Интернетда бизнесни юритиш ва ривожлантириш тартиби - Информатика и ИТ - Рефераты

Интернетда бизнесни юритиш ва ривожлантириш тартиби

Загружено в:

22.09.2023

Скачано:

0

Размер:

1166.5 KB

Интернетда бизнесни юритиш ва ривожлантириш тартиби Режа: 1. Электрон офис имкониятлари ва уни яратиш тартиблари 2. Электрон реклама ва маркетинг 3. Электрон тўлов афзалликлари ва фойдаланиш тартиби 4. Электрон дўкон имкониятлари ва фойдаланиш тартиби 5. Эълонлар тахтаси имкониятлари ва фойдаланиш тартиби 6. Электрон тижорат имкониятлари ва фойдаланиш тартиби 7. Электрон биржа имкониятлари 8. Электрон тиббиёт имкониятлари 9. Ягона ахборот-маълумот порталидан унумли фойдаланиш тартиби 10. Тадбиркорликда Интернетдан фойдаланиш бўйича маслаҳатлар

Электрон офис имкониятлари ва уни яратиш тартиблари Электрон офис – бу корхонанинг фаолиятини ягона ахборот тармоғи доирасида олиб бориш имкониятидир. Бу корхона ҳужжатлари, лойиҳалари ва режаларини биргаликда, корхона ахборот тизими доирасида муҳокама қилиш, тайёрлаш ва улар билан ишлаш имкониятини яратади. Бунда ходимлар орасидаги масофанинг узоқлиги аҳамиятга эга бўлмайди, яъни бир манзилда жойлашган корхона учун ҳам, бир неча манзилларда жойлашган корхоналар учун ҳам электрон офисдан фойдаланиш мақсадга мувофиқдир. Электрон офис иш жараёнини такомиллаштиради. Ҳужжатлар тайёрлаш муддати тезлашади ва сифати ошади, чунки бир ҳужжат устида бир неча ходим ишлаш имконияти яратилади. Бу эса ходимлар масъулиятини оширади. Ҳар бир ходим масъулиятни ҳис қилган ҳолда ўз фикр ва мулоҳазаларини ҳужжатда акс эттиради. Электрон офис корхона фаолиятида бир қанча қулайликларни яратади, улардан баъзиларини санаб ўтамиз: • Маъмурий ва молиявий ишлар бошқаруви, жумладан, мижозларга хизмат кўрсатиш бошқарилади. • Лойиҳаларни режалаштириш, яратиш ва амалга ошириш бошқарилади. • Корхона марказлаштирилган бошқариладиган электрон маълумотлар омбори яратилади. • Корхона ходимлари корхона янгиликларидан ва жараёнларидан офисда, уйда ва сафарда хабардор бўлиш имконига эга бўладилар. • Ахборот хавфсизлиги воситалари ёрдамида корхонада ахборот ҳимояси таъминланади. ! Электрон офис афзалликларга эгадир. Бунда ходимлар иш вақти тежалади, харажатлар камаяди ва ишлаб чиқариш самарадорлиги ошади.

Кўпгина йирик корхоналар офислари дунёнинг турли мамлакатларида жойлашган бўлади. ушбу корхоналар ходимлари марказий офисдан узоқда жойлашганига қарамай, корхона электрон офиси ёрдамида корхона иш фаолиятида фаол қатнаша оладилар. Бунинг учун улар электрон офисга Интернет орқали кирадилар ва корхона ҳужжатлари ва лойиҳалари билан ишлаш имкониятига эга бўладилар. Корхона раҳбарлари ходимлар ҳисоботларини йиғиш, ходимлар ишини кузатиш, уларга зарур ҳолда, фикр ва тавсиялар билан ёрдам бериш имконига эга бўладилар. Бу албатта иш самарадорлигини оширади ва корхона даромадида акс этади, масалан, Жаҳон Банки , Cisco ва Microsoft корхоналари шу усулда ишлайди. Ҳозирги кунда республикамизда, идораларда электрон ҳужжат айланиши тизимларини киритиш ва ушбу тизимларнинг идоралараро ўзаро ишлашини таъминлашга эътибор каттадир. Бу борада “Ўзбекистон Республикаси электрон ҳужжат айланишининг идоралараро тизимини яратиш концепцияси” яратилган ва тасдиқланган. Ушбу концепция Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Ахборот- коммуникация технологияларини янада ривожлантиришга оид қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида” ги 2005 йил 8 июль ПҚ-117 сон Қарорига мувофиқ ишлаб чиқилган. Бу концепцияни амалга ошириш борасида жадал ишлар олиб борилмоқда. Бу давлат корхоналари учун ўзаро ҳужжатлар алмашувини қулайлаштирмоқда. Кичик корхоналар учун ушбу усулдан фойдаланган афзалдир, чунки кичик офисда ҳужжатлар устида муҳокамани ва мулоқотни электрон офис орқали олиб борган маъқул. ушбу имконият бошқа ходимларнинг ишига халақит бермайди. Ҳаттоки, мижозлар билан мулоқот ҳам электрон офис орқали амалга оширилади ва бу ҳам бошқа ходимлар эътиборини тортмайди. Корхонада электрон офисни татбиқ этиш учун қуйидагиларни амалга ошириш зарур: • Корхона ва унинг филиаллари электрон ахборот алмашуви тизимини яратиш.

• Ҳужжат айланишини таъминлаш учун ҳужжатлар стандартини ва улар устида ишлаш тартибларини яратиш зарур. Бу тартиблар ҳужжатларни таҳрирлаш ва таҳрирлашни қабул қилиш қоидаларини бошқаришни ўз ичига олиши зарур. • Ахборот хавфсизлигини таъминлаш сиёсатини татбиқ этиш зарур. • Электрон ҳужжатлар омборининг бошқарувини автоматлаштириш зарур. • Мижозлар ва ҳамкорлар билан мулоқот қилиш тартибларини яратинг. • Ходимларни электрон офисдан фойдаланиш тартиблари билан таништириш мақсадида тренинглар ва семинарлар ташкил этинг. • Электрон офис имкониятларидан унумли фойдаланаётган ходимларни рағбатлантиринг. ! Электрон офис афзалликларини барча ходимлар дарҳол кўради. Раҳбарият ишни бошқариши ходимлар ёрдами ҳисобига енгиллашади, ходимлар иши раҳбарият ёрдами туфайли жадаллашади. Бу эса корхона иш самарадорлигини сезиларли даражада оширади. Топшириқ: Корхонангизда электрон офис яратиш имкониятларини ўрганиб чиқинг ва уни татбиқ этиш тартибини ҳамкасблар билан биргаликда ишлаб чиқинг.

