Электрон дарсликларни яратишда қўлланиладиган дастурий воситалар ажратилган вақт - Информатика и ИТ - Рефераты

Электрон дарсликларни яратишда қўлланиладиган дастурий воситалар ажратилган вақт

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1466.5 KB

Электрон дарсликларни яратишда қўлланиладиган дастурий воситалар ажратилган вақт

Гиперматн -бошқа матнли ҳужжатларга йўл кўрсатувчи матндир. Бу эса бошқа матнли файлларга тезда ўтиш имконини беради. Гиперматнлар ёрдамида WWW ( World Wide Web -бутунжаҳон ўргимчак тўри) ҳужжатларига яъни ҳалқаро кампьютер тармоғига кириш ва улардаги маълумотлар билан танишиш мумкин. Гиперматн ёрдамида нафақат матнли маълумотларни рангли ҳаракатдаги тасвирларни, турли видеокўринишларни, умуман мультимедиа маълумотларини ҳам кўриш мумкин. Гиперматнларда калит сўзлар деб аталувчи ажратилган сўзлар мавжуд бўлиб, улар орқали бошқа маълумотларга мурожаат қилиш ва у орқали маълумотларни топиш гипермурожаат деб аталади. Ажратилган сўз ва иборалар–гиперматн алоқалари,қисқача гипералоқалар деб юритилади. Word даги маълумотларни гиперматн кўринишига ўтказиш жуда оддий бўлиб, тайёрланган матнни сақлашда Файл менюсининг Сохранить как Web страницу... буйруғи босилади ва тайёрланган матн web саҳифа кўринишида хотирада сақланиб қолинади. С ақланган ҳужжат . htm кенгайтмага эга бўлади. Word да гипермурожаатлар ўрнатиш худди Power Point дастуридаги каби амалга оширилади. Гипералоқа ўрнатиладиган сўзни шундай танлаш керакки, уни ишга туширганда берилаётган маълумот шу сўзга мос келиши керак. Масалан , электрон қўлланма мундарижасини киритгач, ҳар бир мавзуга гипералоқа ўрнатиб, ўша мавзуга мос келувчи маълумотларга яъни ҳужжатларга боғласак, фойдаланувчи ишлаш жарёнида керакли мавзуни танлаши билан, шу мавзуга доир маълумотлар чиқади. Бу албатта фойдаланувчи учун бирқанча қулайликлар яратади. Кўпчилик фойдаланадиган электрон кўринишдаги матнли маълумотлар асосан HTML тилида тайёрланади. HTML ( Hyper Text Markyp Language -гиперматнни белгилаш тили) тили гиперматн ҳужжатларини тайёрлаш воситасидир. Маълумотларнинг HTML тилига ўтказилишидан асосий сабабни қуйидагича изоҳлашимиз мумкин. Биз бирор ҳужжатни тайёрлар эканмиз маълум бир дастурдан фойдаланамиз, лекин бу ҳужжатни

бошқа бир компьютерда фойдаланувчи ўқий оладими?–биз бунга кафолат бера олмаймиз. Чунки, бошқа бир компьютерда ўша дастур бор-йўқлигини биз билмаймиз. Бундан ташқари, фойдаланувчининг компьютери қандай платформаларга мўлжалланганлигини ёки ҳужжатлар қандай форматларда сақланишини биз билмаймиз. Шунинг учун, биз маълумотларни HTML тили ёрдамида киритсак, бу маълумотларни кўриш учун фойдаланувчига ва унинг компьютерига қўшимча талабларқўйилмайди. НТМ L - Нурег Тех t Маг ku р L а nguage - гиперматнни белгилаш тили. WWW тизими учун ҳужжат таиёрлашда ишлатилади. НТМ L тили WWW да гиперматн ҳужжатларни тайёрлаш воситасидир. НТМ L ҳужжатнинг тузилишини ифодаловчи унча мураккаб бўлмаган бўйруқлар мажмуидан иборат. НТМ L буйруқлари орқали матнларни истаганча шаклини ўзгартириш, яъни матннинг маълум бир қисмини ажратиб олиб бошқа файлга ёзиш, шунингдек бошқа жойдан турли хил рангли тасвирларни қўйиш мумкин. У бошқа ҳужжатлар билан бо ғ лайдиган гиперматнли алоқаларга эга. НТМ L ҳужжат тузилиши НТМ L тили андозаси бўйича ҳужжатга <НЕА D » ва <ВО DY > тэгларини (НТМ L тили буйруқлари тэг ( t а g ) деб аталувчи махсус элементлар ёрдамида берилади) киритиш тавсия этилади. НТМ L ҳужжати қуйидаги тузилишга эга: < НЕА D > Сарлавҳага оид маьлумот < / НЕА D > < ВО DY > Ҳужжатнинг мазмуни < / ВО DY >

Бунда < НЕА D >, < / НЕА D > орасида жойлашган сарлавҳага оид маълумот қисмида одатда фойдаланувчига эътиборсиз, лекин браузер учун лозим маълумот берилади. Теглар номи < > қавс орқали берилади. Масалан, < ВО DY >, < / ВО DY >. < ВО DY >, < / ВО DY > орасига эса тўлалигича унинг операторлари кетма - кетлиги жойлаштирилади. НТМ L тили операторлари НТМ L тили операторлардан ташкил топади. Улар қуйидагилардан иборат: < !--...-- > - изоҳ. Шу белги орасига жойлаштирилган ихтиёрий матн изоҳ деб қаралади. <А>...</А> - ҳужжатга гипералоқани ўрнатиш. Ушбу гипералоқага олиб борувчи URL таърифловчиси, Н R Е F атрибутига Н R Е F = http :// www . goantipast . html . А</> кўринишидаги гипералоқа сифатида тасвирланувчи ихтиёрий сўзлар. <АВВ R >...</АВВ R > - ўз матнини аббревиатура (қисқартма) сифатида аниқлайди. <АС RO N Y М>...</АС R ОN Y М> - аббревиатураларни белгилаш учун ишлатилади. У орқали акронимларни (аббревиатуралардан иборат сўзларни) белгилаш тавсия этилади. <А DDRESS >...</А DDRESS > - ҳужжат муаллифини белгилаш ва манзилини кўрсатиш учун ишлатилади. <В>...</В> - матнни қалинлаштирилган шрифт билан тасвирлайди. < BASEFONT ...</ BASEFONT > - ҳужжатда аввалдан қабул қилинган шрифтни ўлчами, тури ва рангини кўрсатиш учун ишлатилади.

