(n) миқдорнинг қуйи қийматини аниқлаш. Ҳозирда криптосистемалар учун W(n) миқдорнинг   n даги қийматини қуйи чегарасини аниқловчи бирор кенг мазмунли

www.arxiv.uz илмий асосланган услуб мавжуд эмас. Амалдаги криптосистемалар (шифрлар) одатда иш характеристикасининг эришилган баҳоси деб аталувчи миқдор билан баҳоланади, ) ( h W миқдор шифрланган матнинг n та белгисига асосланиб, берилган шифрни энг самарали воситалардан фойдаланган ҳолда таҳлил қилиб, шифрлаш алгоритмининг калитини топиш зарур бўлган, яъни сарфланиши керак бўлган ўртача вақт миқдори. Криптоанализ услубларининг такомиллашиб бориши W(n) ва ) ( h W миқдорларнинг тегишли криптосистемалар учун мумкин қадар аниқ қийматларини топиш имкониятларини кенгайиб боришини таъминлайди. Мутлақо бардошли амалий шифрлаш алгоритмлари мавжудлиги Шеннон ўзининг «Махфий системаларда алоқа назарияси» илмий ишида шифрлаш алгоритмларининг амалий бардошлилиги масалаларини таҳлил қилиб, бу борадаги натижаларни математик теоремалар кўринишида ифодалаш учун керак бўладиган тушунчаларни (аксиомаларга ўхшаш бўлган дастлабки асосларни) аниқлаш мушкул эканлигини таъкидлаган. Иш характеристикаси W ( n ) ва унинг   n бўлгандаги ) ( h W қийматларини ҳисоблашнинг аниқ бирор умумий услубини яратиш масаласи ечилган эмас. K -битли калит билан ахборотлар билан ахборотлар матнини (белгиларини) группалаб ва рандомизациялаш билан шифрлаш криптосистемаси учун 2/ 2 ) (K W   эканлиги маълум бўлиб, бунда иш характеристикаси бирлиги натижаси 0 ва 1 бўлган оддий имкониятларни танлашдан иборатдир. Ахборотни қабул қилиб олувчи шахс олинган криптограммани дешифрлашга киришиши учун та битнинг алоқа тизими воситалари орқали етиб келишини кутишга мажбурдир. Агарда биз дешифрлаш имконияти туғилгунча миллион йил кутишга рози бўлсак, у ҳолда ишонч билан айтишимиз мумкинки, криптоаналитикга бу криптограммани очиши учун минг йил керак бўлади Асосий адабиёт лар:

www.arxiv.uz 1. Анохин М.И., Варнавский Н.П., Сидельников В.М., Яҳенко В.В. Криптография в банковском деле. М. 1997г. 2. Брюс Шнайер. Прикладная криптография: 2– е издание. М. 2001. 3. Фомичев В.М. Дискретная математика и криптология. М. «Диалог МИФИ» 2003 г. http :║ www . library . mephi . ru – Библиотека МИФИ. 4. Романец Ю.В., Тимофеев П.А., Шаньгин В.Ф. Заҳита информации в компьютернўх системах и сетях. М. «Радио и связь» 2001г. 5. Московский центр непрерўвного математического образования. Материалў 1 – 9 олимпиад по криптографии. М. 2001 – 2003гг. http : ║ www . ibc . ry .Ғ- электронная библиотека Московского Государственного Университета экономики, статистики и информатики. 6. В.А.Хорошко, А.А.Чекатков. Методў и средства заҳитў информации. Издательство «ЮНИОР» К. 2003. 7 . www.ziyonet.uz

Похожие

Криптосистемаларга кўйиладиган талаблар

Очик калитли шифрлаш алгоритмлари очик калитли криптосистемалар

Kриптосистема калитларини фойдаланувчиларга тақсимлашнинг тартиб ва қоидалари (протоколи)

Aхборотларни химоялашнинг криптография усули. Aхборотларни шифрлаш ва кодлаштириш

Электрон дарсликка қўйиладиган дидактик ва психологик талаблар ажратилган вақт