Электрон реклама ва маркетинг Электрон офис яратгандан сўнг Интернетда реклама ва маркетингни жорий этиш ҳам қулайлашади. қуйида электрон реклама ва маркетингни Интернетда амалга ошириш тартиблари билан танишамиз. Электрон реклама ва маркетингнинг баъзи имкониятларини эслайлик: • Интернет тармоғида маълумотлар саҳифадан-саҳифага тезда ўтади. Фойдаланувчилар ёрдамида Интернетга жойлаштирилган ахборот бир зумда бутун тармоққа ёйилиши мумкин. • Корхона ҳақидаги маълумотларни замонавий усулларда ёритиш имконияти. Бу саҳифа ёки реклама дизайнини яратиш орқали амалга оширилади. • Корхона мижозлари географиясини ва сонини аниқлаш мумкин. Махсус ҳисоблагич ёрдамида қайси давлат фойдаланувчилари веб-саҳифага ташриф қилганини кўриш мумкин. Интернет ёрдамида рекламада мижозлар ёшини ва тоифаларини ҳисобга олиш мумкин. • Интернет орқали ихтиёрий жойдан ва ихтиёрий пайтда талаблар, таклифлар ва фикр-мулоҳазалар юборилиши мумкин. Хат бир зумда корхона почта қутисига тушади. Интернетнинг барча фойдаланувчилари сизнинг мижозингиз бўлиши мумкин. • Интернет ёрдамида маркетинг тадбирларини тезда ва арзон ўтказиш мумкин. Бунда сўровларга мижозлар кенг доирасини жалб этиш мумкиндир. ушбу имкониятларни амалга ошириш усуллари тавсифини келтирамиз. 1. Электрон реклама ва маркетингни жорий этиш учун Интернетда мулоқот қилишнинг қуйидаги технологияларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ: • Электрон почта • Блоглар ва веб-саҳифалар • Форум

• Жамоа тармоғи • Видеоконференция 2. Электрон рекламанинг матн шрифти, ранги ва катталиги ўқишга қулай бўлиши зарур. Оддий ранглардан фойдаланган маъқул. Веб-саҳифа мазмуни билан эътиборни жалб қилгани мақсадга мувофиқдир, чунки китоб мазмуни билан қизиқарли бўлгани каби, веб-саҳифа ҳам айнан мазмуни билан фойдаланувчиларга қизиқарли бўлади. Доимо веб-саҳифага янги маълумотларни жойлаштириб, мижозлар эътиборини тортинг. 3. Электрон рекламада чоп этилаётган расм корхона фаолиятини ифодалагани маъқул. Масалан, муҳокама, иш жараёни ёки байрам тантанасида олинган расмлар қизиқарлидир. 4. Электрон рекламада овоз бериш, саволномалар ёрдамида маркетинг тадбирларини амалга ошириш мумкин. Бунинг учун веб-саҳифа ва блог, форум, жамоа тармоқларидан фойдаланиш, масалан, янги маҳсулотларга бўлган талабни ўрганиш ёки хизмат кўрсатиш сифатини аниқлаш мумкин. 5. RSS (Really Simple Syndication) хизматини ташкил этиш мумкин. ушбу хизмат ихтиёрий веб-саҳифадан автомат тарзда, RSS саҳифадаги ўзгаришлар ҳақида маълумотларни олиш имконидир. 6. Электрон рекламада баннер – одатдаги баннер вазифасини бажаради. у одатда кичкина расм ёки постер бўлиши мумкин. Баннерни чертиш натижасида баннер реклама қилувчи саҳифага ўтилади, масалан, корхона янги маҳсулотлари баннерини веб-саҳифасида жойлаштириш мумкин. Корхона веб-саҳифаси баннерини турли веб-саҳифаларда реклама учун жойлаштириш мумкин. Масалан, ҳамкорлар ва оммабоп электрон медиамаҳсулотларида жойлаш мумкин. Баннер таклифни тасвирлагани мақсадга мувофиқ, шунда у мижозларни ўзига жалб этади. 7. Электрон почта ёрдамида корхона ахборотномаларининг жўнатилишини ташкил этиш мумкин. Масалан, корхона янги маҳсулотлари ҳамда хизматлари, янги лойиҳалари, натижалари ва фойдали тавсияларини мунтазам равишда, яратиш ва манзилларга юбориш мумкин. Одатда, ушбу

ахборотномани олиш учун мижозлар рўйхатдан ўтиши зарур. Бу сизга мижозлар омборини яратишга ёрдам беради. Ахборотномадаги янги билим ва қизиқарли маълумотлар унинг мижозлари сонини кескин оширади. ушбу тизимни веб-саҳифада, блог ёки жамоа тармоғида ўрнатиш зарур. Шу билан бирга, корхона янгиликларини ҳамкорлар ёки оммабоп веб-саҳифалар ахборотномаларида тарқалишини ташкил қилиш мумкин. Баъзи корхоналар ахборотномаларни тарқатишда ҳамкорлик қиладилар. Ахборотнома мижозлари одатда, қизиқарли маълумотларни Интернет технологиялари ёрдамида ўз ҳамкасблари ва дўстларига юборадилар. Бу эса корхона маҳсулотлари ва хизматларига янги мижозларни жалб этади. Ахборотномалар ёрдамида сўровномалар ва тадқиқотлар олиб бориш мумкин. 8. Видеоконференциялар, учрашувлар ёрдамида реклама ва маркетинг тадбирларини доимо олиб бориш мумкин. Масалан, корхона янги маҳсулотлари тақдимоти конференциясини ўтказиш мумкин. Буни форум ёрдамида ўтказиш мумкин. Конференция ва учрашувларни муваффақиятли ўтказиш учун уларни ташкил этиш бўйича тавсияларга амал қилинг. улар нинг 5-бобида келтирилган. Форумни корхона веб-саҳифасида ўрнатиш ёки форумларда корхона бўлимини очиш мумкин. Масалан, www.businessinfo. uz форумида корхона форумини очиш мумкин. унда мунтазам равишда, мижозлар ва ҳамкорлар билан конференция, учрашув, саволномалар, виртуал қабулхона яратиш мумкин. Шундай қилиб, Интернет ёрдамида рекламани йўлга қўйиш ва маркетинг тадбирларини ташкил этиш тартиблари билан танишдик. ушбу тавсияларни корхонада амалга ошириш имкониятларини кўриб чиқинг. Топшириқ: Корхонанинг Интернет ёрдамида реклама ва маркетинг тадбирлари ўтказиш бўйича режасини ишлаб чиқинг. www. chamber.uz саҳифасида реклама ва маркетинг тадбирларига оид фаолиятни тавсифланг.