<В IG >...</В IG > - катта ўлчамдаги матнни кўрсатади. <В LINK >...</В LINK > - ўчиб-ёниб турувчи матнни тасвирлайди. < BODY >...</ВО DY > - W е b варақни тўлдирувчи матн, дескрипторлар ва бошқа маълумотларни аниқлайди. <САРТ ION ALIGN қ( TOP ) ёки ВОТТОМ)>...<САРТ ION > - жадвал сарлавҳаси тэги. <С I ТЕ>...</С I ТЕ> - китоб номлари ёки цитаталар ва мақолаларда бошқа манбаларга мурожаат ва ҳ.к. ларни белгилаш учун ишлатилади. <СО DE >...</СО D Е> - ўз матнини дастур кодининг катта бўлмаган қисми сифатида аниқлайди. < DEL >...</ DEL > - ўз матнини ўчирилган сифатида аниқлайди. < DFN >...</ DFN > - ўз матн қисмини таъриф сифатида аниқлайди. < DL >...</ DL > - таърифлар рўйҳатини кўрсатади. Ичида < D Т> тэг орқали аниқланаётган термин, < DD > тэг билан эса абзац ўз таърифи билан аниқланади. <ЕМ>...</ E М> - матннинг зарур қисмларини ажратиш учун ишлатилади. Одатда бу қўлёзмали кўринишлардир. < F О N Т>...< F О N Т> - шрифт параметрларини кўрсатади. Параметрлар: F АСЕ (шрифт тури), SIZE (шрифт ўлчами) ва C О L О R (шрифт ранги). <Н1>...</Н1> - биринчи по ғ она сарлавҳалари. Энг катталари. <Н2>...</Н2> - иккинчи по ғ она сарлавҳалари. Умуман олти хил сарлавҳалар мавжуд. Уларнинг қолган тўрттаси <НЗ>,<Н4>,<Н5>,<Н6> билан белгиланади. <НЕА D >...<НЕА D > - сарлавҳани аниқлайди, ҳужжат ҳақидаги маълумотни кўрсатади. Масалан, номи.

<Н R > - горизонтал чизиқ (чиз ғ ич) кўяди. <НТМ L >...</НТМ L > - сизнинг ҳужжатингизни кодлаштиришда ишлатиш учун тилни аниқлайди. Очувчи ҳужжатни бошида, ёпувчи эса охирида жойлаштирилади. < I > ... < / I > - матнни қўлёзма шрифт билан тасвирлайди. < I М G > - расм жойлаштиради. Масалан: < I М G SRC = « MUST . JPG »>, бу ерда М ust - сизнинг W еЬ сахифангиздаги файл билан битта каталогда турган расм номи. < INS >...</ INS > - ўз матнини орасига жойлаштириш каби аниқлайди. < KBD >...</КВ D - матнни фойдаланувчи томонидан кла виатура орқали киритилган каби аниқлайди. < LI >...(</ LI >) - рўйхатдаги ҳар бир элемент бошланишини аниқлайди. <О L >...</О L > - тўлиқ тартибланган рўйхатни аниқлайди. LI - унинг элементлари. <Р>...</Р> - битта абзацнинг бошланишини аниқлайди. <Р R Е>...</Р R Е> - олдиндан форматланган матнни аниқлайди. < Q >...</ Q > - қисқа цитаталарни мата сатрида белгилайди. Одатда қулёзма шаклида тасвирланади. < SA МР>...</ S АМР> - матнни намуна сифатида белгилайди. < S МА LL >...</ S МА LL - кичик ўлчамдаги матнни кўрсатади. < S РАN>...</ S РАN> - матн қисмининг хоссаларини бекор қилиш зарур бўлганда ишлатилади. < S Т R О N С>...</ S Т R О NG > - матннинг муҳим қисмларини ажратиш учун одатда қалинроқ шрифт кўринишида бўлади.

<ТАВ L Е ВО RD Е R қ - рамка қалинлиги. <СЕ LLS РАС ING қ - қўшни ячейкалар орасидаги масофа. </ТАВ L Е> - жадвални аниқлайди. (< TR >, <Т D >, <Т H > га қаранг). <Т D >...</Т D > - жадвал сатрида алоҳида ячейкани рамкага олади. <ТН>...</ТН> - жадвал сарлавҳа ячейкаси учун ишлатилади. <Т I Т L Е>...</Т I Т L Е> - сарлавҳани ташкил этади. <НЕА D > ва </НЕА D > - сарлавҳага оид маълумотлар. <Т R >..,</Т R > - жадвалда сатрнинг боши ва охири. < U >...</ U > - матнни остки қисми чизилган ҳолда тасвирлайди. < UL ...</ UL > - тўла тартиланмаган рўйхатни аниқлайди. < V А R >...</ VAR > - дастур ўзгарувчилар номларини белгилайди. Одатда курсив кўринишда бўлади. Электрон дарслик бу мавжуд ўқув қўлланма, дарсликнинг ундан фойдаланувчига қулайлик яратиш мақсадида махсус дастурий воситалар ёрдамида ихчам ҳолатга келтирилган маълумотлар тўпламидан иборат. Электрон дарслик тайёрлашда тақдим этилаётган маълумотлар ундан фойдаланувчиларга қулай, қизиқарли ва керакли бўлишлиги аҳамиятлидир. Ҳозирги кунда э лектрон дарсликларни бир неча хил тайёрлаш усуллари мавжуд. Кўпчилик ҳолатларда тайёрланаётган э лектрон дарслик маълумотлари дастлаб HTML саҳифалари кўринишига ўтказилади. HTML тили имкониятларидан фойдаланиб ҳам э лектрон дарслик тайёрлаш мумкин. HTML саҳифалари тайёрловчи ва уларга безак бериш имконини берувчи махсус дастурлар ишлаб чиқилган. Бундай дастурларга мисол сифатида Microsoft FrontPage , Dreamweaver дастурларини келтириш мумкин. Бу дастурий воситалар ёрдамида осонлик билан э лектрон

дарсликлар тайёрлаш ва таҳрирлаш имкониятлари мавжуд. Лекин буларда маълумотлар . html ёки . htm кенгайтмали кўринишда сақланади ва э лектрон дарслик таркибидаги маълумотлар кўп бўладиган бўлса уни маълумот ташувчи комп ь ютер қурилма (флешка) ларга кўчириш ёки кўчириб олиш кўп вақт талаб етади. Ана шу ҳолатларни бартараф этиш учун махсус дастурий воситалар ишлаб чиқилган бўлиб, улар ёрдамида мавжуд HTML тилида тайёрланган электрон дарсликларни осонлик билан ехе ёки chm кенгайтмали файллар ҳолатига келтириш мумкин. Бундай электрон дарсликлар фойдаланишга қулайлиги ва юқоридаги камчликлардан ҳолилиги билан оддий HTML маълумотлар тўпламидан иборат бўлган электрон дарсликлардан афзал ҳисобланади. Бу электрон дарсликнинг афзаллиги унинг ҳажмини оддий HTML ҳужжатлари папкасидан иборат электрон дарслик ҳажмидан кичиклигидир. Бундай электрон дарсликларни кўчириш ёки кўчириб олиш осон ва қисқа вақт талаб етади. Бутун бир-бирига боғланган HTML маълумотлар битта ехе ёки chm файли ҳолатига келтирилади. Бундай электрон дарслик тайёрловчи дастурлар орасида SbookBuilder ва htm2chm дастурлари ўзига хос мавқега ега. Қуйида ана шу дастурлар имкониялари билан танишиб чиқамиз. Ҳозирда вақтда бир неча хил электрон дарслик тайёрлаш имконини берувчи дастурлар мавжуд. Оддий HTML кўринишида электрон дарсликни бирор бир матн муҳаррида ҳам тайёрлаш мумкин (мисол учун, HTML саҳифаларни Notepad матн муҳаррида тайёрлаш учун HTML кодларини матн муҳарририга ёзиб сақлашда .html ёки .htm кенгайтма бериш кифоя ) ёки махсус HTML маълумотлар тайёрлашга мўлжалланган Microsoft FrontPage, Dreamweaver каби дастурлари ёрдамида ҳам тайёрлаш мумкин. Лекин . ехе ёки . chm кенгайтмали файлллар ўзининг яхлитлиги ва осон нусхасини кўчириб олиниши билан оддий HTML саҳифалар тўпламидан иборат электрон дарсликлардан афзал ҳисобланади.

Ушбу дастур бепул тарқатилувчи дастурлардан бири бўлиб осонлик билан электрон дарсликлар тайёрлашга жуда қулайдир. Ушбу дастурни глобал тармоқнинг ушбу http://www.jansfreeware.com манзилидан кўчириб олиш мумкин. Дастур ҳеч қандай ўрнатилишни талаб қилмайди. Ушбу дастур мавжуд HTML саҳифаларини ехе файл кўринишидаги электрон дарслик ҳолатига келтиради. Яъни бу дастурда аввалдан тайёрлаб олинган бир-бирига боғлиқ HTML саҳифалар кўринишидаги маълумотларни яхлит бир ехе файл кўринишига келтиради. Уни ишга тушириш учун SbookBuilder.exe файли устида сичқонча чап тугмасини икки марта босамиз ва натижада Ушбу дастур билан ишлаш ойнаси очилади :

Бу дастур жуда содда тузилмага э га. Унинг қуйидаги бошқариш майдонлари мавжуд: 1) Select folder – бу майдонда HTML маълумотлари жойлашган папка танланади. Қуйидаги расмда “ Қўлланма ” номли папка танланган уни таркибидаги маълумотлар Files бўлимида кўрсатилган. 2) Select homepage – майдон ёрдамида бош саҳифа танланади. Бош саҳифа шундай бўлиши керакки бошқа саҳифалар у билан боғланган бўлиш лозим.

3) Enter title – бу майдонда э лектрон дарсликка сарлавҳа ёзилади 4) Enter password – агар маълимотимизни бошқалардан ҳимояламоқчи бўлсак бу майдонда э лектрон дарсликка парол қўйиш орқали муаммодан ҳоли бўлами з. 5) Select icon – бу майдон ёрдамида дарслик иконкасини танлашимиз мумкин . Бунинг учун .ico кенгайтмали расм файл бўлиши керак.

6) Allow printing – бу майдон ёрдамида дарсликнинг фаол турган қисмини принтерда чоп қилиш мумкин. 7 Show toolbar – бу бўлим имконияти ёрдамида СбоокБуилдер дастурининг махсус ускуналар панели тайёрланаёнган електрон дарсликда жойлашиш ёки жойлаштирмасликни созлаш мумкин. 8) Create ebook – бу майдонда тайёрланган дарслик қайси жойга ва қайси ном билан сақланишлиги кўрсатилиб Сохранить тугмаси босилади натижада автоматик тарзда кўрсатилган номдаги . exe кенгайтмали дарслигимиз тайёр бўлади.

Қуйидаги расмда сақланган , кейин автоматик ишга тушган ойна тайёрлан г ан файл ва уни умумий папкани неча фоиз сиқилгандаги ўлчами кўрсатилган. Кўпинча э лектрон дарсликлар chm ёки help файл кенгайтмали кўринишида тайёрланади . chm кенгайтмали э лектрон дарслик тайёрлаш жараёнини кўриб чиқамиз . chm файл тайёрловчи турли дастурлар мавжуд, шулар ичида htm2chm дастури бепуллиги ва электрон дасрликлар тайёрлашга қулайлиги билан аҳамиятлидир. Ушбу дастурдан фойдаланишдан олдин дастурни ўрнатилиш жараёни кўриб чиқамиз. Бунинг учун htm2chm номли ехе файлни сичқонча чап тугмасини икки марта босиш билан ишга туширамиз ва дастурни ўрнатишни давом эттирасизми сўровига Да тугмасини босиш билан дастур ўрнатишни давом эттирамиз. Кейинги ойнадан Далее тугмасини босамиз.