Электрон тўлов афзалликлари ва фойдаланиш тартиби Электрон тўловлар – бу Интернет орқали тўловларни масофадан амалга ошириш имкониятидир, яъни фойдаланувчи банк билан мулоқотни ва пул муомалаларини Интернет орқали амалга оширади. Масалан, корхона Интернет дўконда сотиб олинган маҳсулот ҳақини Интернет орқали тўлайди ёки корхона маҳсулотларини сотиш учун ёки хизматларидан фойдаланиш учун тўловни Интернет орқали бажаради. Электрон тўловни Интернет ҳамён деб аташ мумкин. Интернет ҳамёндаги виртуал пул миқдорини Интернет орқали билиш ҳам мумкин. Электрон тўлов электрон тижоратнинг муҳим элементларидан бири ҳисобланади. Банк билан мулоқот банк веб-саҳифаси орқали амалга оширилади. Мулоқотни ва тўловларни амалга ошириш учун банк вебсаҳифасида махсус хизмат бўлиши зарур. Одатда ушбу хизматдан фойдаланиш учун рухсатни банк офисида олиш мумкин. Банк вебсаҳифасида фойдаланувчи шахсий кабинети орқали тўловларни амалга ошириши ёки ҳисобидаги тўловлар билан танишиши мумкин. Электрон ҳамёндан дунёнинг ихтиёрий нуқтасида фойдаланиш ва тўловларни амалга ошириш мумкин. Яна бир афзаллиги тўлов бир зумда амалга оширилади. Электрон тўловларнинг қуйидаги турлари мавжуд: • Банк тўлови фойдаланувчига банкнинг он-лайн хизмати ёрдамида тўловларни амалга ошириш имконини беради. • Электрон пул – электрон ҳамёндаги пуллар ёрдамида тўлов амалга оширилади. • СМС тўлов – дўкон ўз электрон тизимига буюртмани юборади ва мижозга СМС сўров юборилади, мижоз тўловни СМС орқали тасдиқлайди.

Интернетда электрон савдо ривожланиши электрон тўлов имкониятларини кенгайтирмоқда. натижада харидорлар бевосита уйдан ёки офисдан туриб, маҳсулотларни сотиб олиш имконига эга бўлмоқда. “UPAY” тизими Ўзбекистон Савдо-саноат Палатаси мутахассислари томонидан яратилган. ушбу тизим мобил телефон ёрдамида СМС юбориш орқали тўловни амалга оширишга имкон беради. ушбу хизмат ёрдамида қуйидаги тўловларни амалга ошириш мумкин: • Коммунал хизматлар тўловлари • Интернет хизмати тўловлари • Шаҳар ва мобил телефон хизмати тўловлари • Савдо-саноат Палатаси хизматлари тўловлари • Он-лайн харид тўловлари • Солиқ ва давлат божлари тўловлари • Суғурта тўловлари • Кабел телевидениеси ва IP-телефония тўловлари. CLICK тизимининг қуйидаги имкониятлари мавжуд: • Интернет ёки мобил телефон ёрдамида тўловларни амалга оширади. • Бир ҳисобдан иккинчисига пул ўтказади. • Тўлов хабарлари СМС орқали юборилади. • Тўлов тарихи билан таништиради. • Савдо-саноат Палатаси хизматлари тўловларини амалга оширади. • Ҳисоб балансини кўрсатади. Топшириқ: “UPAY” тизими саҳифасини Интернетдан топинг ва ундан фойдаланиш тартиблари билан танишинг. Корхона тўловларини “UPAY”

ёрдамида амалга ошириш имкониятларини ўрганинг. Интернетдан mbank.uz саҳифасини топинг ва ушбу тизим имкониятлари билан танишинг. Электрон дўкон имкониятлари ва фойдаланиш тартиби Интернет-дўкон – инглиз тилидан «online shop» ёки «e-shop» бўлиб, Интернетдаги дўконни англатади. Интернет дўкон – бу Интернетда маҳсулотлар савдосини амалга оширувчи веб-саҳифадир. Фойдаланувчилар Интернет дўкон маҳсулотлари билан танишиб, буюртма бериши ва электрон тўлов ёрдамида сотиб олиши мумкин бўлади. Сотиб олинган маҳсулотлар буюртмачи кўрсатган манзилга етказилади. Одатда, етказишга бир неча соат ёки бир неча кун кетади. Озиқовқат моллари одатда, бир неча соат ёки кун давомида етказилади. Бошқа моллар эса бир неча кун давомида етказилади. Агар Интернет дўкон бошқа мамлакатда жойлашган бўлса, етказишга кўпроқ вақт талаб этилади. Дўконга бориш, уни қидириш, дўконма-дўкон юриш зарурати йўқолиши, вақт ва асабнинг тежалиши, маҳсулотни кўрсатилган манзилга етказилиши ушбу технологияни оммавийлаштирмоқда. Бу усул ёрдамида дори-дармондан тортиб, авиа- чипталаргача сотиб олиш мумкин. Интернет дўкон корхона буюртмалари асосида истеъмолчиларнинг маҳсулотларга бўлган талабларини ўрганиш имкониятига ҳам эга. Интернет дўкондаги нархлар одатдаги дўкондагидан арзонроқ бўлади, чунки одатдаги дўконни бошқариш учун бино, омбор, ишчилар, сотувчилар, маъмурий ходимлар, техника, коммуникация тармоғи кабилар зарур бўлади. Бу анчагина харажат талаб этади. Интернет дўкон учун эса фақатгина уларнинг айримлари зарур бўлади. Интернет дўконда савдо-сотиқ муомаласи қуйидаги тартибда амалга оширилади:

тафсил тавсифи, нархи ва расми жойлашади. Харидор молнинг рангини ёки ўлчамини танлаш имкониятига эга бўлади. • Харидор танлаган молларни виртуал саватчага ташлайди ва буюртмани яратади. Виртуал саватчада харидор танлаган моллар рўйхати ҳосил бўлади. Рўйхатда молларнинг коди, номи, нархи, сони ва жами нархи кўрсатилади. Буюртмани текшириш ва зарур ҳолда ўзгартиришларни киритиш мумкин, яъни электрон саватдан молларни олиш ёки қўшиш мумкин. Молларни танлашда уларнинг ўлчамига эътибор бериш зарур. Баъзи моллар расмда катта кўринади, аслида эса, ўлчамлари кичик бўлади. Шунинг учун молнинг ўлчамларини текширинг. • Саватда йиғилган молларнинг рўйхати акс эттирилади. • Харидор буюртмани Заказать ёки Купить тугмачалари ёрдамида расмийлаштиради. Баъзи Интернет дўконлар буюртмани телефон, электрон манзил ёрдамида расмийлаштирадилар. Мурожаат учун маълумотлар дўкон саҳифасида берилади. • Харидор тўловни амалга оширади. Буюртма учун электрон тўлов усули сўралади. Баъзи Интернет дўконлар тўловни мол манзилга етказилганда нақд ёки карта орқали амалга ошириши мумкин. • Тўлов амалга оширилгандан сўнг дўкон буюртмани қабул қилади ва расмийлаштиради. • Интернет дўкон буюртмани кўрсатилган манзилга ва муддатда етказади. Дўкон харидордан буюртмани қаерга, қайси кун ва вақтда жўнатилишини сўрайди. Баъзи дўконлар алоқа учун телефон рақамини ҳам сўраши мумкин. Буюртма жавоб лар асосида харидорга курьер ёки почта орқали етказилади. • Х а р и д о р И н т е р н е т дўкон мол- ларини мол- лар каталоги ё р д а м и д а ў р г а н а д и . Э л е к т р о н р а с т а д а г и молнинг ба-

• Дўкон ўз курьер хизматига ёки курьер хизмати кўрсатувчи корхона хизматидан фойдаланиши мумкин. Шундай қилиб, корхона учун зарур молларни Интернет дўкондан сотиб олиш мумкин. Бу корхона учун қулайликлар яратади, яъни молни сотиб олиш учун дўконни топиш, у ерга бориш ва олиб келиш зарурати бўлмайди. Молларни танлашда, буюртмани яратишда консультант хизматидан реал вақтда фойдаланиш мумкин. ! Интернет дўкон оммавий бўлганлиги учун унда реклама бериш фойдалидир. Шунинг учун Интернет дўконлар реклама хизматлари орқали ҳам фойда олиши мумкин. Машқ: www.e-savdo.uz, www.yarmarka.uz ёки www.arba.uz вебсаҳифаларини очинг. Унда Сизга қизиқарли бўлган маҳсулотлар тавсифи билан танишинг. Бирор маҳсулотни буюриш тартиби билан танишиб кўринг. Он-лайн консультант орқали буюртма қилиш тартиблари билан танишинг. Эълонлар тахтаси имкониятлари ва фойдаланиш тартиби Эълонлар майдони – бу эълонлар жойлашган веб-саҳифадир. Уни эълонлар электрон тахтаси ҳам деб атайдилар. ! Дастлаб янгиликлар ва эълонларни чоп этиш вазифасини BBS бажарар эди. У айнан шу мақсадда яратилган. BBS инглиз тилидаги Bulletin Board System сўзининг бош ҳарфларининг қисқартмаси бўлиб, у эълонларнинг электрон тахтаси деб таржима қилинади. BBS хизматларини бепул ва пуллик кўрсатувчи корхоналар мавжуд. Интернет тараққиёти натижасида ушбу вазифани бепул бажарувчи турли саҳифалар яратилди. уларда юридик ва жисмоний шахсларнинг янгилик ва эълонлари берилади. Эълонлар турли мавзуда бўлиши мумкин. Масалан, корхона маҳсулот ва хизматларини реклама қилиши ёки жисмоний шахслар шахсий молларини ёки хизматларни таклиф этиши мумкин,

масалан, тренинглар, компьютер техникасини сотиб олиш, компьютер техникасига техник хизмат кўрсатиш, ишлатилган компьютерни сотиш, таржимонлик хизматлари кабилардир. Баъзи журнал ва газеталар веб-саҳифаларга ҳам эга. улар ҳам эълонлар ва янгиликларни чоп этадилар. Рес публикамизда электрон эълон майдонлари кенг тарқалган. Энг оммабоп вебсаҳифа www.olx.uz саҳифасидир. унда турли мавзудаги эълонлар ва янгиликлар эълон қилинади. Агар бирор маҳсулотни сотиб олмоқчи бўлсангиз, ушбу сайтда мос эълонлар билан танишишингиз мумкин. Шу билан бирга, агар бирор маҳсулотни сотмоқчи бўлсангиз, ушбу саҳифадан фойдаланиш мумкин. унинг кўриниши қуйидагича: ушбу веб-саҳифа қидирув тизим га ҳамда ка та логларга эга. уш бу имконият лар ёрдамида ўзингизга керакли бўлган таклифни ёки маҳсулотингизга харидорларни тезда топиш мумкин. Электрон эълонлар каталоги мавзулар бўйича бўлимларга ажратилган. Бўлим мавзуси асосида зарур эълонни бериш ёки топиш мумкин. Мисол тариқасида, “Компьютерлар” бўлими эълонлари билан танишайлик. мида амалга ошириш мумкин. Саралашни амалга ошириш учун саралаш тартибини белгилаш ва применить тугмачасини босиш зарур. Саралашни сотиш, сотиб олиш, алмаштириш, ижарага бериш ва совға қилиш ҳақидаги эълонларЭълонларни са- ралаш имкония- ти мавжуд. Буни экраннинг ўнг томонида жой- лашган Фильт р менюси ёрда-