Кейинги ойнада ли ц ензия шартлари келтирилади, бу ойнада шартларга розилик билдирилиб Далее тугмасини босамиз. Кейин дастурни ўрнатилиш жойи ва қайси дастурлар туркумига киришлиги ойналарида ҳам Далее тугмасини босамиз.

Кейинги ойнадан керакли майдонларга таъкид қўйиб Далее тугмасини босамиз. Ва бизга ўрнатилиш учун ҳамма нарса созлиги ойнаси очилади Устоновить тугмасини босамиз Дастур тўла ўрнатилиб бўлгандан сўнг Готово тугмасини босиб ўрнатиш жараёнини тамомлаймиз.

HTML to Chm дастурини ишга тушириш ва унда э лектрон дарслик тайёрлаш . HTML to Chm дастури асосан 5 та қисмдан иборат . Булар: 1) Создать 2) Страницы 3) Содержание 4) Редактор 5) Извлечь Энди ушбу қисмлар билан танишиб чиқсак. Содержание бўлимида ҳосил қилинадиган э лектрон дарслик таркиби созланади.

Бу қисмда маълумотлар жойлашган папка кўрсатилади ва шу жойга .hhc кенгайтмали ҳосил қилинадиган chm файл таркиби ёзилган файл Пуск тугмасини босиш билан яратилади. Айнан шу файл chm файл тайёрлаш учун муҳим ҳисобланади.

Пуск тугмаси босилгандан сўнг автоматик равишда таҳрирлаш, яъни Редактор ойнаси очилади Бу қисмда э лектрон дарсликнинг таркиби таҳрирланади. Редактор бўлими икки ойнадан иборат. Ўнг ойнада мавжуд HTML саҳифалар ва чап қисмда chm файл таркибини кўриш мункин. Бу қисмда ускуналар панели ёрдамида файлларни таҳрир қилиш имконояти мавжуд. Буларга файлларни қайта номлаш, ўчириш ва алфавит тартиби бўйича жойлашни мисол қилиш мумкин. Кера к лича chm файл таркибини таҳрирлаб бўлганимиздан сўнг Сохранить тугмасини босамиз ва дастурнинг бу қисмидан чиқамиз. Создать болимида асосий э лектрон дарслик тайёрлаш ишлари якунланади.

Бу қисмда қуйидаги асосий майдонлар мавжуддир. Папка майдони. Бу майдонда маълумотлар ва тайёрлаб олинган .hhc кенгайтмали файл жойлашган папка кўрсатилади. Название майдони. Бу майдонда э лектрон дарсликка ном берилади. Главная майдони. Э лектрон дарсликнинг бош саҳифаси ушбу майдонда танланади. Выход майдонида э лектрон дарслик комп ь ютернинг қайси қисмига сақланишлиги кўрсатилади. Папка майдонида керакли папка кўрсатилгандан сўнг автоматик равишда бош саҳифани танлаш ойнаси очилади. Бош саҳифа танланиб ОК тугмаси босилади.

Э лектрон дарслик тайёрлашда ушбу бўлимнинг Язык майдонига аҳамият қаратмоқ лозим. Агар маълумотлар Кирил ёзувида бўлса албатта Русский танланиши, Лотин ёзувида бўлса Английский танланиши мақсадга мувофиқ, йўқса маълумотлар таркиби шрифти тушун иб бўлмайдиган ёзивларга ўзгариб қолади. Қуйидаги расмда чап тарафдаги маълумотлар рўйҳати шрифтлари кирил ёзувида Язык майдонида эса Английский танланган. Шу сабабли шрифтлар тушунарсиз ҳолатга келган.

Chm файл кўринишидаги э лектрон дарслик тайёрлашни Пуск тугмасини босиш билан якунланади. htm2chm дастурининг қўшимча имкониятлари. Создать б ў лимида форматларни созлаш имконояти мавжуд , бунинг учун Формат майдони тўғридаги Редактировать тугмаси босилади. Керакли созлашларни бажариб бўлгандан сўнг ОК тугмасини босилади. Натижада бундан кейин тайёрланган э лектрон дарсликлар ана шу ускуналар ва имкониятларни ўзида мужассамлаштиради. Форматларни созлаш ойнасида 3 та майдон мавжуд. Булар:

Панель майдонида э лектрон дарсликнинг таркиби, жойлашиш ҳолати созланади Окно майдонида очиладиган ойна ўлчамлари ва баъзи имкониятларни созлаш мумкин. Кнопки майдонида э лектрон дарсликда мавжуд бўладиган тугмаларни созлаш мумкин. htm 2 chm дастурининг Страницы бўлими. Бу бўлимда саҳифаларни chm файл ҳолатига келтириш имконияти мавжуд Б ў лимда тайёрланган файлга мисол.

htm2chm дастурининг Извлечь бўлими. Бу бўлимда тайёр э лектрон дарсликни қис м ларга ажратиш амали бажарилади. Бизга маълимки chm файл бир ёки бир неча саҳифалардан таркиб топади. Извлечь бўлимида бўлса ана шу таркиб парчалаб юборилади. Ва ҳар бир саҳифа алоҳида chm файл кўринишини олади. Файл май до нида бўлакларга ажратилиши керак бўлган файл танланади Папка майдонида ажратиладиган бўлаклар қайси жойга сақланиши кўрсатилади. Биз юқорида икки турдаги, яъни exe ва chm кўринишда электрон дарсликлар тайёрловчи дастурлар имкониятлари билан танишиб чиқдик. Ушбу дастурлар билан ишлаш жараёнида содда електрон дарслик тайёрлаш босқичларига тўхталиб ўтилди. Биз яшаётган ахборот асрида инсоният тарихида саноат ва фан оламида оламшумул ютуқлар қўлга киритилди. Дунёда ахборот энг қиммат нарсага айланди. Компьютер ихтиро қилиниши инсонлар бажарадиган юмушларни енгиллашишига олиб келди. Фан, таълим соҳаларида ўқитиш ўрганишнинг замонавий воситалари жорий қилинди. Эндиликда электрон дарсликарнинг бу соҳадаги аҳамияти янада ошмоқда. Дастлаб электрон дарсликлар оддий матн кўринишида бўлса ҳозирда турли тасвирий кўринишларини ҳам ўзида мужассамлаштирмоқда.

Бизга маълумки инсон ахборотни кўрганда уни оддий эшитиб ёки ўқигандан кўра кўпроқ эслаб қолади. Анна шу тарафларни ҳисобга олган ҳолда электрон дарслик тайёрлаш уни яшаш даврини узоқ бўлишига олиб келиш мумкин. Турли анимация тайёрловчи дастурлар ишлаб чиқилиши электрон дарслик тайёрлаш соҳасида ҳам сифатли бўлган электрон дарсликлар тайёрлашга олиб келди. Эндиликда электрон дарслик яратувчи дастурлар ёрдамида Flash, 3D Max ва бошқа турдаги анимацияларни, турли видео ва аудио файлларни электрон дарслик таркибида қўллаш имкониятлари пайдо бўлди. Бу имкониятлардан қай даражада қулай фойдаланиш электрон дарслик тайёрловчининг маҳорати ва психологик томондан ёндошишига бўғлиқ. Ҳозирда Интернет те х нологиялари ҳам жадаллик билан ривожланмоқда. Интернет орқали таълим берувчи махсус репитирор ва сайтлар мавжуддир. Масофадан туриб ўқиш те х нологиялари ҳаётга жорий қилинмоқда. Бу таълим олувчиларга анча қулайликлар туғдирмоқда. Бунда талабалар ўз юртида туриб бошқа давлатнинг олийгоҳларида ўқиши ва ўша олийгоҳ дипломига э га бўлиши мумкин. Албатта бут таълим жараёнида э лектрон дарсликнинг аҳамияти каттадир. Чунки талаба доим ҳам Интернетдан фойдалана олмаслиги мумкин. Ана шу пайтда ўзига олийгоҳ ёки бошқа бирор таълим муассаси томонидан берилган э лектрон дарслик ва қўлланмаклардан фойдаланишга тўғри келади. A ҚШ ва кўплаб Ғарб давлатларида бу соҳага жиддий э ътибор қаратилган. Ўзбекистон шароитида ҳам таълим соҳасида э лектрон дарсликлар ишлаб чиқиш ва уларни амалиётга табиқ э тишнинг чора ва тадбирлари ишлаб чиқилган Гиперматн, гипералоқалар, гипермурожаатлар ўрнатилиб, матн гиперматн кўринишига келтирилади.

HTML тили дастурлаш тили ҳисобланмайди. Бу тилда ҳужжат тайёрлаш учун Windows нинг блокнот деб аталувчи оддий матн муҳаррири етарли. HTML тилининг буйруқлари « < » ва « > » белгилари орасига ёзилади ва descriptor ёки тег деб аталади. HTML тилидаги ҳужжатнинг бошланиши < HTML > ёзуви орқали белгиланади. Демак, HTML -оддий матн муҳарририда теглардан фойдаланиб ёзиладиган тил. HTML матнли файл бўлиб, у web -саҳифани ташкил этади. HTML - ҳужжат файл номининг кенгайтмаси « htm » бўлади. HTML ҳужжатни web - браузерлар ёрдамида х отирага юкланса, у экранга web -саҳифа кўринишида чиқади. HTML тилида яратилган оддий ҳужжат фақатгина матндан иборат бўлади. Блокнот матн муҳарририда, асосан, матн киритиш, уни таҳрирқилиш, сақлаш, олдин сақланган матнни очиш каби ишлар амалга оширилади. Блокнотда матн киритиш худди Word дагидек амалга оширилади. HTML теглари ҳамиша < > белгилари орасига ёзилади ва агар блокнотда HTML ҳужжати яратилса у < HTML > теги билан бошланиб, </ HTML > теги билан тугалланади, яъни барча маълумотлар < HTML > ва </ HTML > теглари орасига киритилади. Масалан: «Электрон дарслик » сарлавҳали ҳужжат тайёрлаш учун блокнотда қуйидагиларни киритамиз: < html > < h 1> Электрон дарслик </ h 1>

</ html > Бу ерда, <html> - теги html ҳужжат бошланганлигини, </html> теги эса html ҳужжати юкланганини билдиради. Умуман, олганда <...> кўринишдаги теглар учун </...> кўринишдаги теглар мавжуд бўлиб, биринчиси бирор амал бошланганини билдирса, иккинчиси шу амал юкланганини билдиради. <h1> - сарлавҳа бошланишини, </h1>-эса сарлавҳа тугаганини билдиради. «h» белгиси «Heading»-«сарлавҳа» маъносини билдиради. «h» ёнидаги сон эса сарлавҳанинг поғонасини белгилайди. Html тилида сарлавҳанинг 6 та поғонаси мавжуд бўлиб, сон юқорилашгани сайин унинг поғонаси (ўлчами) кичрайиб боради. Биз юқорида киритган маълумотларимизни «электрон дарслик.html» кўринишидаги файл сифатида сақлаймиз. Натижада, web-саҳифа кўринишидаги «Электрон дарслик» номли ҳужжат ҳосил бўлади. Агар биз бу файлни ишга туширсак, экрандақуйидаги кўринишдаги ҳужжат ҳосил бўлади Html да матн киритиш учун махсус теглардан фойдаланилади. Улардан биринчиси, < P > тегидир. Бу тег абзацларни белгилаш учун киритилади. Ҳужжатда < P > дан кейин ёзилган матндан олдин бир сатр бўшқолдирилади. Матн киритишда < BR > тегидан ҳам фойдаланилади. Бу тег ёрдамида янги сатрга ўтиш мумкин яъни матнни янги сатрдан ёзиш учун < BR > тегидан фойдаланилади. Бундан ташқари, < BR > теги ёрдамида бўш сатрқолдириш ҳам мумкин. < P > ва < BR > теглари ёпилиши шарт бўлмаган

теглар сирасига киради яъни бу теглар учун </ P > ва </ BR > теглари шарт эмас. Масалан: < html > < h 1> html да матн киритиш </ h 1> < P > матн киритилиши керак бўлган соха < BR > html теглардан фойдаланиб хужжат яратиш тилидир. < BR > html тилида яратилган хужжат WWW хужжати була олади. < BR > < BR >юкорида 1 сатр ташлаб кетилди. </ html > Матнини блокнотда киритиб, уни 11. html номи билан сақлаганимиздан кейин, 11. html номли web саҳифа кўринишдаги файл ҳосил бўлади. Биз уни ишга туширсак,қуйидаги ҳужжат намоён бўлади.