бўйича амалга ошириш мумкин. нархи бўйича ҳам саралаш имконияти мавжуд. Эълонларни қўшиш тартиби жуда осондир: • Бунинг учун Эълонни қўшиш/Добавить объявление тугмачасини босинг. Эълон бериш учун OLX да рўйхатдан ўтиш зарур. натижада қуйидаги дарча ҳосил бўлади. Фото ва видео-файлларни эълон киритилгандан сўнг юклаш мумкин. Эълонни киритишда зарур бўлимни рўйхатдан танлаш зарур. • Эълонни киритиш учун махсус шаклдан фойдаланилади. Эълонда боғланиш учун маълумотларни тўлиқ бериш мақсадга мувофиқ, яъни корхона номи ёки фойдаланувчи исми, электрон манзил, телефон рақами, веб-саҳифа манзили киритилади. • Дастлаб эълон мавзуси ва муаллифи экранда акс эттирилади. Эълонни тўлиқ ўқиш учун унда сичқонча тугмачаси босилади. Эълонлар майдонлари сони кундан-кунга кўпайиб бормоқда. Баъзи майдончаларда эълон бериш учун рўйхатдан ўтиш зарурати йўқ. Баъзи майдонларда чекланган сонли эълонларни бепул бериш мумкин. Ҳар бир майдонча ўз тартиб-қоидаларини ўрнатади. • Эълонлар майдонида эълонни қўшгандан сўнг у майдон администратори томонидан кўриб чиқилади. Эълоннинг вебсаҳифага жойлашиши администратор хулосасига боғлиқ бўлади. Бундай веб- саҳифаларда эълонлар администратор томонидан модерация қилинади, яъни бошқарилади. Баъзи майдонлар эълонлари модерация қилинмайди. Эълонларни модерация қилиш мақсадга мувофиқ. Чунки баъзи фойдаланувчилар ҳазил сифатида ёки зарар қилиш мақсадида ноўрин • Дарча маз- муни ва эълон бериш тарти- би билан та- нишинг. Эълон бериш учун рўйхатдан ўтиш зарур. Кейин эълонни кири- тинг. Эълонда

эълонларни қўшиши мумкин. Шунинг учун эълонлар майдони фойдаланувчилари эътиборини ноўрин эълонлардан халос этиш учун эълонларни модерация қилиш мақсадга мувофиқ. • Эълон мазмуни қанчалик тўлиқ бўлса, эълонда кўрсатилган мақсадга шунчалик тезроқ эришилади. Мазмун аниқ, тушунарли ва зарурий тавсифларга эга бўлиши ва боғланиш учун телефон ва электрон манзилни ўз ичига олиши зарур. Масалан, компьютер сотмоқчи бўлсангиз, эълонда компьютер тавсифини ва телефон ёки электрон манзилни кўрсатиш зарур. ! Эълонларни бир неча рўзномада эълон қилгандек, бир неча эълонлар майдончаларида жойлаштириш мақсадга мувофиқ. Агар эълон фойдаланувчилар эътиборини тезроқ жалб қилишини истасангиз, уни эълонлар майдончасининг кўзга ташланиб турадиган жойида беришингиз зарур. Шундай қилиб, корхона маҳсулотлари ва хизматлари ҳақидаги маълумотларни кенг оммага ёйиш учун эълонлар майдонлари хизматидан фойдаланиш самаралидир. Топшириқ: Интернетда Ўзбекистондаги эълонлар майдонларини топинг ва улардаги эълонлар билан танишинг. www.e-savdo.uz веб-саҳифасида рўйхатдан ўтинг. Ундаги каталоглар билан танишинг. Электрон тижорат имкониятлари ва фойдаланиш тартиби Электрон тижорат - бу Интернет орқали сотиш ва сотиб олиш имкониятидир. Электрон тижоратни e-тадбиркорлик деб ҳам атайдилар. Интернетда бугун озиқ-овқат, дори-дармондан тортиб, турли техник воситалар ва технологияларни сотиб олиш ва сотиш мумкиндир. Бу технология жадал тарзда ривожланмоқда. Бу савдосотиқ муо маласидан юридик ва жисмоний шахслар кенг фойдаланмоқда. Баъзи

корхоналар эса савдо-сотиқни тўлиқ Интернетда амалга оширмоқдалар. ушбу технологиядан фойдаланувчи соҳалар доираси турли-тумандир. Электрон тижорат келиб чиқишига ўтган аср 80-йилларида Интернет давлат бюджетининг каттагина қисмидан маҳрум бўлганлиги ва ўзини-ўзи таъминлаши зарурлиги сабабчи бўлди. Шунинг учун Интернетдан ва унинг ресурсларидан тижорат мақсадида фойдаланишга ўтилди. Бунда даромадлар Интернет хизмати ва реклама ҳамда Интернет билан таъминлаш ҳисобига (Интернет провайдерлик) олина бошланди. Электрон тижорат қуйидаги турлари мавжуд: • В2В (Business to business) – юридик шахслар орасидаги савдосотиқ муомаласи бўлиб, унда корхона бошқа корхона билан савдо-сотиқни амалга оширади. Бу электрон тижоратнинг энг истиқболли йўналишларидан биридир. Бу Интернетдаги махсус савдо майдонида амалга оширилади. Одатда, корхона ушбу майдонни ташкил этади. Майдонда савдо-сотиқ жараёни тезда амалга оширилади. Масалан, корхона офис учун мебелни Интернет орқали сотилиши билан шуғуллансин. Бошқа корхона офис учун мебель сотиб олмоқчи бўлсин. Буюртмачи корхона таклиф ва нархларни ўрганиб чиқиб, сотувчи корхонага буюртма беради. Буюртма сотувчи корхонанинг савдо майдонидаги таклифлари ёрдамида тузилади. Сотиб олувчи корхона буюртмани яратгандан сўнг, ҳисоб асосида буюртмага пул ўтказади. Сотувчи корхона буюртмани тайёрлайди ва буюртмачи кўрсатган манзилга етказади. Буюртмачи буюртма бажарилишини Интернет орқали кузатиши ва назорат қилиши мумкин. Одатда, ушбу савдо муомаласи улгуржи муомалалар учун фойдаланилади. Бу усулда вақт ва маблағ тежалади, чунки иш сафарлар зарурати йўқолади, телефон ва факсга зарурат бўлмайди, ходим вақти тежалади. Энг асосийси, савдо-сотиқ муомаласи тезда амалга оширилади. • В2С (Bisiness to Customers) – юридик шахс ва жисмоний шахс ўртасидаги савдо-сотиқ муомаласи. ушбу савдо муомаласи чакана савдони амалга оширишда фойдаланилади, масалан, китоблар, кийим-кечак, техник