Баъзан матннинг бирорқисмини ажратиб кўрсатиш учун биз униқуюқ (қора), оғма (курсив) ёки тагига чизилган ҳолда ёзамиз. Бу ишларни html да ҳамқилиш мумкин. Бунинг учун < B >-(қуюқ)қора шрифт ( Bold ), < I >-оғма шрифт, < U >-тагига чизиш. Бу тегларга </ B >, </ I >, </ U > каби мос келувчи ёпувчи теглар мавжуд. <html> <h1> ажратиб курсатилувчи с ў злар</h1> <br> <b> б ў ялган </b>, <br> <I> о ғ ма </I>, <br> <u>тагига чизилган</u> <br> <b> <I> б ў ялган о ғ ма </b> </I> </html> Матндаги маълумотларни турлича жойлаштириш учун html тилида бир неча теглар мавжуд . Матнни турлича жойлаштириш учун <P> тегига

align ( текислаш ) буйру ғ и қ ўшилади ва ундан кейин баробар белгиси қ ўйилиб қ ўштирно қ ичида матнни жойлаштириш кўрсаткичи қ ўйилади яъни қ уйидагича : <p align=«Жойлаштириш кўрсаткичи»> Жойлаштириш кўрсаткичи ўрнига «Left», «Right», «Center» ва «Justify» сўзларидан бириқўйилади. <p align=«Left»>-матнни саҳифанинг чап томонидан жойлаштириш. <p align=«Right»>-матнни саҳифанинг ўнг томонидан жойлаштириш. <p align=«Center»>-матнни саҳифанинг марказидан жойлаштириш. <p align=«Justify»>-матнни саҳифанинг кенглиги бўйича жойлаштириш. Лекин, бу ҳамиша ҳам кутилган натижа беравермайди. «Left», «Right», «Center» ва «Justify» теглари ёпилиши шарт бўлмаган теглар ҳисобланади. <html> <p align=«Left»> матнни сахифанинг чап томонидан жойлаштириш. <p align=«Right»> матнни сахифанинг унг томонидан жойлаштириш. <p align=«Center»> матнни сахифанинг марказидан жойлаштириш. <p align=«Justify»> матнни сахифанинг кенглиги буйича жойлаштириш. </html> Баъзан саҳифадаги матн html да киритилган матндек кўринишда бўлмайди. Бундай ҳолларда <pre> тегидан фойдаланилади. Бу тег ишлатилганда html да матнқандай киритилган бўлса, саҳифада ҳам шундай

кўринишда бўлади. Бу асосан, содда чизмалар, шеърлар ва шу кабиларни киритишда қўл келади. Худди, Word дагидек, web -саҳифада ҳам матндаги шрифтларнинг ўлчами ва рангини ҳар хил кўринишда ёзиш мумкин. Бунинг учун html да шрифт ўлчамини белгилаш учун « font size » тегидан фойдаланилади. Бу тегдан фойдаланилиб html да матн киритаётганимизда матн ўлчами ўзгармайди, лекин у web саҳифада ўз ўлчами кўринишида ҳосил бўлади. Шрифт ўлчами сифатида 7 хил ўлчамдан фойдаланилади. Бунда, шрифт ўлчами сарлавҳа поғонасидан фарққилиб, 1 дан 7 гақараб ўлчам катталашиб боради. Умумий ҳолда матн ўлчамини киритиш тегиқуйидагича ёзилади < font size =ўлчам кўрсаткичи>. Асосий ўлчамга қайтиш учун </ font > тегиқўлланилади. < html > < br > < font size =1> энг кичик шрифт.

< br > < font size =7> энг катта шрифт < br > </ font > асосий шрифт </ html > W eb саҳифада турли ранглардан фойдаланиш мумкин, бу саҳифанинг кўринишини гўзаллаштиради. Бунинг учун < body > тегидан фойдаланилади. Бу тег </ body > теги билан ёпилади. Агар саҳифанинг фонини ўзгартирмоқчи бўлсак bgcolor , агар матн рангини ўзгартимоқчи бўлсак text кўрсатмаларини < body > теги билан биргаликда фойдаланилади. Умумий ҳолда бу тегқуйидаги кўринишда ишлатилади. < body bgcolor = «#ранг коди» text = «ранг коди» > Html да ранглар 256 тадан иборат бўлиб 16 лик саноқ системасида берилади. Ранг коди # белгиси билан бошланади. Қ уйида асосий ранглар кодини келтириб ўтамиз : О қ #FFFFFF White Қ ора #000000 Black Қ изил #FF0000 Red

Яшил #00FF00 Green Кўк #0000FF Blue Сари қ #FFFF00 Yellow Қ ирмизи #FF00FF Magenta Мисол . <body bgcolor=«#FFFF00» text=«#00FF00»> - ёзуви сари қ фонда яшил рангда матн ҳосил қ илади . Баъзан саҳифамизда рўйхат чиқаришга тў ғ ри келади . Бунинг учун <ul>- маркерли рўйҳат ва <ol>- номерланган рўйҳат чиқариш тегларидан фойдаланилади . Бу теглар мос равишда </ ul > ва </ol> теглари билан ёпилади. Рўйҳат пунктларини белгилаш учун < li > тегидан фойдаланилади. Масалан: 1. Китоб 2. Дафтар 3. Ручка Рўйҳатини ифодалаш учун html дақуйидагиларни киритиш керак. < ol > < li > Китоб < li > Дафтар < li > Ручка </ ol > Агар рўйҳатни маркерлар билан ифодаломқчи бўлсак, унда < ol > теги ўрнига < ul > тегини ёзамиз.