воситалар, дори-дармонлар ва озиқ-овқат маҳсулотларини сотиб олиш мумкин. Мижоз савдо шаҳобчасига бормасдан туриб, зарур маҳсулотни сотиб олиши мумкин. Бунда буюртма нархи тўлови савдо майдонида амалга оширилади. Бунинг учун мижоз махсус шаклда кредит карточка рақамини киритади. Шундан сўнг сотувчи кредит карточкани текшириб, муомалани амалга оширади. ушбу технология асосида Интернет савдо шаҳобчалари ишлайди. улар билан қуйида танишамиз. • С2С (Customers to Customers) – жисмоний шахслар ўртасидаги савдо- сотиқ муомаласи. Бу чакана савдо муомаласидир. ушбу усулда турли маҳсулотларни ва хизматларни сотиш ва сотиб олиш, масалан, китоб, кийим- кечак маҳсулот ларини, техник хизматларни, таъмирлаш хизматларини, техник воситаларни сотиш ёки сотиб олиш мумкин. Бунга эълонлар тахтаси мисол бўла олади. Одатда, ушбу савдо муомаласи нархлар арзонлиги билан мижозларни ўзига жалб этади, айниқса, дўстингизга совға юборишда бу хизмат қўл келади. Совғани электрон дўкондан бемалол танлаб, уни махсус қоғоз ёки қутига жиҳозлашни ва манзилга кўрсатилган санада етказишни буюртма қилишингиз мумкин. Демак, электрон тижорат қуйидаги афзалликларга эга: • Маҳсулотлар турли-туманлиги. • Мос турдаги ва нархдаги маҳсулотни тез топиш имконияти. • Маҳсулот батафсил тавсифи мавжудлиги (ҳозирги кунда маҳсулот тавсифи билан танишиш билан биргаликда, унинг ташқи кўринишини кўриш имконияти мавжуд).

• Дунёнинг ихтиёрий нуқтасидан савдо-сотиқ муомаласини амалга ошириш имкониятининг мавжудлиги. • Савдо-сотиқ муомаласининг тезкорлиги. • Қоғоз тежалиши. • Маҳсулотни топиш учун вақтнинг тежалиши (маҳсулотни топиш учун дўконма-дўкон юриш, дўконга бориш ва уни қидириш зарурати йўқлиги). • Буюртма дунёнинг ихтиёрий нуқтасига етказиш мумкинлиги (албатта, бунда буюртмани етказиш нархи масофага боғлиқ бўлади). Республикамизда электрон тижорат имкониятларидан фойдаланилмоқда. ушбу савдо-сотиқ муомалаларини ва хизматни амалга оширувчи корхоналар мавжуддир. Бу эса ушбу усулларни юридик ва жисмоний шахслар доирасида кенг тарқалишининг омилидир. Топшириқ: Электрон тижорат билан шуғулланувчи корхоналар вебсаҳифаларини топинг ва уларнинг таклифлари билан танишинг. Корхона электрон тижорат асосида савдо-сотиқни амалга ошириш имкониятларини ўрганинг. Электрон биржа имкониятлари Электрон тижоратнинг кўринишларидан бири электрон биржадир. Анъанавий биржалар фаолиятини Интернет орқали самарали амалга ошириш мумкин, масалан, электрон иш биржалари мавжуд. Электрон иш биржаси ёрдамида иш ёки корхонага ходимлар топиш мумкин. Бунинг учун махсус электрон биржа саҳифалари ёки қимматбаҳо қоғозлар биржалари, ёки маҳсулотлар биржалари мавжуд. Биржа бу савдогарлар қимматбаҳо қоғозларни ёки маҳсулотларни сотиш ёки сотиб олиш мумкин бўлган жойдир. Электрон биржа ушбу муомалани Интернет орқали бажарилишини таъминлайди. Интернет электрон биржа мижозлар фаолиятини енгиллаштиради ва уларнинг доирасини кенгайтиради.

Анъанавий биржада савдогарлар трейдер деб аталади. Шартномаларни брокерлар тузадилар. Брокерлар бу савдогарларнинг вакилларидир. Биржа савдосида брокерлар экрандаги маълумотларни кузатиб борадилар ва шартномаларни тузиш учун биржа майдонида югуриб юрадилар. Компьютерлар ёрдамида эса брокерлар шартномаларни иш жойида, тезда тузадилар, яъни Интернет брокерлар ишини енгиллаштиради. Ҳозирги кунда Интернетнинг ихтиёрий фойдаланувчиси турли биржаларда ўз компьютеридан иштирок эта олиши мумкин. Биржа сервердан ва мижозлар компьютерларидан ташкил топади. Биржани администратор ўз компьютери орқали бошқариб боради. Трейдерлар Интернет биржага офисдан боғланиши мумкин ва биржа фаолиятида қатнашиши мумкин. Ҳар бир трейдер биржада иштирок этиши учун аввал рўйхатдан ўтиши зарур. Трейдер қайдномаси ёрдамида муомалаларни амалга ошириш мумкин. Демак, электрон биржа қуйидаги имкониятларга эга: • Савдо-сотиқ муомаласининг тезкорлиги. • Қулайлиги, яъни брокер учун зарур ахборот мониторда намоён бўлади. • Мос турдаги ва нархдаги маҳсулотларни тезда танлаш имконияти мавжудлиги. • Маҳсулотнинг батафсил тавсифи мавжудлиги. • Дунёнинг ихтиёрий нуқтасидан электрон биржада иштирок этиш мумкинлиги. • Вақтнинг тежалиши. • Электрон биржалар маълумотларидан ихтиёрий пайтда фойдаланиш мумкинлиги. Ҳозирги кунда электрон биржалардан товарлар ва хомашё сотиш ва сотиб олиш, иш ёки ходим топиш учун ҳам қўлланилмоқда. ушбу биржалардан фойдаланиш учун унда рўйхатдан ўтиш зарур. Иш топиш учун резюмени юбориш мумкин ёки вакансияни танлаш мумкин. Корхона эса

вакансияларни эълон қилиши ва мос ходимларни топиши мумкин, яъни Интернет ёрдамида иш ёки ходимни масофадан туриб, тезда топиш мумкин. Ўзбекистон Республикаси товар хомашё биржаси акциядорлик жамияти 1994 йил апрель ойида Адлия вазирлиги томонидан рўйхатдан ўтказилган ва ҳозирги кунда Марказий Осиёдаги энг йирик савдо майдончаси ҳамда МДҲ мамлакатлари ичида изчил ривожланаётган хомашё биржаси ҳисобланади. Биржа фаолияти мақсади ва предмети ўрнатилган қоидалар асосида олдиндан маълум бўлган жойда ва вақтда, очиқ савдоларни ташкил қилиш ва ўтказиш йўли билан биржа товарларини савдо қилишга зарурий шароитларни яратишдир. Топшириқ: Интернет биржаларни Интернетда топинг ва уларни фаолияти билан танишинг. Масалан, www.uzex.uz биржаси иши билан танишинг. Электрон тиббиёт имкониятлари Электрон тиббиёт (Телетиббиёт) – Интернет орқали беморларни даволаш имкониятидир. Масофадан туриб, беморнинг ҳолатини кузатиш, операция жараёнинида қатнашиш, ташхис натижалари билан танишиш ва таҳлил қилиш имкониятлари телетиббиёт деб аталади. Интернет, махсус видео қурилмалар, электрон микроскопли компьютерлар ва камералар ёрдамида беморларнинг диагнозини аниқлаш, уларни даволаш ва ҳатто операциялар қилиш мумкин бўлмоқда. Электрон тиббиёт қуйидаги имкониятларга эга: • Тиббий ахборот тизимидан фойдаланиш имконияти. • Тиббий ахборот манбасидан фойдаланиш имконияти. • Касалликнинг олдини олиш тизимларидан фойдаланиш. • Ихтисослашган тиббий форумларда маслаҳат олиш ва бериш имконияти.

• Ташхисни тезроқ ва аниқроқ қўйиш. • Масофадан туриб, мутахассислар маслаҳатини олиш ва даволаниш. • Масофадан туриб, жарроҳликни амалга ошириш. • Масофадан туриб, махсус муолажаларни тўғри амалга ошириш. • Тиббий билимларни мунтазам равишда мустақил ошириш. • Масофадан туриб, малакани ошириш. Электрон тиббиёт, айниқса, касалликни (ташхисни) аниқлашда жуда қўл келмоқда. Ташхиснинг тезда ва аниқ қўйилиши касалликни вақтида даволаш имкониятини яратади. Бу тиббий ахборот манбаларидан фойдаланиш ва тиббий ахборот тизимларидан фойдаланиш натижасида мумкин бўлиши мумкин. Профессионал ихтисослашган тиббий форумларда тажриба алмашиш, савол-жавоблар ва муҳокама натижасида мунтазам равишда, билим олиш ҳамда малакани ошириш мумкин. Касалликнинг олдини олиш тизимлари маълумотлари жуда фойдалидир, чунки касаллик ҳақидаги батафсил маълумот ҳамда бемор касалликлари ҳақидаги динамикадаги маълумот диагнозни аниқ белгиланишини тезлаштиради. Ҳозирги кунда баъзи шифохоналар касаллик ва беморлар ҳақидаги маълумотларни шифохона ахборот тизимларида жойлаштирмоқда. Бемор ҳақидаги маълумотлардан ваколатга эга бўлган мутахассислар фойдаланиши мумкин. Шу билан бирга, ташхислар компьютерлаштирилган тизимда бажарилганлиги ва ташхисни тезроқ ва аниқроқ бажарилишини таъминлайди, чунки электрон форматдаги маълумотлардан фойдаланиш ҳамда уларнинг динамикасини кузатиш қулай ва муҳимдир ёки зарур ҳолда, бошқа шифохона мутахассислари маслаҳатини олишда электрон форматдаги маълумотлар жуда қулайдир. Шундай қилиб, электрон тиббиёт имкониятларидан корхона ходимлари соғломлаштириш дастурини амалга оширишда фойдали бўлишига умид қиламиз.

Ягона ахборот-маълумот порталидан унумли фойдаланиш тартиби "Ягона ахборот-маълумот портали" замонавий ахбороткоммуникация технологияларини тадбиркорлик фаолиятида янада кенгроқ қўллаш мақсадида Савдо-саноат палатаси томонидан БМТ Тараққиёт Дастурининг "Ўзбекистон Бизнес Форуми" лойиҳаси билан ҳамкорликда яратилган. ушбу порталдан респуб ликанинг барча минтақаларида инфо-киосклари орқали ҳам фойдаланиш мумкин. Инфо-киоск орқали тадбиркорлар бизнес юритишнинг турли жиҳатларини қамраб олган тизимлашган маълумотлар базасидан фойдаланишлари мумкин. Ягона ахборот-маълумот портали www.businessinfo.uz манзилида жойлашган. ушбу саҳифани очиш натижасида, экранда унинг асосий саҳифаси ҳосил бўлади: Ягона ахборот-маълумот макони – бу ягона тамойиллар ва умумий қоидаларга асосан амал қилувчи маълумот базасидир. Ягона ахборот-маълумот портали тадбиркорлар ягона ахборот маълумот маконидир. У тадбиркорларга маълумот ва маслаҳат хизматлари билан таъминлаш салоҳиятини ошириш мақсадида яратилган. Топшириқ :www.med.u z саҳифасида электрон тиббиётга оид маҳаллий хабарларни топинг ва улар билан танишинг.

Ягона ахборот-маълумот порталида тадбиркорлар учун зарур бўлган маълумотлар жойлашган. ушбу маълумотлар рўйхати билан қуйидаги саҳифада танишиш мумкин: Бизнесни рўйхатдан ўтказиш, бизнес фаолиятни амалга ошириш, бошқариш ва такомиллаштириш бўйича маълумотлар ва тавсиялар келтирилади. ушбу маълумотлардан фойдаланиш учун зарур сарлавҳани топиб, очиш зарур. натижада мавзу саҳифаси очилади ва унда мавзуга оид маълумотлар ёритилган бўлади. Ягона ахборот-маълумот порталининг тадбиркорлар учун қуйидаги имкониятлари мавжуд: • Тадбиркорликка оид янгиликлардан ва имкониятлардан хабардор бўлиш. • Тадбиркорликка оид меъёрий ҳужжатлардан фойдаланиш. • Тадбиркорлик фаолиятини амалга оширишга оид маълумотлар базасини яратиш. • Тадбиркорликдаги ҳуқуқий хабардорлигини ошириш. • Тадбиркорликка оид қўлланма ва ҳисоботлардан фойдаланиш ва малакасини ошириш. • Тадбиркорликка оид махсус ўқув курслари, семинар ва учрашувлардан хабардор бўлиш. • Савол ва таклифлар билан мурожаат қилиш. • Тадбиркорликка оид лойиҳа ва ҳужжатлар муҳокамасида иштирок этиш ва ҳоказо.