< ul > < li > Китоб < li > Дафтар < li > Ручка </ ul > Агар рўйҳатдаги тартиб рақам 1 билан эмас бошқа сондан бошланиши керак бўлса, < ol > теги « start =» кўрсатмаси билан бирга ишлатилади. Масалан: Рўйхат 3. Китоб 4. Дафтар 5. Ручка кўринишида бўлса, у ҳолда қуйидагиларни киритиш керак бўлади. <ol start=3> <li> Китоб <li> Дафтар <li> Ручка </ol> html да жадвал киритиш учун <table>, <tr> ва <td> тегларидан фойдаланилади . <table> теги жадвал киритиш бошланганини билдирса , </table> теги жадвал киритиш тугаганини билдиради . <table> тегидан кейин <table border> тегидан фойдаланилади , акс ҳолда жадвалнинг чегараловчи чизиқлари бўлмайди . < tr > теги жадвал сатрини, < td > теги эса жадвал устунини билдиради. Бу теглар мос равишда </ tr > ва </ td > теглари билан ёпилади.

Web саҳифага расм киритиш ҳам жуда муҳим ҳисобланади. Берилаётган маълумотлар фақат матндангина иборат бўлса, у ўқувчини зериктириб қўяди ва унга бўлган қизиқишнинг пасайишига олиб келади. Шунинг учун саҳифамизга расмлар ҳам киритиб уни қизиқарли қилсак мақсадга мувофиқ бўлади. Албатта расмларни ҳам жуда кўпайтириб юбормаслик керак, акс ҳолда саҳифамиз бачканалашиб кетади. Web саҳифа учун асосан gif ва jpeg форматидаги расмлардан фойдаланилади. Агар расм бу форматда бўлмаса уни махсус расмлар билан ишловчи дастурлар ёрдамида gif ва jpeg форматига ўтказиш мумкин. Саҳифага расм жойлаштириш учун < img > тегидан фойдаланилади. Бу тегга src оператори қўшилади. Масалан. Университет. jpg номли файлдаги расмни саҳифада чиқариш лозим бўлса, унда html дақуйидагилар киритилади. < img src = «Университет. jpg »> Расмни саҳифанинг ҳоҳлаган жойига жойлаштиришимиз мумкин. Бунинг учун матнни саҳифа бўйича жойлаштирувчи align тегидан фойдаланилади. Бу тегдан фойдаланиш худди матндагидек амалга оширилиб, align =«жойлаштириш кўрсаткичи» img ва src орасига ёзилади. Масалан, юқоридаги расмни саҳифа ўртасида чиқариш лозим бўлса html да қуйидагиларни киритиш кифоя. < img align=«center» src= « Университет .jpg»> Расмдан кейин матн киритиладиган бўлса , уни расмга нисбатан 3 хил кўринишда жойлаштиришимиз мумкин . -расмнинг юқори чегараси бўйича; -расмнинг ўртасидан; -расмнинг қуйи чегараси бўйича. Бу ишларни амалга ошириш учун align буйруғига мос равишда top , middle ва botton кўрсатмалари киритилади. Масалан, расмнинг юқори

чегараси бўйича матнни киритмоқчи бўлсак html да қуйидагиларни киритамиз < img align=«top» src= « Университет .jpg»> ва ундан сўнг матнни киритишимиз мумкин. Web саҳифада расмнинг ўлчамини ўзгартириш ҳам мумкин, бунинг учун width (эни) ва height (бўйи) буйруқларидан фойдаланилади. Расмнинг эни ва бўйини пикселларда ёки фоизлар ҳисобида беришимиз мумкин. Масалан, < img src = «Университет. jpg » width =50 height =100> каби html ёзуви web саҳифада эни 50, бўйи 100 пикселга тенг бўлган расмни ҳосил қилади ёки < img src = «Университет. jpg » width =50% height =50%> ёзуви web саҳифада Университет. jpg расмининг эни ва бўйини 50% га кичрайтирилган кўринишини ҳосил қилади. Web саҳифада расм жойлаштирилганда унинг атрофида бўш жой бўлмайди, яъни ундан олдинги ва кейинги маълумотлар расмга «ёпишиб» чиқади. Бу хатоликнинг олдини олиш учун-расмнинг атрофида бўш жойқолдириш учун hspace ва vspace буйруқларидан фойдаланилади. Қ олдирилиши керак бўлган бўш жой пикселларда белгиланади. Hspace -расмнинг чап ва ўнг томонидан бўш жой қолдиради. Vspace -расмнинг тепаси ва тагидан бўш жой қолдиради. Масалан, < img src = «Университет. jpg » Hspace =10 Vspace =5> ёзуви саҳифадаги расмнинг чап ва ўнг томонидан 10 пиксел, тепаси ва тагидан 5 пиксел жойқолдиради.

Электрон қўлланма учун энг керакли бўлган имкониятлардан бири саҳифадан саҳифага тез ўтиш (гипермурожаат) имконияти html да ҳам мавжуддир. Гипермурожаат қилиш учун html да < a href > тегидан фойдаланилади. Унинг умумий ҳолдаги кўриниши қуйидагича: < a href = «манзил»> калит сўз </ a > бу ерда «калит сўз» иҳтиёрий сўз бўлиб, у экранда белгиланган ҳолда яъни асосий матндан бошқа рангда асосан кўк рангда чиқади. «Манзил» ўтиш керак бўлган жой, манзил. Калит сўзнинг ишлаш принципи ҳам худди, Word ва Power Point дагидек шаклда бўлади. Html да ҳар хил формалар яратиш мумкин. Формалар асосан турли хил сўровлар ўтказиш учун ишлатилади. Формадаги саволлар ҳар хил бўлиши мумкин, лекин уларни киритиш учун бир хил теглардан фойдаланилади. Бу теглар саволлар матни билан бирга жавоб ойнасини ҳам ҳосилқилади. Савол матни web саҳифа тайёрланаётганда киритилади. У тузилишига кўра асосан икки турга бўлинади: 1. - Иҳтиёрий жавоб киритиш учун мўлжалланган 2. - Тавсия этилган жавоблардан бирини танлаш учун мўлжалланган. Саволларни web саҳифанинг ҳоҳлаган жойига шойлаштиришимиз мумкин яъни формани ҳоҳлаган кўринишда ҳосилқилишимиз мумкин. Форма < form > теги билан бошланиб </ form > теги билан якунланади. Формада савол-жавоб ташкил қилиш учун < input name =« »> теги қўлланилади. Бу тег ёрдамида саволга жавоб киритиш учун матн майдони ҳосил қилинади. Матн майдони номи ва ўлчами билан фарқланади. Унинг умумий кўриниши қуйидагича: < p > «савол» < input name = «майдон номи» size = « майдон ўлчами»>

бу ерда майдон ўлчами бирор сонни ифодалаб, матн майдонига ўшанча белги киритиш мумкин. Баъзан ёзилган жавоб бир сатрга сиғмаслиги мумкин. Бундай ҳолларда < textarea > тегидан фойдаланилади. Бу тег таркибига майдон номи ( name ), сатрлар ( rows ), ва устунлар ( cols ) сони киритилади. Масалан : < textarea name>« жавоб » rows=8 cols=30> ёзуви web саҳифада 8 та сатр ( қатор ) ва 30 та устундан иборат « жавоб » номли матн киритиш майдони ҳосилқилади . Демак , бу майдонга 240 тагача белги киритиш мумкин . Баъзан шундай саволлар учрайдики , улар учун олдиндан тавсия этилган жавоблардан бирини танлаш керак бўлади . Бундай ҳолларда <input name> теги таркибида type=sheckbox кўрсатмасидан фойдаланилади . Унинг умумий кўринишини қуйидагича келтириш мумкин . <p> Савол <br> <input name=« майдон номи » type=sheckbox { тавсия этилаётган биринчи жавоб } <br> <input name=« майдон номи » type=sheckbox { тавсия этилаётган иккинчи жавоб } <br> ……. <input name=« майдон номи » type=sheckbox { тавсия этилаётган охирги жавоб }

Бу ерда қўштирноқ ичидаги майдон номи экранда кўринмайди , у фақатгина майдонга берилаётган ном ҳисобланади . Type=sheckbox кўрсатмаси экранда кичик катакча ҳосил қилади ва ундан кейин тавсия этилаётган жавоб ҳосил бўлади . <br> теги эса кейинги қаторга ўтишни таъминлайди . Эслатма . Биз html тилидаги матнни ҳамиша блокнотда киритамиз , у web саҳифада биз кутгандек кўринишда бўлмаслиги мумкин . Унинг учун биз бир неча бор блокнотни ишга туширишимиз ва унда ўзгартиришлар киритишимиз керак бўлади . Бу ишни бир неча бор такрорлаш ишни мураккаблаштиради . Бу ишни осонроқ амалга ошириш учун web саҳифанинг бўш жойида сичқончанинг ўнг тугмасини босамиз , ҳосил бўлган контекст менюнинг «html кўринишида кўриб чиқиш » ( П росмотр в виде html) буйруғини ёки Вид менюсининг «html кўриниши » ( в виде html) буйруғини босамиз ва блокнот очилиб html даги матн пайдо бўлади . Керакли ўзгартиришни киритиб , матнни сақлаб қўямиз сўнгра , Web саҳифанинг ускуналар панелидаги « янгилаш » ( обновить ) тугмасини босамиз . Шундан кейин биз киритган ўзгартиришлар ишга тушади . Электрон дарсликни тайёрлашда WYSIWYG Web Builder дастуридан фойдаланиш WYSIWYG Web Builder дастурини ишга тушириш

WYSIWYG Web Builder дастурининг Toolbox менюси – бу менюда асосан Ёзувлар, расмлар, flash дастурида тайёрланган файллар, Java ва Java Scrip, видео лавхалар ва овозли фалларни ва улардан ташқари кўблаб хилма хил файлларни қўйиш мумкун. WYSIWYG Web Builder дастурининг Site Manager менюси – бу менюда тайёрланаётган веб саҳифаларнинг виртуал кўринишидаги дарахти жойлашган. Ушбу менюда веб сахифанинг бетлари жойлашган бўлиб ушбу саҳифаларни ўчириш, кўчириш, тахрирлаш, папка қўйиш ва х.к.лар. қилиш мумкун.

WYSIWYG Web Builder дастурининг Properties менюси - ушбу менюда жорий ишлаётган Веб саҳифанинг свойстваси жойлашган. Бу менюда веб сахифа бетини ранги, таркиби, кўриниши, қайси шрифта ишлаш ва х.к.лар билан ишлайди. WYSIWYG Web Builder дастурида тайёрланган Электрон Web саҳифалардан бири яъний Ахборот хавфсизлиги дарслиги. Яна тайёрланган дастурлардан Педагогика, Психология, Информатика, ва х.к.лар. Ушбу дастурнинг афзалликларидан бир олдингидай веб сахифа яратувчилар қийналиб яратилмайди яъний бу дастур Графикли интерфейс

хамда HTML кодлар билан ишловчи, энди компьютердан фойдаланаётган фойдаланувчилар хам ишлаш имкониятига эга.

Адабиётлар: 1. Каримов И.А. Баркамол авлод –Ўзбекистон тараққиётининг пойдевори.- Тошкент: Шарқ, 1999.-15 б. 2. Узлуксиз таълим тизими учун ўқув адабиётларининг янги авлодини яратиш концепцияси. Тошкент-«Шарк».-2002. 3. А.А.Абдуқодиров, А.Х.Пардаев, Масофали ўқитиш назарияси ва амалиёти, Монография, Тошкент: Фан, 2009. 146 б. 4. М.Арипов ва бошқалар, Ахборот технологиялари, Ўқув қўлланма, Тошкент: Ношир, 2009. 368 б. 5. Д.М.Амиров ва бошқалар, Ахборот – коммуникация технологиялари, Изоҳли луғат, Тошкент, 2010.576 б.

Похожие

Электрон дарсликларни яратиш технологиялари курсининг предмети ажратилган вақт

Яратилган электрон дарсликларни баҳолаш ва фойдаланишга тавсия этиш ажратилган вақт

Электрон дарсликларнинг хусусиятлари ва афзалликлари ажратилган вақт

Электрон дарсликни яратишнинг асосий тамойиллари ажратилган вақт

Электрон дарсликларнинг асосий хоссалари ва категориялари ажратилган вақт