Ягона ахборот-маълумот портали имкониятларидан унумлироқ фойдаланиш учун ушбу саҳифага аъзо (обуна) бўлиш керак. Обуначилар учун портал кенг имкониятларидан фойдаланиши мумкин бўлади. Порталга аъзо бўлиш қуйидаги тартибда амалга оширилади: 1). Кириш майдонига кириш керак. натижада қуйидаги саҳифа очилади: Порталга id.uz аъзолари ҳам аъзо бўлиши мумкин. Бунда порталга аъзо бўлиш зарур бўлмайди. Бу маълумот Кириш майдонидан ўнг томонда келтирилган. Юқоридаги Кириш саҳифасида маълумотни кўриш мумкин. 2). Аъзо бўлиш саҳифасига киринг. натижада қуйидаги саҳифа очилади: 3). Саҳифа мос майдонларида маълумотларингизни киритинг. « * » белгили майдонлар албатта тўлдирилиши керак. 4). Код подтверждения майдонидаги рақамни киритинг. 5). Аъзо бўлиш тугмачасини босиб, аъзо бўлмоқчи эканлигингизни тасдиқланг. Натижада порталга аъзо бўлганингиз ҳақидаги хабарни кўрасиз ва портал аъзоси сифатида Ягона ахборот-маълумот портали га кириб, ундаги маълумотлардан фойдаланишингиз мумкин бўлади. Лойиҳанинг жамоа

тармоғидаги саҳифасида янгиликлар, тадбир эълонлари ва натижалари, таҳлил ҳамда тадқиқот натижалари ҳамда ҳисоботлари билан танишиш мумкин. ушбу маълумотлардан хабардор бўлиш учун ушбу саҳифага аъзо бўлиш етарлидир. Аъзо бўлиш учун эса саҳифада Like ни танлаш зарур бўлади. Қуйида ушбу саҳифа кўриниши келтирилган: Ушбу саҳифа маълумотлари билан танишиб, лойиҳа хабарларини билиб олишингиз, ўз фаолиятингиздаги хабарларни ёзишингиз ва савол ҳамда таклифлар билан мурожаат қилишингиз мумкин. Шундай қилиб, Ягона ахборот-маълумот портали имкониятлари ва ундан фойдаланиш тартиби билан танишдик. Портал имкониятларидан тадбиркорлик фаолиятингизда кенг фойдаланишингизга умид қиламиз. Ягона ахборот-маълумот порталидан инфокиосклардан ҳамда мобил телефондаги иловалари ёрдамида фойдаланиш мумкин. Машқ: Ягона ахборот-маълумот портали – www.businessinfo.uz га киринг ва унда ўзингиз учун фойдали бўлган имкониятлар билан танишинг. улардан фойдаланишни режалаштиринг.

Тадбиркорликда Интернетдан фойдаланиш бўйича маслаҳатлар Интернет тадбиркорлар учун қуйидаги имкониятларни яратади: • Ахборотни тезда қабул қилиш, узатиш, бошқариш ва тақдим этишни таъминлайди. • Бизнеснинг классик қоидалари қўлланилади. • Бутун жаҳон интеллектуал оламининг ҳаммабоп бўлишини таъминлайди. • Тезкор коммуникацияни таъминлайди. • Иш юритишни ва иш юритиш муносабатларининг тезкорлигини таъминлайди. • Бозорнинг глобаллашуви йўлидаги тўсиқларни камайтиради ва кўп ҳолларда уларни бутунлай олиб ташлайди. • Интернет дўкон маҳсулотлар нархини назорат қилади ва рақобатни кучайтиради. • Буюртмачи ва ҳамкорлар назоратини таъминлайди. • Истеъмолчи сўровлари ва муаммоларини тезда ўрганишни қулайлаштиради. Ягона ахборот-маълумот порталидан инфо-киосклардан ҳамда мобил телефони учун иловалари ёрдамида фойдаланиш мумкин.

Адабиётлар : 1. “Ўзбекистон Республикаси ахборот ресурсларини тайёрлаш ва уларни маълумотларни узатиш тармоқларида, шу жумладан, Интернетда тарқатиш тартиби тўғрисидаги низомни тасдиқлаш тўғрисида”, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори, 137-сон, 1999 йил 26 март. 2. Указ Президента Республики Узбекистан "О дальнейшем развитии компьютеризации и внедрении информационнокоммуникационных технологий" (30 мая 2002 г. № УП-3080) 3. “Ахборотлаштириш тўғрисида” ги 2003 йил 11 декабрь 560-II-сон Ўзбекистон Республикаси Қонуни. 4. “Давлат ва хўжалик бошқаруви, маҳаллий давлат ҳоқимияти органларининг ахборот-коммуникация технологияларидан фойдаланган ҳолда юридик ва жисмоний шахслар билан ўзаро ҳамкорлигини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида”, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори, 181-сон, 2007 йил 23 август. 5. “Интернет тармоғида Ўзбекистон Республикасининг Ҳукумат порталини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг қарори, 259сон, 2007 йил 17 декабрь. 6. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2012-yil 30-dekabrdagi “Interaktiv davlat xizmatlari kо‘rsatishni hisobga olgan holda Internet tarmog‘ida O‘zbekiston Respublikasining Hukumat portali faoliyatini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari tо‘g‘risida”gi 378-son qarori.

Похожие

Интернетда бизнесни юритиш ва ривожлантириш тартибидан унумли фойдаланиш

Интернетда ишлаш тартиби. Интернетда ахлоқ нормалари

Интернетда танишиш

Интернетда ахборот таъминоти ва хавфсизлиги

Интернет технологиялари ҳақида нималарни билиш зарур